Twentse textiel nog
voor 't stoffer-en-blik
lk®lboD
ZATERDAG 4 FEBRUARI 1978 PAGINA 19
Door
Jan Kees Kokke
„Wat er nog over is van de
Twentse textiel-industrie kan
de overheid straks met stof
fer-en-blik opvegen. Vijftien
jaar van foutief beleid laten
zich nu eenmaal niet meer te
rugdraaien."
Dr. W. T. Kroese was lang een
van de machtigste mannen in
de Twentse textielindustrie.
Wat heet, ja zelfs in het hele
Nederlandse bedrijfsleven.
Nu is hij 70 en houdt zich
voornamelijk nog bezig met
het schrijven over de ge
schiedenis van de textiel.
Daar zit meer leven in dan
in de toekomst.
„Maar de overheid moet niet
zeggen dat ze het niet gewe
ten heeft dat Twente kapot
gaat", zegt Bert Doeve. Hij
stapt al enige tientallen jaren
rond in de Twentse textiel; de
laatste 22 jaar als districts
bestuurder van de Industrie
bond CNV.
[I „Er is geen regio in ons land,
waar zoveel economisch on
derzoek is gedaan. De stapel
rapporten over Twente is wel
tientallen meters hoog. Maar
op het departement in Den
Haag staat een hele grote la en
daar staat Twente op. Die la
ging alleen los om er wat in-
te doen."
Twente was eens een van de
belangrijkste industriegebie
den van ons land. Tekenend
voor die macht is het feit dat
de oprichters van het invloed
rijke Verbond van Neder
landse Ondernemingen in
dertijd uitsluitend Twentena
ren waren.
Vandaag de dag is de situatie
totaal omgeslagen. Twente is
nu 's lands derde probleem
gebied; na Limburg en het
Noorden des lands. Twente
heeft in de afgelopen jaren
tienduizenden arbeidsplaat
sen verloren zien gaan. Op
nieuw staan er mas
sale ontslagen voor de deur.
Geloof verdwenen
[j Woensdag a.s. komt de minister
van economische zaken Van
Aardenne zich persoonlijk
I overtuigen van de industriële
misere hier in dit vriendelijke
land. Er zal ook gedemon-
1 streerd worden. Door een on
duidelijk actie-comite,
waarbij alle politieke partijen
in Twente een front maken
voor het behoud van werk in
de textiel. De eis tot „handha
ving van de bestaande tex-
tielvestigingen en het aantal
arbeidsplaatsen" moet maar
met een korreltje zout worden
genomen, zeggen degenen,
die de Twentse textiel langer
dan vandaag kennen. Want
het geloof daarin is vrijwel
verdwenen.
n En van die hoge heren in Den
Haag heeft men in Twente
ook al geen hoge pet op.
kj „Het is de onvergeeflijke fout
van zes opeenvolgende rege
ringen geweest dat ze geen
van alle een beleid hebben
gevoerd om de noodgedwon
gen terugtocht van de
Twentse textiel geleidelijk te
doen verlopen", zegt dr.
Kroese.
't „Ze hebben in Den Haag te lang
gedacht dat Twente zijn eigen
problemen wel kon oplos
sen", zegt Bert Doeve. „Er
zijn alleen maar woorden ge
sproken, als ze uit Den Haag
op bezoek kwamen. Maar zo
gauw ze terug waren in Den
Haag, waren ze alles vergeten
wat ze gezegd hadden. ZAs
van een motie, die de tweede
kamer in december 1974 aan
nam, waarin gerichte maatre
gelen voor Twente noodza
kelijk werden geacht, is ver
der nooit meer iets gehoord.
Twente is voor politici zeker
nooit interessant geweest. De
stemmen zijn blijkbaar op-
voorhand al geteld."
a Over de toekomst van de
Twentse textiel is weinig met
zekerheid te zeggen. Over het
verleden zoveel te meer.
I
Geschiedenis
fi Veel van dat verleden ligt opge
tast in een bescheiden zijka
mertje in het hoofdkantoor
van de Koninklijke Textiel
fabrieken Nijverdal-Ten Cate
in Almelo. Daar schrijft de
voormalige topman van het
bedrijf, dr. W. T. (Pijl) Kroese
de geschiedenis van de op
komst en de ondergang van
de Nederlandse textielin
dustrie.
B Omringd door stapels boeken,
oude rapporten en geschrif
ten, lappen katoen schetst hij
aan het einde van ons gesprek
nog even de grote lijnen van
het Twentse textieldrama:
het wegvallen na de oorlog
van de grootste afnemer van
de Twentse textiel in Neder-
lands-Indie; de concurrentie
van aanvankelijk vooral Ja
pan; het terugtrekken uit In
donesië; het zoeken van
nieuwe afzetmarkten; de fu
sies om samen sterker te
staan; de opkomst van de tex
tielindustrie in de ontwik
kelingslanden; de internatio
nale garens-, weefsel- en ve
zelakkoorden, die evenwel
door de Nederlandse regerin
gen werden genegeerd; het
uitblijven van een Neder
landse handelspolitiek om de
textielindustrie ook maar
enigszins te beschermen; de
loonexplosie, die de Neder
landse textielarbeiders tot de
duurste ter wereld maakte; en
tenslotte de geforceerde te
rugtrekking uit de textiel, die
talloze Twentse bedrijven
over de kop joeg.
Te snel
„Begrijp me goed", zegt Kroese,
„ik zou niet koste wat het kost
de Nederlandse textielin
dustrie hebben willen be
schermen. Maar het tempo
van de afbraak is te snel ge
gaan. De bedrijven hebben
geen tijd gekregen over te
schakelen. Je ziet het contrast
met Amerika, daar gaat de te
ruggang zeer beheerst, terwijl
je hier een vreselijke afbraak
zag."
In 1961 kwam op initiatief van
president Kennedy het zoge
naamde Long Term Ar
rangement for Cotton Tex
tiles in Geneve tot stand. De
overeenkomst stond geheel
in het teken van de harmoni
satie van de belangen. Ener
zijds kon door de geïndu
strialiseerde landen met alle
belangrijke ontwikkelings
landen, die katoenen stoffen
en confectie exporteerden
een handhaving van de be
staande toestand worden
vastgesteld. Daarnaast werd
dan een groeipercentage van
de importen uit de Derde We
reld voor de naaste toekomst
vastgesteld.
Onvergeeflijke fout
Kroese: „Een unieke inter
nationale overeenkomst dus,
die de ontwikkelingslanden
meer toegang tot de inter
nationale textielmarkt ga
randeerde zonder dat dit een
chaotische marktverstoring
in de industrielanden met
zich bracht. Indien Den Haag
direct van deze mogelijkheid
gebruik had gemaakt, had de
verdere terugtocht van de
Twentse en ook de Brabantse
textielindustrie zeer geleide
lijk kunnen verlopen. Het is
dan ook de onvergeeflijke
fout van zes opeenvolgende
regeringen geweest dat beleid
juist niet te hebben uitgestip-
- peld. Men bleef uit bepaalde
overwegingen „neutraal"
toezien. De gevolgen voor de
Nederlandse textielindustrie
Wat cijfers ter verduidelijking:
In West-Europa viel de spin-
capaciteit van 1939 tot 1975
terug tot 30 procent. In Ame
rika daarentegen slechts tot
gin 1973 werd het faillis
sement over de KNTU uitge
sproken. De spinnerijen uit
de KNTU werden aanvanke
lijk voortgezet door een con
sortium van een aantal beleg
gingsmaatschappijen, totdat
de overheid de min of meer
failliete boedel overnam. Nu
staat er opnieuw een fusie op
stapel, waarin alle Twentse
spinnerijen zullen worden
ondergebracht het project
Spinnerij Nederland. Nu nog
werken er 3.000 man in de 12
Twentse spinnerijen, die tot
een geheel zullen worden ge
bundeld door de overheid.
Straks blijven er na een gron
dige sanering 8 over, als er
eerst nog zo'n duizend
man ontslagen zijn.
Uitstel executie
Weinigen in Twente hebben
veel vertrouwen in de nieuwe
Spinnerij Nederland, maar
projectleider Gelderman
meent dat de bedrijven sa
men zoveel technische kennis
in huis hebben dat ze de con
currentieslag met de
goedkope landen best aan
kunnen, vooral als Spinnerij
Nederland zich zal concentre
ren op gespecialiseerde ga
rens, die de goedkope pro-
duktielanden niet kunnen
maken. Sombere stemmen in
Twente zeggen dat het alle
maal maar uitstel van execu
tie is, omdat men in de
goedkope produktielanden
ook niet stil zit.
Nijverdal-Ten Cate probeert
zich daarom langzaam uit de
textiel terug te trekken. „Die
massa-produktie, die moeten
we uit de weg gaan", zegt ex-
topman Kroese van het con
cern. Daarom begeeft Nij-
verdal zich de laatste jaren in
toenemende mate op nieuwe
markten, zoals nu al met re-,
delijk succes op het gebied
van windsurfing, glasweef
sels, oeverbescherming, on
dertapijt en andere artikelen,
die een hoge mate van techni
sche kennis vereisen. „Een
flink deel van de Nederlandse
ontwikkelingshulp is gereali
seerd via de ruggen van de
Twentse textielarbeiders",
zeggen sommigen zuur. „Als
het gaat om de internationale
arbeidsverdeling", zegt Bert
Doeve van het CNV, „dan
heeft de Twentse textiel in
derdaad een onevenredig
deel bijgedragen. Nu blijkt
dat misschien niet uit de
werkloosheidscijfers zo op
het eerste oog in dit gebied.
Maar de gevolgen van de af
braak van de textiel zijn wel
degelijk verborgen in andere
sectoren."
WAO'ers
„Werkloze textielarbeiders zijn I
vaak via andere bedrijven op
straat komen te staan en staan
dan niet meer onder hun oude
beroep als werkloos inge- I
schreven. Bovendien is er I
geen streek in het land, waar I
het percentage WAO'ers zo I
hoog is. Wat ook weer heel I
begrijpelijk is als je weet dat I
sommige mensen wel vier I
keer ontslagen zijn. Dafgrote
aantal WAO'ers is niet een ge- I
volg van het feit dat de Twen
tenaren minder weerstand
hebben, maar dat ze onder
een veel grotere druk staan."
„Grote macro-economen, zoals
Tinbergen, praten er makke
lijk over", meent Pijl Kroese.
„Jarenlang hebben ze gezegd,
de confectie moet weg naar de
ontwikkelingslanden. Maar
dat zijn wel onze klanten, die
verdwenen zijn."
„De Twentse textiel probeert
nu in paniek nog te redden
wat er te redden valt. Maar
veel zal dat niet zijn".
Vroeger hadden de textiel- I
baronnen de zaken beter on
der controle, zelfs toen ze I
voor het eerst ernstig in hun I
bestaan werden bedreigd, I
toen hun grootste markt in I
Nederlands-Indiè zou weg- I
vallen.
Al in 1934 werd in Hengelo de
Vereniging Manex opgericht, 8
de Manufacturen Export I
Combinatie, waarin de I
Twentse textielbaronnen I
tientallen jaren lang nauw I
samenwerkten door het af- I
sluiten van produktie- en I
prijsovereen komsten. Een I
klein clubje textielbaronnen, I
bestaande uit de heren H.P. I
Geldcrman, E. Gorter. A H. I
van Heek, H. van Heek Hzn. J. I
Scholten Bzn en dr. W.T. I
Kroese gaf vanuit de grote
vergaderzaal van het hoofd- I
kantoor van H.P. Gelderman j
en Zn. in Oldenzaal twintig I
jaar lang leiding aan de com- I
merciele terugtocht van de I
Twentse textielexport op In- I
donesië. Die terugtocht staat j
in schrille tegenstelling met I
de afbraak van nu.
<g®®® O o o"
De afbraak van de Twentse
textielIn het centrum van
Enschede vallen enorme gaten,
nu steeds meer textielfabrieken
worden afgebroken. Hier stond
de eens zo machtige fabriek van
J. F. Scholten.
Dr. W. T. (Pijl) Kroese
in de geschiedenis van de
Twentse textiel zit meer
leven dan in de toekomst
(foto rechts)
CNV-bestuurder Bert Doeve
de la 'Twente' ging in Den Haag
alleen open om er iets in te doen
(foto links)
72 procent. De Derde Wereld
verviervoudigde haar capaci
teit evenwel. Daarbij moet
worden opgemerkt dat Ne
derland er in West-Europa het
slechtst voor stond. In
Twente liep het aantal ar
beidsplaatsen in de textiel te
rug van ruim 40.000 in 1960 tot
zo'n 12.000 nu nog maar.
Het zijn sombere tijden. Zo
somber dat men bij Nij
verdal-Ten Cate in Almelo -
nog steeds een van de groot
ste - absoluut geen zin had om
dan ook maar enige feeste
lijke aandacht te schenken
aan het 25-jarig jubileum van
het bedrijf vorig jaar.
Het concern is ontstaan uit een
fusie tussen H. ten Cate Hzn
Co NV te Almelo en de Ko
ninklijke Stoomweverij te
Nijverdal NV. Het was de
eerste grote industriële fusie
in ons land.
Textielbaronnen
Pijl Kroese stond aan de wieg
van die fusie. Opmerkelijk,
want in die dagen werden de
lakens nog uitsluitend uitge
deeld door de textielbaron
nen van Twente, leden van de
families Van Heek, Ter Kuile,
Bleydenstein, alle in En
schede; de Ten Cate's in Al
melo, de Ter Weeme's en de
Jordans in de Achterhoek; de
familie Gelderman in Ol
denzaal en de Stork's in Hen
gelo. Veel van die namen zijn
verdwenen, zowel uit de di
recties als boven de fabrieks-
poorten.
De lijst van welbekende tex
tielbedrijven, die in Twente
ten onder gingen is lang: Van
Heek en Co, Richtersbleek,
Nico ter Kuile, Ter Kuile
Cromhoff, Molkenboer,
Gelderman, de Twentsche
Textiel Maatschappij, J. F.
Scholten, Jordan-Ter Weeme,
de Textielfabriek Almelo,
Jannink Spinnerij en We
verij; de lijst is te lang om
compleet te zijn.
Heeft het feit dat de textiel in
Twente lang door een paar
families gerund is, bijge
dragen tot de ondergang?
„Familie-outsider" Pijl Kroese
gelooft van niet. „Althans niet
altijd. Sommigen waren voor
treffelijke ondernemers. Als
het kan, dan had het ook vaak
geweldige voordelen. Ze
hadden de hele achterban
mee, het hele bedrijf. Zelfs
heb ik er nooit moeite mee
gehad om in een familiebe
drijf te werken."
Ook vakbondsman Bert Doeve
gelooft niet dat hier de oor
zaak gezocht moet worden
van het debacle. Al heeft hij
wel de neiging te veronder
stellen dat zwak management
een mede-oorzaak is in com
binatie met de tanende con
currentiepositie.
Ondingen
„De textielbaronnen waren uit
eindelijk Twentenaren, die
over het algemeen hun ver
antwoordelijkheden ten op
zichte van de Twentse bevol
king wel beseften. Fami
liebedrijven zijn in feite na
tuurlijk maatschappelijke
ondingen. Je moet maar af
wachten, wie er naar boven
komt drijven uit de familie
om de dienst uit te maken.
Het beleid kon wel eens be
paald worden door mensen
die daarvoor niet geschikt
„Ik behoef slechts een grote
fout te maken, dan zijn zij al
len ongelukkig", sprak direc
teur-eigenaar G. Salomonson
Hzn van de Koninklijke
Stoomweverij te Nijverdal
NV, in het begin van de-
De fusie tussen Nijverdal-Ten
Cate en de Stoomweverij Nij
verdal werd langzaam en
voorzichtig verder uitge
bouwd met de overnames van
tal van andere Twentse tex
tielbedrijven, zoals Hedeman,
Stork, Spanjaard, Meijerink,
de Nederlandse Stoombleke-
rij en Gelderman.
Een andere grote fusie in de
Twentse textiel, die leidde tot
de oprichting van de Konin
klijke Nederlandse Textiel
Unie (KNTU) liep daarente
gen al snel op de klippen: be-
