Geloof in grote Officier
van
itie maakt
'JJUUIIUmij.'
Gere formeerd predikant doet boekje open over christelijk be ijden
„De hel is Gode zij dank verdwenen.
En zij komt nooit meer terug
KERKDIENSTEN
ZATERDAG 1 JULI 1978
De Haags-Loosduinse gereformeerde predikant BriLSsaard (60) is zoon
van de bekende dominee Brussaard van "Radio Bloemendaal"Voordat
hij in 1955 naar Loosduinen gingwas hij predikant in Bruchterveld en
Dieren.
Zijn boekje "Als een mus op het dakis uitgegeven bij Ten Have in Baarn
en kost 9.75.
Bezorgd. De Britse Raad van Kerken spreekt in een verklaring zijn
bezorgdheid uit over de behandeling van leden van Helsin-
ki-groepen in de Sovjet-Unie Hij dringt er bij de Sovjet-leiders op
aan, de rechten van alle burgers te erkennen "die actief betrokken
zijn bij het zoeken van de mensheid naar een humanere wereld"
Uur der waarheid. De behoudende Franse bisschop Marcel Le-
fèbvre heeft in zijn eigen seminarie te Econe in Zwitserland, tegen
een officieel, verbod van "Rome" in, weer 18 priesters en 22 dia
kens gewijd.
In een preek van een uur viel Lefèbvre vooral de oecumene aan. Hij
deelde mee, uit Rome een brief te hebben gekregen met de uitno
diging voor een gesprek in juli. "Maar", zo riep hij uit? "een
gesprek met wie?. Men hen die de waarheid geweld aandoen en die
een pact gesloten hebben met de vrijmetselarij?"
Na de preek wilden aanwezigen applaudisseren, maar de ordebewa
kers onderdrukten dat. Op een persconferentie werd later meege
deeld, dat het aantal studenten aan dit seminarie (in het kanton
Wallis) steeds groter wordt. Honderd wachten er op hun wijding.
Enkele uren na het gebeuren in Econe zei paus Paulus in een toe
spraak tot 20.000 mensen in de Sint Pieter (ter gelegenheid van de
verjaardag van zijn kroning) dat "het ogenblik der waarheid" is
gekomen. Hij kritiseerde degenen "die zich compromitteren en
anderen met woorden, geschriften en gedrag leiden langs het pad
van persoonlijke opvattingen en vervolgens langs het pad van
ketterij en scheuring"
Gehuwd. De rooms-katholieke bisschoppen van Nederland
stemmen er niet mee in, dat dr. A. Houtepen, gehuwd priester en
stafmedewerker voor oecumene bij het pastoraal centrum in het
bisdom Breda, wordt benoemd tot lector in de dogmatiek aan de
theologische faculteit van de RK universiteit in Nijmegen. Zij
achten zich gebonden aan de bepalingen van de congregatie voor
de geloofsleer waar het om het kerkelijk functioneren van pries
ters die zijn ontheven van de plicht tot celibatair leven.
Hoogmis. In de hoogmis van half II morgen in de Petruskerk
(Lammenschansweg) te Leiden geeft het dames- en herenkoor met
solisten een uitvoering van de Missa in G van F. Schubert.
Hervormde Kerk: beroepen te Almelo mevr. ds. M.W. van Beinum
Oudorp (NH).
Toen dominee Brussaard voor zijn boekje over "wrede
trekken in het christelijk belijden" de gedachte aan het
papier toevertrouwde dat het binnen de christelijke ge
meente geen enkele zin heeft als de één aan de ander
zware eisen gaat stellen, realiseerde hij zich heel goed, dat
hem dit een ernstig verwijt zou kunnen bezorgen. Zo van:
je maakt dus van de "binding aan de belijdenis" een dis
cussiepunt, terwijl dat toch een uitgemaakte zaak moet
zijn.
Dat verhinderde hem overigens
niet, dit tóch zo te schrijven. De
gereformeerde predikant van
Den Haag - Loosduinen houdt
het voor mogelijk, dat juist, daar
om zovelen die hun doctoraal ex
amen theologie hebben afgelegd,
de pastorie ontlopen. Zij voelen
zich bedreigd door wettische
gemeenteleden, die op alle on
derdelen slaafse onderwerping
verwachten aan oude geloofs-
formuleringen of aan splinter
nieuwe liturgische regels, en die
het ontoelaatbaar vinden als ie
mand binnen de gemeente op een
bepaald punt van gedachten ver
andert.
Wat heeft onze Meester zich dan
anders opgesteld, roept dominee
Brussaard uit. Nooit probeerde
Hij iemand ergens toe te dwin
gen. Hij maakte altijd weer ruim
te waardoor de mensen zelf tot
van zondebesef doorslaggevend
was. Je kon nooit te min van je
zelf denken. Tekenend waren de
uitdrukkingen als "verbeurde
zegening", kennis der ellende",
"gebrokenheid des harten" en
"onberouwelijke bekering".
Dat gaf niet alleen een gezond besef
van schuld maar ook een brok
angst voor die God bij wie het
oppassen geblazen is; anders
kom je voor eeuwig terecht in een
ellendig cachot.
Droeve toestand
Johannes de Doper was ook zo'n
figuur. Groot staat deze boetge
zant voor ons met zijn typische
woestijnprediking.
Moet u zich voorstellen: u gaat naar
de kerk. Er staat geen enkel vers
aangegeven op de psalmborden.
De predikant steekt meteen van
Jezus gebruikt de maaltijd met dat
"uitschot". Hij waardeert het dat
zij de farizese wetten op bepaalde
onderdelen aan hun laars lappen,
zoals Hij dat zelf ook doet.
"Hel" verdwenen
Mocht een predikant breed-geba-
rend en ontsteld uitroepen waar
in de tegenwoordige prediking
van de kerk "de hel" toch is
gebleven, dan is ds. Brussaard
geneigd op te staan en te ant
woorden: "Die is Gode zij dank
verdwenen en komt nooit meer
terug".
Door een foute vertaling is het
woord "hel" 33 keer in het Oude
Testament van de 17de eeuwse
Statenbijbel terechtgekomen. De
samenstellers vertaalden een be
paald hebreeuws woord 32 keer
met "graf' - wat juist is - en 33
keer met "hel". Ze gebruikten dat
woord waarschijnlijk als zij ster
ven en graf in verband brachten
met straf-van God.
Brussaard denkt dat de vertalers
zich moeilijk konden ontdoen
van het middeleeuwse hei-ge
loof. Ze konden zich gewoon niet
voorstellen dat de bijbel daar
weinig of niets mee te maken
heeft. Nii staat er "dodenrijk" in
plaats van hel. Alleen in het
kaarsje zoeken. Er zijn in ons land
genoeg christenen die de zaak
zorgvuldig doodzwijgen en alle
papieren daarover rechtstreeks
in de prullenmand laten belan
den. En als men niet zwijgt, komt
er doorgaans discriminerend en
zinloos gepraat over onthouding,
bekering en genezing. Want wy
hebben er sinds eeuwen een on
bedwingbare behoefte aan, ons af
te zetten tegen groepen van me
demensen opdat wij onszelf dub
bel best kunnen voelen bij "onze
lieve Heer".
Brussaard noemt het ronduit
wreed als de paus een verkla
ring over de seksuele moraal
laat pubiceren waarin voorech
telijk geslachtsverkeer, homo
seksuele betrekkingen en zelfbe
vrediging zonder meer "dood
zonden" heten. Hetzelfde doen
kerkeraden en predikanen wan
neer zij gemeenteleden weren
van het ambt of de toegang tot
het avondmaal ontzeggen om
dat zij samenwonen. Ze mogen
nog zo oprecht geloven en al vele
jaren nog zo trouw aan elkaar
zijn, niettemin worden zulke
kerkleden nog telkens door de
mensen die het in de kerk voor
het zeggen hebben afgewezen.
ingrijpende beslissingen konden
komen.
God heeft geen belangstelling voor
onze stiptheidsacties, maar uit
sluitend voor wat wij kunnen op
brengen aan barmhartigheid. Hij
vraagt geen offers, maar een ge
loof dat vertrouwen geeft en
barmhartig is.
Niet verdoezelen
Als Brussaard schrijft dat Gods
voorkeur ("uitverkiezing") een
bijzonder duidelijke zaak is en
ingaat tegen alle eigenwijzen,
geweldenaars, rijken en aanzien
lijken, groten en machtigen, dan
zou hij dat graag willen afzwak
ken omdat het zo ongenuanceerd
klinkt. Maar hij neemt het risico
dat de lezer boos wordt. "Want
wat de profeten en apostelen - en
ook de grote profeet en apostel -
niet verdoezelen, daar mag ik ook
geen stroop overheen smeren".
Gods voorkeur gaat heel precies uit
naar hen die zich met geen men
senmogelijkheid een aureool van
bijzondere wijsheid of rijkdom of
kracht of aanzienlijkheid kunnen
aanmeten. Brussaard herinnert
zich de verhitte discussies uit zijn
jeugd over de uitverkiezing. De
rillingen liepen hem soms over de
rug. Je kon uitverkoren zijn maar
ook verworpen. En dat scheelde
nogal wat.
Je kunt achter Gods verkiezing
nooit een punt zetten. Men kan
niet zeggen: "Ik ben uitverko
ren". Het is een "doorlopende
voorstelling". Tot onze laatste
snik. God heeft mensen uitver
koren als werktuig, juist terwil-
le van de anderen, de "buiten
staanders".
Wij zijn de knechtjes van de
niet-gelovigen. Zodra we bij God
op schoot kruipen, zegt Hij: "Ga
aan het werk! Ik heb je verant
woordelijk gesteld voor het be
houd van je medemens. Verzoe
ning van zonden is geen eind-
maar startpunt. Verkiezing geen
genieting, maar lijden."
Brussaard vertelt, groot te zijn ge
worden in een kerk waar de mate
wal: "Begint een nieuw leven,
huichelaars; wie heeft u wijsge
maakt dat u de dreigende wraak
van God kunt ontlopen?". De
angstpsychose wordt zo alge
meen dat zelfs heel wat farizeeërs
naar Johannes toe komen.
Brussaard is niet zo gelukkig met
dat hele optreden van de Doper
Hij is inderdaad de voorloper van
de Messias geweest, maar wan
neer je kijkt naar de manier
waarop, dan is het toch een droe
ve toestand.
Hebt u ooit iets positiefs kunnen
ontdekken in geloven uit angst?
Sinds de Vredesvorst op aarde is
gekomen, Jezus, hebben wij geen
enkel recht meer om nog uit
angst te geloven. Wat een mild
heid en ruimte is er bij Hem. Er
worden niet langer loodzware
voorwaarden gesteld. Slechts de
uitnodiging om te volgen op de
weg naar het nieuwe Rijk.
Brussaard heeft ontdekt, dat "zon
daars" in het evangelie geen
"specialisten in de zonde" zijn. In
de vertaling "Groot nieuws voor
u" worden ze dan ook terugge
bracht tot "overtreders van de
wet". Niet van Gods wet, maar
van de .zeer menselijke voor
schriften van de Farizeeërs, de
elite van die dagen.
Dat woord "zondaars" hebben wij
dus veel te serieus genomen.
"Zo'n zondaar als ik was, toen ik
de wet van mijn jonge jaren over
trad: niet fietsen en niet voetbal
len op zondag, niet kaarten, niet
naar de bioscoop of het toneel,
geen parendans. Al die menselij
ke verzinsels van de schriftge
leerden in het begin van onze
eeuw. De wet van toen".
Nieuwe Testament komt "hel"
nog vijf keer voor, maar dan als
een waarschuwing als een stok
achter de deur -- de hel was een
schrikbeeld in het volksbewust
zijn - tegen onvrede, eigenbelang
en liefdeloosheid.
"Het is toch te bar als wij aannemen
dat voor die gestorvenen die niet
het juiste geloofssysteem hebben
gevolgd eeuwige hoogovens van
vuur en zwavel zijn gereserveerd
Je kunt alleen maar huiveren als
je bedenkt hoe dit hei-geloof het
religieuze bewustzijn heeft be
heerst en een onvoorstelbare
angst heeft teweeggebracht. Wat
een wreedheid er binnen de kerk
is bedreven met het angstvisioen
van de eeuwige verdoemenis,
valt nauwelijks meer te besom-
Ds. Brussaard is er helemaal niet
zeker van, dat de hel uit het on
derbewustzijn is verdwenen.
"Misschien is hij bij menigeen
nog erg in". Dat mag alleen op
een bijbelse manier het "helse"
verzet van Christus aanvaardend
tegen alles wat in strijd is met zijn
mensenliefde.
Arrogante oordelaars
Zoals Jezus zag gebeuren dat tolle
naars en zondaars het bordje
"slecht" om de hals werd gehan
gen, zo ziet ds Brussaard dat met
de homofiele mens binnen de
kerk.
Er is de laatste twintig jaar veel ver
anderd, maar de christelijke ge
meenschappen die hun homo
fiele leden als gewone mensen
opnemen, niet beter of slechter
dan de rest, moet je met een
Jezus echter zet nog alijd de arro
gante oordelaars te kijk en ont
fermt zich over hun slachtoffers.
In een hoofdstuk over "solidariteit
in schuld" zegt Brussaard: "Gods
ontferming is geen fontein voor
een elitegroep, maar een regen
die wil vallen op allen. Als wij
werkelijk geloofden in onze unie
ke Zondebok (Christus) die in
één keer alle schuld van alle men
sen en van alle tijden heeft weg
gedragen, dan zouden wy ons
geen nieuwe zondebokken aan
meten, ook niet de kleinste".
Vallende musjes
Aangrijpend vertelt ds. Brussaard
over zijn zoon Hans die op 19-ja-
rige leeftijd aan een ongeneeslij
ke ziekte overleed.
Bij het afstaan van dit kind waren
er veel redenen om te dan-
ken."Onze hemelse Vader omdat
Hij ons verloste van de troostelo
ze gedachte als zou Hij de oorzaak
zijn van deze afschuwelijke ziek
te of.het hele verloop in scène
hebben gezet". "Dankbaar zijn
wij voor de visie dat God heel an
dere dingen doet en zowel aan
zieke als aan gezonde mensen het
wonder wil volbrengen dat zij
achter Jezus aan gaan. Dat Hij
ons leerde bidden om dat wonder
voor onze zoon, en dat deze ons
afleerde te bidden om zijn licha
melijke genezing. Het meest,
dankbaar zijn wij dat ons gebed is
verhoord".
Vreemd dat je eerst zelf in een
stormsituatie moet komen om te
ontdekken dat het hier niet om
een fabeltje gaat maar om een bij
zonder rijk evangelie.
Toch hoopt ds. Bussaard dat maar
enkelen die toetend uit ervaring
kennen.
Want daaraan is zi'n angst verbon
den en zoveel \erdriet, dat ik u
graag een reis rret Jezus toewens
die toch méér /an een plezier
tocht heeft. Sttrmen zorgen er
niet alleen voo: dat mensen in
nood zijn, maar tok dat het geloof
van mensen in ïood is".
Ds. Brussaard is aiders gaan pre
ken sinds hij 'de verlossende
ontdekking" deed dat de bijbel
tekst "Niet één tan deze musjes
zal ter aarde vallen zonder uw
Vader" niet als sen bewijsstuk
kan dienen voor le leer dat alles
wat gebeurt Godi wil is. Hij nam
niet langer voetitoots aan wat
hem over bepaalde teksten al
tijd was geleerd.
Zo spreekt de Heidelbergse Cate
chismus ten onrechte over de wil
van mijn hemelseVader", zonder
welke geen haar van mijn hoofd
vallen kan. Met grote heftigheid
spreekt men alïijd weer van
"Gods wil" in verband met die
vallende musjes, terwijl Hij juist
Degene is die ze in hun val op
vangt. Hij is niet de grote regula
tor die alles bepaalt wat op onze
aarde gebeurt.
Eigenlijk is er, zo meent Brussaard,
niet zoveel verschil tussen het
heidense pantheïsme en het
christelijke voorzien igheidsge-
loof. Het pantheisme laat God
samenvallen met alles wat be
staat, het voorzienigheidsgeloof
met alles wat gebeurt: 'regen en
droogte, vruchtbare en on
vruchtbare jaren, spijze en
drank, gezondheid en ziekte,
rijkdom en armoede en alle din
gen', zoals de catechismus ze sa
menvat.
De schrijver stelt zich daarbij een
organist voor die achter een
vijfklaviers speeltafel zit met rij
en registers en knoppen. Hij'
wordt er duizelig van
Mes er diep in
Dominee Brussaard kan nog slecht
geloven in een toekomst voor de
kerk als die erin daagt, een toon
beeld te worden van de Vader van
alle barmhartigheid. Wij moeten
af van het geloof in de grote Offi
cier van Justitie. Dat maakt ons
wreed.
'Het zal niet eenvoudig zijn, zover
te komen. Het mes zal er diep in
moeten. Onze wreedheden zijn
ons voor een deel hoogst dier
baar. Wij hebben ze dikwijls op
gepoetst tot Gode zeer welgeval
lige daden".
'Als een mus op het dak", zo heet
het boekje van ds. Brussaard. Met
als ondertitel "Wrede trekken in
het christelijk belijden".
Het is niet groot, maar elke bladzij
de (76) inspireert tot nadenken.
De schrijver komt niet met paskla
re antwoorden, roept zelfs vragen
op, maar schept wel ruimte om
eigen geloofs- en levenshouding
eens kritisch te bezien. Geen ge
lovige die bereid is onbevooroor
deeld rekenschap te geven van
zijn geloof, zal ditalleen maar met
verstandelijke belangstelling
kunnen lezen.
Daarvoor is het te echt, te oprecht
ook, en te bewogen geschreven,
en gaat het over te wezenlijke
dingen.
S. J. de Groot
LEIDEN-Herv. Gem.Hoogl. kerk 10 ds.
Pannekoek, 11.45 oec. stud, dienst, Ma-
rekerk 10 ds. Meijes, 5 kand. Oosterom
Utrecht, Mark. kerk L. Morsw. 10 ds.
Koolstra, Merenwijk 9.30 en 11 ds. Hor-
tensius, Bethl. kerk Driftstr. 10 dr. Lam
ping, Bevr. kerk ZW 9 ds. Hortensius,
Bethl. kerk Driftstr. 10 dr. Lamping,
Bevr. Kerk ZW 9 ds. Wagenvoorde, Vre-
desk. 10 ds. v.d. Schoot V.schoten, Waal
se k. 10.30 ds. Ribs, Acad. Z. 10 15 ds.
Bakker, Diac. huis 10.30 bevestiging en
intrede ds. Van 't Hof. Oude Vest 13 10.30
jeugdkapel, Endegeest 9.30 dhr. Henzen.
gez. dienst, Petrakerk Sur. str. 10.30 dhr.
Steenbergen, dovend., Geref. Kerk Zui-
derkerk 9 ds. Sijtsma, Petrakerk 10.30
ds. Sijtsma, Oude Vest 10 drs. Korteweg,
ds. Koolstra, Mar. kerk L. Morsw. 10 ds.
Koolstra, Bevr. kerk ZW 9 ds. Wagen
voorde, Groenh. 10 dhr. v. Leeuwen, Me
renwijk 9.30 en 11 ds. Hortensius, Petra
kerk 10.30 dhr. Steenbergen, dovend.,
Dolerende Noodgem. Groot Leiden
(Pieterskerkstr. 1). 8.30 dr. Spoelstra
W.brugge, 5 dhr. Visser Den Haag, Geref.
Kerk Vrijg. (Herengr. 70) 10 en 5 ds.
Gootjes, Chr. Geref. Kerk (Steenschuur
9) 10 ds. Van Mulligen Veenendaal, 7
nam. ds. Hamstra Alphen a d. Rijn, Ge
ref. Gem. (N. Rijn) 10 en 4 30 ds. Boog
aard, Geref. Gem. in Ned. (Bethl. kerk
Driftstr.) 11.30 en 5.30, Evang. Luth.
Gem. (Hoogl. Kerkgracht) 10.15 ds.
Happee, Remonslr. Doopsgez. Gem.
(Pieterskerkstr. 1) 10 dr. Meijenng, Bap-
tistengem. (O. Rijn 3) 10, Evang. Chr.
gemeenschap (Middelstegracht 3) 10
dhr. Dikkes, Zendingswerk Midder-
nachtsroep (Zoeterw. singel 21) 5 nam.
dhr. v. Gent Doorn, Evang. centrum Zijl
singel 2, zo. 10 en di. 8 dhr. Zijlstra, Pink-
stergem. (O. Rijn 3), 3 nam. evang. De
Haan, Leger des Heils (Hooigracht) 10 en
7.30, Nieuw Apost. Kerk (H. Rijndijk 24)
9.30 en 4, woe. 8. Christan Science
(Steenschuur 6) 10.30, Kerk van J. Chr.
v.d. Heiligen der 1. dagen (Steenschuur
6) 10.15, Zevendedagadventisten (Lok-
horstk.) elke zat. 9.45, gesprek 11 predi
king, Oud Kath. Kerk (Zoeterw. singel)
10, Vrij Kath. Kerk (Vreewijkstr.) 10.30,
RK Kerken Merenwijk zat. 7, zo. 9.30 en
11, Haagweg zat. 7, zo. 9,10.45,12 en 6.30,
Steenschuur zat. 10 en 7, zo. 8.30, 10,
11.30:, 6 en 7, Lammenschansw. zat. 10
en 7, zo. 9,10.30,12 en 6, Haarl. str zat. 7,
zo. 9.30,10 45, 12.15 en 6.30, Rijndijk 281
zat. 7, zo. 9.30 en 11.30, Boshuizerl. zat. 7,
zo. 9.30, ll«n 12.15, Herensingel zat. 7
zo. 8.30, 9.30 en 11
ABBENES - Herv. Gem. 9.30 ds. Den
AARLANDERVEEN - Herv Gem. 10
ds. Wolthaus, 7 ds. Hoogendijk, Geref.
Kerk 10 dhr. Tenyenhuis, 6.30 kand.
Geerling, Chr. Geref. Kerk 9.30 dienst, 3
ds. Kok Eemdijk, RK Kerk zat 7. zo. 7.30
en 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv. Gem
Adv. kerk 9.30. en 6.30 ds. Bogers,
Kruisk. 9.30 ds. Hanemaayer, Opst. kerk
9.30 ds. v.d. Heiden, 6.30 ds. Vree, G. H.
Kerk 9 en 10.30 ds. Hoogendijk, De Bron
9, 10.30 en 6.30 ds. Verheul, Ashramcol-
lege, 9.30 dhr. Taselaar, Oudsh. weg 10
ds. Oort, Sionskerk 9.30 ds. Verploeg,
6.30 ds. Schrijver Woerden, Geref. Kerk
Mar. kerk 9.30 ds. Vree, 6.30 dhr. Te
nyenhuis, Salv. kerk 9.30 kand. Geer
ling, zie verder herv. gem., Geref. Kerk
Vrijg. Buiten V 10.30 ds. v.d. Berg. 4.30
dhr. Marbus, Chr. Geref. Kerk 9.30 en
4.30 ds. Hamstra, Oud Geref. Gem. 9.30
en 4, Baptistengem. 10 en 6.30 ds. Koe
koek, Noord 10 dhr. v. Barneveld, Volle
Evang. Gem. (school Preludeweg) 10
dhr. v. Leeuwen, Leger des Heils 10 en
6.30 uur, RK Kerken Bon. kerk zat. 7, zo.
8.30, 10 en 11.30, Puskerk zat. 7, zo 9.
10.30 en 11.45, Bron zat. 7, zo. 9 en 11 30.
BENTHUIZEN - Herv. Gem. 9.30 en 6
ds. Exalto, Geref. Gem. 9.30 en 6 leesd.
BODEGRAVEN - Herv. Gem. Dorps
kerk 9.30 ds. v. Delen Veenendaal, 6.30
ds. Geluk Giessenburg, Salv. kerk 9.30
ds. Richter, 6.30 ds. Schipper Dordrecht,
Bethl. kerk 9.30 ds. De Vreugd, 6.30 ds.
Mol Scheveningen, Geref. Kerk 9.30 en
6.30 ds. 't Hart.
BOSKOOP - Herv. Gem. 9.30 ds. Hey-
mans, 6.30 jeugdd., dhr. Christ Leiden,
De Stek 9 30 ds. Stelwagen, Geref. Kerk
9.30 dhr. Knotters Oudewater, zie verder
herv., Chr. Geref. Kerk 9.30 dienst, 2.30
ds. Ribbers Aalsmeer, Geref. Gem. 9.30
en 6, Opwekkingsgem. (Concordia) 9.30,
Verg. v. Gelovigen (Nieuwstr.) 9.30 en 5,
RK Kerken kerk zat. 7, zond. 9.30 en 11,
De Stek zat. 5.30.
HAZERSWOUDE - Herv. Gem 9.30
dhr. Bakker Maassluis, 6.30 ds. Harte-
veld R.dam, Geref. Kerk 9.30 ds. Ver-
sluys, 5 ds. Nierop Koudekerk, RK Kerk
Anker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15, Bemardus,
zo. 10, dorp zat. 7. zo. 8, 10 en 11.30.
HILLEGOM - Herv. Gem. 10 ds. Brons-
geest Haarlem, 7 dhr. Stam Sassenheim,
Geref. Kerk 10.30 dienst, zie ook herv.,
Chr. Geref. Kerk 10 evang. Schouten,
geen aankondiging voor avondd., RK
Kerk Mart. kerk zat. 7, zo. 8.30, 10, 11.30
en 12.45, Jozefkerk zat. 7, zo. 8.30, 10 en
11.30.
HOOGMADE - Herv. Gem. 10 dr. v.
Vliet, RK Kerk zat. 7, zo. 10.
DE KAAG - Herv. Gem. 9.30 ds. Brons
O.geest, RK Kerk zat. 7, zo. 8 en 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem. Dorpskerk 10 ds. v. Roon, 6 dhr.
Hoffenaar jeugdd., Ontm. kerk 10 ds.
Gebraad, 6.30 ds. Boogert Leiden, Geref.
Kerk 9.30 en 6.30 ds. Vrolijk, Kapel Ma
rinevliegkamp 10.30 ds. Schepers, ge-
zinsd., RK Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE - Herv. Gem. N.K.
10 ds. Vink, 6 ds. Arkeraats, O.K. 8.30 ds.
Hovius, 10 ds. Hovius, 6 ds. Schuurman,
Ichtuskerk 10 ds. Vroegindewey, 5 ds.
Boer, Pniëlkerk 9.30 ds. Schuurman, 6
ds. Vroegindewey, Gr. v. Pr. school, 10
ds. Arkeraats, Hoeksteen, 10 duitse
dienst, Overduin 2 ds. Baas, Geref. Kerk
Vr. kerk 9.30 ds. Aalders 't Harde, 5 ds.
Vrolijk. Tr. kerk 9.30 ds. v.d. Horst, 6.30
ds. Aalders, Geref. Kerk Vrijg. 10.15 en
3.30 ds. Breen A.dam, Geref. Kerk Vrijg.
Buiten V. 8.45 en 7 ds. Rouiema, Chr.
Geref. Kerk 10 en 5 leesd., Geref. Gem. 10
en 5 leesd., woe. 7.30 ds. Moerkerken,
Volle Evang. Gem. (Voorstr. 100) 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem. 10 ds. Lefeber Alphen, 7 ds. Ver-
sluys H.woude, Geref. Kerk 9.30 ds. Nie
rop, 7 zie herv.
LEIDERDORP - Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpskerk 10 ds. Geursen, Hoofd-
str. kerk 10 en 6.30 ds. Doesburg, Schep-
pingskerk 9 ds. v. Loenen, Leythenrode
10 mevr. ds. v. Everdingen, av.-maal,
Baptistengem. 10 dienst, RK Kerk zat. 7,
zo. 9, 10.30 en 12.
LEIMUIDEN - Herv. Gem. 9.30 ds. De
Vree, camping 10.30 pater Van Sasse van
Ysselt, Geref. Kerk 9.30 ds. Los, 7 ds.
Bezemer Ter Aar, RK Kerk zat. 7, zo.
7.30, 9.30 en 11.15.
„LISSE - Herv. Gem. Dorpskerk 9 en 7
ds. 't Hooft, Pauluskerk 10.30 ds 't Hooft,
Geref. Kerk 10 en 7 ds. De Wit, av.-maal,
Geref. Kerk Vrijg. Buiten v. 9 en 5 ds.
Schuurman, Chr. Geref. Kerk 10 en 4.30
ds. v. Dijken, 7 ds. v. Dijken, dienst voor
iedereen, Geref. Gem. 10 en 4 ds. Ha-
rinck Dordrecht, Oud Geref. Gem. 9.30
en 3, RK Kerken Agathakerk zat. 7, zo.
8.30,10 en 11.30, Poelhuys zat. 7, zo. 9 en
11.30, Mariakerk zat. 7, zo. 8.30, 10 en
11.30, Engelbew. zat. 7, zo. 8, 9.30, 11 en
5.45.
NIEUWKOOP - Herv. Gem. 9.30 en 6.30
ds. Bronsgeest, Geref. Kerk 10.30 ds. v.
Loenen L.dorp, 6.30 kand. Verburg, Chr.
NIEUWVEEN - Herv. Gem. 9.30 dhr.
Groenendijk, 6.30 ds. Molenaar, Geref.
Kerk 9.30 ds. Wouters A.dam, 7 ds. Rang
N.-Vennep, RK Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP - Herv. Gem. 9 30
dhr. van Berkum A.dam, 7 ds. Den Har
der, Geref. Kerk 9.30 ds. Rang, 6.30 ds.
"'"Tigaarden,
d., 2.30 ds.
9.30 en 11.
NOORDEN - Herv. Gem. 9.30 kand. van
Harten, 7 ds. De Kruijf, Geref. Kerk
(Woerdense Verlaat), 10 dhr. Visser Den
Haag, 7 dhr. Koenes A.dam, RK Kerk
zat. 7.30, zo. 9 en 10.30.
NOORDWIJK - Herv. Gem. Voorstr. 10
ri 7 dr. Jansen, Hoofdstr. 9 ds. Keuning,
ds. ijsbertsen Gouda, Geref. Kerk
Hoofdstr. zie herv. gem., Vinkenlaan
9.30 ds. Elgersma, 7 ds. De Vries, St. kerk
11 ds. Kuiper, Sole Mio 9 ds. Bosma, RK
Kerken Zee 9.30 en 11, Binnen 8, 10 en
ds. Kalkman, RK Kerk Jozefk. zat. 7, z_.
10 en 11.30, Viktork. zat. 7, zo. 9.30 en 11.
OEGSTGEEST - Herv. Gem. Gr. kerk
9.30 ds. Ter Linden, Pauluskerk 10 ds.
Visser, Leiden, Gem. centr. 10.30 ds.
Sasse, van Wyckerslooth 4.30 ds. Per
dok, Geref. Kerk 10 ds. Hemstede Lei
derdorp, 7 mej. ds. De Nie, Geref. Kerk
Vrijg. 10.30 leesd., 4.30 ds. Simpelaar,
Geref. Kerk Vrijg. Buiten V. 8.45 en 4 ds.
v.d. Berg, RK Kerk Will, kerk zat. 7, zo. 9,
10.30 en 12, Bon. kapel zat. 6.30, zo. 9 en
11, Volle Evang. gem. (gem. centr.) 4 dhr.
v.d. Brugge.
OUD-ADE - RK Kerk zat. 7, zo. 8.30 en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gem. 9.30 ds. Lalleman, Geref.
Kerk 9.30 ds. Bakker Amstelveen, 6.30
ds. Heule te Wassenaar, RK Kerk zat. 7,
zo. 8, 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN - RK Kerken
P Banden zat. 7, zo. 8,9.30,11.30en 12 15,
Mar. Pres. zat. 7, zo. 8, 9.30 en 11.
RIJNSATERWOUDE - Herv. Gem. 9.30
ds. De Kruijf, 7 ds. Lefeber te Alphen,
Chr. Geref. Kerk 9.30 dienst, 2.15 ds.
RIJNSBURG - Herv. Gem. Gr. k. 9.30
dhr. Goedhart Nieuwkoop, 5 ds. v. Niel,
Bethelkerk 9 ds. v. Niel, 5 ds. v.d. Velden
Mijdrecht, Geref. Kerk Petrakerk 9.30
ds. Damsma, 5 ds. Huisman, Imm. kerk
9.30 ds. Huisman, 5 ds. De Raadt, Mar.
kerk 9.30 mr. Reugebrink Leiderdorp, 5
ds. Damsma, Geref. Kerk Vrijg. 10.45 en
7 dienst, in herv. Bethelkerk, Chr. Geref.
Kerk geen opgave ontvangen, Evang.
Chr. gemeente (aula mavo) 10 dhr. v.d.
Brink, av.-maal, RK gemeenschap (aula
tuinb. school) zat. 7, zo. 10.30.
VOORSCHOTEN - Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Meijering, 7 ds. v.d. Schoot,
Hulp en Heil, 10 ds. Verheule, aula NH
9.30 vic. Bijl, De Ark 10 jongerend., Ge
ref. Kerk dorp 9.30 ds. De Zwart, 7 zie
herv., Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5 dienst,
RK Kerken Laur. kerk zat. 7, zo. 10 en
11.30, aula NH 11, M. Godskerk zat. 7, zo
8.30 en 10.30.
WADDINXVEEN - Herv. Gem. 8.45 en
10.30 ds. Verboom, 5 ds. Verwelius, 6.30
ds. Verboom, Hoekst. 10.30 ds. Baan,
6.30 ds. Verwelius, Imm. kerk 9.30 en 5
ds. Flink, Geref. Kerk Kr. kerk 9.30 ds.
Modderaar, 5 ds. v.d. Berg, Ontm. kerk
10 ds. v.d. Berg, 5 ds. Modderaar, Oud
Geref. Gem. 10 en 5, Chr. Afgesch. Gem.
9.30 en 5 ds. Verloop, Volle Evang. Gem.
(Lindengaarde 17a) 9.30, RK Kerk Vik-
torkerk 10, Ontm. kerk 11.30 en 7.
SASSENHEIM - Herv. Gem. 9 en 10.30
ds. v.d. Meer, 6.30 dhr. Goedhart Nieuw
koop, Chr. Geref. Kerk 10 en 5 ds. Rebel,
RK Kerk zat. 7, zo. 8, 9.30 en 11.
TER AAR - Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds.
Lindenburg, Geref. Kerk 9.30 ds. Beze
mer, 6.30 ds. Los, RK Kerk dorp 9 en 12,
Langeraar zat. 7, zo. 8.30, 10 en 11.30
VALKENBURG - Herv. Gem. 10 en 6.30
ds. Overgaauw, Geref. Kerk 9.30 en 6.30
ds. De Raadt, Geref. Kerk Vrijg. 9,30
VOORHOUT - Herv. Gem. 10 dhr. Stam
Sassenheim, RK Kerk zat. 7, zo. 9, 10.30
en 11.45.
WASSENAAR - Geref. Kerk 9 en 7 dr. v.
Oeveren Rijnsburg, Zuid 10 en 7 ds. v.d.
Kamp, Ned. Prot. Bond 10.30 ds. Wery
R.dam.
WOUBRUGGE - Herv. Gem. 9.30 ds.
Bouman Katwijk, 6.30 ds. v.d. Berg Wer
kendam jeugdd., Geref. Kerk 9.30 en 6.30
kand. Woltering A.dam, RK Kerk zat. 7,
ZEVENHOVEN - Herv. Gem. 9.30 ds.
Nicolai, Geref. Kerk 9.30 en 7 ds. Dijkstra
Boskoop, RK Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.45.
ZOETERWOUDE - Herv. Gem. 10 ds.
Honnef L.dorp, RK Kerken Janskerk
zat. 7.30, zo. 9 30, Chr. D. kerk zat. 7, zo.
8.30,10 en 11.30, Rijndijk, Meerburg, zat.
7. zo. 10, 12 en 6.
ZWAMMERDAM - Herv. Gem. 9.30 ds.
Boer Katwijk, 6.30 ds. Nicolai Zevenho
ven, Geref. Kerk 9.30 kand. Verburg, 6.30
dhr. Schreuder Oudewater.
