Door een handdruk
een nieuw tijdperk
NIXONS
memoires
DEEL 6
MAAN Li Au Mei 1Ö7s
EXTRA
r /\Vj11N A 19
terugtrekken uit de Japanse wate
ren, maar anderen zullen daar nog
vissen. Als wij Japan naakt en zon
der verdediging zouden achterla
ten, zouden zij zich tot anderen
moeten wenden voor hulp, of zij
zouden de mogelijkheid moeten
scheppen om zichzelf te verdedi
gen. Als wij geen defensieverdrag
hadden met Japan, zouden wij wat
hen betreft geen invloed hebben".
„Als de Verenigde Staten verdwe
nen zijn uit Azie, verdwenen uit Ja
pan." zei ik, „zouden onze protes
ten hoe luid die ook waren, klinken
als het afvuren van een leeg kanon.
Wij zouden geen invloed hebben,
omdat duizenden kilometers een te
grote afstand is om te worden ge
hoord."
Tsjoe en Tsjiang Tsjing, de vrouw
van Mao, namen ons mee naar de
Opera van Peking.
Ik was me ervan bewust dat Tsjiang
Tsjing een ideologische fanaat was.
die zich sterk had verzet tegen mijn
reis. Tsjiang Tsjing miste de een
voudige humor en warmte van
Mao, Tsjoe en andere mannen die ik
had ontmoet. Ik had dezelfde ka
raktertrekken waargenomen in de
jonge vrouwen die als folk optra
den en bij verscheidene andere
vrouwpn die wij tijdens onze week
in China hadden gezien. De vrou
wen in de beweging, zo was mij op
gevallen, hadden veel minder ge
voel voor humor en waren veel
rechtlijniger in hun totale toewij
ding aan de ideologie dan de man
nen. Eigenlijk was Tsjiang Tsjing
onaangenaam ruw en agressief.
Een van de redenen waarom wij het
zo aangenaam vonden met de Chi
nezen zaken te doen was hun totale
gemis aan arrogantie en eigendunk.
In tegenstelling tot de Russen, die
als maar vertelden dat wat zij had
den het beste en het grootste was,
waren de Chinezen bijna bezeten
van zelf-kntiek. Altijd zochten zij
adviezen hoe zij zichzelf konden
verbeteren. Zelfs Tsjiang Tsjing zei
toen ik haar had gezegd dat het
ballet diepe indruk op me had ge
maakt: „Het is goed te weten dat u
het aanvaardbaar vindt, maar vertel
me hoe u het beter zou maken." En
net zo verwees Tsjoe steeds weer
naar hun behoefte om hun onvol
maaktheden te begrijpen en te
overwinnen Ik moest als maar
denken aan de opschepperige
bombast van Chroesjsov en
hoeveel gezonder de Chinese aan
pak was.
Op zaterdag 26 februari vlogen we
met Tsjoe in zijn vliegtuig naar
Hangtsjow. Tegen die tijd praatten
wij heel vrijuit met elkaar.
DAGBOEK
Tsjoe En-lai en ik hadden een zeer
interessant gesprek op weg naar
het vliegveld in Peking. Hij had
het over Mao's gedicht dat hij
schreef bij terugkeer na 32 jaar in
zijn woonplaats. Hij kwam terug
op een opmerking die hij vaker
had gemaakt, dat tegenslag een
goede leermeester is. Ik bracht het
in verband met tegenslag in het
algemeen, en wees erop dat verlies
bij verkiezingen werkelijk pijn
lijker is dan een lichamelijke
verwonding in de oorlog. Dat laat
ste verwondt het lichaam - dat
andere verwondt de geest. Aan de
andere kant helpt een verkie
zingsnederlaag de kracht en het
karakter te kweken die essentieel
zijn voor latere gevechten. Ik zei
tegen Tsjoe dat ik geloofde dat ik
veel meer had geleerd van neder
lagen dan van overwinningen en
dat ik niets anders wenste dan een.
leven waarin er net een overwin
ning meer was dan nederlagen.
Ik haalde ook het voorbeeld aan
•k Kennismaking met Mao.
(Noot van de bewerker: In
februari 1972 ging Nixon
naar China. Zijn unieke reis
was voorafgegaan door
zorgvuldige diplomatieke
peilingen naar de houding
van Peking en die van de
Amerikanen - een artikel in
het politieke tijdschrift Fo
reign Affairs, een interview
met het weekblad Time,
toespelingen tijdens een ge
sprek met hoofdredacteu
ren, het aftasten van de
Chinezen via Roemenië en
Pakistan, en een nep-maag-
pijn van Henry Kissinger in
Islamabad als dekmantel
voor twee geheime reizen
naar Peking om daar de ba
sis te leggen voor het bezoek
van de Amerikaanse presi
dent aan de hoofdstad van
China).
Een paar dagen voor mijn vertrek
naar China nodigde ik de grote
Franse schrijver en filosoof Andre
Malraux uit op het Witte Huis.
Malraux had Mao Tse-toeng en
Tsjoe En-lai in China gekend in de
jaren dertig en had door de jaren
heen regelmatig contact met hen
gehouden. Zijn beschrijving van
hen in zijn "Anti-Memoires" be
hoorde tot de meest waardevolle en
fascinerende dingen die ik als
voorbereiding op mijn reis had ge
lezen.
Malraux was toen zeventig. De tijd
had zijn briljante en snelle geest
niet aangetast. Zelfs nadat zijn ele
gante Frans via een tolk van het
ministerie van buitenlandse zaken
was gefilterd, bleef zijn taal origi
neel en markant. Ik vroeg of hij een
paar jaar geleden gedacht zou heb
ben dat de Chinese leiders ermee
zouden instemmen een Ameri
kaanse president te ontmoeten.
"Deze ontmoeting was onvermij
delijk", antwoordde hij.
"Zelfs met de oorlog in Vietnam"
vroeg ik.
'Oh ja, toch wel. China's optreden
inzake Vietnam is bedrog. Er was
een tijd dat de vriendschap tussen
China en Rusland wolkeloos was,
dat zij Russische wapens over hun
grondgebied naar Vietnam lieten
passeren. Maar China heeft nooit
iemand geholpen. Pakistan niet.
Vietnam niet. China's buitenlandse
politiek is een briljante leugen. De
Chinezen zelf geloven er niet in; zij
geloven alleen in China. China al
leen!
Tsjoe En-lai stond onderaan de
vliegtuigtrap, zonder hoed in de
kou. Zelfs een dikke oveijas ver-
hulde niet hoe tenger hij was. Toen
we halverwege de trap waren, be
gon hij te klappen. Ik pauzeerde
even en beantwoordde toen het ge
baar, naar Chinese gewoonte.
Ik wist dat Tsjoe diep was beledigd
door de weigering van Foster Dul
les om hem de hand te schudden bij
de conferentie van Geneve van
1954. Toen ik onderaan de trap was,
strekte ik daarom nadrukkelijk de
hand toen ik op hem afliep. Toen
onze handen elkaar ontmoetten,
eindigde het ene tijdperk en begon
DAGBOEK
In het vliegtuig had minister van
buitenlandse zaken William Ro
gers er zijn zorg over uitgesproken
dat w e zeer spoedig Mao Tse-toeng
hoorden te ontmoeten en dat we
ons niet konden veroorloven hem
te begroeten op een wijze die hem
boven mij stelde, bijvoorbeeld als
wij de trap op zouden komen of als
hij bovenaan de trap zou staan.
Onze zorgen hierover verdwenen
als sneeuw voor de zon toen Henry
om twee uur buiten adem de ka
mer inkwam en me vertelde dat
Een toast met Tsjoe En-lai op de vriendschap.
Tsjoe beneden was en had gezegd
dat de Voorzitter mij in zijn resi
dentie wilde ontmoeten.
We werden een kamer binnenge
bracht die niet zo groot was, vol
boeken en kranten. Sommige boe
ken lagen opengeslagen op de kof
fietafel waarnaast hij zat. Zijn se
cretaresse hielp hem op de been.
Toen ik hem de hand schudde, zei
hij: „Ik kan niet zo goed praten."
Tsjoe vertelde me later dat hij al
een maand bronchitis had. Het
Chinese volk wist daar echter-
niets van.
Iedereen, ook Tsjoe, betoonde hem
de verschuldigde eerbied. Twee of
drie burgers en militairen stonden
in de kamer en na een minuut of
tien praten stuurde Tsjoe hen de
kamer uit. Het viel me echter op
dat ze in de hal bleven staan kij
ken.
De uitgewerkte tekst van het ge
sprek heeft vermoedelijk niet het
meest roerende moment vastge
legd, toen hij zijn hand uitstak
naar mij en ik naar hem en hij die
ongeveer een minuut vasthield.
Mao maakte een opmerking dat
Kissinger zijn eerste geheime trip
naar Peking zo knap geheim had
gehouden. „Hij ziet er niet uit als
een geheim agent," zei ik. „Hij is de
enige in gevangenschap die twaalf
keer naar Parijs en een keer naar
Peking kon gaan zonder dat ie
mand het wist - afgezien misschien
van een paar aardige meisjes."
„Ze wisten het niet, wierp Kissin
ger tussenbeide, "ik gebruikte hen
als een dekmantel."
„In Parijs," vroeg Mao met ge
veinsd ongeloof.
„Wie mooie meisjes als dekmantel
gebruikt, moet de beste diplomaat
aller tijden zijn," zei ik.
„Dus u maakï vaak gebruik van uw
meisjes," vroeg Mao.
„Zijn meisjes, niet de mijne," ant
woordde ik. „Het zou me in ernstige
problemen brengen als ik meisjes
als dekmantel gebruikte."
„Ik houd van rechtse mensen," zei
Mao, die kennelijk plezier in zich
zelf had. „De mensert zeggen dat u
rechts bent - dat de Republikeinse
Partij rechts staat - dat Eerste Mi
nister Heath ook rechts is."
„En generaal De Gaulle," voegde ik
daaraan toe.
Zonder te aarzelen zei Mao. „De
Gaulle is een andere kwestie"
Daarna vervolgde hij: „Ze zeggen
ook dat de Christen-democratische
Partij van West-Duitsland rechts is.
Ik ben naar verhouding gelukkig
als deze mensen van rechts aan de
macht komen."
„Ik geloof dat de belangrijkste
kanttekening daarbij is dat in Ame
rika, in ieder geval op dit moment,
rechtse mensen kunnen doen waar
links alleen maar over praten-
kan," zei ik.
Toen het gesprek overging naar de
voorgeschiedenis van onze ont
moeting, merkte Mao op: „De vori
ge President van Pakistan introdu
ceerde President Nixon bij ons. Op
dat moment weigerde onze ambas
sadeur in Pakistan ermee in te
gevuld. De premier bijvoorbeeld'
heeft erop gewezen dat de Verenig
de Staten „zijn handen uitsteekt"
en dat de Sovjet-Unie „haar handen
uitsteekt". De vraag is waar het ge
vaar voor de Volksrepubliek China
schuilt. Is dat het gevaar van Ame
rikaanse agressie - of van Russi
sche agressie? Dit zijn moeilijke
vragen, maar we zullen erover moe
ten spreken."
Het moeilijkste en gevoeligste deel
van de reis zou het gezamenlijke
communique zijn, en ik besloot
weer tot onze pragmatische aan
pak. „De gebruikelijke manier om
een top zoals deze aan te pakken,
terwijl de hele wereld toekijkt, is
om enkele dagen lang elkaar te
ontmoeten, hetgeen wij zullen
doen, te discussieren en menings
verschillen te ontdekken, hetgeen
we ook zullen doen, en dan een we
zelachtige communique uit te ge
ven dat de problemen verdoezelt",
zei ik.
„Als we zo te werk gaan zou dat niet
alleen het volk misleiden, maar
ook onszelf," antwoordde Tsjoe.
„Zoals u vanmiddag tegen Voorzit
ter Mao zei, vandaag schudden wij
elkaar de hand. Maar John Foster
Dulles wilde dat niet doen," merkte
Tsjoe op. En hij vervolgde: „De as
sistent van Dulles, Walter Bedell
Smith, wilde het anders doen, maar
hij wilde ook niet breken met de lijn
van Foster Dulles, dus moest hij
een kop koffie in zijn rechterhand
houden. Aangezien men nu een
maal geen linkerhand geeft, ge
bruikte hij die om mijn arm te-
schudden."
t Ik geloof dat Tsjoe en ik een band hadden gelegd van wederzijds respect
n persoonlijke achting.
Sightseeing in Peking
stemmen dat er tussen ons en u
enig contact zou worden gelegd. Hij
zei dat President Nixon niet beter
was dan President Johnson. Maar
President Yahya Khan zei: „Die
twee zijn niet te vergelijken". Vol
gens hem was de één soort gang
ster- hij doelde op President John
son. Ik weet niet hoe hij aan die in
druk kwam, al waren wij van onze
kant niet erg gelukkig met uw
vroegere presidenten, te beginnen
met Truman tot Johnson aan toe.
Daartussen zat een periode van
acht jaar met een Republikeinse
president. In die tijd hadden jullie
waarschijnlijk de zaken ook nog-
niet goed doordacht."
Ook al ging het tijdens het onder
houd met Mao voornamelijk over
wat hij noemde de „filosofie" van
onze nieuwe verhouding, toch
bracht ik in algemene bewoordin
gen de belangrijkste vraagstukken
ter sprake die we zouden behan
delen.
„Wij moeten ons bijvoorbeeld af
vragen - wederom binnen de beslo
tenheid van deze kamer - waarom
de Russen meer troepen langs uw
grens hebben dan aan de grens met
West-Europa. We moeten ons af
vragen wat de toekomst is van Ja
pan. Is het van Chinees standpunt
uit bezien beter - en ik weet dat wij
hierover van mening verschillen -
dat. Japan neutraal en zonder enige
verdediging is, of is het beter dat
Japan een of andere wederzijdse
defensie-verhouding heeft met de
Verenigde Staten? Een duig staat
vast - we kunnen geen vacuums la
ten ontstaan, want die worden op-
Iedereen lachte, Tsjoe ook. „Maar
toen konden we het jullie niet kwa
lijk nemen," zei hij, „want de hele
wereld zag de socialistische landen
als een hecht blok, en de westerse
landen waren ook een gesloten
blok. Nu begrijpen wij dat dit niet
het geval is."
Toen we elkaar de vol
gende dag in de Grote Hal van het
Volk ontmoetten, vertelde ik Tsjoe:
„Ik geloof dat het sterk in het be
lang is van zowel China als de Ver
enigde Staten dat wij onze militaire
positie op ongeveer het huidige ni
veau handhaven. En op enkele uit
zonderingen na waarover we het la
ter kunnen hebben, geloof ik dat
wij onze militaire aanwezigheid
zouden moeten handhaven in Eu
ropa en Japan en ook onze vloot-
eenheden in de Stille Oceaan. Ik
geloof dat het belang van China
daarbij even groot is als dat van-
de Verenigde Staten
Zoals ik ook had bedoeld bracht
deze verklaring enige opwinding
teweeg aan de andere kant van de
tafel.
„Ik meen dat de Eerste Minister ge
zien vanuit zijn filosofie precies de
juiste houding heeft ingenomen ten
aanzien van Japan, en ik meen dat
hij die moet blijven innemen. Maar
ik wil graag dat hij begrijpt waarom
ik stellig meen dat ons beleid ten
aanzien van Japan de veiligheids
belangen van zijn land dient, ook al
is het in strijd met de filosofische
leerstellingen die hij onderschrijft.
De Verenigde Staten kunnen zich
van De Gaulle's jarenlange ver
blijf in de wildernis als een factor
die mede zijn karakter had be
paald. Hij kwam daaruit terug
met de gedachte dat mensen wier
pad als maar over rozen gaat geen
kracht ontwikkelen.
Toen we begonnen te praten over
de toestand in het Midden-Oosten
zei Tsjoe met een grapje: „Zelfs Dr.
Kissinger wil niet over dat
probleem praten, omdat hij bang is
dat ze hem als jood verdenken."
Ik antwoordde: „Ik maak me over
veel meer zorgen dan alleen over
Israel - en Henry Kissinger trou
wens ook, want al is hij joods, hij is
in de eerste plaats Amerikaan. Wij
geloven dat de Sovjet-Unie klaar
staat om haar handen naar dit ge
bied uit te strekken. Daar moeten
we ons tegen verzetten. Daarom
ook hebben wij stelling genomen in
de crisis in Jordanië, bijvoorbeeld,
door de Russen te waarschuwen
dat wij onze eigen belangen als
aangetast zullen beschouwen als zij
agressief optreden in dat gebied."
Onze gezamenlijke verklaring, uit
gegeven in Sjanghai aan het eind
van de rondreis, is bekend gewor
den als het Sjanghai-communique.
Door de formule te volgen die Kis
singer had uitgewerkt, maakte het
communique diplomatieke ge
schiedenis door open en bloot de
belangrijke verschillen weer te ge
ven tussen de twee partijen in
plaats van die te verhullen. De tekst
was daardoor verrassend levendig
voor een diplomatiek document.
Het eerste deel van betekenis be
gint met: „De Amerikaanse kant
stelde" en werkte vervolgens onze
opvattingen uit over elk van de be
langrijke kwesties die we hadden
besproken. Daarop volgt een deel
dat begint met: „De Chinese kant
stelde", en dat dezelfde onderwer
pen behandelde maar dan van de
andere kant gezien.
Misschien was de allerbelangrijk
ste opmerking uit het Sjanghai-
communique wel de bepaling dat
geen van beide landen „zou streven
naar hegemonie in het gebied van
de Stille Oceaan en dat elk van de
twee tegen pogingen is van een an
der land of andere landen om een
dergelijke hegemonie te vestigen'
Door akkoord te gaan met deze be
palingen legden zowel de Volksre
publiek China als de Verenigde
Staten zichzelf beperkingen op.
Maar veel belangrijker nog, zeker
voor de Chinezen, was dat deze
passage op subtiele maar onmis
kenbare wijze duidelijk maakte dat
wij ons zouden verzetten tegen po
gingen van de Sowjet-Unie of ande
re grote mogendheden om Azie-
te domineren.
Een zeer levendige herinnering aan
de reis heb ik overgehouden van de
persoonlijkheid van Tsjoe En-lai.
Mijn ontmoeting met Mao Tse-
toeng duurde te kort en was te for
meel om me meer dan een op
pervlakkige persoonlijke indruk te
verschaffen. Maar de vele uren van
formele besprekingen en gewone
gesprekken met Tsjoe brachten me
waardering bij voor zijn talenten en
dynamische instelling.
Ik betreur het dat Tsjoe niet zo lang
heeft geleefd dat ik hem nogmaals
kon ontmoeten toen ik China in
februari 1976 ten tweeden male be
zocht Ik geloof dat wij, ook al ken
den wij elkaar maar kort en was de
kennismaking wat terughoudend
en zelfs behoedzaam, een band
hadden gelegd van wederzijds res
pect en persoonlijke achting.
