ZATERDAG 15 JULI 1978
EXTRA
Niet langer maar hetzelfde kapsel voor elke patiënt, maar rustig
naar de eigen kapsalon en een eigen kapsel uitzoeken
Sancta Maria bestaat in
oktober van dit jaar op
de kop af een halve
eeuw. Gelegenheid om
eens te praten met de
geneesheer-directeur
van het psychiatrisch
centrum in Noordwijk
en met enige medewer
kers. Al eerder plaat
sten wij een verhaal
over de geschiedenis
van het ziekenhuis, op
gehangen aan de erva
ringen van zuster Jo
hanna Peterse (lid van
de congregatie van zus
ters van liefde van
Gent), één van de stich
teressen van de Sancta
Maria.
Een psychologisch onderzoek. V/at ziel de patiënt in de tekening?
NOORDWIJK - Al meer dan ne
gen maanden had zij extra
toezicht om te voorkomen dat
zij de hand aan zichzelf zoü
slaan. Toch slaagde deze
vrouw erin op de afdeling the
rapie van het psychiatrisch
ziekenhuis een touw te pak
ken en zich te verhangen in
het toilet.
Het aantal zelfmoorden in psy
chiatrische centra is de laatste
jaren toegenomen. Dat is de
tol die voor een grotere vrij
heid binnen de psychiatri
sche ziekenhuizen moet wor
den betaald. De samenleving
is vrijer en toleranter gewor
den. Die ontwikkeling heeft
zich ook voorgedaan in de
psychiatrische centra. "Die
grotere vrijheid betekent dat
meer risico's worden geno
men. De gelegenheid om in
derdaad zelfmoord te plegen
is groter", zo meent genees
heer-directeur dr. J. Verheul
van het psychiatrisch zieken
huis Sancta Maria, dat gele
gen is op de grens van de ge
meenten Noordwijk en
Noordwijkerhout.
Stijging
Een stijging van het aantal sui
cides is volgens hem nauwe
lijks te voorkomen geweest.
Patiënten met zelfmoordnei
gingen worden niet langer
meer voor de rest van hun le
ven geïsoleerd of ze krijgen
als ze gevaarlijk zijn geen zo
genaamd chemisch corset
meer (patiënten volstoppen
met medicamenten waardoor
ze lusteloos aan hun bed zijn
gekluisterd. Ze zijn niet meer
in staat zelfmoord te plegen),
zoals vroeger het geval was
Toch waren dat de enige ma
nieren om te voorkomen dat
iemand zelfmoord pleegde
Deze "werkwijzen" sloten
zelfmoorden daadwerkelijk
uit. Maar zulke therapieën
zijn nu niet meer mogelijk. De
inrichtingen zijn "vermaat-
schappelijkt; de aanpak ligt
veel dichter bij de samenle
ving en in de therapiëen wor
den alle maatschappelijke
aspecten betrokken; de stap
terug naar de samenleving is
voor de patiënt veel kleiner.
Door dit proces is de kans op
"genezing" wel iets groter
geworden, maar is ook het
aantal zelfmoorden toegeno
men.
Dat aantal houdt overigens ge
lijke tred met het aantal sui
cides in de samenleving. In
het ziekenhuis Sancta Maria
zijn in 1977 twee-zelfmoorden
gepleegd binnen de muren,
terwijl ook nog twee patiën
ten zich tijdens verlof van het
leven beroofden.
"Het is niet zo dat een bepaald
percentage zelfmoorden
laakbaar is. We denken niet:
vorig jaar vier zelfmoorden,
dat is nog geen 1 procent van
het aantal opnemingen. We
proberen zelfmoorden te
voorkomen, maar er is soms
niet aan te ontkomen", aldus
Verheul.
De geneesheer-directeur van
Sancta Maria vraagt zich af
hoever je mag gaan om te
voorkomen dat iemand de
hand aan zichzelf slaat. "Het
komt voor dat personen met
nadruk om bescherming vra
gen. Die krijgen ze natuurlijk,
ook al vragen ze er niet om"
Maar je weet dat als een patiënt
een zware, intensieve neiging
tot zelfmoord heeft, hij uit
eindelijk toch de hand aan
zichzelf zal slaan. Vaak is het
een persoonlijke keuze, die
niet of nauwelijks wordt
beïnvloed door een ziekte
beeld. Hoever mag je dan
gaan om zelfmoord te voor
komen?" Daarmee brengt
Verheul een disussie op gang
in de sfeer van abortus en eu
thanasie: in hoeverre beslis
sen mensen zelf over hun le
ven en dat van anderen?
Ook zenuwarts dr. P. Adriaen-
sen, werkzaam in het psychia
trisch ziekenhuis Sancta Ma
ria, vraagt zich af hoever je
mag gaan: "Als de weten
schap is stukgelopen en de
patiënt niet heeft leren leven
met zijn probleem, blijven er
weinig mogelijkheden meer
over". Het toegenomen aantal
zelfmoorden is voor hem geen
reden om de verworven vrij
heden binnen de psychiatri
sche centra te beperken
Suicides worden uitgebreid
besproken door het team van
artsen en verpleegkundig
personeel dat bij de behande
ling van de patiënt betrokken
was. Dan komt onder meer ter
sprake of het zinvol zou zijn
geweest door intensiever toe
zicht zelfmoord te voorko-
men."Een zelfmoord brengt
een enorme schok teweeg
onder de patiënten. Er wordt
altijd gepraat met de patiën
ten wanneer iemand de hand
aan zichzelf heeft geslagen
Dat veroorzaakt vaak heftige
reacties. Een gevoel van
machteloosheid. gepaard
gaande met verdriet en soms
met verwijten aan het adres
van het verplegend perso
neel. Zo in de sfeer van "jij
hebt er toch voor geleerd"
dat gelegen is op de grens v
Psychiatrische inrichtingen zijn menselijker dan vroet
spelletje ''Mens erger je niet" tussen verpleegden en verpleegste
werd vroeger nauwelijks gespeeld.
Het is goed dat patiënten zo
reageren. Op die manier wor
den de emoties niet opge
kropt. Personen die met
zelfmoordneigingen rondlo
pen krijgen extra aandacht
als een andere patiënt in een
extreme crisis de hand aan
zichzelf heeft geslagen", al
dus Adriaensen.
Genezing
De kans op genezing in een psy
chiatrische inrichting is zeer
klein. In slechts 5 tot 10 pro
cent van het aantal opnamen
is werkelijk sprake van gene
zing. De helft van het aantal
opgenomen patiënten keert
weliswaar "genezen" terug in
de maatschappij. Genezen
betekent dan echter niet ver
lost van de kwaal, maar het
zodanig leren leven met de
geestelijke handicap dat ze
zich kunnen handhaven in de
samenleving.
Een ontstellend groot percen
tage, volgens medisch admi
nistrateur P. Klompmaker
van Sancta Maria ongeveer
een derde deel, keert na een
week tot vijf jaar weer terug
naar het psychiatrisch zie
kenhuis. "Hoe korter de op
nameduur, hoe groter de kans
op genezing.Als de opname
duur beperkt wordt tot twee a
drie maanden is het risico dat
d e patiënt later weer terugvalt
op de inrichting veel kleiner",
aldus Adriaensen.
Van de honderd opgenomen
patiënten worden er binnen
twee jaar 98 ontslagen. "Dat
betekent dat van elke 100 pa
tiënten er 2 tot hun dood in
het psychiatrisch ziekenhuis
verzorgd moeten worden. Dat
zijn de zogenaamde chroni
sche patiënten. In 1967 be
droeg het aantal patiënten dat
langer dan tien jaar in psy
chiatrische centra in Neder
land verbleef ongeveer
13.000. Daarvan zaten 1.120
langer dan 40 jaar in
'chting.
Door Henk v. d. Post
Dat aantal is in de afgelopen
tien jaar ongeveer met tien
procent afgenomen. Vroeger
werden veel meer personen
als chronisch patiënt opge
nomen. Die groep sterft lang
zaam uit aldus Klompma
ker over de opnamen. De helft
van het aantal bedden in de
Sancta Maria wordt bezet
door chronische patiënten.
Alhoewel het aantal bedden
sinds 1967 landelijk gezien
met ongeveer 2500 is gedaald,
is het aantal opnamen gedu
rende dezelfde periode dras
tisch gestegen: van 12.000
naar 19.000. Dat betekent dat
de doorstroming tegenwoor
dig sneller gaat. De opname
duur wordt zo kort mogelijk
gehouden"
Het aantal bedden in psychiatri
sche inrichtingen is mede
verminderd doordat de zwak
zinnigenzorg bijna geheel uit
dergelijke inrichtingen is ge
haald. Weliswaar verblijven
volgens dr. Verheul nog on
geveer 4000 zwakzinnigen in
psychiatrische centra, maar
dat waren er vroeger veel
meer. In de komende jaren
neemt het aantal bedden nog
meer af als die zwakzinnigen
in zwakzinnigeninrichtingen
worden ondergebracht.
Patiënten
De inrichtingen zijn duidelijk
veranderd. Ze heten dan ook
geen inrichtingen meer. maar
ziekenhuizen. De patiënten
zijn in de loop van de laatste
vijftig jaar ook veranderd, al
thans hun ziektebeelden. Al
hoewel Verheul geen grote
verschillen kan aangeven
tussen vroeger en nu, heeft hij
wel de indruk dat bijvoor
beeld hysterie duidelijk min-
(Foto KLM Aerocarto)
der vaak voorkomt als vroe
ger. "Maar het is een beetje
gevaarlijk dat te zeggen. Na
het onderzoeken van de pa
tiënt werd vroeger vaak maar
woord opgeschreven in de
medische rapporten. Het
ziektebeeld werd niet uitge
breid beschreven. Tegen
woordig is dat wel het geval
Ik kan dus niet met zekerheid
vaststellen of hysterie wel een
zuivere hysterie was". Wel
heeft Verheul, net als ieder
ander overigens, vast kunnen
stellen dat het aantal ziekte
beelden rond echtscheidin
gen is toegenomen en dat
meer drugs- en alkoholver-
slaafden zijn opgenomen. Dr.
Adriaensen heeft de indruk
dat het aantal zware, bijna
melancholische beelden ook
is afgenomen.
De positie van de patiënt is
trouwens heel wat beter dan
vroeger. Niet alleen financieel
- uitkeringen blijven gewoon
doorgaan - maar ook maat
schappelijk. Geld is voor een
aantal mensen trouwens een
therapie. Er wordt hun ge
leerd wat ze met het geld
kunnen doen. De patiënten
krijgen ieder zo'n tweehon
derd gulden zak- en kleed
geld. Wettelijk is bepaald dat
het grootste deel van de uit
keringen vloeit in de de kas
van de staat, die dan weer de
verzorgingsprijs betaalt van
zo'n 170 gulden per dag. Toch
weten patiënten vaak niet wat
ze met die 200 gulden per
maand moeten doen. Volgens
medisch administrateur
Klompmaker bezitten enige
patiënten 30.000 tot 40.000
gulden. We leren de patiën
ten dat geld uit te geven. We
stimuleren hen om bijvoor
beeld kleding te kopen in de
stad. Een aantal patiënten
heeft overwinterd in Spanje"
De Sancta Maria heelt een ei
gen bank waar het geld van de
patiënten wordt beheerd.
"Dat beheer is echt nodig",
aldus Verheul. want we
hebben verschillende keren
meegemaakt dat patiënten
door hun familie worden
kaalgeplukt.
Een van de patiënten leefde in
de veronderstelling dat haar
imago werd versterkt door
het geven van cadeaus aan
familieleden. Dat liep zo uit
de hand dat de familie zelfs
om geldleningen kwam vra
gen. Een zoon van haar leende
1000 gulden om een autootje
aan te schaffen. Hij zou elke
maand 100 gulden terugge
ven. We hebben één keer 50
gulden gezien en daarna niets
meer. Korte tijd later kwam
haar dochter, die haar eigen
moeder oplichtte voor 8000
gulden. Daarvoor hebben we
de politie ingeschakeld. We
stimuleren patiënten ook een
testament te maken en advi
seren bijvoorbeeld het nage
laten geld een andere be
stemming te geven als de fa
milie nooit naar de patiënt
heeft omgekeken. De familie
noemt onze bemoeiingen met
het geld vaak betutteling,
maar het is echt nodig"
Schakenbosch
In &uid-Holland zijn 9 psychia
trische centra gevestigd. Al
die ziekenhuizen zijn verte
genwoordigd in het zoge
naamde Schakenboschbe-
raad, zo genoemd naar de in
richting in Leidschendam. In
dat beraad proberen de centra
de grotere problemen samen
op te lossen. Er zijn afspraken
gemaakt omtrent de opna
men van noodgevallen. De
centra in de regio Rotterdam
zitten tjokvol en kunnen
minder noodgevallen opne
men dan men zou willen. Dat
betekent dat die mensen el
ders moeten worden onder
gebracht. Het psychiatrisch
ziekenhuis Sancta Maria
neemt vrijwel elke patiënt
op".
Dat betekent soms extra
mankracht. Laatst hebben we
een karatemannetje gehad,
die de hele boel terroriseerde
en een verpleegster van 18 jaar
tegen de muur sloeg. Daar
moeten we vijf verplegers
omheen hebben", aldus Ver
heul. In dat Schaken-
boschberaad wordt ook ge
sproken over een goed sprei-
dingsbeleid. Patiënten wor
den vaak ver van huis ge
plaatst, meestal als het
dichtstbijzijnde zieken
huis vol is.
De patiënt wordt meestal in de
keuze van de inrichting be
trokken. Actueel is thans ook
de regionalisatie; elke psy
chiatrische inrichting krijgt
een eigen gebied. "Conse
quentie daarvan is wel dat el
ke inrichting een compleet
pakket moet bieden. Op de
Sancta zou dan meer aan
dacht moeten worden be
steed aan de geriatrie (zorg
voor ouderen) en de adoles-
centenzorg (voor jongeren).
Die zorg voor de laatste groep
moet nog tot ontwikkeling
worden gebracht (de jongste
patiënt is 18 jaar en de oudste
patiënt wordt 24 juli 103 jaar).
Een ander gevolg van die re
gionalisatie is datje bepaalde
activiteiten niet meer kunt la
ten vallen, omdat de mede
werkers daarover niet zo en
thousiast zijn"
Volgens Verheul is een andere
consequentie van de regiona
lisatie dat het aantal perso
neelsleden zal moeten wor
den uitgebreid. Een voordeel
vindt hij dat de verscheiden
heid van de groep groot is als
alle probleemgevallen uit een
gebied in een ziekenhuis
worden opgenomen. "Die
verscheidenheid is goed. De
patiënten komen in aanra
king met mensen met wie ze
normaliter nooit te maken
hebben. Ze steunen elkaar
onderling en vangen elkaar
op. Er is onderling een grote
betrokkenheid."
In dat verband wijst Verheul
erop dat de wetenschappelij
ke indeling van patiënten in
categorieën gevaarlijk is. Die
indeling maakt volgens hem
weer grenzen, hokjes en vak
jes, die een eigen bestaan
gaan leiden.
Dwang
Nog maar weinig mensen wor
den via een machtiging opge
nomen in een psychiatrische
inrichting. Vroeger werden
veel meer mensen via de rech
ter naar een psychiatrisch
ziekenhuis gestuurd. Wel
worden veel personen in be
waring gesteld. Als er sprake
is van een crisis schrijft een
arts - niet de eigen huisarts -
een geneeskundige verkla
ring. Op basis daarvan kan
iemand in bewaring worden
gesteld. De burgemeester
heeft het laatste woord. In
bewaringstelling duurt ten
hoogste drie weken, en het
gebeurt maar zelden dat de
periode via een machtiging
wordt verlengd. In 1977 zijn 67
personen in bewaring ge
steld. "Dat aantal is hoger dan
in andere jaren. Normaal be
draagt dat aantal inbewa
ringstellingen bijna 30 en het
aantal machtigingen onge
veer 15. Een reden daarvan is
dat de Sancta het afgelopen
jaar meer noodgevallen heeft
opgenomen", aldus Verheul.
