ZATERDAG 13 MEI 1978
EXTRA.
PAGINA 23
Een paar cijfers om er in te
komen. Verleden jaar
werd er in de wereld voor
750 miljard gulden aan mi
litaire zaken uitgegeven.
Dat is evenveel als die
zelfde wereld in 1977 voor
gezondheidszorg over
had. Het in Stockholm ge
vestigde internationale
instituut voor vredeson
derzoek voegt er in zijn
jaarboek schamper aan
toe dat die gelden voor de
gezondheidszorg de el
lende, de aftakeling en
het verval niet buiten de
deur houden. Immers er
zijn op de aardkloot 570
miljoen mensen onder
voed en 2800 miljoen men
sen beschikken niet over
veilig drinkwater. Water
koken is aan de door ar
moe bezochte kant van de
globe een luxe voor weini
gen. Een vér strekkende
constatering, want juist
dat smerige water bevat
precies die ziektekiemen,
waaraan per jaar zo'n
dikke negen miljoen men
sen kreperen.
Militair willen mee komen,
bewapening dus, is een
kostbare hobby van de
macht. Het bedrag dat
Vooral de niet-gebonden lan
den. goeddeels Derde Wereld
naties. hebben zich al heel
lang sterk gemaakt voor het
mondiaal bespreekbaar ma-
ken van de ontwapening, (ook
al houdt menig regiem zich
slechts dooreen kostbaar mili
tair apparaat op de been). Dat
is om een aantal redenen niet
zo vreemd. De bewapening
vreet aan hun beperkte finan
ciële vermogen en blokkeert
daarmee de hoognodige ont
wikkeling elders. Daarbij
komt dat veel van die niet-ge-
bondenlanden het diktaat op
gelegd hebben gekregen van
grote afhankelijkheid van
kerntechnologie.
Het zogenaamde non-prolifera
tieverdrag van 1968 dat be
doeld was om verdere uitbrei
ding van niet-vredelievend ge
bruik van kernenergie te voor
komen, droeg de kernmach
ten op de landen van builen
de club met raad. daad en geld
te helpen op het vredelie
vende nucleaire pad. Die kern
machten hebben daar in
steeds mindere mate zin in,
niet zo onbegrijpelijk, omdat
de know-how intussen druk
is doorgesijpeld en het voor
een kwaadaardige heks niet
zo'n toer meer is om met pluto
mum (afvalprodukt bij het
splijtproces) een kernbom
metje te maken. Maar let wel,
dat argument van de super
machten dekt maar heel ten
dele de politieke lading van
de echte argumenten.
Amerika en de Sovjet-Unie wil
len de voorsprong die zij heb
ben niet prijs geven. Met na
me de Verenigde Staten zijn
niet bereid om - zoals de niet-
gebonden landen willen - in
elk geval tot beperking en af
bouw van de kernwapens te
komen, los van eventuele
voorzieningen in de sfeer van
het conventionele oorlog
stuig. Steeds weer beklemto
nen de kerngiganten dat hun
veiligheid juist van deze elke
voorstellingsvermogen tar
tende wapens afhangt. Maar
als reactie daarop verneemt
men de laatste jaren steeds
sterker en wreveliger de coun
ter van de Derde Wereld, die
betoogt dat ervoor haar even
zeer een stuk veiligheid in het
geding is. die eveneens alleen
maar met het bezit van kern
wapens echt gewaarborgd
kan worden. Hun hand bevat
sterke troeven. Voor de dis
cussie althans, niet zozeer
voor overléven.
De Noorse politicoloog Johan
Galtung wees er nog niet zo
lang geleden weer eens op dat
de kernmachten nooit be
loofd hebben, hun wapens
nimmer tegen non-nucleaire
landen te gebruiken. Men her
innert zich in dit verband de
nauwelijks verpakte dreige
menten van Amerikaanse zij
de tijdens de emotionele da
gen van olieboycot en energie
crisis eind '73/'74 dat men
eventueel met geweld de toe
voer zou veilig stellen. Waar
houdt in zo'n geval de excala-
tie halt?
Symposium
Op een symposium dat begin
deze week in Den Haag werd
gehouden en dat in het teken
stond van de naderende speci
ale zitting, zei de Tilburgse
hoogleraar dr. F. A.M. Ailing
von Geusau dat de kansen om
tot vermindering van de wa
penwedloop te komen er niet
zeer hoopvol, eerder veront
rustend uitzien. "Men heeft
volledig de controle op die wa
penwedloop verloren", aldus
Von Geusau en dat zei hij te
rugblikkend naar 1963 toen
met het verdrag van Moskou
tot beperking van kernproe
ven (niet meer in atmosfeer,
aan militaire bestedin
gen wordt uitgegeven,
aldus opnieuw dat
Zweedse instituut, is ge
lijk aan bijna veertig pro
cent van het nationaal in
komen van alle Derde We
reldlanden bij elkaar. Het
is 14 keer zoveel als de ont
wikkelingshulp die de
geïndustrialiseerde lan
den (dat zijn het ontwik
kelde westen, Japan en de
socialistische landen van
Oost-Europa) aan die
Derde Wereld geven.
Over bewapening praten
houdt derhalve onverbid
delijk in, stilstaan bij de
problemen die daarmee
ontstaan voor de Derde
Wereld. Stagnatie en be
wapening zouden eigen
lijk woorden moeten zijn
die op elkaar rijmden.
De steeds geavanceerder
technologie van het mili
taire bedrijf, de kernwa
pens en hun trefzekere
transmissiemiddelen ui
teraard in de eerste
plaats, zetten echter niet
alleen de Derde Wereld
ruggelings tegen de af
grond aan. De hele we
reld, door modieuze we
tenschappers met aanleg
voor dramatiek, veelvul
dig "ruimteschip aarde"
genoemd, loopt alle kans
bij die ene grote klap
woest en ledig te worden.
Deze maand nog (23 mei) be
gint in New York een bij
zondere zitting van de Al
gemene Vergadering van
de Verenigde Naties, ge
wijd aan ontwapening.
Men mag verwachten dat
daarbij het nodige poli
tieke (en hopelijk nonnu-
cleaire) vuurwerk niet zal
ontbreken. Maar de voor
tekenen wijzen niet in de
richting van een alles
overweldigend succes, al
die staatshoofden en pre
miers in het Waldorf Asto
ria ten spijt. Op zich al is
deze speciale zitting een
compromis tussen landen
die op zich al weinig heil
zien in dergelijke groot
scheepse praatpartijen
vol demagogische opklop
en weer andere landen
die het liefst een heuse
mondiale ontwapenings
conferentie begeren,
waar het dan bij voor
keur ook nog tot een ver
drag komt.
kosmische ruimte, of onder
water) eer. inspirerende aan
zet tot de gewenste afbouw
leek te zijn gegeven. "Strate
gen denken momenteel meer
aan de mogelijkheid van een
nuncleaire oorlog dan begin
'60. Er zijn teveel wapens en te
weinig hersens"
En de Amerikaanse adviseur
van VN-secretaris Waldheim,
prof. William Epstein op dat
zelfde symposium: "het pu
bliek is apathischer dan ooit.
Ik heb ernstige twijfel of er op
de N V-zitting iets van consen
sus zal heersen tussen beide
supermachten. Het zijn "mini
malisten". De VS en de Sov
jet-Unie vinden beide het
stoppen met verdere ontwik
keling van kernwapens een
goede doelstelling, maar niet
voor nu direct". Epstein acht
te een rechtstreekse confron
tatie tussen de twee super
machten niet erg groot, maar
hij was wel bang vooreen ker
noorlog "per ongeluk", bij
voorbeeld door het uit de
hand lopen van een lokaal con
flict dat zelf dan weer de stij
gende frustratie van de kleine
landen als oorzaak kan heb
ben.
De SALT-besprekingen tussen
de VS en de Sovjet-Unie ter
beperking van de strategi
sche kernwapens hebben de
toorts van het probleem flak
kerend gehouden - en dat is
een goed ding - maar echt zo
den aan de dijk gezet hebben
ze tot op heden nauwelijks
Sinds 1972, toen SALT 1 in
werking trad, is het aantal stra
tegische kernwapens van en
de Verenigde Staten én dc
Sovjet-Unie verdubbeld. De
ratio van SALT heeft nog
geen greep kunnen krijgen op
het steeds voortgaande be
proeven van nog weer moder
ner, tref zekerder en dodelij
ker wapensystemen. SALT 2
dat de eerste stappen zou heb
ben moeten voortzetten en
eigenlijk al in werking had
moeten zijn, wordt juist tot in
zijn kern belemmerd dooi
nieuwe ontwikkelingen, die
op zich ip de VS heel andere
accenten krijgen dan in de
SU, maar die wel onderling in
hun consequenties vergelijk
baar moeten kunnen zijn. Als
men contingenten van
ICBM's (intercontinentale bal
listische raketten) afspreekt,
maar er worden andere tran
sporteurs van kernladingen
ontwikkeld, die het anders,
maar misschien nog beter
doen, gaat het dan om nieuwe
fenomenen die nergens bij be
horen, of moeten ze onder de
oude SALT-afspraken val
len?
Nieuwe systemen
Iets dergelijks speelt
teel als men de Amerikaanse
cruise missile tegenover de
Sovjetrussische
lange-afstandsbommen wer
per Backfire, zet 2 aanstaande
onderzeeboot Een i
wapensystemen. De
missile taalpuristen
het ook wel een
"kruisvluchtwapen" - een
achterkleinkind van de Duit
se V 1 - is een langzaam en
laagvliegende raket die con
tinu door vliegtuigmotoren
wordt voortgedreven en na
een maximum vliegreis van
3000 kilometer op hoogstens
negen meter verwijderd van
zijn doel zijn verderf stich
tende missie beéindigt. Het
wapen is door zijn geringe om
vang (vijf meter) en zijn lage
vliegen voor de nu bestaande
waarschuwingssystemen
praktisch ongrijpbaar. Is dit
spitsvondige projectiel dat bo
vendien erg goedkoop is éen
van de overbrengingsmidde
len, waarvoor de VS en de SU
bij SALT 1 afspraken er maar
2400 aan te houden? En hoe
zit het met de Backfire, een
Russische bommenwerper
die heen en weer naar Ameri-
kan, zonder te hoeven lan
den?
Juist met deze allernieuwste
ontdekkingen van de mili
taire technologie mag ge
vreesd worden dat SALT al
tijd een uitgekookte darm zal
zijn, waarin de worst maar ten-
dele past. De verderf zaaiende
spiraal van steeds nieuwe en
slimmere wapensystemen die
dreigt is ongetwijfeld datge
ne, waarvoor de deelnemers
aan de VN-sessie het meest be
ducht zullen zijn.
Het gaat wat ver om over "opti
mistisch elan" te spreken,
maar de idee van "afschrik
king door kernwapens" leek
lange tijd de wereld een rede
lijke zekerheid te geven. Ra
ketten met kernladingen
stonden gericht op de weder
zijdse industriële en bestuur
lijke centra. De anti-ra-
ket-raketten en andere midde
len tot tijdige onderschep
ping waren nog nauwelijks
aan ontwikkeling toe, zodat
de raket grote kans maakte
zijn doel te bereiken. Maar de
zekerheid dat het andere land
genoeg capaciteit restte om
een klap terug te geven, hield
de zaak in evenwicht.
Nu echter de onderscheppings
technieken intussen zeer ver
zijn ontwikkeld, gaat het nu
cleair strategisch denken zich
qua accenten verleggen. Niet
meer de steden van de tegen
stander, maar de lanceerba-
ses, de vliegvelden, de onder
zeeboten als doel, de ongeloof
lijke nauwkeurigheid waar
mee de modernste overbren
gingssystemen hun taak vol
voeren en dc compactheid
van de vehikels (zie de cruise
missile) hebben in het mili
taire denken kernwapens
voor beperkte tactische acties
aantrekkelijker gemaakt. De
neutronenbom past eveneens
in het kader.
Alting von Geusau merkte op
het Haagse symposium som
ber op ciat "de wapenbeheer
sers de macht over de wapen
beheersing hadden verloren"
Men zou bijna vergeten dat de
Verenigde Naties bij hun op
richting in 1945 het handha
ven van internationale vrede
en veiligheid als belangrijkste
doel hebben meegekregen
Artikel 1 van het Handvest be
gint ermee. Al in de eerste zit
ting van de VN, de in Naga
saki en Hirosjima geslagen
kraters smeulden nog na,
werd een resolutie aangeno
men over nucleaire bewape
ning. Deze resolutie zou door
vele gevolgd worden in de ja
ren van de Koude Oorlog. De
agressieve strijd om invloeds
sferen in de wereld tussen de
beide supermachten stond
echter ook zelfs maar de aan
zet tot ontwapening in de
weg. Pas de steeds groter wor
dende categorie niet-gebon-
den landen, de scherper
wordende tegenstelling tus
sen de Sovjet-Unie en de
Volksrepubliek China en de
afloop van het hooggespeelde
treffen tussen Moskou en
Washington over Russische
raketten op Cuba, zetten
voorzichtig en stuk détente
in. Emotie ontbrak daarbij,
argwaan, gekoppeld aan een
wederzijds realiteitsbesef,
wat de kernwapens teweeg
kunnen brengen, trok een be
scheiden karrespoor. En elke
keer was de technologie snel
ler dan de goede voornemens
Zo is het eigenlijk tot nu toe
gebleven.
Helemaal zonder resultaat is het
praten en zwoegen intussen
uiteraard niet gebleven. Het
verdrag van Moskou over het
beperken van de kernproe
ven is door de onderteken
aren goed nageleefd, ook al
gingen de niet "verboden" on
dergrondse proeven door en
ook al tekenden de kleinere
kernmachten Frankrijk en
China het verdrag niet.
Over het non-proliferatie-ver-
d rag van 1968 en de voortwoe
kerende wrevel hadden we
het al. Er zijn heel wat landen
afzijdig gebleven. Brazilië bij
voorbeeld houdt het kruit
droog, misschien wel nucleair
kruit uit Almelo. India deed
met succes een kernproef. Er
zijn sterke aanwijzingen dat
Zuid-Afrika iets dergelijks
deed in de Kalahari-woestijn
Onderdeel van de deal rond
het non-proliferatieverdrag
was dat de kernmachten ernst
zouden maken met de eigen
afbouw van de kernwapenra
ce. SALT kwam: Een psycho
logisch wapen uit de jaren zes
tig ontpopte zich in een poli
tieke voetzoeker in de jaren
zeventig. De horizontale non-
proliferatie (verhinderen van
uitbreiding kernwapens naar
andere landen) werd stellig
niet gevolgd door een verti
cale (stoppen met verdere ont
wikkeling door de bestaande
kernlanden zelf).
Wel kennen we nu de eerste bij
verdrag geregelde kernwa-
penzóne, te weten Zuid-Ame-
rika, 21 Latijns-Amerikaanse
landen tekenden het verdrag,
alsmede de beide supermach
ten. Het ontwapeningsover-
leg in Genève boekte wat suc-
cesjes, waaronder het voorko
pen van een bewapenings
wedloop op de zee- en oceaan
bodem. Ook is er enige jaren
geleden een conventie aan
vaard die ontwikkeling, pro-
duktie en bezit van chemi
sche en biologische wapens
verbiedt.
Men zou bijna vergeten dat de
jaren '70 lang geleden werden
uitgeroepen tot "ontwape
ningsdecennium". Als dat
nog iets wil worden, moeten
we wel haast maken, want zo
als de Groningse hoogleraar
in de economische betrekkin
gen dr. H. de Haan onlangs
zei: "nog twee jaar en het zit
erop. En ondanks détente, we
derzijdse troepenverminde-
ringsbesperkingen, SALT en
de veiligheidsconferentie van
Helsinki is er van ontwape
ning eigenlijk geen sprake. In
de militaire uitgaven zit een
duidelijke stijging. De stij
ging wordt met name veroor
zaakt door de toch exhorbi-
tante toeneming van de bewa
peningsuitgaven in de landen
van de Derde Wereld".
Alarmerend
Ook het jongste jaarverslag van
het Stockholmse instituut
voor vredesonderzoek
spreekt alarmerende taal over
de uitbreiding van de mili
taire leveranties aan de Derde
Wereld. In kwantitatieve zin
is de omvang van militaire le
veranties aan de Derde We
reldlanden in de afgelopen 25
jaar vervijftienvoudigd. Men
mag dan zeggen dat het om
conventionele wapens gaat,
maar dat zou wellicht de on
rust meer kunnen sussen dan-
gerechtvaardigd is. "Nu al",
aldus het Zweedse instituut,
"zijn sommige nucleaire over
brengingsmiddelen aan Der
de Wereld-landen overgedra
gen (bijvoorbeeld de Lance
grond-grond raket naar Israël
en de Russische Scud naar
Egypte, Irak en Syrië), en als
de verspreiding van produk-
tie-capaciteit van kernwa
pens tengevolge van nucle
aire energieproduktie niet op
tijd wordt voorkomen, dan
kan de wapenhandel eventu
eel ook de handel in kernwa
pens gaan omvatten".
Veel elites uit Derde Wereldlan
den hebben de wapens maar
al te zeer nodig om conteste
rende groepen onder de duim
te houden. De rol van Perzië
als één van de grootste wapen-
importeurs speelt in dit op
zicht uiteraard boekdelen.
Het is in dit verband ook niet
toevallig dat veel Derde We
reldlanden de supermachten
gaarne hun kernwapens zien
afstoten, maar veel minder
geïnteresseerd zijn in het mon
diaal terugschroeven van het
conventionele arsenaal.
De speciale zitting van de VN
over ontwapening zal een
kleurrijke presentatie zijn
van de politieke prominenten
van dit moment. Vele staats
hoofden of regeringsleiders
hebben hun komst al aange
kondigd. Secretaris-generaal
van de VN, Kurt Waldheim,
spreekt over de grootste con
ferentie over ontwapening uit
de geschiedénis. Over de
komst van de heren Carter en
Brezjnej heerst nog onzeker
heid, maar de Franse presi
dent Giscard staat genoteerd
en dat is belangwekkend,
want Frankrijk is de laatste
vijftien jaar altijd de odd man
out geweest van de ontwape
ning. men tekende geen ver
dragen, doch deed proeven en
beschouwde de - nog altijd be
staande - grote achterstand
strategisch nucleair kunnen
als een affront van het Franse
genie.
Wie zich niet veel illusies maakt
over de komende sessie in
New York kan ook niet veel
illusies verliezen. In een der
gelijke etalage verdringen
zich politieke koopjes om een
plaatsje op de eerste rij. Wil
len we echt ontwapening, of
veronderstellen we een brok
van de macht te krijgen die
een ander prijsgeeft? Welke
strategie slaat echt bressen in
het gepantserde" militair-in-
dustriele complex dat weten
schappers, generaals, ambte
lijke bureaucratieën van de
meest geschakeerde politieke
denominaties, tot zijn getrou
wen mag rekenen?
Economen
Echt ontwapenen is ingewikkel
der dan men denkt. Over de
invloed die dat heeft op de
werkgelegenheid (Nederland
is éen van de grootste wapen
exporteurs!), het prijsniveau
en de betalingsbalans zijn de
eens. Zo zouden vooreen land
als Nederland de bewape
ningswedloop en de econo
mische groei inniger verst-
trengeld zijn dan we hardop
durven zeggen. En ook no
teert De Haan "voor Neder
land schat men dat de
economische groei voor 75
procent te denken is aan tech
nologische ontwikkeling. Ge
geven het feit dat de bewape
ningswedloop een technologi
sche wedloop is, rijst de vraag
in hoeverre die wedloop heeft
bijgedragen aan de economi
sche groei".
In het ontwapeningsprobleem
lopen tegenstellingen van
oost en west, noord en zuid,
arm en rijk, macht en on
macht door elkaar heen. Zelfs
mensen hebben er mee te
maken. Hoeveel kost een stra
tegische bommenwerper?
Zo'n ding kost een kleine 90
miljoen gulden. Dat geeft de
Wereldgezondheidsorganisa
tie uit aan de bestrijding van
pokken. Per tien iaar.
India. De Wereldgezondheidsorganisatie doet haar best,
iommenwerper
Een slachtoffer van pokkei
beschikbare geld. koop je nog ge
