Uitblijven SALT
vergroot kans
op koude oorlog
Het Loo met baroktuin weer gaaf
Spits nog niet nit de brand...
VOGELS KWINKELEREN
OP „GROENE CURSUS"
AL HELE VERZAMELING
„MARTELWERKTUIGEN"
door
Herman van
Amsterdam
WOENSDAG 5 APRIL 1978
Tips voor deze rubriek kunt U elke
morgen tot 10.00 uur aan mij kwijt, tel.
071-144941, toestel 215. U mag ook
schrijven.
Het onderzoek naar alternatieve energiebronnen
brengt soms verrassende mogelijkheden aan het
licht. Zo publiceerde kortgeleden dr.ir. Lettinga
van de vakgroep waterzuivering van de Land
bouwhogeschool in Wageningen een geschrift,
waarin hij zijn licht liet schijnen over de energie
winning uit koeiemest. Uit de mestopbrengsten van
100 koeien zou voldoende methaangas kunnen wor
den gewonnen om een behoorlijke veehouderij
draaiende te houden.
Dat het systeem bijvoorbeeld
wel volop in India en in Ame
rika maar nog helemaal niet
in Nederland wordt toege
past, heeft volgens Lettinga
als oorzaak de onbekendheid
met het proces en het zich tot
voor een paar jaar terug nog
niet zo duidelijk manifes
terende energieprobleem.
Zijn verwachting is dat het er
in de toekomst wel van gaat
komen, vooral ook omdat een
beetje handige boer zo'n in
stallatie zelf kan bouwen.
Privé gasbel
De introductie van dit gaswin
ningssysteem komt op een
moment dat in Nederland
juist een andere wijze van
energiewinning het loodje
dreigt te leggen. Daarmee
doel ik op de brongasinstalla
tie zoals die vroeger op menig
boerenbedrijf werd aange
troffen. De boer exploiteerde
ermee zijn privé gasbel.
Het systeem is ook eenvoudig
van opzet. Er wordt een wa
terbron aangeboord, die
vanwege de bodemsamen
stelling rijk is aan gas (veen
grond).Via de boorpijp, mees
tal geplaatst in een sloot, komt
het mengsel in een tank
waarin water en gas van el
kaar worden gescheiden. Het
water vloeit terug in de sloot,
het gas stroomt in een opslag
tank van waaruit een leiding
loopt naar het woonhuis.
In de streek rond Leiden reste
ren er nog maar een hand
jevol. Een paar boerderijen
langs het Turf spoor in Lis-
serbroek bijvoorbeeld hébben
nog zo'n eigen gasvoorzie-
ning, in Aarlanderveen vindt
Het kerkbestuur van de hervormde gemeente in Hillegom ver
wacht niet dat al op korte termijn begonnen zal kunnen worden
met het herstel van de kortgeleden tijdens restauratiewerkzaam
heden in brand gevlogen torenspits van de hervormde kerk
De voorzitter van de kerkvoogdij, de heer Elseman: "Wat dat be
treft zijn we te optimistisch geweest. We dachten dat de twee
betrokken verzekeringsmaatschappijen het snel met elkaar eens
zouden kunnen worden, maar zoals het er nu naar uitziet zijn de
onderhandelingen nog lang niet afgelopen. We hebben ook geen
voorschot kunnen krijgen"
je er nog een paar en in Rijp-
wetering borrelt ook de gasbel
van veehouder Mooren nog
steeds energie omhoog, al
wordt er geen gebruik meer
van gemaakt. Deze installatie
werd zo'n zeventig jaar gele
den geplaatst. Jarenlang is op
het gas gekookt en zorgden
gaslampen voor licht.
Mevrouw Mooren: "Het was na
tuurlijk meegenomen dat je
het gas gratis uit de grond
haalde, maar het kleefden wel
wat bezwaren aan. Het licht
dat je er van had was bar
slecht. Als je 's avonds sokken
wilde stoppen of de krant
wilde lezen moest je bijna bo
ven op de lamp zitten om iets
te zien. Je werd er kippig van.
En hoe vaak hebben we het
niet gehad dat in de winter,
vanwege een te hoge water
stand, de gastoevoer stokte.
Dan zat je soms avonden in
het donker".
Uitgeput
De boerderij is inmiddels aan
gesloten op het lichtnet. Gas
om te koken komt uit flessen
Op een paar boerderijen in
Lisserbroek komt er nog wel
privé gas uit het kooktoestel.
Maar of dat nog lang zal du
ren? Het is duidelijk merk
baar dat ter plaatse de bron-
gas-voorraad uitgeput raakt.
In principe is het nu mogelijk
iets verderop een nieuwe
boorpijp te slaan en weer van
start te gaan met een verse
voorraad.
Probleem is echter dat de primi
tieve brongasinstallatie niet
meer in de handel is. De
weinige installaties die nu
nog in gebruik zijn kunnen
dus nog blijven draaien zo
lang er geen ernstige man
kementen optreden. Het einde
Wie moeite heeft met het
thuisbrengen van vogelge
luiden moet 24 april zijn oor te
luisteren leggen in het ver
enigingsgebouw aan de
Hoofdstraat in Noordwijk.
Daar is van de partij Leidenaar
Lommers, leraar en tevens
kenner van de vogelzang. Hij
maakte er een studie van.
Legde talloze vogelstemmen
op de band vast. Bedacht een
systeem om met behulp van
de Nederlandse taal vogel
geluiden voor een ieder her
kenbaar te maken.
Lommers is één van de vier gas
tdocenten die een bijdrage le
veren aan de zogenaamde
"Groene Cursus" van de ver
eniging voor natuur- en vo
gelbescherming Noordwijk.
Eén van de nog 25 privé gasinstallaties: een ton, hangend bo
ven een waterput (of sloot), die het opborrelende methaan (ook
wel "moerasgas" genoemd) opvangt. Vanuit de ton loopt het gas
via een slang naar de boerderij. Zo kan worden gekookt en ge
stookt
van deze bronapparaten. De
bedrijfsleider: "Dat is voor
ons op dit moment niet aan
trekkelijk. Daar komt bij dat
er nauwelijks meer aan for
nuizen en kachels te komen is
die op brongas branden. Wij
zien er daarom van komen
dat uiteindelijk ook die
laatste 25 de overstap zullen
maken naar gewoon aard
gas".
Wat de streek rond Leiden 'be
treft is het Nieuwveense be
drijf Mienis altijd toeleveraar
geweest van de benodigde on
derdelen. Daar is wat deze
brongasinstallaties betreft
een punt achter gezet. Volgens
het Nieuwveense bedrijf wer
ken er in totaal noa maar 25
De Hillegomse oud-bollenkwe-
ker Jan Rijkelijkhuizen (62) is
aardig in zijn opzet geslaagd
om ten behoeve van de
oudheidkamer in zijn
woonplaats een verzameling
aan te leggen van gereed
schappen die vroeger in de
(nog niet gemechaniseerde)
bollenstreek door lan
darbeiders werden gebruikt.
Het verhaal daarover in deze
rubriek leverde hem de no
dige reacties op. Heel wat
mensen uit het bollenvak
hebben hem gereedschap
(omdat het lichaam er vaak
zwaar mee op de proef werd
gesteld spreekt Rijkelijk
huizen zelf liever over "mar
telwerktuigen") toever
trouwd.
Hij kreeg bijvoorbeeld een paar
tachtig jaar oude, met var
kensleer beklede ziftplaten
waarmee vroeger de bollen
werden gesorteerd. Een bol-
lenpeltafel, eggen, een ziftbok
om bollen van klei te ontdoen,
schrepels (om onkruid mee te
verwijderen), diverse soorten
handschoffels, een houten
kruiwagen, veel klein hand
gereedschap en ook nog een
origineel takelwiel om met de
hand zware manden bollen
naar de bovenste verdieping
van een bollenschuur te trek
ken.
Rijkelijkhuizen repareert deze
spullen en behandelt ze tegen
houtworm, waarna ze een
plaatsje krijgen in de
oudheidkamer op zolder van
het gemeentehuis.
Uitgewist kunstwerk langzaam weer te voorschijn
De verrassing is niet volkomen.
Van oude prenten wisten we vri,
nauwkeurig, hoe de lusthof
Het Loo er in de tweede helft
de Gouden Eeuw uitzag. Toch is
het een belevenis, nu te zien hoe,
van onder het slecht onderhou
den weiland achter het paleis, de
trekken te voorschijn komen
een uitgewist kunstwerk. Maar
niet iedereen is verheugd, nu vast
staat, dat dit voor ons land unieke
kunstwerk perfect kan worden
hersteld.
Door
Dolf Welling
Tegen dat herstelplan zijn vele ar
gumenten aangevoerd. Zo is be
toogd, dat het zonde zou zijn aan
de Baroktuin de tegenwoordige
„landschapstuin" op te offeren,
zoals wel bijvoorbeeld Sonsbeek
te Arnhem er een is. De discussie
gaat over een grasveld met
boompartijen, waarvan er niet
meer dan drie geofferd zullen
worden (menig parkeerterrein
heeft meer bomen gekost). De 19e
eeu wse aanleg achter dit grasveld
blijft in elk geval ongemoeid.
Prijs valt mee
Aangezien Het Loo na de restaura
tie op zeer hoge bezoekcijfers
moet rekenen, zou de toestand
van het grasveld in elk geval
grondig moeten worden verbe
terd. De kosten van die verbete
ring zijn begroot op 3,8 miljoen.
Het resultaat zou een parkachtige
aanleg zijn met een over paden
beloopbaar oppervlak van 2.300
m2. Men heeft dan nog geen land
schapstuin en allerminst een
„monument". De hernieuwde
aanleg van de verdiepte tuin in de
oorspronkelijke stijl (overgang
van Renaissance naar barok met
typisch Nederlandse kenmer
ken) is op 5,2 miljoen begroot.
Het onderhoud zal 2 tuinlieden
meer vergen. Een oppervlak van
33.000 m2 aan paden laat ver
wachten, dat deze tuin veel min
der kwetsbaar zal zijn.
Bovendien is met de „baroktuin"
Het Loo pas weer een gaaf mo
nument. Tijdens het onderzoek,
dat voor de restauratie van het
paleis werd verricht, dwongen de
aangetroffen feiten de commissie
eerst allengs tot de conclusie, dat
het pand in de oorspronkelijke
staat moest worden gebracht. Het
interieur bleek nog volkomen
17de eeuws te zijn en de buiten
zijde wordt, na het „uitpeilen"
van latere, weinig gelukkige toe-
Maquette van het restauratie-pla
voegingen, weer een gaaf stuk ar
chitectuur. Dat geheel is tezamen
met de 17de eeuwse tuin ontwor
pen. De buitenruimte is een
voortzetting van de indeling
van het paleis.
De bezwaren tegen de Baroktuin
hebben aanzienlijk aan kracht
verloren, doordat ter zake kundi-
gen zich met onweerlegbare ar
gumenten achter het restaura
tieplan hebben gesteld. De oppo
sitie kwam blijkbaar mede voort
uit het verlangen, van Het Loo
een museum van de monarchie te
maken. Het is echter altijd het
doel geweest. i
de dynastie tot stand te brengen.
Ook daarom is het alleszins ver
antwoord, de situatie uit de tijd
van de koning-stadhouder Wil
lem III te herstellen.
Blijkens de begrotingen blijkt de
kostenfactor maar van beperkt
gewicht te zijn. Het gaat immers
om de „Nachtwacht" van onze
tuinarchitectuur! De restauratie
opent ook aantrekkelijke biohis-
torische perspectieven. Zo is in
tussen een vrij aardig beeld ge
kregen van de bloemen en hees
ters, die in de 17de eeuw de tuin
gesierd moeten hebben. Restan
ten van vroegere beplantingen
zijn diep in de grond aangetrof
fen. Van de vroegere fonteinen
blijken, behalve delen van de
funderingen ook nog bouwdelen
bewaard gebleven te zijn. Van
geen enkele andere 17de eeuwse
tuinaanleg in ons land zijn nog zo
veel oorspronkelijke elementen
aanwezig. Als men objectief alle
factoren tegen elkaar afweegt
dan pleit alles voor de Baroktuin.
De beslissing is aan minister
Gardeniers.
MOSKOU - Het Kremlin heeft Amerika gewaar
schuwd dat de betrekkingen tussen de Sovjet-Unie
en de Verenigde Staten wellicht zullen verslechteren
en dat er een nieuwe wapenwedloop dreigt als èr niet
spoedig een tweede akkoord over beperking van de
strategische kernbewapening (SALT-II) tot stand
Komt.
De waarschuwing won aan ge
wicht Pravda deze keer geen
duidelijke propaganda werd
gemaakt en doordat zij verge
zeld ging van een gedegen
analyse van de Amerikaanse
politiek.
In een lang artikel in de Prawda
begon Gyorgi Arbatov, Rus-
lands belangrijkste Ame-
rika-kenner, met een poging
uit te leggen waarom er in
Amerika tegenwoordig zo
veel wordt gesproken van een
nieuwe Russische „militaire
dreiging". Hij ziet een „op
vallende opleving" van
„chauvinistische tendenties",
Uie gedeeltelijk zou zijn ver
oorzaakt door mislukkingen
in het Amerikaanse buiten
landse beleid. (Arbatov
noemt geen voorbeelden,
maar waarschijnlijk doelt hij
op Vietnam en wellicht ook-
op de Hoorn van Afrika).
In deze atmosfeer, betoogt hij.
worden de onvermijdelijke
moeilijkheden die er ontstaan
als de principes van de ont
spanning moeten worden
omgezet in concrete afspra
ken, aangegrepen om „bittere
teleurstelling over de ont
spanning zelf' te kweken.
Wat Washington moet gaan in
zien, zegt Arbatov, is dat de
werkelijke problemen met
SALT niet van technische
maar van politieke aard zijn:
of er een overeenkomst tot
stand komt hangt „niet zozeer
af van de kundigheden van de
onderhandelaars als wel van
een principiële politieke be
slissing van de Amerikaanse
regering". Op dit punt aarzelt
Washington, meent Arbatov.
Hij wijst elk verband tussen
SALT en de spanningen om
de Hoorn van Afrika af. (Tot
grote ontstemming van Was
hington hebben Russen en
Cubanen daar de Ethiopiers
aan de zege geholpen in de
oorlog tegen Somalië en
vechten er nu Cubanen mee
tegen de rebellen in Eritrea).
Ook de kwestie van de men
senrechten staat er naar zijn
mening geheel buiten. Men
moet goed begrijpen, schrijft
hij, dat er tussen Amerika en
Rusland „radicale ideologi
sche. en sociale verschillen"
bestaan en dat zij een sterk
uiteenlopende benadering
van internationale kwesties
hebben.
Maar wat moet er gedaan wor
den? „Wachten tot alle poli
tieke stormen zijn gaan lig
gen, tot de tegenstellingen op
een onbekende wijze zijn op
gelost en niets de atmosfeer
meer verziekt?" Met zo'n
houding zouden de landen
volgens Arbatov „op de rand
van een nieuwe koude oor
log" staan.
Een deel van het probleem is
ook dat veel Amerikanen niet
willen aanvaarden dat er wat
de strategische bewapening
en de troepensterkte in
Europa betreft nu „ongeveer
gelijkwaardigheid" bestaat.
In plaats daarvan willen
sommige Amerikanen „mili
tair overwicht", aldus Ar
batov.
Hij geeft toe dat het een hele
toer zal zijn om een nieuwe
SALT-overeen komst door
het Amerikaanse Congres te
laten bekrachtigen, en dat dit
ongetwijfeld een van de rede
nen is van Carters „aarzelin
gen". Maar waarom, vraagt hy
zich af, „grijpt de regering
niet elke gelegenheid die zij
heeft aan om de situatie te
beinvloeden?"
Arbatov geeft daar zelf een ant
woord op: „Je kunt je niet
voorstellen dat dit per onge
luk niet gebeurt (of niet vaak
genoeg gebeurt). Het is eerder
een kwestie van tweeslach
tigheid in het beleid van de
regering." Deze tweeslach
tigheid ziet Arbatow in de po
gingen van Washington om
tezelfdertijd een SALT-ak-
koord te sluiten en nieuwe
wapensystemen te ontwik
kelen en meer geld uit te ge
ven aan defensie. Het is
voorts waarschijnlijk dat
Washington de aanvallen op
de voorgestelde SALT-over-
eenkomst hoopt te kunnen
gebruiken om „eenzijdige
concessies" van Moskou los
te krijgen.
Een weigering om een akkoord
te sluiten zou „een breuk be
tekenen in de Russisch-Ame-
rikaanse dialoog over
sleutelkwesties betreffende
de veiligheid van de twee mo
gendheden en een be
duidende verslechtering van
de atmosfeer tussen de Ver
enigde Staten en de Sovjet-
Unie in het algemeen."
Tenslotte dient men zich af te
vragen of Amerika beter af is
met of zonder een nieuwe
SALT-overeenkomst. Ar
batov wijst erop, dat de vol
gende ronde in de wapen
wedloop uitzonderlijk ge
vaarlijk zou zijn, omdat de
techniek een punt heeft be
reikt waar de huidige betrek
kelijke stabiliteit tussen
Amerika en Rusland zou
kunnen worden vernietigd.
„De komende vijftien tot
twintig jaar zouden in deze
zin sterk kunnen afwijken
van de vorige periode."
Het Kremlin, sprekend via Ar
batov laat aan duidelijkheid
niets te wensen over het wil
een nieuw SALT-akkoord en
snel.
OBSERVER-DIENST
