On gebruikelij k
einde van
bezetting
met unieke eis
'Als de actie ophoudt met het strijken
van de vlag hebben we niets bereikt
FRANS MENTZIJ - LEIDER ACTIECOMITÉ:
Door
Mark Kranenburg
DINSDAG 2 MEI 1978
ZOETERWOUDE - "Ik ben
benieuwd hoeveel het er
worden", zei Jeroen Ter-
lingen, medewerker van
de Industriebond NW
toen hij op 6 april het
eerste actiebulletin voor
de werknemers van de
Grofsmederij maakte. Het
actiebulletin hield de be
zetters drie maal per dag
op de hoogte van de laatste
ontwikkelingen. Het zijn
uiteindelijk 50 actiebul
letins geworden.
Aan de eerste bedrijfsbezetting in
de Leidse regio is vanmorgen een
einde gekomen. De bezetters
hebben het beheer van de onder
neming overgedragen aan de cu
ratoren.
De bezetting van de Grofsmederij
mag dan opgeheven zijn, er zal
nog veel over worden nagepraat.
De bezetting is begonnen met een
welhaast unieke eis: de directeur
moet weg. De bezetting is onge
bruikelijk geëindigd: met een
faillissement.
Vakbonden en raad van commis
sarissen van de Grofsmederij
kwamen op woensdag 5 april lijn
recht tegenover elkaar te staan.
Naar aanleiding van het daags
daarvoor door het ministerie van
economische zaken verstrekte
krediet van één miljoen gulden
hadden de bonden een aantal ei
sen gesteld: verandering van di
rectie, geen gedwongen ontsla
gen en bij overname van de
Grofsmederij door derden moest
de werkgelegenheid de hoogste
prioriteit hebben. De raad van
commissarissen had tot half acht
's avonds de tijd om te antwoor
den. Het antwoord kwam inder
daad, maar werd door de boaden
'"teleurstellend" genoemd. De
raad wilde garanderen dat er
geen gedwongen ontslagen tot 1
juli 1978 zouden vallen, de positie
van de directeur was onaantast
baar en zou ongewijzigd blijven
en bij een eventuele overname
kon men*niet garanderen dat alle
arbeidsplaatsen behouden zou
den blijven.
Bezetting
Hierop besluiten de Industriebon
den van NW en NKV de vol
gende dag tot een bezetting van
het 141 jaar oude bedrijf over te
gaan. De Industriebond CNV
verklaart zich solidair. De eisen:
het vertrek van directeur Schut,
tot 1 juli 1979 geen gedwongen
ontslagen en tenslotte moet het
behoud van de werkgelegenheid
de belangrijkste voorwaarde zijn
bij een overname van het bedrijf.
Het personeel schaart zich op een
personeelsvergadering met
overgrote meerderheid achter de
eisen van de vakbonden. Kort
daarvoor is directeur Schut de
toegang tot het bedrijf ontzegd.
De belangrijkste afnemers van de
KNG, de raad van commissaris
sen, het ministerie van economi
sche zaken en de Amro bank
worden telegrafisch van de bezet
ting op de hoogte gesteld. Het
Zó begon de bezetting 27 dagen geleden. Het overgrote deel van het personeel schaarde zich achter de eisen van
het actiecomité
antwoord van de raad van com
missarissen komt nog diezelfde
avond. Namens de commissaris
sen laat ir. J.M.G.D. Baron van
Slingelandt weten dat eerst het
beheer van dé onderneming weer
in handen van de directie gelegd
moet worden, waarna redelijk
overleg kan worden hervat. In de
brief wordt er verder op gewezen
dat door de actie het voortbe
staan van de KNG in toenemende
mate in gevaar wordt gebracht.
De dag daarop reageren de bonden
op de brief van Van Slingelandt.
Zij zijn bereid het beheer van de
onderneming over te dragen,
maar niet aan directeur Schut. In
een interview met deze krant
verwerpt de voorzitter van de
raad van commissarissen deze
oplossing. Hij vindt het niet prak
tisch om op een schip dat in de
storm verkeert, de kapitein van
boord te halen.
Open huis
De eerste bezettingszaterdag hou-
den de actievoerders een "open
huis" De belangstelling is
enorm. Tijdens het festijn belt
Baron Van Slingelandt op om
vakbondsbestuurders en werk
nemers uit te nodigen voor een
gesprek dat nog die dag in
Utrecht zal worden gehouden.
Men praat in totaal drieëneenhalf
uur met elkaar. Maandagochtend
spreekt de voorzitter van de In
dustriebond NW. Ondertussen
komen van steeds meer kanten
solidariteitsbetuigingen. Het
comité tot behoud van de werk
gelegenheid bij de Grofsmederij,
dat al maanden actief is, wordt
uitgebreid met een groot aantal
politieke partijen en groeperin
gen. Het comité start een finan
ciële ondersteuningscampagne,
die meer dan elfduizend gulden
zal opbrengen
Maandagmiddag 10 april laat Baron
Van Slingelandt de actieleiding
weten dat het ministerie van eco
nomische zaken het mondeling
toegezegde krediet van één mil
joen gulden in heroverweging
heeft genomen. De bonden zeg
gen geschokt te zijn door deze
"ongehoorde inmenging van de
minister in het conflict rond de
Grofsmederij". Kamerleden
kondigen aan de minister over
deze zaak mondelinge vragen te
stellen.
Op de zevende bezettingsdag ver
schijnt het zwartboek over direc
teur Schut. Het wordt die middag
in Holiday Inn in Leiden tijdens
een tweede gesprek tussen de
raad van commissarissen en be
zetters aangeboden. Het boekje is
een opsomming van de ervarin
gen die werknemers met hun di
recteur hebben opgedaan. Van
Slingelandt zegt er niet van onder
de indruk te zijn. Het gesprek in
Holiday Inn duurt overigens niet
lang. NW districtsbestuurder
Dick ter Wisscha heeft het over
een "patstelling"
Tijdens de beantwoording van de
mondelinge vragen in de Tweede
Kamer een dag later toont minis
ter Van Aardenne zich bereid te
bemiddelen in het conflict. De
volgende dag beginnen de be
sprekingen al op het ministerie
De directeur voor de industrie, de
heer Molkenboer ontvangt de
raad Van commissarissen.
De "verbannen" directeur Schut
zegt in een interview de zaak
"diep frustrerend" te vinden.
Over zijn eventuele terugkeer
"Ik zal na de opheffing van de be
zetting echt niet triomfantelijk de
poort binnen marcheren". Het
tweede weekeinde gaat in. Die
zondag moeten een aantal men
sen overwerken vanwege de
overstelpende vraag naar "een
eerste nieuw produkt", van de
bezetters: de herdenkingspen
ning.
De zaak krijgt een grimmiger aan
zien wanneer de bonden op 18 ap
ril de beschuldiging naar buiten
brengen dat de telefoon bij de
Grofsmederij wordt afgeluisterd
"Baarlijke nonsens" zegt minis
ter Wiegel van binnenlandse za
ken die ook over de BVD gaat.
"Pertinent onwaar" zegt de voor
zitter van de raad van commissa
rissen, Baron Van Slingelandt. In
ieder geval nemen de bonden het
zekere voor het onzekere, en voe
ren belangrijke telefoongesprek
ken niet meer vanaf .de Grof
Uitstel
De dag daarop vragen de directie en
raad van commissarissen uitstel
van betaling (surséance) aan voor
de Grofsmederij. Het bedrijf
krijgt twee bewindvoerders: de
heren De Ranitz en Blar.kenstein
Er is weer een gêsprek tussen
'vakbonden en raad van commis
sarissen, waarbij ook vertegen
woordigers van het ministerie
van economische zaken aanwe
zig zijn. Het levert geen resulta
ten op. De bewindvoerders voe
ren vele gesprekken
Dinsdag 25 april delen de bonden
mee dat de raad van commissa
rissen een "gedachtenspoor" van
de bewindvoerders om tot een
oplossing te komen, heeft afge
wezen. Volgens dat plan zou het
beleid van directeur Schut
beoordeeld moeten worden via
het enqueterecht. Tijdens de pe
riode van onderzoek zou hij uit
zijn functie worden ontheven en
tijdelijk worden belast met het
verwerven van orders voor de
KNG. De bonden, het ministerie
van economische zaken en de
Amro bank waren wel met het
plan akkoord gegaan
De dag daarop, de volgende dag
vragen de bewindvoerders het
faillissement van de onderne
ming aan. Volgens hen kan de
Grofsmederij niet binnen af
zienbare tijd aan zijn verplichtin
gen voldoen. De curatoren
weigeren zich uit te spreken over
de rechtmatigheid van de bezet
ting en de kwaliteiten van direc
teur Schut. Wel zeggen zij in een
verklaring dat de bezetting, de
toch al zekere dood van de on
derneming slechts heeft ver
haast.
Vrijdagmiddag (28 april). Het per
soneel wordt al om drie uur, een
uur eerder dan gewoonlijk,
bijeen geroepen. Actieleider
Frans Mentzij legt hun de vraag
voor of de bezetting moet worden
beëindigd en het beheer overge
dragen aan de curatoren. Net als
drie weken daarvoor, toen de be
zetting begon, gaan weer de
meeste handen de lucht in.
Na 27 dagen is de bezetting van
morgen opgeheven. De toekomst
voor de werknemers is nog onze
ker, zolang er niet bekend is wat
er met de KNG gaat gebeuren. De
curatoren hebben toegezegd bij
het zoeken naar gegadigden voor
het bedrijf zoveel mogelijk werk
gelegenheid te willen behouden
Vijftig actiebulletins zijn er tijdens
de bezetting 'verschenen. Vijftig
maal stond er onderaan vet ge
drukt: Schut moet weg. Vanmor
gen kregen de werknemers van
de Grofsmederij er nog een extra
editie bij met als laatste regel, vet
gedrukt: Schut is weg!
De eerste zaterdag dat de Grof bezet was, werd er open huis" gehouden. Werknemers leidden groepen geïnteresseerden door de
fabriekshallen
ZOETERWOUDE - Buiten wap
pert nog de KNG-vlag. Witte let
ters, G, S, tegen een rode achter
grond. In de ruimte waar ruim
drie weken een actie werd ge
coördineerd, Frans Mentzij (51)
voorzitter van het actiecomité bij
de Grofsmederij.
Zevenentwintig dagen geleden
op de eerste dag van de bezetting
het eerste gesprek met Frans
Mentzij in zijn functie van bezet
ter. Toen: gespannen. "Vind je het
gek? De actie moest op poten wor
den gezet, de directeur tegenge
houden, dat is toch niet iets datje
dagelijks doet...".
Nu: helder, overwogen. Zijn
woorden kracht bijzettend met
staccato handgebaren. Frans, 25
jaar geleden bij de Grofsmederij
als metaaldraaier begonnen, nu
werkvoorbereider, is, zoals hij het
zelf omschrijft, "niet de actie
leider die op een zeepkistje gaat
staan om de mensen toe te spre
ken" Meer de man die coördi
neert, overlegt, de spreekbuis van
de overige werknemers
'Zo'n actie is eigenlijk een con
stant jezelf opladen om de mensen
te kunnen vertellen wat je ervan
vindt en wat jouw antwoord is op
hetgeen zich hier voordoet. In zo'n
situatie zeg je woorden als: de
zaak is failliet maar we moeten
de Wiegeltjes in onze maat
schappij geen kans geven. Dat
komt voort uit mijn eigen gevoel
dat als ik straks op straat kom te
staan de mensen zeggen: kijk,
daar heb je weer zo'n ww'er. Dan
wil ik wat er op dat moment in
mij omgaat, de gedachte van
potverdomme, ik heb voor m'n
werk geknokt, aan de mensen hier
overdragen"
Gat
Het is een rechtstreekse link naar
de toekomst van de KNG'ers. "Er
zal een gat vallen", oordeelt
Frans Mentzij, de helderblauwe
ogen met vriendelijke kraai-
epootjes eromheen peinzend in de
verte.
"Ik heb mijn werk altijd met ple
zier gedaan. Als je dan opeens
gedwongen wordt ermee te stop
pen... Gelukkig ben ik nog lid van
de gemeenteraad, maar er zal een
referentiekader wegvallen dat ik
niet in de raad zal terugvinden
Ook van eerder ontslagenen heb
ik het gehoord Luchtig wordt het
dan gezegd: "O ja, ik heb genoeg
te doen. Maar dat is als de zon
schijnt. Als het regent, dan is het
rot, dan blijkt hoe geïsoleerd je in
wezen bent. Werklozen zouden di
recter, frequenter ook benaderd
moeten worden dan nu het geval
is".
Een spontane lach, meeslepend,
de tanden ontbloot. "Ik heb het
vrijdag uitgeprobeerd, toen die
mensen van het arbeidsbureau
hier waren om ons in te schrijven
Juffrouw vroeg ik, wanneer moet
ik me nu melden? Over een
maand meneer. Maar ik wil over
een week alweer aan de slag. Tja
grinnikte ze toen zo'n beetje, dat
kan niet
Door
Ingrid. Cramer
Het is eigenlijk te gek. Zo'n fab
riek als die hier, die zou de ge
meente moeten opkopen Er
werklozen laten functioneren, al
is het maar voor een paar uur per
dag, om hun vakbekwaamheid
niet te verliezen er andererc te
ontmoeten..."
De actie zelf. Eén van de voor
Frans belangrijkste momenten
het gesprek met de raad van
commissarissen, de eerste zater
dag van de bezetting. "Hun op
stelling was zo hard... Voor mij
was dat de grootste teleurstelling
Dat mensen die zeggen zich zo
verantwoordelijk te voelen voor
de werkgelegenheid om een on
duidelijk principe als: de positie
van de directeur is onaantast
baar, toch een bedrijf naar de
knoppen helpen. Eerst de commis
sarissen, later de FME (werkge
vers in de metaalindustrie, red.)
die nu de ioonbetalingen aan de
bezetters door de bedrijfsvereni
ging aan de orde wil stellen. Men
verwijt ons altijd de klassenstrijd
te predikenmaar de werkgevers
doen het zelf'
Schop
'De moeilijkheid binnen ons hele
maatschappelijk stelsel is, dat
wij als werknemers geen kan
didaten hebben die we zo naar
voren kunnen schuiven als
nieuwe directeur. In feite zou er
aan de hogeschool een opleiding
tot directeur moeten zijn, die ook
door arbeiderskinderen gevolgd
kan worden. Nu is het nog zo, dat
de kinderen uit Oegstgeest wor
den opgeleid om. straks, wanneer
ze een leidende functie hebben in
een bedrijf, de in Leiden opge
leide kinderen een schop onder de
kont te geven. En de opleiding
van de Leidse kinderen is erop ge
richt dat ze die schop onder hun
kont kunnen verdragen"
Ik denk, dat één van de dingen die
de bezetters van de KNG aan de
actie hebben overgehouden is, dat
ze meer belangstelling hebben
voor hoe de leiding van een be
drijf functioneert. De positie van
Schut bijvoorbeeld was onaan
tastbaar, omdat we met de com
missarissen nooit afspraken heb
ben gemaakt dat hij aantastbaar
zou kunnen zijn. De werknemers
zouden ook een profiel moeten
kunnen schetsen van wat voor
man ze als directeur van hun be
drijf zouden wensen"
Solidariteit
Het gevoel van onderlinge solida
riteit, de steunbetuigingen van
buitenaf, zijn voor Frans Mentzij
een belangrijk winstpunt van de
actie maarniet genoeg. Resoluut,
met zijn handen op tafel slaand
om zijn woorden kracht bij te zet
ten: "Daar kan ik mijn kleinkin
deren wel van vertellen maar ik
moet ze ook kunnen tonen wat de
vruchten daarvan zijn. We moe
ten de lering, die uit de bezetting
zou zijn te trekken, niet beperken
tot de werknemers bij de KNG. We
moeten de kaderleden van de
NEM, de HCW, de machinefab
riek in Noordwijkerhout erbij be
trekken. Hun vragen: Wal vind je
ervandat je directie heeft gezegd
geen ex-werknemers van de KNG
aan te willen nemen?
Als onze actie afloopt met het
strijken van de vlag, met de over
handiging van de sleutels van de
KNG aan de curatoren, en
daarna gaat ieder zijns weegs,
dan hebben we, met heel die bezet
ting, niets bereikt".
Een van de dingen die de bezetting met zich meebracht was het
posten bij de poort. Iedereen die het bedrijf opwilde, moest eerst
bij een van de posters een formulier invullen en zich vervolgens
melden bij het actiecentrum.
