Niet minder bidden voor
Den Uyl dan voor Van Agt
Leegte?
KERKDIENSTEN
Ook in de DDR gaat het
om loon naar prestatie
Ds. Spijkerboer in Nieuwkoop: Kerk moet
zakelijk gericht met de dingen bezig zijn
ZATERDAG 6 MEI 1978
NIEUWKOOP - "Ik hoop dat de gemeente van Christus
niet minder bidt voor Den Uyl dan voor Van Agt. Voor
bede voor de overheid is geen adhesiebetuiging aan rege
ring en vorst. Ik vrees wel eens, dat een niet gering aantal
gemeenteleden dat wel zo opvat. Als de gemeente bidt
voor de overheid, welke dan ook, dan bidt zij dat deze het
recht en de vrede mag dienen. Zij belijdt daarmee in we
zen het koningschap van Christus".
Dat zei de bekende Amsterdamse
predikant A. A. Spijkerboer (50)
op een bijeenkomst van ambtsd
ragers en andere gemeenteleden
in "De Rank" te Nieuwkoop. De
ring Ter Aar van hervormde pre
dikanten had hem gevraagd, daar
iets te zeggen over de politiek in
de kerk. Ds. Spijkerboer (predi
kant geweest in Duitsland,
Frankrijk, Wijdenes en onder
studenten in Amsterdam) liet er
geen twijfel over bestaan dat de
kerk zich niet aan haar politieke
verantwoordelijkheid mag ont
trekken. Het gebed voor de over
heid leek hem een goed uit
gangspunt voor het denken daar
over.
Imperialisme
Een terugkeer van de bede in de
Troonrede hoeft voor ds. Spij
kerboer niet. Slechts een min
derheid in de Staten-Generaal is
belijdend lid van een kerk. Dan is
het dwaas om met anderen iets te
doen waarbij zij zich niets kun
nen voorstellen. Dat heeft iets
van "kerkelijk imperialisme"
"Zelfs als maar één lid van de
kamer dit niet kan beleven, zal
men dat ene lid moeten respecte
ren en het gebed moeten laten
vallen"
Daarbij kwam het religieuze slot
van de Troonrede ds. Spijkerboer
voor als een "niemendalletje ach
teraan". een "weinigzeggend
sluitstuk". Het CDA wil de bede
liever niet. De predikant vond dat
een goede beslissing. "Dit is geen
partijpolitiek onderwerp. Als het
goed is, bidden wij iedere zondag
voor de overheid. Ik hoop ten
minste dat we dat doen en dat de
gemeente zich bij dat gebed be
trokken voelt"
Wie echter voor de overheid bidt. is
daardoor ten volle betrokken bij
het recht en de vrede in eigen sa
menleving. "Als ik bid om het
dagelijks brood, is dat gebed pas
waarachtig wanneer ik het brood
dat ik krijg in tweeën snij en de
helft geef aan wie honger lijdt.
Als ik bid voor een zieke en ver
der geen poot naar hem uitsteek,
is dat gebed onoprecht. Het ge
bed bevrijdt van krampachtig
heid. Het maakt een mens ver
antwoordelijk. Hij gaat in poli
tieke zin met opgeruimde hard
nekkigheid aan het werk. Wal
ging van de politiek en bidden
voor de overheid sluiten elkaar
uit"
Het CDA
Moet die christelijke verantwoor
delijkheid nu ook gestalte
krijgen in een christelijke
partij? Ds. Spijkerboer was
daarover nogal gereserveerd.
Hij zei er nog steeds niet achter KcUZeS
te zijn wat het CDA nu werkelijk
wil, hoewel de lijn Aantjes-Al-
beda-Boersma hem zeker aan
spreekt.
"Een christelijke partij mag van
mij, als mensen zeggen: we heb
ben het evangelie gehoord, gaan
nu samen nadenken over de
praktische betekenis daarvan
voor de politiek en zijn daarop in
het vervolg ook aanspreekbaar.
Niet goed is in ieder geval, als ge
suggereerd wordt dat de zaak van
de partij ook de zaak van God is.
Dat geldt trouwens ook voor een
directe lijn van het evangelie naar
het socialisme. De mens kan
nooit zeggen dat zijn doen en la
ten Gods zaak is. Dat is nog wel
mogelijk als je de kritiek van het
evangelie op je eigen partij niet
uitsluit."
De vraag of het CDA aan deze eis
voldoet, kon ds. Spijkerboer niet
met ja beantwoorden. De grond
slag van deze partij is hem nog
steeds onduidelijk. "Je ontkomt
in deze formatie van protestanten
en rooms-katholieken niet aan de
vraag, of zij het evangelie wel op
dezelfde wijze verstaan. Ds. Spij
kerboer, die voor de ARP heeft
bedankt toen deze met het CDA
samenging, had op dit punt zijn
twijfels. Een protestant, zei hij,
weet dat wat God bedoelt haaks
staat op de menselijke natuur.
Dat heeft politieke consequen
ties. Hij neemt geen genoegen
met de werkelijkheid zoals die
geworden is. Een rooms-katho-
lieke beleeft dit vanuit zijn kijk
op "de natuur" anders.
Energie
Spijkerboer noemde de energie
kwestie het grootste politieke pro
bleem van vandaag. De gegevens
die hij daarover van een Duitse
natuurkundige - politiek, weten
schappelijk en religieus boven
elke verdenking - had gekregen,
liegen er niet om. Olie. aardgas en
kolen kunnen de behoefte nog
wel een tijd dekken, maar de
voorraden zijn beperkt, en er
moeten dus alternatieven komen.
Enkele tientallen jaren zijn nodig
om op andere energiebronnen
over te schakelen.
Als je" aldus Spijkerboer, "op de
aarde niet als een rover wilt
rondlopen, maar rentmeester
wilt zijn, zul je óver deze dingen
moeten nadenken. Als chris
telijke gemeente moeten we in
zulke moeilijk te doorziene zaken
botje bij botje leggen om tot een
redelijk inzicht te komen. Er zit
ten achter onze politieke keuzes
zo vaak vooroordelen
In de kerk mogen die geen rol spe
len. Daar moet een zakelijk oor
deel gevormd kunnen worden op
basis van rustige, onpartijdige in
formatie. En vanuit die reële dis
cussie kunnen we onze argumen
ten dan inbrengen in de ver
schillende politieke partijen
Spijkerboer, "met opgeruimde hardnekkigheid
Em kritische houding van de kerk
achtte ds. Spijkerboer temeer
nodig omdat politici geneigd zijn
meer aan de volgende verkiezin
gen dan aan de volgende genera
ties te denken. "Ik denk wel eens
dat men ons niet durft te con
fronteren met de ware toestand.
Daarom moeten wij niet over al
lerlei principes zaniken, maar za
kelijk gericht met de dingen be
zig zijn. De verkondiging van het
evangelie maakt een nuchtere
benadering van de werkelijkheid
mogelijk, maar dan kom je wel bij
keuzes uit. En als je dan over be
paalde dingen hetzelfde denkt als
mensen buiten de kerk en het
christelijke milieu, is dat echt
niet het minste. Zij analyseren de
werkelijkheid vaak veel
scherper"
Ds. Spijkerboer pleitte tegen deze
achtergrond voor een nieuw
"plan van de arbeid", omdat de
werkloosheid iets blijvends
dreigt te worden. Gezien het op
treden van bepaalde pressieg
roepen toonde hij zich weinig ge
rust over de toekomst van onze
democratische instellingen. "We
moeten die niet verspelen. Voor
democratie is echte tolerantie
nodig, en die neemt in onze tijd
niet toe. Ook het respect voor de
rechterlijke macht wordt minder
In gemeenschap genomen be
sluiten dienen te worden uitge
voerd. Daar kunnen ook onaan
gename dingen bij zijn. maar die
zullen we, uit een oogpunt van
gemeenschappelijk belang, ge
woon moeten nemen"
Heel wat mensen hebben een
soort ruimtevrees. Sommigen
durven van een toren, of van
uit het raam van een hoge flat
etage niet naar beneden te
kijken; er schijnt vroeger zeljs
een predikant te zijn geweest,
die om deze reden de
preekstoel niet durfde be
klimmen.
Ik denk, dat de vrees voor de
ruimte in vele gevallen, niet
anders is dan vrees voor de
leegte. In de leegte voel je je
helemaal alleen, teruggewor
pen op jezelf.
Een Chinese vriend in Sema-
rang, veearts, vertelde mij
eens,dat hij onmogelijk alleen
in een leeg huis kon zijn, niet
uit angst voor spoken of iets
dergelijks, maar uit angst
voor de leegte. Er is zelfs een
Latijnse term voor dit ver
schijnsel: de „horror vacui".
Men zou kunnen vermoeden,dat
zo'n soort angstgevoel ons ook
overvalt als iemand uit onze
kring verdwijnt door de dood
of door een andere verhui
zing. Hij of zij laat dan, zoals
wij dat zeggen, een grote
leegte achter en die leegte kan
angst oproepen. Naarmate de
persoon meer voor ons bete
kende, hoe groter de leegte.
Diep gat?
heeft uitgeoefend. Hij heeft
voor sommigen zoveel bete
kend, dat zij alle andere rela
ties konden prijsgeven om
Hem te volgen. Zijn leerlingen
hebben hun familie en bedrijf
verlaten, omdat zij zijn gezel
schap niet konden missen.
Op Hemelvaartsdag wordt in
de kerken herdacht, dat Jezus
voorgoed uit het midden van
zijn leerlingen vertrok. Zijn
dood, waaraan de Goede
Vrijdag ons herinnert, leek
een scheiding voorgoed te
zijn. Maar het wonder ge
schiedde. Hij herleefde, ver
rees, stond op uit de dood en
zocht opnieuw contact met
zijn discipelen. Hij was er wel
niet steeds bijmaar, zo wordt
verteld, soms vlotselina ver
scheen Hij en bewees Hij dat
Hij leeft.
Dat verschijnen duurde volgens
de schrijver Lucas niet langer
dan veertig dagen. Toen was
er een laatste gesprek, en Hij
verdween uit hun gezicht om
niet meer terug te keren; Hij
verdween in de onzichtbaar
heid van de hemel.
Dit vertrek, deze hemelvaart
van Jezus, moet, zo zou ik
danken, een immense leegte
betekend hebben voor de leer
lingen. Deze hemelvaart zou
nog steeds voor mensen, die
iets van Jezus verwachten,
een leegte moeten betekenen.
Is het middelpunt van het
christelijk geloof een diep gat?
Vol beloften
Verrassend is het in het slot
van het evangelie naar Lukas
te lezen, dat de leerlingen na
dit afscheid van Jezus - zij
zagen hem niet meer, nooit
meer - niet een soort ruimtev
rees gevoelen, een "horror va
cui", maar dat zij terugkeer
den naar de stad Jeruzalem
"met grote blijdschap"
Wel heeft men in later tijd in de
geschiedenis van de kerk de
zondag tussen Hemelvaarts
dag en Pinksteren, de naam
„Wezenzohdag" gegeven, om
dat de leerlingen schijnbaar
als wezen achterbleven. Maar
blijkens het evangelie hebben
zij zich niet verweesd gevoeld.
Blijkbaar is de leegte door hen
ervaren als vol van beloften,
vol van nieuwe mogelijk
heden.
Waarschijnlijk moet je zelf in
het waagstuk van het geloof
leven, om daarvan iets te be
grijpen.
IM. VLIJM
Dij het ingaan op de vele vragen die
zijn beschouwing had los
gemaakt, gaf ds. Spijkerboer wel
toe, dat het christenen niet altijd
duidelijk zal zijn hoe zij handelen
moeten. Maar dat er helemaal
geen oriëntatiepunten zijn en dat
verkondiging en politiek elkaar
niets te zeggen hebben, achtte hij
een onjuist en gevaarlijk stand
punt
Moeite
Dat ook predikanten moeite neb
ben met het vooroplopen in het
betrachten van een iets minder
royale levensstijl, bleek wel uit
het verhaal van de Aarlan-
derveense dominee Wolthaus
Hij vond onlangs in een kring van
ambtsbroeders geen enkele
steun toen hij een aanzienlijke
verhoging van het predikants
honorarium voor een preekbeurt
buiten de eigen gemeente afwees
met het argument dat hij dit geld
eigenlijk helemaal niet nodig
had
Een collega deed deze avond in
Nieuwkoop dit verwijt af met een
verwijzing naar de armoede die
vroeger in de pastorieën heerste
S J DE GROOT
Hans Langenbach, studen
tenpastor in Leiden, die
elk jaar met een nieuwe
groep studenten een rond
reis maakt door de Duitse
Democratische Re
publiek, onderscheidt in
dit land onder christenen
drieërlei houding tegen
over de (communistische)
staat.
Er is een groep die zonder meer te
gen is. Dat zijn ook de mensen die
klagen dat de kerk haar machts
positie kwijt is. Daarnaast is er
een groep die zich eenvoudig niet
kan verzetten. Ze hebben dat nog
nooit gedaan tegen een staatslei
ding. Gaan gewoon door met
kerkdiensten, catechese en ziel
zorg, ervoor wakend dat hun leer
zuiver blijft. Christenen naast het
socialisme.
Belangrijker lijkt Langenbach,
wiens recente preëk daarover is
opgenomen in het informa
tieblad van de Leidse Studente-
necclesia van deze week, een
derde groep: christenen in het
socialisme. Bij hen leeft de hoop
dat de partijmensen eens tot het
besef zullen komen dat ze een
dode letter aanbidden. Merk
waardig, zegt Langenbach, dat
mensen in een zo moderne
atheïstische staat als de DDR van
een economische theorie een
heilsleer hebben gemaakt.
Geld
Een reden om met studenten de
DDR te bezoeken ligt in de aan
dacht die de theorieën van man
nen als Marx ook in Nederland
krijgen. Overvloed tref je in de
DDR niet-aan. Wel is men er in
betrekkelijk korte tijd in ge
slaagd, de fundamentele behoef
ten van de mens te bevredigen. Er
is werk, eten, kleding, gezond
heidszorg en onderwijs voor ie
dereen. Er ontbreekt nog wel het
eén en ander maar men kan niet
zeggen dat de marxistische eco
nomische theorie op een misluk
king moet uitlopen.
Na een gesprek met fabrieksar
beiders kon de Leidse groep ech
ter maar tot één conclusie ko
men: dat ook in de DDR de be
langrijkste factor in de samen
leving het geld is.
Tot hun verbazing kregen zij in het
verhaal van de fabrieksarbeiders
over de voordelen van de marxis
tische produktieverhoudingen
alle bekende woorden uit het ka
pitalistische systeem te horen,
zoals produktieverhoging, con
sumptievergroting, loon naar
prestatie, concurrentieverhou
dingen. Ook in de DDR gaat het
om loon naar prestatie, en de
prestatie wordt opgevoerd door
premiesystemen, extra beloning
en overwerk.
Wie hard wil werken kan rijk wor
den, en wordt het ook. Misschien
is het enige verschil met ons dat
dit daar in gelijke mate voor ar
beiders en intellectuelen geldt.
Wie niet hard wil werken of het
Omwenteling
Een antwoord op de vraag wat er ïn
de DDR is misgegaan, is niet zo
maar te geven, maar Hans Lan
genbach, die zijn informatie over
de DDR plaatste tegen de achter
grond van een verhaal van de pro
feet Jesaja, heeft wel een paar
vermoedens.
Gesprekken met officiële partij
mensen hebben altijd weer een
merkwaardig verloop. Ze hangen
een ideaal beeld van de samenle
ving op en als je dan vraagt hoe ze
denken dit te bereiken, is hun
antwoord: "Nu, zo is het bij ons
Dank zij de wetenschappelijke
leer van Marx en Lenin". Sputter
je tegen, dan wordt er doodge
woon niet naar je geluisterd.
Je handelt goed als je je aan de leer
houdt. En als die leer niet blijkt te
kloppen met het leven, dan doe je
je ogen dicht en overschreeuw je
de werkelijkheid met de leer. Dat
levert een uitermate schizofreen
beeld op.
Overal wordt de socialistische sa
menleving beschreven als geluk
kig en solidair, als een hemel op
aarde. Maar de man in de straat
snapt er niets van. Waarom heet
iets goed, wat in zijn ogen duide
lijk kwaad is? Hij snapt niet dat in
deze klassenloze maatschappij
duizend Volvo's geïmporteerd
moesten worden om de allerrijk
sten tevreden te stellen. De man
in de straat vraagt zich niet af, wat
er is misgegaan. Hij constateert
alleen dat er in de partijleiding
nogal wat boeven en leugenaars
zitten
Een predikant die door zijn werk
nogal eens in gesprek komt met
partijmensen aan de top, vertelde
zijn Leidse collega, dat er in deze
kringen nogal onzekerheid over
de toekomst bestaat. Men ziet wel
dat het niet gaat zoals het zou
moeten gaan. Maar de meesten
durven die onzekerheid en zorg
niet te uiten. Tegenover anderen
niet, maar ook niet tegenover
zichzelf.
Kansen
Er zijn christenen in de DDR die
met anderen - marxisten, intel
lectuelen en arbeiders, schrijvers
en toneelspelers - geloven dat er
een tijd zal komen waarin het sys
teem niet langer als een heilige
leer zal worden aanbeden. En dat
de mensen in de DDR op de lange
duur toch geweldige kansen zul
len hebben.
De kerk is er niet rijk meer. Maar
klagen daarover deed een wijk-
predikant met .wie Langenbach
een gesprek had, niet. Enthou
siast vertelde hij over zijn werk
met mensen.
Mensen die blijven geloven. Een
kleine groep. Tegenover velen
die het allang hebben opgegeven.
Toen Hans Langenbach weer thuis
was, wist hij niet meer wat hij
geloven moest, want bij ons heet
zo'n geloof als van die Oostduitse
predikant: naïef, kinderlijk, on-
LEIDEN-Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds
Meijers, 11.45 oec. studentend., Mare-
kerk 10 dr. Balkestein Sliedrecht, 5 ds
Bouman Heerde. Maranathakerk L.
Morsw. 10 ds. v. Achterberg, Meren wijk
9.30 en 11 pastor Van Well, Bethl. kerk
Driftstr. 10 ds. Hemstede (L.dorp), Bevr.
kerk ZW 9 ds. Hemmes, Vredeskerk 10
dr. Lamping, Waalse K. 10.30 ds. Ribs,
Acad. Z. 10.15 ds. Bakker, Diac. huis
10.30 ds. Hemmes, Oude Vest 13, 10
jeugdkapel, psych. ziekenh. Endegeest 9
prot. dienst, 10 rk dienst, geen dienst
voor doven, i.v.m. tv-uitzending, Geref.
Kerk Zuiderkerk 10 dr. Rietveld Den
Haag, 5 ds. Rang N.-Vennep, Petrakerk
10 dr. Vlijm, 5 dr. Rietveld, Oude Vest 10
ds. De Zeeuw, Voorschoten, 5 dr. Vlijm,
Mar. kerk L. Morsw. 10 ds. v. Achterberg,
5 ds. Bovenberg, Bevr. kerk ZW 10 ds.
Adonis Amstelveen, 5 kand. Bakker
Sassenheim, Groenh. 10 ds. Flinterman
Den Haag, De Mirt 10 dhr. Venema,
Mierennest 10 dhr. Huigen, geen dienst
voor doven i.v.m. tv-uitzending, Dole
rende Noodgem. Groot Leiden (Pieters-
kerkstr. 1) 8.30 en 5 ds. Lievaart Rood-
eschool, Geref. Kerk Vrijg. (Herengracht
70) 10 en 5 ds. Gootjes, Chr. Geref. Kerk
(Steenschuur 9) 10 en 5 prof. Oosterhof
Apeldoorn, Geref. Gem (N. Rijn) 10
leesd.,7 ds. Verhoef, Chilliwack, Geref.
Gem. in Ned. (Bethl kerk Driftstraat)
11.30 en 5.30, Evang. Luth. Gem. (Hoogl.
Kerkgracht) 10.15 mevr. Westera Leiden,
Remonstr. Doopsgez. Gem. (Pieters-
kerkstr. 1) 10 prof. dr. Heering, Bap-
tistengem. (O. Rijn 3) 10 ds. Van Mame
ren, Evang. Chr. gemeenschap (Middel
stegracht 3) 10 dhr. Dikkes, Zendings
werk Middernachtsroep (Zoeterw. sin
gel 21) 5 nam. dhr. v.d. Keur, Pink-
stergem. (O. Rijn 3) 3 ds. v. Twillert, Le
ger des Heils (Hooigracht) 10 en 7.30,
Nw. Apost. Kerk (H. Rijndijk 24) 9.30 en
4, woe. 8, Christian Science (Steen-
schuur 6) 10.30, Kerk van J. Chr. v.d.
Heiligen der L. Dagen (Steenschuur 6)
10.15, Zevendedag-adventisten (Lok-
horstkerk) elke zat. 9.45 gesprek, 11 pre
diking, Oud Kath. Kerk (Zoeterw. sin
gel) 10, Vrij Kath. Kerk (Vreewijkstraat)
10.30, RK Kerken Merenwijk zat. 7, zo
9.30 en 11, Haagwegzat. 7, zo. 9,10.45, 12
en 6.30, Steenschuur zat. 10 en 7. zo 8.30,
10,11.30,6 en 7, Lammenschansweg zat.
7, zo. 9, 10.30,1*2 en 6. Haarl straat zat 7,
zo. 9.30,10.45, 12.15 en 6.30, Rijndijk 281
zat. 7, zo. 9 30en 11.30, Boshuizerlaan zat.
7, zo. 9.30,11 en 12.15, Herensingel zat 7,
zo. 8.30, 9.30 en 11.
AARLANDERVEEN - Herv. Gem. 10
dhr. Christ Leiden, 7 ds. Bronsgeest
Nieuwkoop, Geref. Kelrk 10 ds. Vree,
6.30 ds. Blok, Baarland, Chr. Geref. Kerk
9 30 en 2.30 ds. Brons Veenendaal, RK
Kerk zat. 7, zo. 7.30 en 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv. Gem.
Adv. kerk 9.30 ds. Bogers, 6.30 ds. v.d.
Heiden, Kruiskerk 9.30 ds. Hanemaayer,
Opst. kerk 9.30 ds. v.d. Heiden, 6.30 ds.
Hanemaayer, Nabij 9.30 jeugdkapel,
Rijnstr. 8 nam. ds. Bogers, oec. dienst, G.
H. Kerk 9 en 10.30 ds. Hoogendijk, De
Bron 9, 10.30 en 6.30 ds. v.d. Ree, Ash-
ram-college 9.30 ds Verdoorn Waddinx-
veen, Oudsh. weg 10 ds. Oort, Sionsk.
9.30 ds. Verploeg, 6.30 ds. Van Dijk
Leerdam, Geref. Kerk Mar. kerk 9.30 mr.
Reugebrink L.dorp, 6.30 ds. De Jong
Doetinchem.Salv. kerk 9.30 de. De Jong,
6.30 ds. De Vree, G H. Kerk 6.30 ds. Ver
doorn Waddmxveen, zie verder herv
gem., Geref. Kerk Vrijg. Buiten V. 9.30
dhr. Marbus, 2.30 ds. v. Leeuwen (in
"Binnenhaven", Eikenlaan 233), Chr.
Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds. Hamstra,
Oud Geref. Gem. 9.30 en 4 leesd., do. 9
mei, 7.15 ds. v.d. Poel, Baptistengem. 10
en 6.30 ds. Koekoek, Volle Evang. Gem.
(school Preludeweg) 10 dhr. v.d. Hoorn,
Leger des Heils 10 en 6.30 uur, Cor. de
Vlamingstr., Remonstr. Kring 10 ds.
Kolkman, gezinsd., RK Kerk Bon. kerk
zat. 7, zo. 8.30, 10 en 11.30, Piusk. zat. 7.
zo. 9,10.30 en 11.45, De Bron zat. 7, zo. 9
en 11.30.
BENTHUIZEN - Herv. Gem. 9.30 ds.
Van Kooten Delft, 7 ds. Van Kooten
Zeist, Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. Driessen
Mot-rkapelle, woe. 10 mei 7.30 ds. Paul
BODEGRAVEN - Herv. Gem. Dorps
kerk 9.30 en 6.30 ds. Droogers, Salv. kerk
9.30 ds De Vreugd, 6.30 ds. Richter, Be
thl. kerk 9 30 ds Richter, 6.30 ds. De
Vreugd, Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds.
Vaatstra, Sexbierum
BOSKOOP - Herv. Gem. 9.30 ds. Stel
wagen, 6.30 ds. Van Roon Katwijk,
jeugdd., De Stek 9.30 ds. Dijkstra, Geref
Kerk 9.30 en 5 ds Omta.Chr. Geref. Kerk
9.30 en 5 ds. v. Langevelde, Geref. Gem
9.30 en 6, Opwekkingsgem. (Concordia)
9.30, Verg. v. Gelovigen (Nieuwstraat)
9.30 en 5, RK Kerken kerk zat. 7, zo. 9 30
en 11, De Stek zat. 5.30.
HAZERSWOUDE - Herv. Gem. 9.30 en
6.30 ds. Geertsema, Geref. Kerk 9.30 ds.
Versluys, 5 ds. Landheer Zoetermeer,
RK Kerk Anker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15,
Bernardus zo. 10, dorp zat. 7, zo 8,10 en
11.30.
HILLEGOM - Herv. Gem. 10 ds Roth-
fusz, 7 ds. Wilschut Haarlem, Geref
Kerk 10 kand. v.d. Dries, A.dam, 7 zie
herv., RK Kerk Mart. kerk zat. 7, zo. 8.30,
10, 11.30 en 12.45, Jozefkerk zat. 7, zo.
8.30, 10 en 11.30.
HOOGMADE - Herv. Gem. 10 dr. v
Vliet, RK Kerk zat. 7, zo. 10.
DE KAAG - Herv. Gem. 10 ds. Carstens,
gezinsdienst, RK Kerk zat. 7, zo. 8 en 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem. Dorpskerk 10 ds. Teygeler, 6 ds
Vink, Ontm. kerk 10 ds. Schuurman, 6.30
ds. Wuister, Scheveningen, Geref. Kerk
9.30 ds. v.d. Horst, 5 ds. Vrolijk, Kapel
vliegkamp, maandel. gezinsd. ds
Schepers, RK Kerk zat. 7, zo. 9.30 en
11.15.
KATWIJK AAN ZEE - Herv. Gem. N. K.
10 ds. Arkeraats, 6 ds. Schuurman, O. K.
10 ds. Boer, 6 ds. Hovius, Ichtusk. 10 ds.
v. Roon, 5 ds. Vroegindewey, Pniëlkerk
9 30 ds. Hovius, 6 ds. Kool, Gr. v. P. sch.
10 ds. Vink, Overduin 2 ds. Baas, Geref.
Kerk Vr. kerk 9.30 ds. Fernhout te Alp
hen, 5 ds. Swierts Maassluis, Tr kerk
9.30 ds Vrolijk, 6.30 ds. Fernhout, Geref
Kerk Vrijg. 10.15 dienst, 3 ds Gootjes.
Geref. Kerk Vrijg. Buiten V 8 45 en 7 ds
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv
Gem. 10 ds. v.d. Linden, 5 jeugddienst,
Geref. Kerk 9.30 ds. Makkinga Maas
land, 7 ds. Damsma Rijnsburg.
LEIDERDORP - Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpskerk 10 ds. Geursen, 3 dienst
met geestl. gehandicapten ds. Boven
berg Leiden, Hoofdstr. 10 ds. Doesburg,
6.30 dienst, Sch. kerk 9 en 10.30 ds. v
Loenen HA, 5 ds. Doesburg HA, do. 11
mei Dorpskerk 7.30 oec avondgebed,
Baptistengem. 10 en 5, RK Kerk zat. 7
zo 9. 10.30 en 12.
LEIMUIDEN - Herv Gem. 9.30 ds. Bos
Amstelveen, Geref. Kerk 9.30 ds Los, 7
ds v.d. Heiden Zwammerdam, RK Kerk
zat. 7, zo. 7.30. 9.30 en 11.15.
LISSE - Herv. Gem. Dorpskerk 10 en 1
ds t Hooft, Paulusk. 10 ds. Moerman
Aalsmeer, Geref. Kerk 10 en 7 ds. Booyl,
Utrecht, Geref. Kerk Vrijg. 8.45 en 4.30,
Geref. Kerk Vrijg. Buiten V. 9 en 5 ds
Schuurman, Chr. Geref. Kerk 10 en 4.30
ds. v. Dijken, Geref. Gem. 10 en 4 ds
Hakkenberg, Oud Geref. Gem. 9.30 en 3,
RK Kerken Agatha zat. 7, zo. 8.30, 10 en
11.30, Poelhuys zat. 7, zo. 9 en 11.30, Ma-
rjak. zat. 7, zo. 8.30, 10, 11.30 en 5.30, En-
gelbew. zat. 7, zo. 8, 9.30, 11 en 5.45.
NIEUWKOOP - Herv. Gem. 9.30 ds
Lalleman, 6.30 dhr. Christ Leiden,
jeugdd., Geref. Kerk 9.30 ds. Toine
Kampen, 6.30 ds. Bos Alphen, Chr. Ge
ref Kerk 9.30 dienst, 2.15 ds. Hamstra,
RK Kerk zat. 7, zo. 7.30, 9, 10.45 en 7
NIEUWVEEN - Herv. Gem. 9.30 ds.
Molenaar, 6.30 ds. Kaai, Almkerk,
jeugdd., Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. Talsma,
RK Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
NOORDEN - Herv. Gem. 9.30 ds.
Zoutendijk, 7 ds. Olie Linschoten, Geref.
Kerk (Woerdense Verlaat) 10 en 7 ds.
Nooteboom, RK Kerk zat. 7.30, zo. 9 en
10.30.
NOORDWIJK - Herv Gem. Voorstr. 10
en 7 dr. Jansen, Hoofdstr. 9 en 7 ds. Keu-
ning, Ichtus 10 kand. Penning, 3.30 ds.
Hovius, Geref. Kerk Hoofstr. (Herv)
10.30 ds. v. Halsema Katwijk, 7 ds. Keu-
ning, Vinkenl. 9.30 ds. v. Andel A.dam, 7
ds. v. Halsema, Opst. kerk 11 ds. Kuiper,
S. Mio 9' ds. Elgersma HA, RK Kerken
Zee 9 en 11, Binnen 8, 10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT- Herv. Gem. 10
ds. Kalkman, RK Kerk Jozefk. zat. 7, zo.
lOen 11.30, Viktork. zat. 7, zo. 9.30en 11,
S. Maria zat. 7.15, zo. 10, St. Bavo 9.30.
OEGSTGEEST - Herv. Gem. Gr. kerk
9.30 ds. Den Tonkelaar Warmond,
Pauluskerk 10 ds. Wagenvoorde, Gem.
centr. 10.30 ds. Ter Linden, van Wijc-
kerslooth 4.3U Dr. Enklaar, Gem. centr
10.30 mevr. Bons jeugdkerk, Geref. Kerk
10 en 7 av.-maal, Geref. Kerk Vrijg. Bui
ten V. 8.45 en 4 ds. v.d. Berg, RK Kerk
Will, kerk zat. 7, zo. 9, 10.30 en 12, Bon.
kapel zat. 6.30, zo. 9 en 11, Volle Evang.
gem. (gem. centr.) 4 dhr. v.d. Brugge.
OUD-ADE - RK Kerk zat. 7, zo. 8.30 en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gem. 9.30 ds. Bronsgeest
Nieuwkoop, Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds.
Verhoog, RK Kerk zat. 7, zo. 8, 9.30 en
11.30, Remonstr. Gem. 10 ds. Luca
ROELOFARENDSVEEN - RK Kerken
P. Banden zat. 7, zo. 8, 9.30, 11 en 12.15,
M. Presentatie zat. 7, zo. 8, 9.30 en 11.
RIJNSATERWOUDE - Hen/. Gem. 9.30
kand. De Lange, 7 ds. Baart Vaassen,
Chr. Geref. Kerk 9.30 dienst, 2.15 ds.
RIJNSBURG - Herv Gem. gr. kerk 9.30
ds. v.d. Bogerd, 5 ds. Harteveld R.dam,
Bethelkerk 9.30 ds. v. Niel, 5 ds. v.d. Bo
gerd, Geref. Kerk Petrakerk 9.30 dr. v
Oeveren, 5 ds. Bijleveld, I Jlst, Imm. kerk
9 en 10.30 ds. Bgleveld, 5 ds. Damsma,
Mar. kerk 9.30 ds. Damsma, 5 dr. v. Oeve
ren, Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. De
Joode, Evang. Chr. gem. (aula mavo) 10
dhr. Esmeijer Hoenderloop HA, RK ge
meenschap (aula tuinb. school) zat. 7, zo.
10.30.
RIJPWETERING - RK Kerk zat. 7, zo.
7.30, 9 en 10.30.
SASSENHEIM - Herv. Gem. 9 en 10.30
ds. v.d. Meer, 7 ds. Van Dijk, Arnhem,
open-deur-dienst, Geref. Kerk 9.30
mevr. Leitner, Nieuw-Vennep, 5 ds.
Kuiper, Leusden, RK Kerk zat. 7, zo. 9 en
11.
TER AAR - Herv. Gem. 9.30 ds. Lin-
denburg, 6.30 drs. Kattenberg, Geref.
Kerk 9.30 en 6.30 ds. v. Wallinga, RK
Kerk dorp 9, Langeraar zat. 7, zo. 8.30,10
en 11.30.
VALKENBURG - Herv. Gem. 10 en 6.30
ds. Overgaauw, Geref. Kerk 9.30 en 6.30
ds. Meijering Scherpenzeel.
VOORHOUT - Herv. Gem. 10 ds. Bro
kerhof, RK Kerk zat. 7, zo. 9, 10.30 en
11.45.
VOORSCHOTEN - Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Meijering, 7 ds. v.d. Schoot,
HA, Hulp en H. 10 ds. Verheule, aula NH
9.30 ds. v.d. Schoot, Ark, Molenlaan 10
jongerend., Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. De
Zwart, Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5 ds.
Hoff, Katwijk, RK Kerken L. Kerk zat. 7
zo. 10 en 11.30, aula NH 11, M. Godskerk
zat. 7, zo. 10 en 11.30.
WADDINXVEEN - Herv. Gem. Bethel
kerk 9 ds. Verboom, 10.30 ds. Verwelius,
5 ds. Verwelius, 6.30 ds. Abma, Putten,
Hoeksteen 9.30 ds. Spilt Ede. 6.30 ds.
Verboom, Geref. Kerk Kruiskerk 9.30 en
5 ds. Modderaar, Ontm. kerk 10 en 5 ds.
v.d. Berg, Chr. Afgesch. Gem. 9.30 en 5
ds. Verloop, Volle Evang. Gem. (Lin-
dengaarde 17a) 9.30, Remonstr. Gem. 10
jhr. ir. De Graef, RK Kerk Viktorkerk 10
Ontm. kerk 8.30 en 11.45.
WARMOND - Herv. Gem. 10 ds. Blom
Oegstgeest, RK Kerk zat. 7, zo. 8.30,10 en
11.30.
WASSENAAR - Herv. Gem. Dorpskerk
10 ds. Steenstra HA, 7 ds. Tukker HA,
Kievietkerk 10 ds. Wiersma HA. Mes-
siaskerk 10 ds. Stegenga Den Haag,
Dorpscentrum 9.30 ds. Tukker, Geref.
Kerk 10 en 7 ds. v.d. Meulen, Zuid 10 en 7
ds. v.d. Kamp, Ned. Prot. Bond 10.30 ds.
Zuurdeeg Maarssen.
WOUBRUGGE - Herv. Gem. 9.30 ds.
Blenk, 6.30 ds. Stelwagen Boskoop, Ge
ref. Kerk 9.30 kand. Coppoolse, 6.30 drs.
v. Dam te Alphen, Ned. Prot. Bond
buitendag te Rhenen, 10.30, RK Kerk
zat. 7, zo.
ZEVENHOVEN - Herv. Gem. 9.30 ds.
Nicolai, Geref. Kerk 9.30 en 7 ds. 't Hart
Bodegraven, RK Kerk zat. 7, zo. 9 en
10.45.
ZOETERWOUDE - Herv. Gem. 10 ds.
Bovenberg, RK Kerken Janskerk zat. 7,
zo. 9.30, Chr. Dienaarkerk zat. 7, zo. 8.30
en 10, Rijndijk, Meerburgkerk zat. 7, zo.
10, 12 en 6.
ZWAMMERDAM - Herv. Gem. 9.30 DS.
Mostert, 6.30 dhr. Goedhart. Geref. Kerk
9.30 ds. v.d. Heiden, 6.30 ds. Los Leimui-
den.