Dialoog binnen kerken over marxisme
GzsnsnszuB
Edison voor
Leonhardt
Examens
Respectabele redenenzegt hervormde raad en Theologie
Zesde klas de Meerpaal gaat week naar Ameland
DINSDAG 13 JUNI 1978
9?
((Van onze redactie geestelijk leven)
Buiten Rusland en Oost-Europa overweegt bij marxisten nog altijd de mening dat het niet
nodig en zelfs schadelijk is voor het socialisme, godsdienst en kerk in hun vrijheid te
belemmeren. Men moet alleen een eind maken aan op privileges en bezit berustende
politieke macht van kerken, niet aan hun vrije deelneming aan de dialoog der levens
overtuigingen. Daarom wordt het Oosteuropese model van godsdienstpolitiek door het
Euro-communisme niet als geldig geaccepteerd voor West-Europa en ook niet zelden
gekritiseerd.
De hervormde synode, die deze
week in Driebergen haar zomer-
zitting houdt, heeft onder meer
een discussie over het marxisme
op haar agenda staan, dit aan de
hand van een uitvoerig stuk van
de Raad voor de zaken van Kerk
en Theologie, dat de leden en ad
viseurs van de synode vorige
maand ter bestudering thuis kre
gen. Dit artikel is een zeer be
knopte samenvatting van deze
studie.
Discussie
Voorlichting en discussie over het
marxisme horen thuis in de toe
rusting van de kerkelijke ge
meente van vandaag, in cateche
se en gesprekskring, zo menen de
rapportschrijvers. Een kwart van
de wereldbevolking leeft in lan
den waar het marxisme in één of
andere vorm de officiële staatsi
deologie is. Daar leven christe
nen en bestaan kerken. "Met hen
zijn wij door het evangelie van
Jezus Christus verbonden, dik
wijls ook in oecumenische con
tacten. Voor werkelijk meeleven
en meedenken met hen is een
meer dan oppervlakkige kennis
vereist"
Na de bespreking in de synode gaat
het rapport naar de Raad van
Kerken in ons land en die stuurt
het door naar alle leden-kerken.
Zo zal het zijn weg moeten vin
den van de top naar de basis.
Niet van de lucht
Er wordt in kerkelijke kringen bij
na honderd jaar na de dood van
Marx (1883) al veel over deze
grondlegger van het moderne
wetenschappelijke socialisme
gesproken en geschreven, ook in
ons land. De term "marxisme" is
niet van de lucht, maar meestal is
het gebruik ervan voornamelijk
emotioneel. Onbehagen over
maatschappij-kritische geluiden
in de prediking of in publicaties
en activiteiten van de Wereldraad
van Kerken wordt vaak afgerea
geerd door deze ongenuanceerd
"marxisme" te noemen en zich
daarmee ontslagen te achten van
nader onderzoek en zakelijke
overweging.
Voor de verhevigde belangstelling
voor het marxisme noemt het
rapport een zestal oorzaken: we
derzijds respect tussen christe
nen en marxisten in hun verzet
tegen het nationaal-socialisme
(1940-1945), het lot van christe
nen en kerken in Oost-Europa na
de oorlog, de diepgaande hero
riëntatie onder marxisten na de
Marxisme en
democratie niet
per definitie
onverenigbaar
destalinisatie (Chroestsjovs rede
in 1956), de bevrijdingsbewegin
gen in de derde wereld (Afrika,
Azië en Latijns-Amerika), de golf
van maatschappijkritiek in de ja
ren 60 en de druk waaronder
christenen en kerken in Oost-Eu
ropa moeten leven.
Het marxisme is geen eenheid en
heeft vele kanten. Daarom ver
zanden discussies onder christe
nen daarover vaak. De één denkt
aan een sociale beweging en een
methode van maatschappijkri
tiek, terwijl de ander het
marxisme als materialistische
wereldbeschouwing voor ogen
heeft. Men zal dus telkens de
vraag moeten stellen, welke as
pecten van het marxisme aan de
orde zijn.
'Vervreemding"
Het begrip "vervreemding" speelt
in de geschriften van Marx een
grote rol. Het kapitalistische stel
sel van vrije ondernemingsgewij
ze produktie dwingt de arbeider
zijn arbeidskracht te verkopen.
Hij wordt zelf koopwaar. Dat be
tekent de vervreemding van de
arbeider van het produkt van zijn
arbeid (hij verliest elke zeggen
schap over dat produkt), de ver
vreemding van het arbeiden zelf
(men werkt niet om de zin van de
arbeid, maar onder dwang, voor
namelijk om in leven te blijven)
en een zodanige verzakelijking
van de menselijke relaties dat de
mens van de mensheid als geheel
vervreemdt en er tussen mens en
mens geen andere band overblijft
dan die van de kille contante be
taling.
Marx veroordeelt dit stelsel op
grond van wat het mensen aan
doet. Een morele veroordeling
dus. Het besef van de morele
wenselijkheid van een ander,
meer menselijk systeem zal vol
gens hem de noodzakelijke ver
andering geen stap dichterbij
brengen. Daarom moet het pri
vaatbezit van de produktiemid-
delen (de grote veroorzaker van
de menselijke zelfvervreemding)
worden vervangen door gemeen-
schapsbezit. De door de econo-
misch-sociale ontwikkeling zelf
opgeroepen klassenstrijd is
daarvoor de voornaamste motor.
Organisatie van deze strijd kan
het proces versnellen. De uitge
buite klasse - het proletariaat -
kan zich van haar uitbuitende
klasse niet meer bevrijden zon
der tegelijkertijd de hele maat
schappij voor altijd van uitbui
ting, onderdrukking en klassen
strijd te ontdoen.
Lenin (1870-1924) bracht belang
rijke wijzigingen in het marxisme
aan. De revolutie stond bij hem
niet, zoals bij Marx en de ortho
doxe marxisten, aan het eind van
een langdurig economisch-maat-
schappelijk proces, maar aan het
begin van een in het teken van het
communisme nog te voltrekken
industrialisering en modernise
ring van het feodaal-agrarische
Rusland. Het voorbereiden van
de revolutie als radikaal-politieke
omwenteling werd zijn hoofd-
"Firma atheïsme"
Wat Marx houding tegenover de
godsdienst betreft zegt het rap-
pórt van de hervormde raad, dat
hij nooit zo geïnteresseerd is ge
weest in wat hij eens "de firma
atheïsme" noemde. De religie
was voor hem een afgedane zaak.
Hij wilde meer strijden tegen de
maatschappelijke toestanden,
waaruit volgens hem de religieu
ze behoeften voortkomen. Wel
richtte zijn kritiek zich op het
verbond van "troon en altaar" in
de Pruisische "christelijke staat",
tegen de mammondienst van de
christelijke bourgeoisie en tegen
een prediking van deemoed, be
rusting en onderdanigheid, die
hij mensonwaardig en sociaal
verwerpelijk vond in haar uit
werking. "Het officiële christen
dom in Marx' tijd en soms ook
nog wel in onze tijd gaf en geeft
telkens aanleiding tot deze kari
katuur.
Toch had Marx kunnen weten dat
het een karikatuur was. Nooit
heeft hij verband gelegd tussen
de messiaanse trekken in joden-
en christendom en in de bijbelse
geschriften enerzijds en zijn ei
gen sociale bewogenheid en inzet
voor het proletariaat. Ook is bij
hem nooit de gedachte opgeko
men dat zijn kritiek op het chris
tendom door christenen werd
gedeeld. "Wij hebben", zo menen
de schrijvers van dit stuk, "zeker
vandaag Marx niet nodig om de
ideologische en sociale ontaar
dingen van het christendom te
doorzien". Zij beschouwen Marx'
kritiek als oppervlakkig, al was
het alleen maar omdat hij zo on-
i het "wetenschappelijk s
Traditie
Gaat het marxisme ervan uit dat
"de" religie vanzelf verdwijnt
naarmate de mensen de natuur
krachten en maatschappelijke
krachten meer beheersen, Lenins
haat tegen de godsdienst heeft
juist voedsel gegeven aan de bij
Marx en Engels totaal nog afwe
zige gedachte dat het tot de taak
van de socialistische partijen en
regeringen behoort, de gods
dienst actief te bestrijden. De
kerken moesten onder scherpe
staatscontrole komen en op alle
mogelijke manieren in hun vrij
heid worden belemmerd.
Er bestaat in het marxisme een
taaie atheïstische traditie. Maar
dat atheïstische element is geen
voor altijd vastliggende noodza
kelijke voorwaarde om marxist te
zijn. Dat is vooral gebleken in de
dialoogtussen(neo) marxisten en
christenen. Er zijn heel wat
marxisten bij wie het atheïsme
nauwelijks meer functioneert.
Onvervalste dictaturen
De jonge Marx wordt beschreven
als een "radikale democraat". La
ter wordt hij kritischer ten aan
zien van de democratie. Hij defi
nieert de staat steeds meer als een
instrument in handen van de
heersende klasse om aan eigen
belangen de schijn van het alge
meen belang te geven. De "dicta
tuur van het proletariaat" was
echter in zijn denken geen blij
vende staatsvorm, maar een
overgang naar het "afsterven van
de staat".
Doordat Marx op de weinige plaat
sen waar hij over de dictatuur van
het proletariaat spreekt haar toch
nogal onderstreept, kunnen dic
tatoriale communistische regi
mes zich op hem beroepen en het
"afsterven van de staat" zo onge
veer naar het einde der tijden ver
schuiven. Een feit is dat tot op
heden zich socialistisch noe
mende landen met een marxisti
sche leer (Sovjet-Unie, Chinese
Volksrepubliek, Warschaupact-
landen, zelfs Joegoslavië) onver
valste dictaturen zijn. Democra-
tisché bewegingen worden on
derdrukt, al komen ze telkens op.
Het schrappen van het leerstuk van
de dictatuur van het proletariaat
door de Euro-communistische
partijen wordt door Moskou
hoogstens gedoogd als een tacti
sche maatregel. Deze partijen zelf
beschouwen dit echter als een
zaak van beginsel en van strate
gie. Men kan, zo concludeert het
rapport, niet meer volhouden dat
marxisme en democratie per de
finitie onverenigbaar zijn, getui
ge ook de democratische bewe
gingen in Rusland en andere
Warschaupact-landen. De meeste
leden daarvan - men denke maar
aan de ondertekenaars van Char
ta '77 in Tsjecho-Slowakije en
hun sympathisanten in andere
Oosteuropese landen - beschou
wen zich zelf als goede marxis
ten. De dictatuur is binnen de
communistische beweging geen
onbesproken aangelegenheid
Drie houdingen
Het rapport onderscheidt drieërlei
houding van christenen tegen
over het marxisme: confrontatie,
dialoog en overneming van een
groot deel van de marxistische
religiekritiek en maatschappij
analyse.
Voor confrontatie bestaat, zo me
nen de schrijvers, nog altijd re
den genoeg. Die zou ook in ge-
sprekskringen en op de catechi
saties bij alle voorlichting niet
mogen ontbreken. Wel echter op
voorwaarde dat alle kritiek op
theorie en praktijk van het
marxisme gepaard gaat met zelf
kritiek op de "vrije wereld". Met
het "dialectisch materialisme"
als communistische ideologie is
alleen maar confrontatie moge
lijk. Het heeft een wetenschap
pelijke pretentie die mede oor
zaak is van zijn onverdraagzaam
heid. Het materiebegrip van deze
leer verengt de blik op de werke
lijkheid, terwijl het belijden van
de God van het Verbond als de
Schepper de mens juist in de
ruimte zet. De op het sociale vlak
geprojecteerde collectieve mens
is een één-dimensionale mens,
een reductie van het mens-zijn
die onaanvaardbaar is voor wie
Christus als de ware mens belijdt.
Gesprekspartners voor de dialoog
zijn alleen die marxisten die wil
len werken aan een vernieuwing
van het marxisme en die hun ei
gen ergoed aan doctrines kritisch
willen bezien. Hetzelfde geldt
voor de christelijke gespreks
partner, die de traditionele ho
righeid aan de geest van het kapi
talisme niet meer door dik en dun
verdedigt.
Onrechtvaardigheden
Wat betreft de overneming van een
groot deel van de marxistische
kritiek op de bestaande maat
schappelijke verhoudingen zegt
het rapport dat het niet te ver
wonderen is dat met name be
wust in hun tijd meelevende en
evangelisch bewogen mensen
door deze kritiek worden aange
sproken, als zij met hun neus ge
drukt worden op de schrijnende
onrechtvaardigheden in de we
reld.
Een beweging als "Christenen voor
het socialisme", ontstaan in La
tijns-Amerika, maar ook in Euro
pa (Italië, Nederland) op gang ge
komen, wil uit het marxisme die
elementen naar voren halen die
vandaag bruikbaar lijken voor
maatschappijhervorming. Het
voorbijgaan echter aan de ver
worvenheden van de dialoog en
aan de marxismekritiek van de
neo-marxisten zelf maakt deze
onderneming riskant, zo meent
het rapport. Want alle termen die
bij marxistische maatschappij
kritiek worden gehanteerd zijn
geladen vanuit de ideologie en de
praktijk van het dominerende
Moskouse marxisme-leninisme.
Men zal naar marxisten, maar ook
naar marxistische en niet-
marxistische dissidenten moeten
luisteren als men delen van de
marxistische religie-kritiek en
maatschappij-analyse voor de
hedendaagse wereld wil toepas-
Respectabele redenen
Voor alle drie houdingen van chris
tenen tegenover het r
confrontatie, dialoog
ming van opvattingen - zien de
makers van dit rapport respecta
bele redenen. "De situatie roept
om een dialoog tussen hen bin
nen de kerken", zo besluit het
stuk.
Als enigen Nederlander
D. Jong, J. W. D Jong, M. G. D. Jong, C
A. Kalisvaart, A. Kazemier, W. J. Reste
ren, F. v. d. Kley, S. J. Koolhaas, A. Ko
ren, T. C. M. Kraan, W. Kruithof, J. I.
Lens, M. J. L. Manshande, M. A. Mens, A
Blansjaar, I. B, v. d. Peet, C A. Plaatzer,
V. de Raad, H. Ramp, C. M. Reijerse, A. v
Rijn, J. M. Roeleven, J. M. M, Rooiak-
kers, A. P. M. v. d. Salm, a.A. v. Santen, S
Schaaf, C. H. Slootweg, L.J.C. v. Stam,
H. v. d. Steege, Y. G. M. Streppel, G. G
M. v.Teylingen, J. P. Varkevisser, A. v. d.
Velden, M. Verkaik, J. H. Vermeulen, C
A. Wansinck, M. A. J. Warmerdam, S
Westerbeek, A„v.d. WUk, M. J. A. Wilson,
E. M. G. v. Zonneveld, J. A. Zuyderduin
de part-time opleiding voor Gezinsver-
zorgende: J. F. M. v. d. Akker, H. A. W
v.d. Akker-Berghout, M. de Boon, L. T
R. Bos- v. d. Brink, M. A. Bijvoet, A. C
Meerman-Grinwis, H. v. d. Ros- Gijze,
M. H. M. ter Haak-Hoogervorst, C. de
Haan, N. den Hollander, C. A. v. d. Hoek-
Immerzeel, J. H. Jansen, M. J. H. Kester,
H. M. A. Keus-Bosman, A. M. v. Koppen,
J. C. Mulder, M. G. P. Pieterse, M. M.
Stijnman-de Ronde, E. A. M. B. Ruiten
beek, W. Schep, S. M. H. Schmidt, E. C
Scholte-Teppema, J. C. Print-Singer-
ling, I. Slagboom- v. Zwieten, N. H. Ste
vens-de Wilde. P. v. Straten, M. M. Tij
mensen, M. J. Verburg, H. M. Verschoor,
M. Voorbij, W. Ottespeer-Vuik, T. J. M.
v. Vuuren-Verbeek, G. P Warmerdam-
Pieters, A. Welters-v. Putten, J P.
v.Wingerden, M. E. v. d. Wulp, M. A. A.
v.d. Zalm.
Drie nieuwe
poliogevallen
LEIDSCHENDAM (ANP) - Bij het
ministerie van volksgezondheid
zijn opnieuw meldingen binnen
gekomen van vermoedelijke ge
vallen van polio. Het gaat om een
meisje van vier jaar uit Terneuzen
(volgens een woordvoerder van
het ministerie het eerste geval in
Zeeland), een zestienjarige jon
gen uit Rotterdam en een zeven
jarige jongen uit Barneveld. Alle
drie zijn met lichte verlammings
verschijnselen in een ziekenhuis
opgenomen. Ook deze patiënten
komen uit gezinnen waarvan de
kinderen om religieuze redenen
niet zijn ingeënt. Op het ogenblik
wordt nog nagegaan, op welke
manier zij besmet kunnen zijn.
Het aantal al dan niet vermoedelij
ke gevallen van kinderverlam
ming bedraagt nu 29.
tot twaalf maanden gevangenis
straf en vijf jaar ontzegging van
de rijbevoegdheid. Voor dit mis
drijf is dat de maximumstraf.
De man is in de nacht van 5 juni
door een verkeerde manoeuvre
op de linker rijbaan van de auto
weg Spaubeek-Heerlen terecht
gekomen. Hij kwam in botsing
met een tegemoetkomende auto
die bestuurd werd door de 21-ja-
rige A. Lenders uit Simpelveld.
Deze kwam bij de botsing om het
leven. De verdachte was onder
invloed van alcohol. Reeds eer
der is hij voor eenzelfde feit ver
oordeeld.
LEIDEN - "Je moet de kinderen niet alleen
maar door boekjes en plaatjes kennis la
ten maken met de natuur, maar ze de na
tuur laten beleven door ze er middenin te
zetten en ze een nauwkeurig omschreven
opdracht mee te geven." Dit is de mening
van de openbare lagere school de Meer
paal aan het Broekplein, die voor haar
zesde klassers een werkweek op Ameland
heeft georganiseerd.
Van maandag 19 tot en met vrijdag 23 juni
verblijven de kinderen in de kampeer
boerderij De Witte Reep in het dorp Hol-
lum. De boerderij ligt midden in de wei
landen, dichtbij zee en aan de rand van
een bos. Het doel van de werkweek is een
combinatie te maken tussen zo veel mo
gelijk kennis vergaren en zo veel mogelijk
plezier hebben. Het programma bevat
luchtige zaken als spel en sport, bruin
bakken en een bonte avond, maar ook se
rieuzer werk. Zo worden er wadwande
lingen gemaakt, waarvan de kinderen een
verslag moeten maken. Verder wordt een
dia-avond gehouden en wordt elke mor
gen een aantal opgaven uit het speciaal
voor deze week samengestelde werkboek
gemaakt. Ook wordt een dagboek bijge
houden.
Als voorbereiding op de werkweek hebben
de zesde klassers tijdens een tiental lessen
op school informatie gekregen over het
waddeneiland Ameland. Ook in het tekst
boek dat elke leerling volgende week
meeneemt, staat veel informatie over de
"waddendiamant". Er staan stukjes in
over de vogels op Ameland, de duinen, de
wadden en de zeehonden. In een film die
op school is vertoond - "Waddenzee.... be
dreigd gebied" - werd aangegeven hoe dit
natuurgebied wordt bedreigd door indus
trialisatie, defensie, recreatie, waterver
ontreiniging enz.
In juli tenslotte houdt de zesde klas van de
Meerpaal een tentoonstelling over de er
varingen tijdens de werkweek. De kinde
ren kunnen dan hun ouders laten zien wat
ze op Ameland hebben geleerd.
Gustav Leonhardt is de enige Nederlander die een Edison
Klassiek 1978 krijgt. Hij ontvangt de onderscheiding in de
categorie "Werken voor Kamerorkest" voor de onder zijn
leiding tot stand gekomen plaatuitgave van Bachs Bran-
denburgse Concerten op authentieke instrumenten
Philips)
Er zijn dit jaar in totaal negen Edi-
sons Klassiek toegekend. In de
categorie "Eigentijdse muziek"
wordt deze keer geen prijs uitge
reikt.
Pierre Boulez is onderscheiden
voor zijn realisaties van composi
ties van Varèse met het New York
Philharmonic Orchestra (CBS),
Claudio Abbado voor de door
hem geleide interpretatie van
Verdi's opera "Simon Boccane-
gra" (DGG) en de Franse dirigent
Serge Baudo voor de uitvoering
Hoogste straf
voor dronken
brokkenmaker
MAASTRICHT (ANP) - Wegens
het veroorzaken van een ver
keersongeval met dodelijke af
loop heeft de rechtbank in Maas
tricht de 38-jarige caféhouder
J.P. uit Eindhoven veroordeeld
van Honeggers oratorium "Jean
ne d' Are au bücher" (Supra-
phon).
De jonge Amerikaanse pianist
Murray Perahia krijgt een Edison
voor zijn interpretatie van de pia
noconcerten nrs. 11 en 20 van
Mozart (CBS) en de Spaanse pia
niste Alicia de Larrocha voor de
manier waarop zij "Goyescas"
van Granados (Decca) heeft ge
speeld.
Meer Spaanse artiesten die een
Edison krijgen: de zangeres Te
resa Berganza en de gitarist Nar-
ciso Yepes voor hun plaat met
Spaanse liederen (DGG) en het
voor een deel uit Spanjaarden be
staande ensemble Hesperion XX,
dat een speciale vermelding
krijgt bij de toekenning van een
Edison voor de zesde aflevering
van het platenproject "Reflexe"
(His Master's Voice) in de catego
rie "Muziek uit Middeleeuwen en
Renaissance". Ook is een plaat
van het Quartetto Italiano met
strijkkwartetten van Schubert
(Philips) bekroond.
LEIDEN - Op de Kanaalweg, ter
hoogte van de spoorwegover
gang, had gistermiddag om
kwart voor een een ernstige aan
rijding plaats. Een 25-jarige
Leidse automobilist brak daarbij
zijn linkerarm en op diverse
plaatsen zijn voet en liep boven
dien verwondingen op aan het
hoofd.
De aanrijding ontstond doordat
een inwoner van Leiderdorp, die
richting Lammenschansplein
reed, plotseling op zijn remmen
ging staan omdat hij schrok van
het belsignaal van de bewaakte
ONGEVAL OP
KANAALWEG
overgang. Ten gevolge hiervan
moest ook de bestuurder van een
achter hem rijdende verhuiswa
gen hevig remmen. De vrachtwa
gen kwam op de linkerweghelft
terecht. Van de andere kant
kwam juist met hoge snelheid een
personenwagen aanrijden, die
werd bestuurd door een inwoner
van Leiden. Deze negeerde ver
moedelijk het rode licht, klapte
met zijn auto op de vrachtwagen
en kwam tenslotte in de bermen
kele meters voor het Rijn-
Schiekanaal, tot stilstand.
Alhoewel de Leidenaar door de
brandweer uit zijn auto moest
worden "geknipt" kwam hij er
toch betrekkelijk goed vanaf, zo
als op de foto overduidelijk blijkt.
Van zijn wagen bleef vrijwel
niets over. Ook de vrachtwagen
werd bij de aanrijding behoorlijk
vernield. De bestuurder hiervan
kwan echter met de schrik in de
benen en een wat pijnlijke knie
vrij.
Aan "UYTTENDIJK", "UYTTER-
DIJK", school voor M.S.P.O. Opleiding
tot Gezinsverzorgende en Bejaarden-
verzorgende, Turkooislaan 1, Leiden.
slaagden de volgende cursisten voor het
diploma Gezinsverzorgende: de dagop
leiding voor Gezinsverzorgende: R. M.
M. v. Amsterdam, L. v. d. Berg. A. M. G.
Boom, M. C. M. Broekhof, C. A. Dekker,
J. H. M. v. d. Velden-Dofferhoff, B. A. M.
Egberts, W. M. van Egmond, C. M. C. v. d.
Geest, D. M. J. v. Haaster, J. M. A. v. d.
Ham, H. M. ten Have, C. M. Huisman, G.
Eindhovense
politie gaat
lawaai meten
in de café's
EINDHOVEN (ANP) - De Eindho
vense gemeentepolitie is van
plan in alle Eindhovense cafés
het lawaai te meten. Daartoe is de
hulp ingeroepen van de techni
sche dienst van de gemeente. De
cafés hebben een muziekver-
gunning waarin precies is aange
geven hoeveel lawaai de jukebox
of de discotheek mag maken.
Het afgelopen weekeinde bezoch
ten politiemannen van de afde
ling bijzondere wetten en techni
ci van de gemeente in de late
avonduren veertien cafés. In vier
gevallen bleek de muziek tien tot
twintig decibellen harder te zijn
dan was toegestaan. In die ge
vallen is proces-verbaal opge
maakt.
