D'66 op de wip
bij vorming van
nieuw college
"Dan kon het KNMI de raad wel samenstellen
BH33B
CDA en D'66 de
winnaars, PvdA
grote verliezer
Hemelsbreed verschil in opkomst wijken
99
DONDERDAG 1 JUNI 1978
LEIDEN - Kwart voor acht: in een
slecht verlichte Stadsgehoorzaal
lopen Leidse politici zenuwachtig
heen en weer tussen met affiches
behangen partijkraampjes en de
deur naar de koffiekamer. In de
kraam van SGPIGPVIRPF zit
een achttal dames en heren in alle
rust te praten. In hun midden
lijsttrekker v. d. Meij, met een
pilsje in de hand. In de zaal zelf
zitten op dat moment twee bezoe
kers.
Vlak na achten laten twee televisie
toestellen, die in directe verbin
ding staan met de computer, de
eerste stembusuitslag verschij
nen: het gaat om district 20
waarvan het stembureau in de
Marnixstraat was gevestigd.
PvdA-lijsttrekker Hans van Dam
staat vooraan bij het beeldscherm
te kijken naar de prognose die de
computer op basis van de eerste
uitslagen geeft: PvdA 13 zetels,
CDA 10, WD 6, PPR 1, CPN 1.
PSP 2 en D'66 ook twee zetels. La
ter zal blijken dat deze prognose
waarin de restzetels buiten be
schouwing zijn gelaten, akelig
nauwkeurig was. Van Dam's ge
zicht staat op onweer. Een partij
genoot vraagt aan de huidige
PvdA-fractieleider Leo Meijer of
het warme weer oorzaak is ge
weest van de miserabele stand
van Leiden's grootste partij.
Meijer: "Onzin. Als dat zo was
kon je de raad wel door het KNMI
laten samenstellen"
Een paar minuten over negen
wordt Hans van Dam op het po
dium geïnterviewd door Arjen
Broekhuizen. De uitslag staat
dan al bijna vast. Van Dam -
quasi onverschillig - geeft toe zeer
teleurgesteld te zijn. Hij blijft ech
ter mogelijkheden zien voor een
nieuw links programcollege. En
kele CD A-aanhangers joelen en
vieren de naderende overwin
ning met een nieuwe slok pils. De
zaal loopt langzaam vol. Het
wordt vreselijk benauwd.
Hans Glaubitz van D'66 wordt on
dervraagd door John Kroon. Hij
zegt "uiterst verheugd en uiterst
tevreden te zijn met de drie ze
tels in de nieuwe raad. Glaubitz
zit er voor zijn doen opvallend
zelfverzekerd bij: de handen ge
vouwen, een jongensachtige lach
op het gezicht. Een echte winnaar.
Na het interview zingen drie D'66
vrouwen: "Daar moet op gedron
ken worden, hi ha ho" Hans
Glaubitz wordt gekust.
Een. van de weinige lijsttrekkers die
op het podium zichzelf blijft is
Hilda Passchier van de PSP. Fel.
alsof ze in de raadszaal zit, bijt ze
van zich af als Ruud Paauw haar
uitspraken probeert te-ontlokken.
Ze deelt mee dat de PSP niet op
twee zetels had gerekeiid en de
nummer twee op de lijst, Hanneke
Verhoef, nog niet beschikbaar is.
Jos van der Putten zal haar
plaats in de gemeenteraad naast
Hilda)
Om 21.35 uur wordt het plotseling
muisstil in de grote, dampende
zaal. Alle ogen zijn gericht op
Joop Kamphuis - de directeur
van de welzijnsraad - die de
einduitslag voorleest. Gejuich en
boegeroep wisselen elkaar af. Er
is leedvermaak over het verlies
van "de arrogante PvdA". Van
der Meij SGPIGPVIRPFwiens
bijbelse woorden we in de nieuwe
raad zullen moeten ontberen,
wordt voor de microfoon gehaald.
Wie een teneergeslagen man ver
wacht komt bedrogen uit. De
GPV-er blijft de situatie meester.
Om tien over tien arriveert de grote
winnaar Helmuth Driessen.
Triomfantelijk baant hij zich een
weg door de meute, felicitaties in
ontvangst nemend. De eerste
PvdA-er die met uitgestoken
hand op hem toeloopt is Jan Dui-
vesteijn. "Gefeliciteerd, Hel
muth" Driessen is er even stil
Tegen elf uur is het weer wat rusti
ger in de zaal. In de PvdA-kraam
ligt het verkiezingsprogramma
"Leiden in herstel". Een van de
PvdA-mensen stelt voor om daar
nu maar een vraagteken achter te
zetten.
Helmuth Driessen heeft intussen
zijn ronde door de zaal gemaakt
en staat weer bij het supergrote
scherm met de televisie-beelden.
Terwijl Piet Steenkamp vroom de
camera inkijkt, laat een CDA-
aanhanger aan Driessen een heel
klein speeldoosje zienA Is meester
Helmuth het doosje vlakbij zijn
oor houdt, hoort hij de tonen van
de Internationale "Wel grappig"
zegt hij schalks. Zijn ogen spreken
echter andere taal.
THEO TEMMINK
i de drukte in de Stadsgehoorzaal,
r de verkiezingsuitslagen bekend werden gemaakt.
LEIDEN - CDA en D'66 zijn bij de
gemeenteraadsverkiezingen in
Leiden de grote winnaars gewor
den. Beide partijen behaalden
twee zetels meer. Het CDA steeg
van 9 naar 11 zetels en D'66 ging
van 1 naar 3 zetels.
De PvdA is vooral moreel de grote
verliezer met 1 zetel minder (van
15 naar 14), terwijl ook coalitie
partner PPR 1 zetel verloor (van 2
naar 1). De WD bleef gelijk op 7
zetels en de CPN handhaafde
zich met 1 zetel. De combinatie
SGP/GPV/RPF verloor daaren
tegen zijn enige zetel. De linkse
splinterpartijen SP en 1KB ble
ven zonder zetels.
De vooral door het opvallende ver
lies van de PvdA onverwachtse
uitslag leverde voor de Leidse
verhoudingen uiteindelijk geen
echte winnaars op. Het resultaat
van de uitslag geeft een situatie
waarbij het linkse blok (PvdA,
PPR, PSP en CPN) en het rechtse
blok (WT> en CDA) elkaar met
beide 18 zetels in evenwicht hou
den. D'66 zit daar met 3 zetels op
een beslissende positie midden
tussenin.
De definitieve uitslag werd tenslot
te nog'sterk bepaald door de ver
deling van de restzetels. Van de
vier restzetels gingen er drie ge
lijkmatig naar de grootste partij
en (PvdA, CDA en WD). Het
CDA haalde ten koste van de
PvdA ook de vierde restzetel
binnen. Men dankte die tweede
restzetel aan slechts 86 stemmen
meer dan de PvdA.
De reacties van de verschillende
partijen werden gisteravond in
sterke mate bepaald door het uit
blijven van echte winnaars. De
lijsttrekkers hielden zich gister
avond op de gemeentelijke uit
slagenavond in de Stadsgehoor
zaal voonl bezig met speculaties
over de .oekomstige collegevor
ming. Door de opstelling van
D'66 - die nog geen keuze deed
voor links of rechts - bleef het
toekomstig gemeentebestuur
nog een onduidelijke zaak.
Oppositie
PvdA-lijsttrekker Van Dam sloot in
een eerste reactie niet uit dat de
PvdA in deze situatie voor de op
positie zal kiezen. Hij stelde ove
rigens vast dat links bij steun van
D'66 aan een meerderheid komt.
"Er is nog altijd een meerderheid
voor een links college, als je naar
het programma van D'66 kijkt
kan dat", aldus Van Dam.
D'66-lijsttrekker Glaubitz sloot die
mogelijkheid snel uit. Glaubitz
hield vast aan zijn partij-opvat
ting dat een college op zo'n breed
mogelijke basis gevormd moet
worden. De D'66-lijsttrekker liet
uitkomen dat zijn voorkeur dan
uitgaat naar een coalitie met
PvdA en WD.
Glaubitz stelde vast dat de PvdA
voor deelname aap een volgend
college wel "door de bocht zal
moeten". "De PvdA zal bereid
heid moeten tonen om met ande
re partijen samen te werken. Ik
dacht dat het belang van Leiden
dat vraagt. Als grootste partij
heeft de PvdA de democratische
verplichting om bestuurlijke
verantwoordelijkheid te nemen",
aldus Glaubitz.
Van de zijde van het CDA deden
fractievoorzitter Driessen en vi-
ce-fractieleider Ham een duide
lijke handreiking naar de PvdA.
Ham betitelde de PvdA als "een
bijzonder constructieve partij"
en Driessen sprak over "een erg
realistische partij" Volgens
Driessen is het - naar hij zei -
"voor een stad als Leiden onjuist
om zonder de PvdA een college te
vormen".
WD-fractieleider Kuijers het nog
alle mogelijkheden voor de vor
ming van een college open. Hij
herhaalde alleen het WD-stand-
punt dat men een college op zo'n
breed mogelijke basis voorstaat.
Wel moest Kuijers erkennen dat
dit in de gegeven omstandighe
den "wel eens moeilijk kan wor
den"
Wethouders
Van de kant van de PSP gaf frac
tieleidster Passchier te kennen
dat haar partij alleen naar een
links college streeft, maar zeker
geen coalitie met de PvdA aan
gaat. In het verlengde van de hui
dige opstelling zal men wel linkse
wethouderskandidaten steunen.
"Wij zullen natuurlijk eerder
PvdA-wethouders steunen dan
rechtse wethouders, maar dat
hangt er dan wel vanaf welke
wethouders de PvdA naar voren
schuift", aldus Passchier.
Namens de PPR hield fractieleider
Beijen vast aan een voortzetting
van de linkse samenwerking met
de PvdA en D'66 alsmede de
PSP. De PPR-vertegenwoordi-
ger zag een links college als de
enige mogelijkheid. Een afspie
gelingscollege noemde hij
''rampzalig". "Dat heeft zoveel
innerlijke tegenstrijdigheden,
dan kun je geen beleid voeren"
aldus Beijen.
LEIDEN - De politieke verhoudingen in Leiden zijn sinds gisteren grondig
omgewoeld. Het onverwachte verlies van de Partij van de Arbeid, de
aardige winst van het CDA en de voorspelde, maar niet minder krachtige
herrijzenis van D'66 hebben voor een sterke verschuiving in het politieke
krachtenveld gezorgd.
PvdA-lijsttrekker Van Dam (rechts) en fractieleider Meijer zagen het
gisteravond in de Stadsgehoorzaal al vroeg somber in.
In de reacties op de eigen resultaten
toonde Van Dam zich "zeer te
leurgesteld". Van de zijde van het
winnende CDA toonde Ham zich
"erg blij" en namens D'66 zei
Glaubitz "uiterst tevreden" te
zijn. Glaubitz vond dat D'66 zich
met dit resultaat "als een sterke
partij heeft gepresenteerd". Zijn
opinie was dat de onafhankelijke
opstelling Van D'66 "sterk is aan-
PSP-fractieleidster Passchier zei
"erg blij" te zijn. De winst van de
PSP verklaarde zij uit de gevoer
de oppositie en het feit dat de
PvdA zich in Leiden toch nog te
vaak als "een autoritaire partij"
heeft laten kennen.
WD-fractieleider Kuijers toonde
zich niet ontevreden met het
handhaven van de eigen positie.
Het verlies van de PvdA ver
klaarde de WD-leider met te
stellen "dat de kiezer er weinig
voor voelt om door een linkse
meerderheid geregeerd te wor
den".
Raadslid Van der Meij die namens
SGP/GPV/RPF de enige zetel
verloor zocht het verlies in een
minder trouwe aanhang van de
eigen aanhang en een verschui
ving van stemmen naar het CDA.
Links en rechts zijn door de zetel
verdeling in een evenmin ver
moede als gewenste pat-stelling
terecht gekomen. Geen van beide
blokken heeft een directe meer
derheid. De bindende - of liever
beslissende - factor in de Leidse
verhouding is sinds gisteren
D'66. De democraten zitten met
hun drie zetels precies tussen het
linkse en rechtse blok en nemen
zo een onvermijdelijke en tege
lijk riante spilfunctie in.
D'66 zit midden op de wip, maar liet
deze gisteravond in ieder geval
nog niet naar links of rechts door
slaan. Lijsstrekker Glaubitz hield
de keuze van zijn partij voorlopig
volledig open. Hij koos noch voor
links (PvdA en anderen), noch
voor rechts (vooral WD), maar
bepleitte in de lijn van zijn partij
een coalitie met beide partijen.
In deze situatie sloeg de twijfel en
verwarring onder politici toe. De
verkiezingsuitslag en de opstel
ling van D'66 leidden tot een
stroom van speculaties, een keur
aan coalities en een oogst aan on-
beatwoorde vragen. Met het
wegvallen van de zo vertrouwde
politieke duidelijkheid vervielen
de Leidse politici in grote onze
kerheid.
De
•gvuldig als kunstig op
gebouwde tegenstelling van de
afgelopen periode - resultaat van
een krap progressief program
college - ging plotseling niet
meer op. De verkiezingsuitslag
bracht de partijen in een vol
strekt nieuwe en minder twee-
strijdige positie tot elkaar. Dat
was wennen en gaf direct volsla
gen nieuwe opstellingen.
De steeds zo zelfverzekerde en vaak
triomfantelijke PvdA sloot plot
seling in alle schuchterheid op
positie niet uit; het CDA bleek
onmiddellijk in staat om diezelf
de zo vurig bestreden PvdA on-
Verlies voor PvdA in alle Leidse buurten
LEIDEN - Een flink deel van de
Leidenaars heeft gisteren verstek
laten gaan bij de gemeenteraads
verkiezingen. De opkomst lag ten
opzichte van de in maart gehou
den statenverkiezing per wijk
zo'n 6 tot 10 procent lager. Posi
tief punt is, dat de opkomst in
vergelijking met de vorige ge
meenteraadsverkiezingen een
stijgende lijn vertoont. De op
komst steeg met een kleine zes
procent van 62.9 naar 68.5.
Opvallend was opnieuw het grote
verschil in opkomst van de ver
schillende Leidse wijken. Zo lag
de Burg. en Prof. wijk ruim tien
procent boven het stedelijke ge
middelde. Ook de Pieters- en
Academiewijk, Tuinstadswijk,
omgeving station, Vogelbuurt,
Vreewijk en Meerburg lagen er
boven. Er flink onder lagen de
Haver- en Gortbuurt, Haagweg-
kwartier/Transvaalbuurt en De
Kooi. Noord was hier de grote
uitschieter met 11.5 procent on
der het gemiddelde. Een analyse
van de verschillende stembu
reaus in de wijken gaf het vol
gende beeld.
Pieters- en Academiewijk; De
PvdA verliest ten opzichte van
'74 en daalt onder de 20%. Het
CDA, de afgelopen jaren vrij sta
biel, groeit nu met 2%. De WD
verliest ten opzichte van de sta
tenverkiezingen bijna 3%. Lichte
winst voor PPR (0.4%) en D'66
(0.3%)} terwijl de PSP spectacu
lair wint: van 6.5 naar 11.5%.
Haver- en Gortbuurt: De PvdA
zakt hier onder het laagste peil
van '74. In vergelijking met de
statenverkiezingen verloor de
PvdA ruim 6%. Het CDA wint
bijna 2.5% ten opzichte van de
statenverkiezingen en 3.2 pro
cent in vergelijking met de ka
merverkiezingen in '77. De WD
verliest 4.5 procent sinds maart.
Ook D'66 verloor hier in tegen
stelling tot de PSP, die een forse
winst van 6.6 procent boekte.
Maredorp, Noordvest, Oude
Morsch: Ook hier eenzelfde
beeld: een ruim verlies voor de
PvdA (bijna 10% ten opzichte van
de staten) en voor de VVD (daling
4% sinds maart). Het CDA ziet de
aanhang stijgen tot boven de 20%
en D'66 en de PSP behalen hier
duidelijke winsten, D'66 4%en de
PSP zelfs bijna 6%.
Transvaalbuurt/Haagwegk war-
tier: De PvdA keert terug net on
der het niveau van 1977. Een
kleiner verlies dan gemiddeld
voor de VVD. De CPN heeft het
hier goed gedaan met 1.3% winst
ten opzichte van de statenverkie
zingen en 2.5% ten opzichte van
1974. Bijna 4% winst voor de PSP.
Morskwartier: Een meer dan ge
middelde winst voor het CDA:
4.1%. De PvdA doet een belang
rijke stap terug: 6.1% minder dan
maart '78 en 4.6% minder dan bij
de raadsverkiezingen in '74. De
WD gaat 1% terug. De kleinere
partijen wonnen wel wat in deze
wijk, maar niet spectaculair.
Omgeving station, Vogelbuurt:
Een kleine teruggang voor de
PvdA, die overigens erg beschei
den vertegenwoordigd is met
17.6. Hier afwijkend van het ste
delijke beeld een winst voor de
WD van 0.4%. Stemmen die mo
gelijk afkomstig zijn van D'66
omdat deze partij 1.4% verliest.
Kleine winst CPN en PPR en iets
groter voor PSP.
Noord: De PvdA behoudt nog de
meerderheid maar daalt met 4.7
naar 53.1%. Bij de kamerverkie
zingen in '77 was het nog 59.7%.
Het CDA wint hier 4.3% en komt
op 19.9. WD zet de neergaande
lijn vanaf '74 voort. Hoge winst
van de PSP (3.6%) en flinke voor
uitgang voor CPN (1.7 procent).
D'66 verliest iets.
Kooi: De opkomst was hier 22.5%
lager dan bij de vorig jaar gehou
den kamerverkiezingen. De
PvdA incasseert hier een verlies
van 4.6 en komt op 66.8%. Een
belangrijk deel van die stemmen
ging naar de CPN (winst 1.5%) en
naar de PSP (ook winst 1.5%).
Zeeheldenbuurt: Een klap voor de
PvdA: verlies bijna 7%. Ook hier
een opkomst die 22% lager ligt
dan vorig jaar voor de Tweede
Kamer. Een relatief forse winst
voor het CDA, dat op 25.9% komt.
Licht verlies voor WD en winst
voor CPN en PSP.
Meerburg: CDA telt 4.2% winst. In
vergelijking met '74 is de winst
zelfs meer dan 10 pet. en verliest
de PvdA 18.2%. De WD zakt iets
terug sinds maart: van 20.3 naar
18.5. Geringe winst voor de klei
nere partijen, uitgezonderd de
PSP die op 2.8% komt.
Burg. en Prof. wijk: Grote winst
voor het CDA: bijna 5%. Komen
daarmee op 36.5%. Een relatief
redelijke winst voor de PPR
(0.8%). De WD verliest 2.4% van
de aanhang; PSP daarentegen
wint 1.3% en komt op 3.
Fruitbuurt: Ook hier CDA bijna 5%
vooruit (nu 35.4). Winst van 0.8
voor CPN. Komen daarmee op
2.7. PvdA ruim zes procent in de
min. WD-verlies 0.7%, D'66-
winsfc 0.7%.
Tuinstadswijk: Een winst van 2.3%
voor de PSP. Verder het gebrui
kelijke beeld: winst voor CDA en
verlies voor PvdA en WD. De
eerste komt op 42.6% van de
stemmen.
Zuid-West: Verlies van 6.2% voor
de PvdA (nu op 36.0%). Winst van
het CDA 4.7% (nu 31.9%) en ver
lies voor de WD. De CPN en de
PSP gaan een paar stapjes voor
uit terwijl D'66 stabiel blijft even
als de PPR.
Vreewijk: PvdA verliest niet min
der dan 6.8%. In tegenstelling tot
andere wijken wint CDA hier ge
ring: 0.5%. D'66 boekt hier duide
lijke winst (2.1%) evenals de PSP
(bijna 3%).
Meren wijk: Terwijl de WD in deze
wijk vrij stabiel blijft met onge
veer 24% van de stemmen, stijgt
het CDA met bijna 4% naar ruim
22 en daalt de PvdA ten opzichte
van de statenverkiezingen van
38.1 naar 31.7%. Ook hier een
winst voor de CPN (0.8%) en de
PSP (2.0%). D'66 moet terrein
prijsgeven (daling 0.6%). Met een
winst van 2% komt de PSP bijna
op 4.
stuimig te omhelzen en de VVD
liet in alle openheid zowel de weg
naar PvdA als CDA volledig
open.
Daartussen laveerde zelfverzekerd
en eigenwijs het vernieuwde
D'66; verzekerd van een positie,
waarin men zich niet hoeft te la
ten kiezen, maar zelf kiest.
De nieuwe politieke werkelijkheid
bracht de partijen tegelijk ook tot
een driftig specularen over de
mogelijkheid samenstelling van
een nieuw stadsbestuur Alle mo
gelijke varianten schoven giste
ren al over de tafel, van linkse
minderheidscolleges tot rechtse
minderheden en alles wat daar
tussen zit.
Deze eerste speculaties, nog ver
pakt in de opwinding van de uit
slagenkoorts, bieden bitter maar
weinig houvast. De praktijk zal
zijn dat de partijen zich na de eer
ste oppervlakkige analyse in een
meer serieuze aanpak zullen stor
ten. Zodra de kater van het ver
lies of de euforie van de winst
verdwenen is, keert de werke
lijkheid snel terug en komt het
echte onderhandelen pas in zicht.
Dat onderhandelen kan een
boeiende, maar tegelijk ook
langdurige zaak worden. De vele
mogelijkheden, die denkbaar en
al bedacht zijn, maken de colle
gevorming onvermijdelijk tot
een gecompliceerde zaak. Niet
het zeteltal, maar vooral het poli
tiek opportunisme en de strategi
sche kwaliteiten kunnen dan wel
eens bepalend kunnen zijn. Of
wel wie het handigst is om met
het minste gezichtsverlies oude
tegenstanders als nieuwe coali
tiepartners binnen te halen.
In het verkiezingsrumoer van gis
teravond kwamen drie specula
ties sterk naar voren. In
PvdA-kring leek een niet onaanr
zienlijk deel geneigd om bij ge
brek aan linkse meerderheid
voor de oppositie te kiezen. Een
coalitie met D'66 en WD werd
nauwelijks als haalbaar gezien.
Als tweede mogelijkheid circu
leerde een coalitie van CDA,
WD en D'66. Zo'n Samenwer
king zou ontstaan als de PvdA als
partner in andere mogelijkheden
afviel. Als derde, maar tegelijk
ook minst gehoorde mogelijk
heid werd een coalitie van PvdA
met D'66 en de WD genoemd.
Een echt links meerderheidscolle
ge - dus voortzetting van het hui
dige college - kwam in alle spe
culatie maar zelden voor. De poli
tieke verhoudingen zijn er ook
niet meer naar.
KEES VAN DER MALEN
