De eerste oorlogsdagen,
mijnen voor Rotterdam
Voorlopig tram
over Schiphollijn?
Geen opheffing
wapenembargo
tegen Turkije
De CloeAanleg traject
naar Leiden niet uitstellen
VRIJDAG 12 MEI 1978
PAGINA 17
Nederland Nederland verloor in de laatste oorlog 525 koopvaardij
schepen, van bijna bijn 1,7 miljoen bruto ton. Een tonnage-omvang die
door slechts drie landen werd „overtroffen": het Verenigd Koninkrijk
met 3.194 schepen (12,5 miljoen ton), de Verenigde Staten met 866 sche
pen (4 miljoen ton) en Noorwegen met 510 schepen (2 miljoen ton). Groot
is het aantal zeelieden dat in de door onze koopvaardijvloot geleverde
strijd is omgekomen niet minder dan 3.310 opvarenden (van wie 1.396
buitenlanders) verloren het leven.
Het grootste deel van de Nederlandse vloot ging ten onder door onderzee-
boot-aanvallen (154 schepen van 761.000 ton)., Vliegtuigen zorgden voor
een verlies van 67 schepen; nautische ongevallen voor een vermindering
van 46 stuks; mijnen lieten 39 schepen zinken. Door andere oorzaken
(vooral zelf tot zinken brengen) moesten 105 schepen worden afgeschre
ven. Het aantal Nederlandse schepen dat gedurende de oorlog onder
Duitse en Japanse vlag voer en dat ten onder ging, bedroeg 104.
Overigens waren talloze Nederlandse schepen al voor de 10c mei 1940
verloren gegaan. Nederland was dan wel neutraal gebleven na de Duitse
oorlogsverklaring aan de geallieerden van 3 september 1939: onderzee
boten en vooral mijnen hebben in de acht maanden die aan 10 mei 1940
vooraf gingen, toen al flink huisgehouden onder onze vloot. Het eerste
vaderlandse schip dat slachtoffer werd, was de Mark van de Mij. Hout
vaart, die op 9 september '39 bij de Duitse Bocht op een mijn liep. Het
schip zonk; de bemanning werd gered.
Dat verloren gaan van de Mark is een van de feiten uit het boeiende stuk
„De Nederlandse koopvaardijvloot in de Tweede Wereldoorlog", waar
van Prinses onlangs vanochtend in Amsterdam het eerste exemplaar
ontving. Dit door De Boer Maritiem in Bussum uitgegeven historische
boek is geschreven door L. L. von Munching (wetenschappelijk mede
werker van het Bureau Maritieme Historie in Den Haag),
bijgaand bijgaan artikel de gang van zaken in en rond Rotterdam, in die
eerste dagen van de oorlog; dagen die beslissend waren voor het verlies
Tegelijk met het overschrijden
van onze oostelijke grenzen lie
ten de Duitse toepen magneti
sche mijnen vallen voor de mond
van de Nieuwe Waterweg: in de
vroege ochtenduren van vrijdag
10 mei 1940. De Rotterdamse ha
ven en de schepen die er lagen te
laden en te lossen, werden lam
gelegd. De mijnen waren door en
kele niet in verband vliegende,
van hakenkruizen voorziene drij
vervliegtuigen op slechts 50 me
ter boven het water losgelaten,
aan parachutes.
En ook in het westen waren onze
luchtafweerbatterijen door het
snelle verloop van de operatie
overrompeld: er konden slechts
enkele schoten worden afge
vuurd. Intussen was wel snel de
plaats van de uitgeworpen mij
nen vastgesteld (twee explodeer
den er zonder aanwijsbare oor
zaak na zo'n twee uur); daaruit
bleek dat het scheepvaartverkeer
nog zonder veel risico kon door
gaan.
De Nederlandse marine had geen
uitrusting om magnetische mij
nen te ruimen; pas de volgende
dag slaagden twee Britse mijnen
vegers er in om de twee in de ,.lich-
tenlijn" terecht gekomen mijnen
weg te halen
Op de 13e mei werden tussen
Vlaardingen en Rotterdam op
nieuw mijnen geworpen, die laat
in de namiddag van diezelfde dag
door dezelfde Engelse schepen
werden geveegd. Maar bij terug
keer in Hoek van Holland werden
er achter hen wederom enkele af
geworpen. Uit meldingen viel op
te maken dat de scheepvaart het
minste risico zou lopen als men
krap langs de kribben Haven
Terug naar die eerste oorlogsdag,
waarin in de vroege ochtend ook
voor de Rotterdamse haven de
toestand uitermate ernstig was
Het vliegveld Waalhaven was al
heel snel bezet, net als grote delen
van de zuidelijke stadswijken Ka-
tendrecht, Feijenoord, Charlois
en het Noordereiland. Het gevolg
ervan was dat de havens op de
linker rivieroever binnen vijande
lijk gebied waren komen te lig
gen en dat Nieuwe Nieuwe Water-
Als gevolg van de gevechten rond de Rotterdamse haven raakten drie HAL-schepen aan de Wilhelminakade in
brand. Op deze (op 11 mei 1940 genomen) foto ziet men geheel links de brandende Statendam en daarvoor de
Boschdyk (die beide verloren gingen)- de Veendam werd slechts licht beschadigd.
weg door vuur van de Duitsers
kon worden bestreken.
Niettemin was het van groot be
lang de ook in Rotterdam nog aan
wezige schepen te laten vertrek
ken. Maar omdat de Maasstad ech
ter onmiddellijk tot het directe
oorlogsterrein behoorde en de
Nieuwe Waterweg met mijnen
lag, is er ondanks de pogingen
van de Britse mijnenvegers vrij
wel geen enkel schip meer ontko-
Door
Bram Oosterwijk
Toch is er nog wel het een en an
der geprobeerd, maar helaas zon
der veel succes. Zo gaf een van de
directeuren van de Holland Ame
rika Lijn - die na de eerste luch
taanvallen Waalschepen Waalj-
schepen die in de Lekhaven la
gen - zoals de Orestes, Jonge Wil
lem en Irene (ook van de KNSM) -
bleven waar ze waren.
De kleine Engelse vrachtvaarder
Roek vertrok in de loop van de
dag vanuit de Merwehaven; met
aan boord een aantal vluchtelin
gen. Na twintig minuten echter al
liep het schip op een magnetische
mijn en het kon nog net op de
zuidoever worden gezet. De opva
renden er in erin De Hoek te berei
ken, vanwaar ze met de Engelse
torpedobootjager Mohawk kon
den vluchten. Bij de Rotterdam-
sche Lloyd heeft het plan nog be
staan om het opgelegde passa
giersschip Baloeran (17.000 ton)
naar zee te zenden, maar mijnen
gevaar en de geringe bereidheid
van het personeel verhinderden
het.
In de avond van de tiende mei
passeerde het Engelse stoom
schip Malines (komende vanuit
de IJsselhaven) veilig de Water-
wegpieren. In de IJsselhaven lag
ook de St. Denis van dezelfde re
derij. maar de gezagvoerder daar-
Tot de passagiersschepen die in mei 40 in Duitse handen vielen, behoorde de Baloeran van de Rotlerdamsche
Lloyd. Het schip voer als Strassburg aanvankelijk als hospitaalschipmaar werd in 1943 werd het transportschip
van durfde het risico niet aan; hij
bracht zijn schip in de haven
tot zinken.
Van de andere Engelse koopvaar
dijschepen in Rotterdam koos de
Acclivity in de ochtend van 11
mei nog zee en in de namiddag
verliet de Dotterel als laatste
koopvaardijschip de Nieuwe Wa
terweg. Deze Dotterel zette zelfs
nog koers naar Amsterdam, waar
het schip 90 Franse en 350 En
gelse vluchtelingen aan boord
nam en hen naar Engeland
bracht. Na Dottoerei Dottortel
hebben alleen nog enkele oorlogs
schepen vanuit de Waterweg naar
Engeland kunnen vertrekken.
Mis ging het met het Stoomloods-
vaartuig 19, dat om half vijf in de
ochtend van de 1 le mei vanuit de
Lekhaven wegvoer; de lading be
stond uit goud van de Nederland-
sche Bank (waarde 22 miljoen gul
den), dat met behulp van Britse
genietroepen aan boord was ge
bracht. Even buiten de Waterweg
zou dit goud worden overgege
ven aan twee Britse jagers, maar
het loodsvaartuig zonk nadat het
bij Vlaardingen op een mijn was
gelopen. De commendant van de
Engelse troepen cn de kapitein
van het schip verloren daarbij te-
In de haven zelf was de Staten
dam van de Holland Amerika
Lijn tijdens de gevechten van de
1 le mei in brand geraakt. De Duit
sers hadden namelijk enkele mi
trailleurposten aan boord gezet,
die door aan de andere kant van
de Maas liggende Nederlandse
mariniers en andere soldaten wer
den beschoten. De brandweer
kon niet bij het schip komen en
de Statendam brandde volledig
uit.
Hetzelfde lot onderging de ook
aan de Wilhelminakade afge
meerde Boschdyk. Dooreen won
der liep de dichtbij liggende Veen-
ADVERTENTIE
s# Zo'n schitterende
kleurenfoto van uw kind,
wat kost dat?
Bij
Pixyfoto:
1 koperen
cent!
Ja, u leest 't goed. Voor
zo'n schitterende Pixyfoto
in briljante kleuren, op
groot formaat (ruim
10x15 cm!), kant en klaar,
betaalt u zegge en schrijve
één koperen cent!
Hoe gaat dat? U komt met
uw kind (van 4 weken tot
14 jaar) naar de Pixyfoto-
studio van
Vroom Dreesmann,
binnen een week na
vandaag. Dan worden er,
zoals altijd bij Pixyfoto,
een aantal opnames ge
maakt van uw kleine. Een
en de foto's
I kiest er één
uit. Daar betaalt u dan
slechts één koperen cent
voor. En dat is alles.
Natuurlijk mag u meerdere
foto's nemen. Die kosten
per stuk de normale prijs
,5.45. Maar u bent dat
geenszins verplicht. En
niemand wordt er boos om
als u maar één foto neemt
voor die ene koperen cent
Is dat een fijn aanbod of
niet!
01 s\ecX b <uldvo
AMSTERDAM (ANP) - Mi
nister Tuynman van ver
keer en waterstaat wil, dat
opnieuw wordt bekeken,
of het traject Minervalaan
(Amsterdam-zuid) en
Schiphol in december in
gebruik kan worden ge
nomen. Dit deelde de Am
sterdamse wethouder drs.
C. de Cloe van publieke
werken gisteravond mee
tijdens het raadsdebat
over het eindpunt van de
Schiphollijn in de hoofd
stad.
„Nederlanders
in Argentinië
beschermen"
DEN HAAG (ANP) - PvdA en PPR
willen dat de regering extra vei
ligheidsmaatregelen neemt ter
bescherming van Nederlanders
die ter gelegenheid van de we
reldkampioenschappen voetbal
in Argentinië zijn.
In schriftelijke vragen aan minister
Van der Klaauw wijzen de PPR-
kamerleden Waltmans en Bec
kers en dc PvdA'er Voogd er op
dat de Argentijnse autoriteiten
een bomaanslag in het perscen
trum niet heeft kunnen voorko-
"Gelet op de ongunstige overstap-
situatie in Amsterdam-zuid tus
sen de trein en de tramlijn 11, zal
het traject Amsterdam-zuid-
Schiphol van de Schiphollijn
slechts een beperkt nut kunnen
afwerpen. In verband hiermee
stel ik u voor een werkgroep ad
hoc in te stellen die tot taak zal
krijgen te onderzoeken of een
doorgaande tramexploitatie naar
Schiphol mogelijk is, gedurende
de periode dat Schiphol nog niet
met het landelijk spoorwegnet is
verbonden".
De minister schrijft dit in een dins
dag aan B en W van Amsterdam
gestuurde brief. Minister
Tuynman wil, dat behalve het rijk
ook Amsterdam en de Neder
landse Spoorwegen in de werk
groep zitting nemen.
Wethouder De Cloe liet weten, dat
Amsterdam geen uitstel van de
ingebruikneming van het tracé
Schiphol-Minervalaan wil. De
Cloe zei afwijzend te staan tegen
over deelname van de hoofdstad
aan de door de minister voorge
stelde ad hoc-werkgroep.
De Amsterdamse gemeenteraad
nam met algemene stemmen een
motie aan, waarin een eindpunt
van de Schiphollijn bij het
Rijksmuseum wordt afgewezen.
De raad sprak zich via een tweede
motie uit voor een metroverbin
ding tussen het voorlopig
eindpunt in Amsterdam-zuid en
het Amstelstation. Het voorlopig
eindpunt zou bij de RAI moeten
liggen. Tegen de laatste motie
stemden PPR, PSP en drie leden
van dc PvdA-fractie. Zij lieten in
een alleen door hen gesteunde
motie weten tegen een metrover
binding te zijn.
Volgens wethouder Dc Cloe wil het
dam slechts lichte schade op; dit
schip bleef behouden. Een dag
eerder was het in de Rijnhaven
liggende HAL-schip Dinteldyk
(vermoedelijk door brandbom
men) geraakt. Men heeft het ruim
langzaam met water laten vollo
pen. waardoor de brand werd ge
blust en de schade tot het voor
schip beperkt bleef. Toch moet
die schadevrij groot zijn geweest,
want de Duitsers hebben het
schip nooit gebruikt; op 23 sep
tember 1944 hebben ze de Dintel
dyk als blokschip in de Nieuwe
Waterweg tot zinken gebracht.
Tenslotte werd op 12 mei de Prin
ses Juliana van de Stoomvaart
maatschappij Zeeland (dat de
dag ervoor met voor I Jmuiden be
stemde militairen uit Vlissingen
was vertrokken) op zes mijl uit de
kust door Duitse vliegtuigen aan
gevallen en beschadigd.
Het lukte een bewakingsvaartuig
de militairen over te nemen en
hen in De Hoek aan land te zetten
Twee sleepboten zetten de Prin
ses Juliana later ten noorden van
de Noorderpier op het strand. De
logger Sch. 25 heeft nog pogingen
gedaan om het schip te lossen,
maar door de hoge deining en het
voortdurende luchtalarm lukte
dat toch niet. Ook het plan om het
schip vlot te trekken kon niet
doorgaan: het personeel van een
bergingsmaatschappij weigerde
uit te varen. De Prinses Juliana is
na enige tijd doormidden gebro
ken en daarna als doelschijf ge
bruikt voor op De Beer (Rozen
burg) opgestelde Duitse kustbat-
terijen
ADVERTENTIE
Fijn dat Den Haagen Scheveningen
zo lekker dichtbij zijn.
Wereldhaven Madurodam: 'n belevenis
voor uw kleine 'kapiteintjes'
In Madurodam valt er voor het hele gezin ongelofelijk veel te zien.
In de haven varen de schepen af en aan. 'n olietanker staat in brand,
tremen snellen voorbij en op de kermis draaien de draaimolens
Bovendien is het strand van Scheveningen vlakbij. Net als het gezellig
centrum van Den Haag met al z'n winkels en warenhuizen. Maak er
dus eens een feestelijk dagje van en kom naar Madurodam,
Den Haag en Scheveningen.
Doe dat met dagtocht 19van NS makkelijk en voordelig!
/''tips voor een fijne dag uit "n
Zaterdag 13 mei Scheveningen 13 u wedren naar zee,
22.30 u vuurwerk vanaf de Pier
Beide Pinksterdagen: CONCOURS d'ÉLÉGANCE en
flaneerparade op de Scheveningse Boulevard
Elke donderdag: 9-21 u ANTIEKMARKT op het Lange Voorhout
Inlichtingen: VVV, postbus 1973. Den Haag, tel. 070-546200. y
en kiek met Kodak film - de kleuren uit het gele doosje.
ministerie van verkeer en water
staat niet langer praten over een
spoorwegverbinding tussen Mi
nervalaan en het Amstelstation.
Dit maakt .een metroverbinding
nodig, aldus de wethouder. Deze
metrolijn zou bovendien kunnen
worden doorgetrokken naar Am
stelveen, aldus De Cloe. Hij zegde
toe overleg te plegen over de ver
plaatsing van het voorlopig
eindpunt naar de RAI.
Net als B en W bleek de raad una
niem van mening dat zo spoedig
mogelijk moet worden begonnen
met de aanleg van de spoorlijn
"om de west". Dit is de railver
binding tussen Amsterdam-zuid
en het Centraal Station op een al
in de jaren dertig aangelegd talud
in Amsterdam-west.
De Cloe zei te betreuren dat minis
ter Tuynman overweegt de aan
leg van de spoorverbinding tus
sen Schiphol en Leiden om fi
nanciële redenen uit te stellen.
Afzien van een eindpunt bij het
Rijksmuseum is op zichzelf al een
grote kostenbesparing, betoogde
hij. De Cloe becijferde, dat een
spoorlijn naar het Museumplein
430 miljoen gulden kost. De lijn
"om de west" zou 110 miljoen
vergen.
Tijdens een werkbezoek aan Am
sterdam woensdag zei minister
Tuynman prioriteit te willen ge
ven aan de spoorlijn in Am
sterdam-west. Een eindpunt bij
het Museumplein is nog wel in
studie bij de ministeriele
stuurgroep verkeersverbindin
gen Amsterdam. Deze werkgroep
moet binnen twee maanden met
een rapport komen over alle ge
plande railverbindingen in en om
de hoofdstad.
WASHINGTON (DPA) - De commissie van Buitenlandse Zaken
van de Amerikaanse Senaat heeft zich gisteren met 8 tegen 4
stemmen uitgesproken voor voortzetting van het Amerikaanse
wapenembargo tegen Turkije.
Het embargo was in 1975 na de Turkse invasie op Cyprus ingesteld.
President Carter had begin april aan het Congres gevraagd om
opheffing van het embargo tegen de NAVO-bondgenoot. Hij
heeft nu nul op het request gekregen
Het Amerikaanse wapenembargo was ingesteld omdat Turkije bij
de invasie op Cyprus had gebruik gemaakt van door de Ver
enigde Staten geleverde wapens.
Het Amerikaanse ministerie van Defensie had vorige week drin
gend de opheffing van het embargo aanbevolen omdat het een
verzwakking van de NAVO in het oostelijke deel van de Middel
landse Zee vreesde. Turkije heeft meer dan eens gedreigd met het
losser maken van de banden met het bondgenootschap, als de
Amerikaanse wapcnleveranties zouden uitblijven.
De commissie van Buitenlandse Zaken van het Huis van Afgevaar
digden had zich op 4 mei met 18 tegen 17 stemmen uitgesproken
voor opheffing van het embargo. De Senaat is waarschijnlijk
gezwicht onder druk van dc Griekse lobby in Washington
Over de aandrang van de regering van president Carter om het
embargo op te heffen, moet nu nog gestemd worden in de beide
kamers van het Congres.
Premier Bulcnt Ecevit van Turkije heeft gisteren gezegd dat zijn
land zijn bijdrage aan de NAVO zou kunnen verminderen, als de
Verenigde Staten het embargo zouden handhaven.
"Als het embargo wordt opgeheven zal dit een bepaalde weerslag
hebben op de inhoud van de militaire begroting. Zo niet, dan zal
er een andere weerslag zijn", zei hy op een persconferentie.
Volgens Ecevit zijn de Turkse economie en defensie ernstig in
gevaar gebracht door het wapenembargo. Als het blijft bestaan,
zei hij. zullen we in onze bijdrage niet zo vrijgevig zijn als in het
verleden.
