Heiligen
Bijbelsmokkel naar Oost-Europa
richt ook schade aan
ZATERDAG 20 MEI 1978
Dat alle marxisten erop uit zouden
zijn, oude vrouwtjes hun bijbel te
ontfutselen, verwijst hij naar het
rijk der fabelen. In veel landen
(Joegoslavië en Polen bijvoor
beeld) hebben marxisten eer. to
lerante houding tegenover het
geloof ontwikkeld, waaraan, vol
gens Yoder, de christelijke aan
hangers van een kruistocht tegen
het Oosten een voorbeeld kun-
Dagelijkse omgang
Met betrekking tot de bijbel
smokkelaars meent Yoder dat
christenen de kerk ongeloof
waardig kunnen maken. Naast
hun geld- en bijbelsmokkel, ra
dio-uitzendingen enzovoort is er
vrijwel geen menselijk contact.
De spanningen die hun handel
wijze met zich brengt wordt
men dan ook niet gewaar.
Een alternatief is, zelf in Oost-Eu
ropa te gaan wonen. Een lang
durige intensieve relatie heeft
veel meer zin. Maar dan wordt
van Westeuropese christenen
wel meer offerbereidheid ge
vraagd. Geen missie per jumbo
jet, maar een dagelijkse om
gang.
Yoder vreest, dat de propaganda
van de Ostmissionen het ont
spanningsproces tussen Oost en
West hindert. Het is een goede
zaak, als men andere landen op
de toepassing van de mensen
rechten wijst, maar niét als men
ervan uitgaat dat deze in eigen
land volledig tot gelding komen,
zonder kritisch tegenover de ei
sen situatie te staan. Eenzijdig
heid is kenmerkend voorde kou-
de-oorlog-denkers, zowel in Oost
als in West.
De Oost-zendingen willen onpoli
tiek zijn, toch klagen zij het oos
ten voortdurend aan en tonen zij
slechts zelfgenoegzaamheid als
het over de eigen situatie gaat.
Confrontatie met Oosteuropese
christenen zou echter minder
"westerse' mensen van ons moe
ten maken, zo meent de Ameri
kaanse mennoniet Yoder. Wan
neer de bijbelsmokkelaar de kri
tische vragen over het eigen poli
tieke en theologische wereld
beeld niet hoort, dan is dat een
bewijs voor zijn gebrek aan iden
tificatie met de Oosteuropese
christenen.
Geloof herkenbaar
Het getuigenis van een Martin Lu
ther King heeft in Oost-Duitsland
bijvoorbeeld een veel positiever
uitwerking op de christenen dan
de activiteit van de honderden
bijbelsmokkelaars zo is Yoder's
ervaring. King is een van de wei
nige christenen uit het Westen
De christelijke kerk wordt se
dert oude tijden genoemd "de
gemeenschap der heiligen"
Zo staat het al in de zoge
naamde apostolische ge
loofsbelijdenis: "ik geloof een
heilige algemene christelijke
kerk, de gemeenschap der
heiligen".
Dit is een gevaarlijke term, om
dat hij veel misverstand op
roept. Het woord heiligen kan
gemakkelijk de indruk op
roepen, dat zij, die tot die kerk
behoren, van zichzelf denken
beter te zijn dan de anderen.
Bij het woord heilig denken
velen aan zoiets als zonder
zonden, en wie een beetje
thuis is in een kerk weet dat
daar bepaald niet zondeloze
die in het Oosten gerespecteerd
worden. Zijn morele veront
waardiging was niet het gevolg
van een pro-westerse stellingne
ming. Hij ging de grote proble
men in eigen land te lijf. Zijn ge
loof richtte zich op maatschap
pelijke vragen en was dientenge
volge voor iedereen herkenbaar.
Westeuropese christenen zouden
zich op dezelfde manier tot het
Oosten moeten verhouden. Gif
ten en stapels bijbels kunnen het
zwakke geloof niet verbloemen.
Vooral de kleine protestantse
kerken zijn, nog steeds volgens
Yoder, bij een nieuwe "vertaling"
van het evangelie gebaat. De
christenen in Oost-Europa moe
ten immers zelf hun weg en vorm
vinden. De nadruk moet dan niet
zozeer liggen op hun lijden als
wel op hun nieuwe mogelijkhe
den. In Oost-Duitsland spreekt
men van een bevrijding van de
kerken. In dien zin dat zij niet
langer staatskerk hoeven te zijn.
Geen noodzaak
Ook dr. Paul Hansen, secretaris
voor Europa van de afdeling
"kerk en samenleving" van de
Lutherse Wereldfederatie in
Genève, heeft zich vorige week
in kritische termen uitgelaten
over de bijbelsmokkel naar
communistische landen waar
voor bepaalde op Oost-Europa
gerichte zendingsgenootschap
pen in de Verenigde Staten, de
Bondsrepubliek West-Duits-
land, Zwitserland, Zweden,
Noorwegen en Nederland ver
antwoordelijk zijn.
Het verhaal van Hansen stond in de
wekelijkse nieuwsbrief van de
Lutherse Wereldfederatie, een
organisatie die 93 lutherse ker
ken in de gehele wereld overkoe
pelt.
Hansen zegt dat iedereen in Oost-
Duitsland, Polen, Tsjechoslowa-
kije, Hongarije en Joegoslavië die
beslist een bijbel wil hebben, er
een kan bemachtigen. "Bijbels
naar deze landen smokkelen is
een demonstratie, geen nood
zaak".
Wel kunnen Roemenen nog moeite
hebben met het verkrijgen van
een bijbel in hun eigen taal, en is
het aantal bijbels in de Sovjet-
Unie klein in verhouding tot de
bevolking. Bijbelsmokkel echter
mag dan Russische christenen
helpen en sterken, maar richt ook
schade aan en veroorzaakt moei
lijkheden.
Er zijn zendingsgenootschappen
voor Oost-Europa die elke maand
reizen financieren van honder
den koeriers of bijbelsmokke
laars.
Sommige koeriers smokkelen ook
roebels de Sovjet-Unie binnen
mensen bij elkaar komen. Zij
zijn soms erg op zichzelf ge
richt, soms zijn zij erg eigen
wijs, zij hebben onderling
nogal eens grote meningsver
schillen. Kortom, wie chris
tenen denkt te kennen weet
dat zij niet zondeloos zijn.
Nu weten zij dat zelf nog beter.
In heel wat kerken wordt in
de dienst éen schuldbelijde
nis, een belijdenis van zonden
uitgesproken, die er niet om
liegt
Verhaal
Gemeenschap van heiligen of
gemeenschap met het heili
ge? Die vraag moet gesteld
worden als het gaat om de
(Van onze redactie geestelijk leven)
'Bijbelsmokkelaars richting Oost-Europa zien hun bezig
heid nog steeds als een Blitzkrieg in het vijandelijke
kamp, waarover zij naderhand met verve en ook steeds
meer in de openbaarheid opsnijden. Daarbij schijnen zij
te vergeten, dat alleen de gelovigen zelf de geloofwaar
digheid van de kerk van Christus kunnen verstoren. Dat
kan geen marxist. Het lot van de kerken hangt niet af van
de communisten. Beter was het als de zogeheten "Oost
zendingen" eens over de nieuwe kansen voor het chris
ten-zijn in een communistische maatschappij gingen na
denken."
Bill Yoder, die Slavische talen in
Berlijn studeert en zendingswerk
doet aan de oostkant van de
Muur, dit laatste in opdracht van
een Amerikaanse doopsgezinde
zendings- en hulpverleningsin
stantie, noemt in "Mennonitische
Blatter" van april vier dingen die
in het ijveren van de "Ostmissio
nen" zijns inziens onjuist zijn.
Held-boosdoener
Om te beginnen bedienen de Oost
zendingen, die grote invloed
hebben op de openbare mening
in de Bondsrepubliek, zich veelal
van het schema held-boosdoe-
ners. De boosdoeners zijn de on
derdrukkende regeringen. De
helden de vervolgde christenen.
De manier waarop deze zendin
gen de zaken trachten voor te
stellen, acht Yoder simplistisch
en in strijd met de werkelijkheid.
Men mag namelijk de histori
sche, politieke en kerkelijke ach
tergronden niet buiten beschou
wing laten.
Neem nu de bekende baptisten-
predikant Vins in Rusland, over
wiens arrestatie in het Westen al
zoveel te doen is geweest. Een
Rusland-kenner bevestigde Yo
der, dót Vins onmiddellijk vrij
zou komen als hij zijn beroep van
ingenieur wilde uitoefenen. Hij
wenst echter een betaalde post
bij een niet door de regering er
kende groep baptisten. Stond de
staat dat toe, dan zou men daar
mee deze groep (de Iniativniki)
erkennen, naast de wèl erkende
Unieraad van al-evangelische
Christenbaptisten
Hoewel de groep van Vins ook bij
de officiële baptisten omstreden
is, ziet Yoder, wiens verhaal door
het Algemeen Doopsgezind
Weekblad is overgenomen, niet
in, waarom de staat deze niet ac
cepteert. Maar hij vraagt zich
desondanks wel af, waarom de
Ostmissionen de ware situatie tot
nu toe nooit hebben verteld.
Tolerante houding
Een tweede bezwaar van Yoder is
dat de Oost-zendingen het ro
mantische beeld van de Oosteu
ropese christenen versterken: bij
nacht en ontij komen ze uit hun
geheime kelders, weten te ont
komen aan de veiligheidsagenten
en zullen nooit een ontmoeting
mislopen met Westeuropese bij
belsmokkelaars. Volgens Yoder
kan 95 procent van de Oosteuro
pese christenen zich in dat beeld
niet herkennen.
De vervolging heeft de kerken ach
ter het IJzeren Gordijn gezui
verd. Daar heersen ook nijd, cor
ruptie en slapheid. De Ostmis
sionen zwijgen over de zwakke
kanten van de Russische baptis
ten: wetticisme, afgeslotenheid
van de wereld. Altijd en eeuwig
worden ze verheerlijkt. Vele ma
len hebben Oosteuropese chris
tenen Bill Yoder verzekerd, dat
hun voornaamste problemen niet
liggen in de verhouding met de
overheid, maar dat ze binnenker
kelijk zijn.
Martin Luther King, ook in het Oosten gerespecteerd, ging de
problemen in eigen land te lijf.
verklaring van deze aandui
ding van de christelijke kerk.
De oorspronkelijke latijnse be
woordingen - communio
sanctorium - kunnen name
lijk op twee manieren worden
opgevat. Het is een commu
nio, een gemeenschap, met
sacta - dat zijn heilige zaken -
of het is een gemeenschap
van heilige personen - sanc
tie. Beide zullen wel bedoeld
zijn. Maar het tweede wordt
bepaald door het eerste. De
personen kunnen heilig ge
noemd worden, omdat zij aan
heilige zaken hebben deel ge
kregen. En allen, die dit voor
recht delen, hebben dan ook
daardoor onderling kontakt.
De gelovigen hebben deel aan
hetzelfde verhaal, zij voelen
zich betrokken bij het verhaal
van Jezus, en dat is een heilig
verhaal. Zij hebben allen deel
aan eenzelfde heilig gebeu
ren, dat is het avondmaal of
de eucharistie, waar brood
gebroken en gegeten wordt
en wijn wordt gedronken om
het deelhebben aan Jezus te
beleven en te versterken. Zij
hebben allen deel aan het
zelfde kontakt met God in de
gebeden.
De christelijke kerk, die na de
Pinksterdag in deze wereld
zichtbaar wordt, is een nieu
we gemeenschap, die niet
haar grond vindt in een ge
meenschappelijke afkomst,
of in een gemeenschappelijk
belang, die niet gevormd
wordt door gelijkgezinden, of
door ménsen die tot één be
paalde klasse behoren.
Mensen hebben deel aan de
heilige dingen en daarom
herkennen zij-elkaar, over al
lerlei grenzen heen, ook over
de muren van de in de ge
schiedenis opgebouwde ver
schillende kerken.
De toekomst van de kerk hangt
af van de mate waarin deze
gemeenschap aan de heilige
dingen opnieuw werkelijk-
heid wordt. j M vujm
De Berlijnse Muur. Aan de
oostkant daarvan doet de
doopsgezinde Amerikaan Bill
Yoder zendings- en hulpverle-
ningswerk. Zijn kritiek op de
bijbelsmokkel is ongezouten.
die in het Westen zijn gekocht te
gen een wisselkoers die vijfmaal
gunstiger is dan de officiële Sov
jet-koers. Zowel de koeriers als
de ontvangers van het geld riske
ren daarmee een zware straf.
Hansen verwijt bepaalde westerse
zendingsgenootschappen ook
eenzijdige en soms valse infor
matie over moeilijkheden die
Oosteuropese christenen van de
staat ondervinden. Hoewel er
moeilijkheden zyn en het soms
tot ernstige botsingen komt tus
sen religieuze groepen en de poli
tie, nemen grote aantallen chris
tenen geregeld en ongehinderd
deel aan een actief gemeentele
ven in de kerken. Tegenover
voorbeelden van vervolgden
staat duizenden christenen die
niet vervolgd worden. Voor elk
verhaal over gemeenten die in het
geheim bijeen moeten komen
zijn tal van verhalen te vertellen
over gemeenten die in hun kerk
gebouwen samenkomen met toe
stemming van de overheid.
Overdrijving, onjuistheden en ge
neralisering, waaraan volgens
Hansen groepen westerse chris
tenen zich schuldig maken in hun
berichten over christelijke min
derheden in delen van sommige
socialistische landen, doen de
christenen in Oost-Europa vaak
meer kwaad dan goed.
aan de Sovjetrussische ambassa
deur in Den Haag gestuurde brief
dringt de secretaris-generaal van
de Hervormde Kerk, dr. Albert
van den Heuvel, aan op een cor
recte behandeling van de Russi
sche baptistenleider Peter Vins
en diens familie in Kiev. De fami
lie Vins, aldus Van den Heuvelis
voor miljoenen christenen een
symbool geworden voor heden
daagse christen-martelaarschap.
Al vele jaren verblijft dominee
George Vins regelmatig in ge
vangenkampen omdat hij be
zwaar maakt tegen Sovjet-ingrij
pen in interne kerkelijke aange
legenheden, maar waarom krijgt
zijn zoon, een ervaren elektricien,
jarenlang te horen dat er geen
werk is voor de zoon van een be
kend predikant en waarom wordt
hij vervolgens aangepakt als
"klaploper" die niet wil werken?
De hervormde secretaris-generaal
noemt de bejegening van de Vin-
sen geen uitzondering en geeft
ook de namen van anderen. Ge
zien het feit dat de regering in
Moskou niet antwoordt op brie-
zich af of het nog wel zin heeft te
blijven ijveren voor normale be
trekkingen tussen West- en Oost-
Europa als de belangrijkste part
ner in oostelijk Europa zo on
menselijk blijft optreden tegen
onschuldige pastores en kerkle
den.
Zwarte aartsbisschop. Voor het
eerst is in Zuid-Afrika een zwarte
aartsbisschop benoemd. Het is de
48-jarige Peter Buthelezi, die
aartsbisschop werd van Bloem
fontein. In Bloemfontein wonen
maar weinig blanke roomska-
tholieken, terwijl er ongeveer
70.000 zwarte zijn.
Band met IKON. De Gerefor
meerde Kerken Vrijgemaakt
blijven voor hun radio- en televi
siekerkdiensten gebruik maken
van de faciliteiten van de IKON.
Dat besloot de synode te Gronin
gen. Men had wel zeer ernstige
kritiek op het beleid van de IKON
- sommigen noemden hem zelfs
de stem van de valse profetie -.
maar de vrijgemaakten dragen
voor dat beleid geen verantwoor
ding. Een tegenvoorstel kreeg
maar zeven stemmen.
LEIDEN-Herv.Gem. Hoogl.kerk lOds.
Pannekoek, 11.45 oec. Studentendienst,
Marekerk 10 ds. Meijers, 5 ds. De Jong,
11 pastor Van Well, Maranathakerk 10
ds. v. Achterberg, Merenwijk 9.30 ds.
Hortensius, Bethl. kerk Dnftsti. 10 ds.
Knipscheer Epe, Bevrijdingskerk 9 ds.
Boogert, Vredesk. 10 dr. Lamping, Waal
se kerk 10.30 ds. Ribs, Acad. Ziekenhuis
10.15 ds. Bakker, Diac. huis 10.30 dr.
Verdonk, Oude Vest 13, 10.30 jeugdka-
pel, psych. ziekenhuis Endegeest 9.30
gemeenschappelijke dienst, ds. Friede-
rich, Petrakerk (Noord) 10.30 dienst voor
doven, dhr. Storm, Geref. Kerk Zuider-
kerk 10 ds. Sijtsma, 5 ds. Van der Kamp
Wassenaar, Petrakerk 10 ds. Verdoom, 5
ds. De Zwart V.schoten, Oude Vest 10 ds.
Hofman, 5 ds. Verdoom, Mar. kerk L.
Morsw. 10 ds. v. Achterberg, 5 ds. Hor
tensius, Bevr. kerk 10.30 ds. De Zwart, 5
ds. Sijtsma, Groenh. 10 dr. Locher. De
Mirt 10 mevr. Owèl, Mierennest 10 dhr.
Wielinga, Merenwijk 9.30 ds. Hortensius,
11 pastor v. Well, Petrak. (Noord) 10.30
dienst voor doven, dhr. Storm, Doleren
de Noodgem. (Pieterskerkstr. 1) 8.30 en 5
dhr. Veth, Capelle aan den IJssel, Geref.
Kerk Vrijg. (Hcrengr. 70) 10 en 5 ds.
Gootjes, Chr. Geref. Kerk (Steenschuur
9) 10 ds. Quist Rijswijk, openb. bel., 5 ds.
Tijmes A.foort, Geref. Gem. (N. Rijn) 10
en 4.30 ds. Boogaard, Geref. Gem. in
Ned. (Bethl. kerk Driftstraat) 11.30 en
5.30, Evang. Luth. Gem. (Hoogl. Kcrk-
gracht) 10.15 ds. Happee, Remonstr.
Doopsgez. Gem. (Pieterskerkstr. 1) 10 dr.
Meijenng, Baptistengem. (O. Rijn 3) i0
ds. v. Mameren, Evang. Chr. gemeen
schap (Middelstegracht 3) 10 dhr. Dik-
kes, Zendingswerk Middcrnachtsroep
(Zoeterw. singel) 5 nam. dhr. v. Gent
Doom, Evang. centrum Zijlsingel 2. 10
dhr. Leeflang, di. 8 Edgar Holder, vrij. 8
jeugdam., Pinkstergem. (O. Rijn 3) 3 zr.
v. Wieringen, Leger des Heils (Hooi
gracht) 10 en 7.30, Nieuw Apost. Kerk (H.
Rijndij 24) 9.30 en 4, woe. 9, Chr. Science
(Steenschuur 6) 10.30, Kerk van J. Chr.
v.d. Heiligen der L. Dagen (Steenschuur
6) 10.15, Zevendedagadventisten (Pie
terskerkstr. 1, Lokhorstkerk) 9.45 ge
sprek, 11 prediking, elke zaterdag. Oud
Kath. Kerk (Zoeterw. singel) 10, Vrij
Kath. Kerk (Vreewijkstr.) 10.30, RK
Kerken Merenwijk zat. 7, ZO. 9.30 en 11,
Haagweg zat. 7, zo. 9, 10.45, 12 en 6.30,
Steenschuur zat. 10 en 7, zo. 8.30, 10 en
11.30, 6 en 7, Lammenschansweg zat. 7,
zo. 9, 10.30, 12 en 6, Haarl. str. zat. 7, zo.
9.30,10.45,12.15 en 6.30. Rijndijk 281 zat.
7, zo. 9.30 en 11.30, Boshuizerlaan zat. 7,
zo. 9.30, 11 en 12.15, Herensingel zat. 7,
zo. 8.30, 9.30 en 11.
ABBENES - Herv. Gem. 9.30 ds. Den
Harder, 7 ds. Biemond West-Grafdyk.
AARLANDERVEEN - Herv. Gem. 10
ds. Wolthaus, 7 dr. Kamma te Oegst-
geest, Geref. Kerk 10 dhr. Tenyenhuis,
6.30 ds. Vree, Chr. Geref. Kerk 9.30
dienst, 7 ds. De Graaf Utrecht, RK Kerk
zat. 7, zo. 7.30 en 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv. Gem.
Adventskerk 9.30 ds. v.d. Heiden, 6.30
ds. Quartel Gouda, Kruisk. 9.30 ds. De
Jong Leiden, Opst kerk 9.30 ds. Jansen
Gouda, 6.30 ds. Bogers, Nabij 9 30 ds.
Bogers. gez. dienst, G.H. Kerk 10.30 ds.
v.d. Ham. Rijswijk, De Bron 9 ds. Hoo-
gendijk, 6.30 ds. v.d. Ree, Ashramcolle-
ge, 9.30 ds. Esser, Heemstede, Oudsh.
weg 10 ds. Oort, Sionskerk 9.30 ds. Bouw
Doom, 6.30 ds. Verploeg, Geref. Kerk
Mar. kerk 9.30 kand. Gcerling, 6.30 dhr.
Tenyenhuis, Salv. kerk 9.30 ds. Vree,
6.30 kand. Gcerling, G.H. Kerk 9 en 6.30
ds. Femhout, av.-maal, De Bron 10 ds.
v.d. Ree, 10.30 ds. De Ruiter, 6.30 ds. v.d.
Ree, zie verder Herv. Gem., Geref. K.
Vrijg. Buiten Verband (Eikenlaan 233)
9.30 ds. Waagmeester, 4 ds. v.d. Brink,
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds. Ham
stra, Oud Geref. Gem. 9.30 en 4, Baptis
tengem. 10 evang. Bouhof, 6.30 ds. Koe
koek, Volle Evang. Gem. (school Prelu-
deweg) 10 dhr. De Jong, RK Kerken
Bon. kerk zat. 7, zo. 8.30, 10 en 11.30,
Piuskerk zat 7, zo. 9, 10.30 en 11.45, De
Bron zat. 7. zo. 9 en 11.30.
BENTHUIZEN - Herv. Gem. 9.30 ds. De
Jong Moerkapelle, 6 ds. van Eyk Gouda,
Geref. Gem. 9.30 en 6 leesd., woe. 7.30 ds.
Mondria Waardenburg.
BODEGRAVEN - Herv Gem. Dorps
kerk 9.30 ds. Kroneman Utrecht, 6.30 ds.
De Vreugd, Salv. kerk 9.30 ds. Kleerma
ker R.dam, 6.30 ds. Droogers, Bethl. kerk
9.30 ds. Droogers, 6.30 ds. v. Woerden
R.dam, Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. 't Hart, 7
jeugd evang. dienst.
BOSKOOP - Herv. Gem. 9.30 ds. Hey-
mans, 6.30 ds. Stelwagen, Geref. Kerk
9.30 dienst, 4.30 ds. Landheer Z.meer, De
Stek 9.30 ds. Dijkstra, Chr. Geref. Kerk
9.30 ds. v. Langevelde, 5 ds. Rietveld
Maarssen, Geref. Gem. 9.30 en 6, Op-
ivekkingsgem. (Concordia) 9.30, Verg. v.
Ter Aar, jeugdd., Geref. Kerk 9.30 ds.
Versluys, 5 ds. v. Wattum, Bleiswijk, RK
Kerk Anker zat. 7, zo. 845 en 11.30, Bern.
10 dorp, zat. 7, zo. 8, 10 en 11.30.
HILLEGOM - Herv. Gem. 10 ds. Roth-
fusz, 7 ds. v. Bruggen, Geref. Kerk 10 ds.
Hartkamp, 7 zie herv., Chr. Geref. Kerk
10 leesd., 7 ds. v. Dyken, RK Kerken
Mart. kerk zat. 7, zo. 8.30, 10. 11.30 en
12.45, Jozefkerk zat. 7, zo. 8.30, 10 en
11.30.
HOOGMADE - Herv. Gem. 10 dr. v.
Vliet, RK Kerk zat. 7, zo. 10.
DE KAAG - Herv. Gem. 10 ds. Carstens,
RK Kerk zat. 7. zo. - cn 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem. Dorpskerk 10 ds. Teygeler, 6 ds.
Gebraad, Ontm. kerk 10 ds. Gebraad,
6.30 ds. Teygeler, Geref. Kerk 9.30'ds. De
Vries, 5 ds. v. Halsema, School Narcis
straat 10 dhr. Vink, interk. evang. dienst,
RK Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE - Herv. Gem. N. K.
10 ds. v. Roon, 6 ds. Hovius, O. K. 10 dhr.
Stuurman Vlaardingen, 6 ds. Boer, Ich-
tusk. 10 ds. Arkeraats 5 ds. Schuurman,
Pniëlk. 9.30 ds. Boer, 5 ds. Vroeginde-
wey, zGr. va. Pr. school 10 ds. Vroegin-
dewey, Hoeksteen 10 divend., Overduin
2 ds. Baas, Geref. Kerk, Vr. kerk 9.30 ds.
Vrolijk, 5 ds. De Vries, Tr. kerk 9.30 ds. v.
Halsema, 6.30 ds. Vrolijk, Geref. Kerk
Vrijg. 10.15 ds. Hoff, 3.30 leesd., Geref.
Kerk Vrijg. Buiten V. 8.45 en 7 kand.
Horsman, Chr. Geref. Kerk 10 en 5 ds.
v.d. Ent, Geref. Gem. 10 en 5 leesd., woe.
7.30 stud. v.d. Heiden, Veen, Volle
Evang. Gem. (Voorstraat 100) 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem. 10 ds. v.d. Linden en dhr. Slroo, 7
ds. Quak Vianen, Geref. Kerk 9.30 dr.
KERKDIENSTEN
LEIDERDORP - Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpskerk 10 ds. Knorth, Hoofd-
str. 10 ds. van Loenen, 6.30 mr. Reuge-
brink; Sch. kerk 9 en 10.30 ds. Doesburg,
5 ds. Knorth, do. 7.30 oec. avondgebed in
Dorpskerk; Baptistengem. zat. 7 bid
stond, morgen 10 dhr. Lourens, RK Kerk
zat. 7, zo. 9, 10.30 en 12.
LEIMUIDEN - Herv. Gem. 9.30 ds. Los
en ds. De Vree, av.-maal in Geref. Kerk, 7
ds. De Vree en ds. Los, av.-maal in
Dorpskerk, Geref. Kerk zie herv., RK
Kerk zat. 7. zo. 7.30. 9.30 en 11.15.
LISSE - Herv. Gem. Dorpskerk 10 en 7
ds. De Gelder, Pauluskerk 10 ds. Broe-
kema te Leiden, Geref. Kerk 10 ds. De
Wit, av.-maal, 7 ds. Bezemer Ter Aar, Ge
ref. Kerk Vrijg. 8.45 en 2.30 ds. Simpe
laar, Geref. Kerk Vrijg. Buiten V. 9 ds.
Schuurman, 5 ds. Waagmeester, Chr.
Geref. Kerk 10 ds. v. Dijken, 4.30 ds. Re
bel, Geref. Gem. 10 en 4 leesd., Oud Ge
ref. Gem. 9.30 en 3, RK Kerken Agatha
zat. 7, zo. 8.30,10 en 11.30, Poelhuys zat.
7, zo. 9 en 11, Mariak. zat. 7, zo. 8.30,10 en
11.30, Engelbew. zat. 7, zo. 8, 9.30, 11 en
5.45.
NIEUWKOOP - Herv. Gem. 9.30 dhr.
v.d. Linde Capelle aan den IJssel, 6.30
ds. De Vos Katwijk, Geref. Kerk 9.30 en
6.30 ds. Nooteboom, Chr. Geref. Kerk
9.30 en 6.30 ds. De Jong Driebergen, RK
Kerk zat. 7, zo. 7.30, 9 en 10.45.
NIEUWVEEN - Herv. Gem. 9.30 en 6.30
ds. Molenaar Scheveningen, Geref. Kerk
9.30 ds. v.d. Meulen Wassenaar en kand.
v.d. Meulen, belijdenis en av.-maal, 7
dienst, RK Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP - Herv. Gem. 9.30 ds.
Goverts, 7 ds. Den Harder, Geref. Kerk
9.30 en 6.30 ds. Wijngaarden, Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 3 ds. Visser, RK Kerk zat. 7,
zo. 9.30 en 11.
NOORDEN - Herv. Gem. 9.30 en 7 kand.
Marchand, Dorkwerd (Gr.), Geref. Kerk
(Woerdense Verlaat) 10 dhr. Visser Den
Haag, 7 ds. v.d. Hoojn Soest, RK Kerk
zat. 7.30, zo. 9 en 10.30.
NOORDWIJK - Herv. Gem. Voorstr. 10
dr. Jansen, 7 ds. Rothfusz H.gom,
Hoofdstr. 9 ds. Hoekstra, O.geest, 7 dr.
Jansen, De Rank, 10 ds. De Vreugd Bo
degraven, 3.30 ds. Hovius Katwijk, Sole
Mio 9 dr. Jansen, Geref. Kerk Hoofdstr.
(Herv.) 10.30 ds. Bakker O.geest, 7 dr.
Jansen, Vinkenlaan 9.30 ds. Warnink, 7
ds. Bakker, v.d. Berghstichting 11 dhr.
Van Duin, RK Kérken Binnen zat. 7, zo.
8, 10 en 11.30, Zee zat. 7, zo. 9.30 en 11,
aula Boerenburg 11.
NOORDWIJKERHOUT-Herv. Gem. 10
ds. Kalkman. RK Kerk Jozef zat. 7, zo.
8.30 en 10. Viktor, zat. 7. zo. 9. en 10.30, S.
Maria zat. 7.15, zo. 10, S. Bavo zo. 9.30.
OEGSTGEEST - Herv. Gem. Gr. kerk
9.30 ds. Sasse en pater Pot, Pauluskerk
10 ds. Irik Utrecht, Gem. centrum 10.30
kerslooth 4.30 ds. Sasse, Geref. Kerk 10
en 7 ds. Kraan, Geref. Kerk Vrijg. Buiten
V. 8.45 en 4 ds. v.d. Berg, RK Kerk WiU.
kerk zat. 7, zo. 9, 10.30 en 12, Bon. kapel
zat. 6.30, zo. 9. en 11., Volle KEvang. gem.
(gem. centr.) 4 evang. v.d. Brugge.
OUD-ADE - RK Kerk zat. 7, zo. 8.30 en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gem. 9.30 ds. Lalleman, Geref.
Kerk 9.30 en 6.30 kand. Visser, RK Kerk
7, zo. 8, 9.30 en 11.30, jongerenmis,
rdingL.do
ieder horen".
ROELOFARENDSVEEN - RK Kerken
P. Banden zat. 7, zo. 8. 9.30, 11 en 12.15,
M. Pres. zat. 7, zo. 8, 9.30 en 11.
RIJNSATERWOUDE - Herv. Gem. 9.30
ds. Nicolai, 7 'ds. De Kruijf, Chr. Geref.
Kerk 9.30 dienst, 2.15 ds. Bouw.
RIJNSBURG - Herv. Gem. gr. kerk 9.30
ds. v.d. Bogerd, 5 ds. v. Niel, Bethelk.
9.30 ds. Van Niel, 5 ds. v.d. Bogerd, Ge
ref. Kerk Petrakerk 9.30 ds. Damsma, 5
ds. Huisman. Imm. kerk 9 en 10.30 ds.
Huisman, 5 ds. Vrolijk, Mar. kerk 9.30 ds.
Heule te Wassenaar, 5 ds. Damsma,
camping Koningshof 10 dhr. Leenhouts,
Geref. Kerk Vrijg, 10 en 5.15 ds. Zomer,
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. De Jodde,
Evang. Chr. gem. (aula mavo) lOdhr. v.d.
Brink, RK gemeenschap (aula tuinb.
school) zat. 7, zo. 10.30.
RIJPWETERING - RK Kerk zat. 7, zo.
7.30. 9 en 10.30.
SASSENHEIM - Herv. Gem. 9 en 10.30
ds. Juckema Scheveningen, 6.30 ds. Ba
telaan V.schoten, Geref. Kerk 9.30 en 5
ds. Adema Heelsum, Chr. Geref. Kerk 10
ds. Rebel, 5 DS. V. Dijken, RK Kerk zat.
7, zo. 8, 9.30 en 11.
TER AAR - Herv. Gem. 9.30 ds. v. Soest
R.dam, 6.30 ds. Stehouwer te Alphen,
Geref Kerk 9.30 ds. Bezemer, 6.30 ds. De
Wit, Lisse, RK Kerk dorp 9 en 12, Lange-
raar zat. 7, zo. 8.30, 10 en 11.30.
VALKENBURG - Herv. Gem. 10 ds.
Overgaauw, 6.30 ds. De Raadt, Geref.
Kerk 9.30 ds. De Raadt, 6.30 ds. Over
gaauw, Gere_f Kerk Vrijg. 9.30 stud. Wil
schut, 5 ds. Jtiott'.
VOORHOUT - Herv. Gem. 10 dhr. Hof-
fenaar, RK Kerk zat. 7, zo. 9, 10.30 en
11.45.
VOORSCHOTEN - Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. v.d. Schoot, 7 ds. Geursen
Leiderdorp, aula NH. 9.30 vic. Bijl, Ge
ref. Kerk 9.30 en 5 ds. De Zeeuw, aula NH
9.30 vic. Bijl, Geref. Kerk Vrijg. 9.45 en
4.30 ds. v.d. Haar, RK Kerken Laur. kerk
zat. 7. zo. 10 en 11.30, aula NH 11, M.
Godskerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
WADDINXVEEN- Herv. Gem. Bethel-
kerk 9 ds. Verboom, 10.30 ds. Verwelius,
5 ds. Roetman, 6.30 ds. Verboom,
Hoekst. 9.30 ds. Roetman, 6.30 ds. Ver
welius, Imm. kerk 9.30 en 7 ds. Hulst,
Geref. Kerk Kr. kerk 9.30 ds. v. Reeven
R.dam, 5 ds. Modderaar, Ontm. kerk 10
ds. v. Wattum Bleiswijk, 5 kand. Te
nyenhuis Alphen, Chr. Afgesch. Gem.
9.30 en 5 ds. Verloop, Volle Evang. Gem.
(Lindengaarde 17a) 9.30, RK Kerk Viktor
10, Ontm. kerk 8.30 cn 11.45.
WARMOND - Herv. Gem. 10 ds. v. San
ten en ds. Den Tonkelaar, RK Kerk zat. 7,
zo. 8.30, 10 en 11.30.
WASSENAAR-Herv. Gem. Dorpskerk
10 ds. Steenstra, 4.30 ds. Tukker, 7 mu-
ziekd., Kiev. kerk 10 dr. Tjalsma Epe,
Messiaskerk 10 ds. v. Zanten, av.-maal,
Dorpscentrum 9.30 ds. Tukker, Geref
Kerk 10 dr. Faber v.d. Meulen Scheve
ningen, 7 ds. v.d. Meulen, Zuid 10 ds.
Breeman Schagen, Ned. Prot. Bond
10.30 ds. v.d. Wall Den Haag.
WOUBRUGGE - Herv. Gem. 9.30 ds.
Schaap Eemnes, 6.30 ds. Blenk, Geref
Kerk 9.30 kand. Weenink, 6.30 dr. v. Duin
Noordwijk, RK Kerk zat. 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN - Herv. Gem. 9.30 dhr.
Goedhart, Geref. Kerk 9.30 en 7 ds.
Kroes te Alphen, belijdenis en av.-maal,
RK Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.45.
ZOETERWOUDE - Herv. Gem. 10 ds.
Schoch, zat. av.-maal 7.30 avondgebed in
Emmauskapel, RK Kerken Janskerk
zat. 7.30, zo. 9.30, Chr. D. Kerk zat. 7, zo.
8.30,10 en 11.30, Rijndijk, Meerburg zat.
7. zo. 10, 12 en 6.
ZWAMMERDAM - Herv. Gem. 9.30 ds.
Mostert, 6.30 ds. Heymans Boskoop, Ge
ref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. Warner Utrecht.
