Aferrassende visie
Geen tijd voor gemeenteleden
Een portret moet goed lijken;
dat vinden de meeste op
drachtgevers. Zij bedoelen
daarmee, dat de schilder of de
fotograaf een beeld moet to
nendat overeenkomt met de
werkelijkheid en met de wer
kelijkheid bedoelen zij dan de
werkelijkheid zoals zij zelf die
zien. Anders deugt het niet. De
geportretteerde zegt dan: zo
ben ik toch helemaal niet. Dat
is nog de vraag. Het is niet zo
zeker dat het beeld, dat wij
van onszelf hebben juist is.
Een originele schilder, een
echte fotograaf ziet mét
wijzelf zien. Hij heeft
gen verassende visie.
Superieur
In het boek Handelingen, een
geschrift van dokter Lukas,
dat een plaats heeft gekregen
onder de boeken van het
Nieuwe Testament, wordt
verteld over zo'n originele,
verassende visie.
Het gaat om het beeld van een
Europeaanprecieser gezegd
van een Macedoniër, ieman
(Van onze redactie geestelijk leven)
De Afrikaanse huwelijkspraktijk is één van de zeer moeilij
ke dingen waarmee de snel groeiende kerk in het zwarte
continent heeft te maken. Het aantal christenen neemt
hand over hand toe, maar de belangstelling voor een ker
kelijke huwelijksbevestiging wordt steeds minder. Poly
gamie is in dit werelddeel dan ook een gewone zaak
Twintig procent van de mannen heeft meer dan één
vrouw. Hoe welgestelder, des te meer vrouwen.
400 bisdommen.Ongeveer 170
daarvan hebben een Afrikaan als
bisschop. Het aantal eigen pries
ters bedraagt rond 5000, naast de
ruim 11.000 missionarissen uit
het buitenland.
Als eind deze maand bisschoppen
uit alle Afrikaanse landen in de
hoofdstad van Zaïre, Kinsjasa,
bijeenkomen om met elkaar te
praten over de problemen van de
Rooms-Katholieke Kerk in dit
deel van de wereld, zal het tradi
tionele Afrikaanse huwelijk op
nieuw een punt van gesprek zijn.
De verplichting van monogamie
(één man - één vrouw) en het
principe van de onontbindbaar
heid van het huwelijk weerhou
den veel Afrikanen ervan hun
huwelijk te laten inzegenen. Wil
len de bisschoppen voorkomen
dat Afrikaanse christenen we
gens hun huwelijkstraditie bui
ten de sacramentsbediening van
de kerk komen te staan en dat
niet-christenen om deze reden
niet tot de kerk kunnen toetre
den, dan zullen zij zich met dit
probleem diepgaand moeten be
zighouden. Vooral nu het Afri
kaanse huwelijk zelf door de ver
stedelijking en de arbeidsmigra
tie en het uiteenvallen van stam
en familieverbanden ook in ver
val is geraakt.
Snelle aanwas
Ethiopië en Egypte (en ook Zuid-
Afrika) buiten beschouwing gela
ten, kan gezegd worden dat het
christendom in Afrika, vergele
ken met andere werelddelen, nog
vrij jong is. Ongeveer honderd
jaar. Zijn groei gaat echter zeer
snel. Volgens het maandblad
"Bijeen" - een blad over interna
tionale samenleving, speciaal op
het terrein van godsdienst en
ontwikkeling - noemen vier van
de tien Afrikanen zich christen,
ongeveer 150 van de 390 miljoen.
Zestig miljoen behoren tot de ka
tholieke kerk en de anderen zijn
aangesloten bij protestantse, or
thodoxe, anglicaanse of onaf
hankelijke Kerken.
Bevolkingsdeskundigen hebben
uitgerekend dat in het jaar 2000
Afrika 350 miljoen christenen zal
tellen, van wie de helft katholiek.
In de komende twintig jaar zal
het aantal katholieken verdrie
voudigen, wat tussen 1950 en
1970 ook gebeurde. Het christen
dom blijft, volgens deze deskun
digen, met bijna 5 procent per
jaar vooruitgaan.
Die massale aanwas kost de Afri
kaanse kerkleiders de nodige
hoofdbrekens, want van hen
worden realistische plannen ge
vraagd om de groei in enigszins
ordelijke banen te leiden. Blijven
zij op dit punt in gebreke of gaan
zij bij de ontwikkeling steeds
meer achterlopen, dan is het ge
vaar levensgroot dat zich in Afri
ka herhaalt wat in Latijns-Ame-
rika is gebeurd, waar de kerk te
kampen heeft met een geweldig
priestertekort en een heleboel
"halfbekeerden".
Eigen priesters
Wat de Rooms-Katholieke Kerk be
treft zijn er in Afrika een kleine
Dat laatste aantal zal in de komende
twintig jaar beduidend minder
worden. Daartegenover staat een
beslist onvoldoende
Afrikaanse priesters.
Toen tussen 1950 en 1970 het ka
tholieke bevolkingsdeel drie
maal zo groot werd, was er in het
eigen priesterbestand slechts
sprake van een verdubbeling.
Een Engelse kerksocioloog en
Afrika-kenner heeft, zo meldt Jan
Brock in het "Bijeen"-verhaal,
berekend dat de 300 Afrikaanse
priesters die in 1975 werden ge
wijd er eigenlijk 800 hadden moe
ten zijn.
Daar komt nog bij dat de versprei
ding van het priesterbestand over
de verschillende Afrikaanse lan
den nogal ongelijk is. In Nigeria,
Tanzania en Oeganda hebben de
seminaries over het algemeen
niet te klagen, maar Zaïre bij
voorbeeld, waar zo'n 10 miljoen
katholieken wonen, telde in 1974
maar 18 wijdelingen, terwijl in dit
land naast de 2500 buitenlandse
missionarissen maar 675 eigen
priesters werken. In Kenia zijn
ruim 140 Afrikaanse priesters
werkzaam, in Tanzania, met maar
weinig méér katholieken (2,8
miljoen), zijn dat er ver over de
1000.
Het komende symposium van bis
schoppenconferenties van Afrika
en Madagascar zal aan de vraag
hoe in de toekomst in de toene
mende behoefte aan bekwame en
bèvoegde voorgangers moet
worden voorzien zeker aandacht
schenken. Vooral de bisschop
pen van Afrikaanse afkomst zul
len hier oplossingen moeten vin
den.
Op één spoor
De laatste jaren heeft de afrikanise-
ring van het christendom zich
krachtig doorgezet. Mede daaruit
wordt de groei van de kerk in dit
werelddeel verklaard. Men gaat
er vanuit dat de Afrikaanse mens
zich in zijn eigen kerk thuis moet
kunnen voelen. Westerse kerk-
modellen en denkpatronen ma
ken plaats voor eigen inzichten
over geloofsbeleving, liturgie en
kerkorganisatie.
In Nigeria is
de helft van het
priesterbestand
"eigenlands"In
totaal telt het
land meer dan
duizend priesters
ven en de eigen visie op en stand
punten over actuele vraagstuk
ken is een Afrikaanse inbreng in
het geheel van de wereldkerk een
zeer wezenlijke zaak geworden.
De voortgaande afrikanisering van
het christendom is ook een agen
dapunt voor de aanstaande con
ferentie in Kinsjasa. Wil dat eigen
geluid op wereldniveau echter
aan kracht winnen, dan zullen de
nationale kerken van dit conti
nent toch dichter bij elkaar moe
ten komen. En dat is niet een
voudig. Er zijn nog diepgaande
verschillen tussen Engels-,
Frans- en Portugees sprekende
kerken, voornamelijk ten gevol
ge van een van land tot land an
ders beleefd koloniaal verleden
Behalve in taal verschillen in
mentaliteit en methode, in bena
dering en denken, ook over ker
kelijke en pastorale zaken. De
ontmoeting van de bisschoppen,
nu voor de vijfde keer, kan een
bijdrage zijn om samen op één
Afrikaans spoor te komen
Groeiend verweer
Naast de problemen die de onstuit
bare groei van het christendom
met zich brengt en de vragen
rond huwelijk en traditie zal ook
de politiek de conferentie van
kerkleiders zeker niet ongemoeid
laten. In 27 van de 50 Afrikaanse
staten zijn militairen aan het be
wind en de regeringen, zowel
rechtse als linkse, worden er
steeds radicaler en dictatorialer.
De kerken gaan zich hiertegen
meer en meer verzetten.
De meeste bisschoppen hebben
zich de afgelopen 15 a 20 jaar
hoofdzakelijk met kerkelijke en
religieus-culturele zaken, zoals
de al genoemde afrikanisering
van het christendom, ingelaten,
zo constateert "Bijeen". Sociaal-
politieke kwesties omzeilden ze
zoveel mogelijk omdat zij in geen
geval de fouten van de koloniale
tijd wilden herhalen. Immers,
toen waren de kerk en de kolo
niale macht vaak twee handen op
één buik. De enige uitspraken
waaraan de bisschoppen zich
waagden betroffen de regimes in
Zuid-Afrika, Rhodesië en de Por
tugese kolonies, en dan nog met
moeite.
Dat begint nu anders te worden. De
politieke en sociale wantoestan
den in de eigen landen zijn daar
aan niet vreemd. De monopolisti
sche regeringen dulden geen
democratische discussies. Ei
genbelang maar ook het belang
van de steeds meer uitgebuite
bevolking noopt de kerk tot ver-
Zo heeft het secretariaat voor de
komende conferentie een rapport
gemaakt over nationale en inter
nationale gerechtigheid. Dat
wordt straks in Kinsjasa bespro
ken. Waarnemers verwachten
daarvan dat de bisschoppen tot
een gemeenschappelijke ge
dragslijn willen komen om ster
ker te staan tegenover het poli
tieke geweld van hun regeringen.
Kritiek is nog altijd zeer riskant,
zeker in landen waar de ontwik
keling naar democratischer ver
houdingen nog maar nauwelijks
- of nog helemaal niet - is begon-
Geweten
Bisschoppen van Ghana vragen om
afschaffing van de militaire dicta
tuur. Die van Angola om maatre
gelen tegen de schending van
fundamentele mensenrechten en
uitholling van de Afrikaanse tra
ditie. En die van Zaïre, Kame
roen, Senegal en nog een aantal
andere landen om bestrijding van
de corruptie en de machtswellust
van de rijken. En de protestantse
Afrikaanse Raad van Kerken
heeft onlangs de honger en de
werkloosheid - dat laatste vooral
onder ex-scholieren aan de
kaak gesteld.
Zo wordt de kerk gaandeweg meer
het geweten van de naties. Haar
vrees om te spreken zal minder
worden naarmate zij zich meer
aaneensluit. Het beraad van deze
maand in Kinsjasa kan daarom
van betekenis zijn voor de hele
Afrikaanse samenleving.
uit het noorden van Grieken
land. De Grieken beschouw
den zichzelf als superieure
mensen. Zij hadden hun be
schaving, de anderen waren
barbaren. Een Macedoniër
keek gewoonlijk op die ande
ren neer. Wat achter de Hel
laspont lag stelde niet veel
voor. Het beste voor die men
sen was om onderworpen te
worden aan het genie der
Hellenen.
Maar van Paulus wordt verteld
dat hij een andere visie heeft
gehad op die Macedoniërs, al
thans een andere visie heeft
gekregen. Paulus was na al
lerlei wederwaardigheden te
rechtgekomen in de haven
Troas, het oude Troje. Lang
geleden was die stad door de
Grieken ingenomen door een
list - het beroemde paard van
Troje-; de slimheid van de
Grieken had hen doen zege
vieren. Daar, in Troje, kreeg
Paulus een nieuwe visie op
Europa. Hij kreeg in de nacht
een gezicht, een verrassende
visie. Hij zag een Macedo-
nisch man, die riep: "Kom
naar de overkant en help
Leegte
Zo had Paulus de Macedoniërs
nog nooit gezienzó zagen zij
zichzelf ook niet. Zij waren
niet hulpbehoevend, maar
sterk.
Maar Jezus, in wiens dienst
Paulus staat, laat hem een
ander beeld van het superieu
re Europa zien. Hij kijkt diep
er dan wij mensen kijken. Hij
ziet niet alleen die Europese
trots, die Europese wapenen,
die Europese kuituur. Hij ziet
het hart, de diepte, de af
grond.
De trotse zelfbewuste mens
schijnt vergeten te zijn, dat hij
schepsel is, dat de levensadem
hem is ingeblazen door God.
Hij is vergeten, dat hij onder
al zijn prestaties een leegte
verbergt. Die leegte krijgt
Paulus te zien. Hij ziet een
Macedonisch man die roept:
"kom naar de overkant en
help ons met het evangelie."
Misschien zeggen wij van die
originele, verrassende visie:
dat beeld lijkt niet. Maar vóór
wij zo'n verrassend portret,
zo'n onverwacht beeld weg
gooien, is het misschien goed
na te denken over de vraag;
ziet die schilder, die foto
graaf, mij misschien beter
dan ik mijzelf zie?
J.M. VLIJM
Maar dit was niet de enige reden om
het Afrikaanse christendom een
eigen gezicht te geven. De bis
schoppen vinden ook dat deze Nog beter
kerk een waardevolle bijdrage
aan de kerk over de hele wereld
kan leveren. Door haar eigen ma
nier van geloven, denken en le-
Argentijnse gereformeerden, die een
maand lang in ons land hebben rondge
keken, zijn met de indruk naar huis ge
gaan dat wij Nederlanders maar weinig
persoonlijke aandacht voor elkaar heb
ben, hoewel de waarde van het individu
in de gesprekken wel een sterke nadruk
krijgt.
In een rapport aan hun synode hebben zij
de impressies die hun bezoek aan ons
land hun verschafte opgesomd, en van
dat verslag kreeg ook het zendingscen
trum van de Gereformeerde Kerken in
Leusden een exemplaar.
In de spiegel die de Argentijnen ons voor
houden komt een beeld tevoorschijn dat
aan onze kant meer tot zelfonderzoek
verplicht dan tot tevredenheid kan
stemmen.
beter leven. Er wordt veel naar tv geke
ken. Weinig gelezen De jeugd
maakt een enigszins teleurgestelde in
druk. In de samenleving lijkt alles al ge
daan, zodat er voor jongeren weinig
overblijft om zich in te spannen.
Gezagsverhoudingen (in school, op werk
en in de maatschappij) roepen soms ver
zet op. Tegenover een duidelijke politie
ke bewustheid, vooral gericht op het
buitenland (veel minder zelfkritiek),
staat een neiging tot ontvluchting van de
samenleving, in drugs bijvoorbeeld.
De kerk weet niet goed raad met de nieuwe
levensvormen in eigen omgeving. Zij
kampt ook met een zekere vervreemding
van de kleine problemen. Talrijk zijn de
kerkelijke vergaderingen, maar mede
daardoor hebben veel predikanten en
andere ambtenaars geen tijd om de ge
meenteleden in hun vragen bij te staan,
juist als dat hard nodig is.
Een probleem is om jongeren daadwerke
lijk te interesseren. Zij hebben meestal
niet hun geloof verloren, maar voelen
zich in de kerk niet thuis en krijgen na
hun openbare geloofsbelijdenis ook geen
verantwoordelijkheid te dragen.
De Argentijnse delegatie ontkwam in haar
vele contacten met de Nederlandse zus
ters en broeders niet aan de indruk van
een zekere ontreddering, zich uitend in
pessimisme en zelfs angst, alsof de ker
ken hier in een doodlopende straat zijn
terechtgekomen. En daar is nou net geen
reden voor, zo verzekeren de Latijnsa
merikanen hun geloofsgenoten. Het sta
dium waarin het kerkelijke leven hier
verkeert mag kritiek zijn, er zijn overle
vingskansen.
Nog nergens
De Argentijnen komen in hun rapport niet
met een aantal vrome raadgevingen op
de proppen, maar kenschetsen de situa
tie als een uitdaging die men moet aan
vaarden. Geen pessimisme maar hoop.
Zij hebben bij de gereformeerden vol
doende mogelijkheden waargenomen
om dat concreet te maken. Zoals: hun
betekenis in de Nederlandse samenle
ving, zeker samen met andere kerken,
hun wil om actief te zijn, hun aandacht
voor de ander (die overigens veel meer
warme menselijkheid, zou moeten uit
stralen) en hun bereidheid de eigen wer
kelijkheid onder ogen te zien en zo de
impasse in de evangelisatie te doorbre
ken.
De Argentijnen besluiten het verslag van
hun Nederlandse bezoek, heel reëel en
bijna troostend, met de opmerking dat
het "Koninkrijk van God" nog nergens
op de wereld aanwezig is, in Argentinië
niet en in Nederland niet, en dat zowel
onderontwikkeling als welvaart veel el
lende onder de mensen kan veroorzaken.
Maar het is hun wel duidelijker geworden
dat christenen overal veel meer kunnen
doen om tekenen van het Godsrijk zicht
baar te maken.
LEIDEN - Herv. Gem. Hoogl. kerk 10
(niethalfll)ds. Reyenga te L.dorp, 11.45
oee. stud, dienst, Marekerk 10 ds. Gaas
beek Schelluinen, 5 ds. De Ruiter Er-
melo, Mar. kerk L. Morsw. 10 ds. v. Ach
terberg, Merenwijk 9.30 ds. v. Leeuwen,
Bethl. kerk Drifstr. 10 dhr. Huigen, Bevr.
kerk ZW 9 ds. Wagenvoorde, Vredeskerk
10 ds. De Jong, Waalse k. 10.30 ds. Ribs,
Acad. Z. 10.15 ds. Bakker, Diac. huis
10.30 ds. Vink Katwijk, Endegeest 9.30
ds. Friederich, gez. dienst, Petrakerk
Sur. str. (Kooi) 10.30 dhr v. Herk, do
vend., Geref. Kerk Zuiderkerk 9 ds.
Sijtsma, Petrakerk 9 ds. Vegter O.geest,
O Vest 10.30 en 7 ds. Sijtsma, Mar. kerk
10 ds. v. Achterberg, Bevr. kerk ZW 9 ds
Wagenvoorde, Groenh. 10.30 ds. Vegter,
Merenw. 9.30 ds. v. Leeuwen. Petrakerk
10 30 dhr. v Herk, dienst voor doven,
Dolerende Noodgem Groot Leiden
(Pieterskerkstr. 1) 8.30 en 5 ds. Hage
Poortugaal, Chr. Geref. Kerk (Steen-
schuur 9) 9 ds. Kok R.dam/Capelle, 5 ds.
Den Hartog Veenendaal, Geref. Gem. (N.
Rijn) 10 en 4.30 leesd., Geref. Gem. in
Ned. (Bethl. kerk Driftstraat) 11.30 en
5.30, Evang. Luth. Gem. (Hoogl. Kerk-
gracht) 10.15 ds. Happee, Remonstr.
Doopsgez. Gem. (Pieterskerkstr. 1) 10
ds. Kuipers, Baptistengem. (O. Rijn 3) 10,
Evang. Chr. gem. (Middelstegracht 3) 10
dhr. Dikkes, Zendingswerk Midder-
nachtsroep (Zoeterw. singel 21) 5 nam.
dhr. v.d. Keur, Evang. centrum Zijlsin
gel 2,10 Edgar Holder, di. 8 Judy Floren
tine uit Ver. Staten, vr. 8 jeugdbijeenk.,
Pinkstergem. (O. Rijn 3) 3 dhr. Eiker
bout, Leger des Heils (Hooigracht) 10 en
7.30, Nieuw Apost. Kerk (H. Rijndijk 24)
9.30 en 4, woe. 8, Christian Science
(Steenschuur 6) 10.30, Kerk van J. Chr.
v.d Heiligen der L. Dagen (Steenschuur
6) 10.15, Zevendedagadventisten (Lok-
horstk.) elke zat. 9.45 gesprek, 11 predi
king. Oud Kath. Kerk (Zoeterw singel)
10, Vrij Kath. Kerk (Vreewijkstraat)
10.30, RK Kerken Merenwijk zat. 7, zo.
9.30, Haagweg zat. 7, zo. 9, 10.45, 12 en
6.30, Steenschuur zat. 10 en 7, zo. 8.30,10,
11 30,6 en 7, Lammensehansw. zat. 7, zo.
9, 10.30 en 12, Haarl. str zat. 7. zo. 9.30,
10 45,12.15 en 6.30, Rijndijk 281 zat. 7, zo.
9.30 en 11.30, Boshuizerl. zat. 7, zo. 9.30
en 11, Herensingel zat. i7, zo. 8.30,9.30 en
11.
ABBENES - Herv. Gem. 9.30 kand.
Bronkhorst Leiden
AARLANDERVEEN - Herv. Gem. 10 en
7 ds. Wolthaus, Geref. Kerk zie herv.,
Chr. Geref. Kerk 9.30 dienst, 2.30 ds
Oosterbroek Opperdoes, RK Kerk zat. 1,
zo. 7.30 en 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN-Herv. Gem.
Adv. kerk 9.30 ds. Bogers, 6.30 ds. Vree,
Kruiskerk 9.30 ds. v. Rossum Huizen,
Opst. kerk 9.30 ds. Hanemaayer, 6.30 ds.
Lefeber. G. H. Kerk 9.30 ds. v.d. Ree, De
Bron 9 30 ds. Hoogendijk, 6.30 ds. v.d
Ree. Ashramcollege 9.30 ds. Verheul.
Oudsh. weg 10 ds. Oort, Sionskerk 9.30
kand. v. Daalen, 6.30 ds. Van Laar Zeist.
Geref. Kerk Mar. kerk 9.30 kand. Ver
burg Kampen. Salv. kerk 9.30 ds Los
Leimuiden, 6.30 kand. Verburg. G. H.
Kerk 6.30 ds. Verheul, De Bron 6.30 ds.
Van der Ree, zie ook herv., Geref. Kerk
Vrijg. Buiten v. 9.30 dhr. Fröling, 4.30
dhr. v. Voornveld in Binnenhaven. Ei
kenlaan 233. Chr Geref. Kerk 9.30 en
4.30 ds. Hamstra. Oud Geref. Gem. 9.30
en 4, Baptistengem. Noord (Sportlaan)
10 dhr. v.d. Geer, Volle Evang. Gem.
(school Preludeweg) 10 dhr. Bruining,
Leger des Heils 10 en 6.30 uur. Re
monstr. kring 10 ds. Kolkman, RK Ker
ken Bon. kerk zat. 7. zo.. 8.30,10 en 11.30,
Piuskerk zat. 7, zo. 9, 10 30 en 11.45, De
Bron zat. 7, zo. 9 en 11.30.
BENTHUIZEN - Herv. Gem. 9 30 en 6
ds. Exalto, Geref. Gem. 9.30 en 6 leesd.
BODEGRAVEN - Herv. Gem. Dorps
kerk 9.30 ds. Kleermaker R.dam, 6.30
kand. Visser. Salv. kerk 9.30 ds. De Rui
ter Ermelo, 6.30 ds. De Rooy Zoelen,
Bethl. kerk 9.30 ds. Molenaar Scheve-
ningen, 6.30 kand. Alblas, Geref. Kerk
9.30 en 6.30 ds. Lam Wormer.
BOSKOOP - Herv. Gem. 9.30 ds. Hey-
mans, in geref. kerk 6.30 ds. Stelwagen,
De Stek. 9.30 ds. Dijkstra. Geref. Kerk
y.30 ds. Omta, 6.30 ds. Stelwagen, Chr.
Geref. Kerk 9.30 ds. Langevelde, 5 ds.
Quist, Geref Gem. 9.30 en 6, Opwek-
kingsgem. (Concordia) 9.30, Verg. v
Gelovigen (Nieuwstraat) 9.30 en 5. RK
Kerken kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11De Stek
zat. 5.30.
HAZERSWOUDE - Herv. Gem. 9.30
dhr. Stroo Koudekerk, 6.30 dhr. v. Har
ten Alphen, Geref. Kerk 9.30 en 5 ds.
Brink A.foort, RK Kerk Anker zat. 7, zo.
8.45 en 11.15, Bern. 10, dorp zat. 7, zo. 8,
10 en 11.30.
HILLEGOM - Herv. Gem. 10 en 7 ds. v
Bruggen, Geref Kerk 10 dr. De Vries
Den Haag, 7 zie herv., Chr. Geref. Kerk
10 leesd., 7 ds. v. Smeden Den Haag, RK
Kerk Mart. kerk zat. 7, zo. 8.30, 10, 11.30
en 12.45, Jozefk. zat. 7, zo. 8.30, 10 en
11.30.
HOOGMADE - Herv. Gem. 10 ds. Hon-
nef L.dorp, RK Kerk zat. 7, zo. 10.
DE KAAG - Herv. Gem. 9.30 ds. Car-
stens. RK Kerk zat. 7, zo. 8 en 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv
Gem. Dorpskerk 10 ds. Troost Asperen,
6 ds. De Jong Leiden. Ontm. kerk 10 ds
Groenenberg Utrecht, 6.30 ds. Den Ton-
kelaar Warmond. Geref. Kerk 10 ds. v.d.
Horst, 6.30 ds. Vrolyk, RK Kerk zat. 7, zo
9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE - Herv Gem. N.
Kerk 10 ds. v. Roon, 6 kand. v. Roest, O.
Kerk, 8.30 ds. Molenaar Groot-Ammers.
10 ds. Molenaar. 6 ds. Boer, Ichtusk. 10
kand. v. Roest, 5 ds. Schuurman, Pniël-
kerk 30 ds. Boer, 6 ds. Klop Eist, Gr. v
Pr. school 8.30 kand. v. Roest, Hoekst. 10
ds. Koch Mannheim, Duitse dienst, Ge
ref. Kerk, Vr. kerk 9.30 dhr. Brouwer, 5
dienst, Tr. kerk 9.30 ds. Vrolijk, 6.30 dhr.
Brouwer, Geref. Kerk Vrijg. 10.15 en 3.30
ds. Schreuder, Geref. Kerk Vrijg. Buiten
V. 8.45 en 7 ds. v.d. Veer, Chr. Geref
Kerk 10 en 5, Geref. Gem. 10 en 5, do. 7.30
ds. Baayens R.dam, Volle Evang. Gem.
(Voorstraat 100) 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJ N - Herv
Gem. 10 dhr. Groenendijk Schevenin-
gen, 7 ds. Vreugdenhil Ede, Geref. Kerk
9.30 ds. Vanhaelen Mijdrecht, 7 zie herv.
LEIDERDORP - Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpskerk 10 ds. Knorth, Hoofd-
str. kerk 10 mr. Reugebrink, 6.30 ds.
Meyering Voorschoten, Schepp. kerk 9
ds. Knorth, Baptistengem. 10 dhr. De
Vries, RK Kerk zat. 7, zo. 9. 10.30 en 12.
LEIMUIDEN - Herv. Gem. 9 30 ds. De
Vree. camping 10.45 ds. Los, Geref. Kerk
9.30 ds. Vree Alphen, 7 ds. Los, camping
zie herv., RK Kerk zat. 7, zo. 7.30, 9.30 en
11.15
LISSE - Herv. Gem. Dorpskerk 9 en 7 ds.
't Hooft, Paulusk. 10.30 ds. 't Hooft, Ge
ref. Kerk 10 en 7 ds. Hemmes O.geest,
Geref. Kerk Vrijg. 8 45 en 4.30 ds. Sim
pelaar, Geref. Kerk Vrijg. Buiten V. 9 en
5 ds. Schuurman, Chr. Geref Kerk 10.30
en4.30stud. Ribbers,Geref Gem. 10en4
ds. Boogaard Leiden, Oud Geref Gem.
9.30 en 3, in Mariënburcht ma. 8 evang.
dienst, ds. Gravendeel, RK Kerken Aga
tha zat. 7. zo. 8.30, 10 en 11.30, Poelhuys
zat. 7, zo. 9 en 11.30, Mariak. zat. 7, zo.
8.30, 10 en 11.30, Engelbew. zat. 7, zo. 8,
9.30, 11 en 5.45.
NIEUWKOOP - Herv. Gem. 9.30 ds.
Warners Bilthoven. 6.30 ds. Diepersloot
R.dam, Geref. Kerk 9.30 ds. Koers Al
phen, 6.30 ds. Elgersma Noordwijk, Chr.
Geref. Kerk 9 30 en 6.30 ds. De Jong
Driebergen, RK Kerk zat. 7, zo. 7.30,9 en
10.45.
NIEUWVEEN - Herv Gem. 9.30 ds
Molenaar, 6.30 ds. Molenaar sr., Geref.
Kerk 9.30 ds. Westra Voorburg, 7 dhr.
Stam S.heim, RK Kerk zat. 7, zo. 9 en 11
NIEUW-VENNEP - Herv. Gem. 9.30en 7
ds. Goverts, Geref. Kerk 9.30 ds. Hoorn
stra, 7 zie herv., Chr. Geref. Kerk 9.30
leesd., 3 ds. Drechsler Haarlem, RK Kerk
zat. 7, zo. 9.30 en 11.
NOORDEN - Herv. Gem. 9.30 en 7 ds.
Zoutendijk, av-maal, Geref Kerk
(Woerdense Verlaat) 10 dhr. v.d. Kraan
R.dam, 7 dhr. Christ Leiden, RK Kerk
zat. 7.30, zo. 9 en 10.30.
NOORDWIJK - Herv. Gem. Voorstr. 10
dr. Jansen, 7 ds. v.d. Meer S.heim,
Hoofdstr. 9 ds. Vink Katwijk, 10 30 ds.
De Raadt Valkenburg, 7 dr. Jansen, De
Rank 10 en 3.30 ds. v. Kooten Delft, S.
Mio 9 dr. Jansen, Geref. Kerk Vinken-
iaan 9 30 ds. Elgersma, 7 ds. Wolthuis
Heemstede, v.d. Bergh-st. 11 ds. Bos
man, zie verder herv., RK Kerken Zee
9.30 en 11.30, Binnen 8, 10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT-Herv. Gem. 10
dhr. Drijver V.schoten, De Zilk 10 ds.
Kalkman, RK Kerk Jozefk. zat. 7, zo. 8.30
en 10, Viktorkerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.
OEGSTGEEST - Herv. Gem. Gr. kerk
9.30 prof. dr. Jansen Schoonhoven en
pastor Litjens, oee. dienst, Pauluskerk
10 ds. Sasse, Gem. centr. 10.30 ds. Smits
Edam, van Wyckerslooth 4.30 ds. v. Ach
terberg, Geref. Kerk 10 ds. v.d. Kamp
Wassenaar, 7 ds. Brokerhof Voorhout,
Geref. Kerk Vrijg. Buiten V. 8.45 dhr.
Nugteren, 3 ds. De Jong, RK Kerk Will,
kerk zat. 7, zo. 9, 10.30 en 12, Bon. kapel
zat. 6.30, zo. 9 en 11, Volle Evang. gem.
(gem. centr.) 4 dhr. v.d. Brugge.
OUD-ADE - RK Kerk zat. 7, zo. 8.30 en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gem. zie geref., Geref. Kerk 9.30
ds. Lalleman, 5 dhr. Stam S.heim, RK
Kerk kerk zat. 7, zo. 8, 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN - RK Kerken
P. Banden zat. 7, zo. 8, 9.30, 11 en 12.15,
M. Pres. zat. 7, zo. 8, 9.30 en 11
RIJNSATERWOUDE - Herv. Gem 9.30
ds. v. Malssen te L dorp, 7 ds. Hane
maayer Alphen, Chr. Geref. Kerk 9.30
dienst, 2.15 ds. Bouw.
RIJNSBURG - Herv. Gem. Grote Kerk
9.30 ds. Groenewoud Vaassen, 5 ds. v
Niel, Bethelkerk 9 ds. v. Niel, 5 ds. De
Vries Scheveningen, Geref. Kerk door
omstandigheden begint de dienst in de
Immanuelkerk een uur eerder dan in de
kerkbode vermeld, Immanuelkerk 8.30
dr. De Vries Scheveningen, 5 ds. v.d. Loo
Sliedrecht, Petrakerk 9.30 ds. v.d. Lin
den Maarssenbroek, 5 ds. Meijnen Den
Haag, Mar. kerk 9,30 ds. v.d. Loo, 5 ds.
v.d. Linde, camping 10 dhr. Bergman,
Chr. Geref. Kerk geen opgave ontvan
gen, Evang. Chr. gem. (aula mavo) 10
dhr. v.d. Brink, RK gemeenschap (aula
tuinb. school) zat. 7, zo. 10.30.
RIJPWETERING - RK Kerk zat 7, zo.
7.30, 9 en 10.30.
SASSENHEIM - Herv. Gem. 9 en 10.30
ds. v.d. Meer, 6.30 kand. Bakker, Geref.
Kerk 9.30 dhr. Stam, 6.30 zie herv., Chr.
Geref. Kerk 9 stud. Ribbers, 5 ouderling
Rozema, Ned. Prot. Bond 10.30 ds. v.d.
Wall Den Haag, Jul. laan 17, RK Kerk zat.
7, zo. 8, 9.30 en 11
TER AAR - Herv. Gem. 9.30 dhr. De
Haan Bodegraven, 6.30 ds v. Hoegee te
Alphen, Geref. Kerk 9.30 dhr. Schouten,
6.30 ds. Los, RK Kerk dorp 9 en 12, Lan-
geraar zat. 7, zo. 8.30, 10 en 11.30.
VALKENBURG - Herv. Gem. 10 dhr.
Vink Katwijk, 6.30 ds. Lalleman Oude
Wetering, Geref. Kerk 9.30 ds. Bouma te
Noordwijk, 6.30 ds. De Raadt.
VOORHOUT - Herv. Gem. 10 ds. Bro
kerhof, RK Kerk zat. 7, zo. 9, 10.30 en
11.45.
VOORSCHOTEN - Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Baart te O.geest, 7 ds. Wagen
voorde, Leiden, Hulp en Heil, 10 dr. Jan
sen Den Haag, aula NH 9.30 ds. Mete
ring, De Ark 10 jongerend., Geref. Kerk
9.30 ds. Meijnen Den Haag, 7 zie herv.,
Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5, RK Kerken
Laur. kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30, aula NH
11, M. Godskerk zat. 7, zo. 8.30 en 10.30.
WADDINXVEEN - Herv. Gem. Bethel
kerk 8.45 ds. Verwelius, 10.30 ds. Verwe-
lius, 5 ds. Alblas, 6.30 ds. Verboom,
Hoekst 9.30 ds. Verboom, 6.30 ds.
Alblas, Immanuelkerk 9.30 ds. Hulst, 7
kand. Pronk, Geref. Kerk Kr. kerk 9 ds.
v.d. Berg, d.s. Meijnhardt, Ontm. kerk
10.15 ds. v.d. Berg, Chr. Afgesch. Gem.
9.30 en 5, Volle Evang. Gem. (Linden-
gaarde 17a) 9.30, RK Kerk Viktorkerk 10,
Ontm. kerk 8.30 en 11.45.
WARMOND - Herv. Gem. 10 ds. Den
Tonkelaar, av.-maal, RK Kerk zat. 7, zo.
8.30, 10 en 11.30
WASSENAAR - Herv. Gem. Dorpskerk
10 dhr. Taal, 4.30 ds. Tukker, 7 ds. v. Zan
ten, Kievietkerk 10 ds. Wiersma, Mes-
siaskerk 10 ds. Van Zanten, Dorpscen
trum 9.30 ds. Tukker, Geref. Kerk 10
mevr. Sysling L.dorp, 7 ds. De Moor,
Zuid 10 ds. Van de Bom Den Haag, Ned.
Prot. Bond 10.30 dr. Boeke R.dam.
WOUBRUGGE - Herv. Gem. 9.30 kand.
Monster, Urk, 6.30 ds. Blenk, Geref.
Kerk 9.30 en 6.30 ds. Kersten Scheve
ningen, RK Kerk zat. 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN - Herv. Gem. 9 30 ds.
Nicolai, Geref. Kerk 10 dhr. Oosting
Leersum, 7 ds. Dijkstra Boskoop, RK
Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.45.
ZOETERWOUDE - Herv Gem 10
dienst, RK Kerken Janskerk zat. 7.30, zo.
9.30, Chr. Dienaarkerk zat. 7, zo. 8.30, 10
en 11.30, Rijndijk Meerburg zat. 7, zo. 10,
12 en 6.
ZWAMMERDAM - Herv Gem. 9.30 ds
Lefeber te Alphen, 6.30 dhr. Drijver
Voorschoten, Geref. Kerk 10.45 kand.
Verburg, 6.30 dhr. v.d. Kraan R.dam.
