[/Ill ^mgmm
Meesterlijke machines
en witte landschappen
toegelicht
Opmerkelijke expositie in De Lakenhal9
b I
Katharina Blum9:
niet overtuigend
Koos
Postema
als
drama
auteur
1
'n Ei hoort erbij
WOENSDAG 25 JANUARI 1978
RADIO - TV KUNST
PAGINA 5
NEDERLAND 1
18.25 - Sesamstraat (NOS)
18.55 - Journaal (NOS)
19 04 - Van gewest tot gewest en Internationaal Agrarisch
Nieuws (NOS)
19.50 - Zendtijd van de Pacifistisch Socialistische Partij (POL.
PARTIJEN)
20.00 - Auto met schade, uit de serie P.K. (NOS)
21.15 - Vangoghiana, voor blazers, strijkers en slagwerk (NOS)
21.35 - Journaal (NOS)
21.50 - Den Haag vandaag (NOS)
22.05 - Panoramiek (NOS)
22.35 - Studio Sport (NOS)
23.00 - Journaal (NOS)
NEDERLAND 2
18.15
18.45
18.55
19.04
19.29
20.30
21.30
22.35
23.25
Natuurkunde, les 8 (TELEAC)
Toeristische tips (NOS)
Journaal (NOS)
Kon hesi baka - Kom gauw terug, jeugdserie (IKON)
Kenmerk: informatierubriek over kerk en samenleving
(IKON-KRO RKK)
Journaal (NOS)
Film van de Nederlandse Stichting voor de Leprabe
strijding (SOCUTERA)
De brave soldaat Schwejk, tv-serie (VARA)
Groot uur U (VARA)
De tol van de roem, show (VARA)
Journaal (NOS)
DUITSE TV
WOENSDAG 25 JANUARI
DUITSLAND I WDR: 18.00
Progr.inform. Aansl. Natuurserie.
18.40 Wie das Leben so spielt.., tv-
serie. 19.15 Actual. 19.45 Tip um 4tel
vor 8). 20.00 Journ. 20.15 John
Glueckstadt, tv-film. 21.50 We-
tensch. progr. 22.30 Actual. 23.00
Sport.
DUITSLAND II
18.20 Amus.progr. 19.00 Journ. 19.30
Die Bankiers, tv-serie. 20.15 Inform,
progr. 21.00 Journ. 21.20 Starsky
Hutch, misdaadserie. 22.05 Film-
reportage. 22.50 Die Rakete, tv-fdm.
0.35 Journ.
Engels. 19.00 Journ. 19.15 Film
reportage. 20.00 Journ. en wecr-
overz. 20.15 Fümreportage. 21.00
Momente. 21.15 Fümdocum. 22.00
Der 7. Sinn. 22.05 Faustrecht der
Grosstadt, speelfilm. 23.35 Journ. en
BELGISCHE TV
WOENSDAG 25 JANUARI
BELGIÉ VLAAMS
18.15 Kinderserie. 18.20 Jeugdma-
gazine. 18.50 Luchtschippers, tv-se
rie. 19.40 Morgen. 19.45 Journ. 20.10
Weerber. 20.15 Trekking van de lo
ten. 20.20 Happy Days, tv-serie. 20.45
Washington met gesloten deuren,
tv-serie. 22.20 Cult, progr. 22.50
Journ. en Wetstraat
Vanavond gaat Koos Postema's "Een groot uur U" het achtste
seizoen in. Koos begint gewoon weer, zonder dat hij de persdienst
van de VARA daarover uitgebreid aankondiging heeft laten doen,
zonder dat hij zelf uitspraken als "het moet dit seizoen nog beter dan
best wordenheeft geventileerd.
Koos: "Waarom zou ik? Aan de opzet van het programma is niets
gewijzigd en "Een uur U" blijft onveranderd met meer dan een
etiket dat op veel dingen te plakken is. Een waarmerk, meer niet".
Hety'Uur U" van vanavond is een "Groot Uur U", om de simpele
reden dat de uitzending iets langer dan zestig minuten duurt. Het
onderwerp is "voeding" en in het bijzonder "de wijze keuken Dat
laatste is dan een vrije vertaling van het Franse "nouvelle cuisine",
een aanduiding vooreen nieuwe manier van koken waarbij op de
eerste plaats rekening wordt gehouden met de - blijvende - gezond
heid van de consumentNu is die "nouvelle cuisine" in zoverre niets
nieuws dat er al druk over gepubliceerd is, maar meestal gebeurde
dat door culinaire geheimsch rijvers die niet duidelijk maakten dat
die "wijze keuken" ook - of juist - van toepassing kan zijn op de
dagelijkse drie-eenheid aardappelen-vlees-groente
Koos: "Daa rom heb ik vanavond ook iemand in het programma die
een demonstratie geeft hoe iets eenvoudigs als een biefstukje bakken
gezonder kan gebeuren. Voorts zal ik een gesprek hebben met de
beheerder van de kantine van een zeer groot bedrijf, die bijvoor
beeld probeert die giote, vettige, glibberige frikadel uit te bannen en
er een gezonder hapje voor in de plaats te brengen.
In totaal zal Koos Postema dit winterseizoen viermaal "Een UurU"
op de VARA-televisie afleveren. Van de zomer worden enkele vorig
jaar uitgezonden Uur U's" herhaald (onder meerde uitzendingen
die waren gewijd aan erfelijkheid en aan "de waarheid aan het
ernstig ziekbed"). En ook voor het winterseizoen 197811979 staat
"Een Uur U" al op het VARA-reperloire.
De voorbereidingen voor het carnaval in Oeteldonk, oude teke
ningen van Maastricht en het herstel van een deel van de stadsmuur
in Amersfoort vormen de onderwerpen van het NOS-progr
"Van gewest tot gewest", vanavond op Ned. 1 (19.04-19.50).
WOENSDAG 25 JANUARI
HILVERSUM I
PP: 18.19 Uitz. van D.S.'70. 18.30
Nws. TROS: 18 41 (S) De verhalen
van Virgilius, vervolgverhaal voor
kleuters. 18.45 (S) Michel en Louis,
amus.progr. 19.05 (S) Hartje Am
sterdam, amus.progr. 22.00 (S) Een
mondje Frans. 22.30 Nws. 22 40 Ak-
tua IV. 23.00 Kruis en Mol. 23.55
Nws.
HILVERSUM II
18 00 Nws. VARA: 18.11 Dingen van
de dag. 18.25 (S) Tussen start en fi
nish, sportprogr. 19.30 (S) Bras
sband Magazine. 20.00 Nws. 20.05(S)
VARA-Klassiek. 21.45 (S) Over
vroeger in proza en poezie. NOS:
22.15 Open School. 23.00 CS) Met het
oog op morgen. 23.05 Aktual.overz.
Radio-TV 23.10 De krant van mor
gen. 23.20 Den Haag Vandaag. 23.52
Even op adem komen, yoga. 23.55
HILVERSUM III
NOS: 18.03 De Vacaturebank. 18.10
(S) NOS-maal. 19.30 (S) Langs de
lijn, sport en muziek 23 02 (S)
NOS-Jazz. 0.02 (S) Metro's Midnight
Music 1 02 (S) Muzekuul. 2.02 (S)
Dat wordt weer nachtwerk. 4.02 (S)
De achternacht.
DONDERDAG 26 JANUARI
HILVERSUM I
NCRV: 7.00 Nws. 7 02 Het levende
Woord. 7.08 (S) te Deum Laudamus,
gewijde muz. 7.30 Nws. 7.41 Hier en
nu. 7.55 (S) Vandaag donderdag,
gevar progr 8 24 Trefwoord 8 30
Nws 8.36 Gvmn voor de huisvrouw
8.45 (Si Wie weet waar Willem Wever
woont1, vragen van luisteraars. 9 45
(S) Onder de hoogtezon, pastoraal-
12.00 (S) De Kilima Hawaiians
Show. 12.15 Boer en tuinder. 12.26
Meded. voor land- en tuinbouw.
12 30 Nws. 12.41 Hier en nu. 12.55(S)
Middagpauzedienst. 13.15 (S) Een
uur natuur. 14.15 (S) NCRV-Globaal.
gevar. progr. (15.30 Nws.). 17.30 Nws.
17.32 Hier en nu.
HILVERSUM II
AVRO: 7.00 Nws. 7 11 Ochtend-
gymn. 7.20 AVRO-klok (8.00 Nws.
8.11 Radiojournaal). 8.50 Morgen
wijding. NOS: 9.00 De Gebeurtenis,
docum. 9.35 Waterstanden AVRO.
9.40 Schoolradio 10.00 Radio-La-
waaipapegaai. 10.10 Arbeidsvitami
nen. (11.00 Nws. 11.03 Ra
diojournaal.) 11.30 Rondom Twaalf.
12.15 AVRO's Sportpanorama. 13.00
Nws. 13.11 Radiojournaal 13.25
Beursplein 5 13 30 n Middagje
AVRO. (1600 Nws. 16.03 Ra
diojournaal 17 00 13-Spcciaal. 17.40
De Vrije Gedachte 17.55 Meded.
HILVERSUM III
TROS: 7 02 (S) Met Peter gaat het
beter. 9.03 (S) De Hugo van Gelderen
Sh..w 1 1 03 i SGeiar.l Vil
draait op verzoek. 12.03 (S) Boter,
Klaas en prijzen. 14 03 (S) Pol-
derpopparade 16.03 (3) De Europa-
HILVERSUM IV
KRO: 7 00 Nws. 7.02 (S) Badinerie
900 Nws 902 (S) Aan woorden
voorbij. 9 10 (S) Solo. 10 00 (s) Hel
sinki Festival 1977 12 00 <S> Ron
dom Bartok 14 00 Nws. 14 02 (S)
Spektakel b 1 ije )s) Voor de droom
begint 15.00-17 00 <S) Edward Elgar
- The Deemof Gerontius.
LEIDEN - In het Stedelijke museum "De Lakenhal" is tot 6 maart een hoogste curieuze
tentoonstelling te zien, waar ingenieus geconstrueerde machines van Leidenaar Henk
Gosses te pronk staan, en grote, witte schilderijen van Folly Klomp hangen. Twee op s
zichzelf staande kunstuitingen die een bezoekje aan de Lakenhal zeer de moeite waard
maakt.
De machine, een uitvinding die
men nog nooit mooi, vanuit een
estetisch oogpunt bezien, heeft
gevonden, is in deze eeuw om
meer dan een reden gewaardeerd
door kunstenaars. De Futuristen
en de Stijl groepering zagen in de
machine nieuwe dimensies om
zich mee uit te drukken. De snel
heid, het reproduceren, de lo
pende band, het machinale, het
zijn elementen die zij in hun
kunst probeerden te gebruiken
en uitdrukkingskracht te geven.
Maar de machine als zelfstandig
element voor een kunstwerk te
gebruiken was er bij deze kun
stenaars nog niet bij. De eerste
die de machine als uitgangspunt
heeft genomen voor een kun
stobject is de Zwitser Joan Tin-
guely. Zijn machines zijn echter
anti-machines, ze drukken niet
datgene uit wat je van een ma
chine zou verwachten, maar al
leen zichzelf. De bewegingen van
de raderen, spoelen, buizen, hun
geknars, gepiep en gekraak pro
duceren niets en brengen niets
teweeg. Het gaat alles net even
anders waardoor de nadruk op de
machine zelf valt. De machines
van de kunstenaar die in de La
kenhal exposeert, Henk Gosses,
lijken in dit opzicht op die van
Tinguely, namelijk dat ze niets
anders dan zichzelf uitdrukken.
Maar bij hem is er nog wat meer
mee aan de hand. De machines
van Gosses produceren wel iets,
althans ze zetten iets in bewe
ging. De niets vermoedende be
zoeker, die in de gang die leidt
naar de expositie twijfelt welke
kant hij nu uit zal gaan, links naar
de oudere kunstvoorwerpen
kijken of rechts naar de tentoon
stelling van moderne kunst, zal
niet lang hoeven te aarzelen aan
gezien een ingenieus gecon
strueerde hand hem vanuit de
expositiezaal wenkt. Dichterbij
Rotterdamse agenten hebben
eind vorige week 's nachts in een
busje een schilderij gevonden,
dat in januari 1976 uit een huis
aan de Adrien Moonenweg in
Den Haag met nog vier andere
doeken was gestolen. Het
schilderstuk, een winterland
schap van Schelfhout, is 260.000
gulden waard.
De agenten hadden belangstelling
voor het busje, omdat een
raampje kapot was en er niemand
in zat. Het busje was in Rot
terdam gehuurd. De politie pro
beert er achter te komen wie de
huurder is geweest. De andere
schilderijen zijn nog zoek.
gekomen kan hij zichzelf zien in
een spiegeltje dat achter de hand
vastzit, zodat het lijkt alsof de
machine niet gewenkt heeft,
maar de bezoeker zelf. Eenmaal
binnengekomen is er geen terug
gaan meer mogelijk. Niet alleen
zijn de machines van Gosses te
interessant, maar tevens hangen
er grote, witte schilderijen van de
andere exposant Folly Klomp.
Schilderijen waar één ieder ge
heel in weg kan dwalen, ook al zal
bijna tachtig procent van de be
zoekers zeggen dat kleine Kees
van drie het ook had kunnen ma
ken. Een opmerkelijke expositie
van kunstwerken die je maar zel
den te zien krijgt. De machines
van Gosses brengen, zoals ge
zegd, bepaalde zaken in bewe
ging.
Voor het merendeel zijn dit mense
lijke lichaamsdelen die gebruikt
worden voor de symboliek in de
objecten van Gosses. "De droeve
bruid" is één op het eerste gezicht
normale poppekop met een lief
sluiertje voor. De machine een
maal in werking gezet, door mid
del van een zwengeltje of door op
een knopje te drukken, dit van
wege de noodzakelijke plaatsing
van de machines in vitrines, geeft
het volgende beeld, een onzicht
baar transportbandje brengt zil
verkleurige pareltjes naar boven
en stort ze in een gootje. Als tra
nen komen ze dan uit de ogen van
de bruid rollen, die langzaam "ja"
knikt: via een gat in de wang ko
men de pareltjes weer op de
transportband terecht en de
"Vive F. Klomp", een schilderij
LEIDEN - Men kan een to
neelstuk als 'De verloren eer
van Katharina Blum', gister
avond opgevoerd in een af
geladen LAK-theater op twee
manieren benaderen.
Men kan een oordeel vellen
over dwangmatigheid waar
mee Heinrich Böll het gege
ven bedacht heeft als reactie
op de hetze, die tegen hem
gevoerd is in de Duitse Sprin
ger-Pers en men kan ook kri
tische kanttekeningen plaat
sen bij de interpretatie van
het verbaal gegeven door het
Fakkel-Theater uit Antwer
pen. Wanneer men een op
merking wil maken over de
mate van inleving in het
thema door de auteur Bóll zelf
(en daarmee onlosmakelijk
verbindend de toneelbewer
king van dit gegeven door
Margarethe von Trotta), valt
in de eerste plaats op het na
drukkelijk afzetten tegen de
geciviliseerde maatschappij,
die door Heinrich Böll meer
malen is beschreven als een
kwalijke resultante van het
door Hitier geplande 'Dritte
Reich'. Het 'Wirtschaftswun-
der' is in zijn ogen een sa
menzwering van kapitalisten
en opportunisten. Welja,
wanneer je langs dergelijke
lijnen denkt, zullen terroris
ten en andere 'wereld
hervormers' je spoedig gaan
verafgoden en je spreekbuis
van hun ideologie trachten te
maken. Wanneer men de in
cidenteel extremistische
sympathieën, die doorklin
ken een ogenblik buiten be
schouwing wil laten, moet
nijdelijk de conclusie
getrokken worden, dat Böll,
ondanks zijn geestelijke ba
gage (waardoor een sterk
rood-gekleurd toneelstuk
ontsond) er in is geslaagd een
fantastisch stuk te schrijven.
Ook de interpretatie daarvan
door Von Trotta is buiten dis
cussie van niveau. Maar wat
het 'Fakkeltheater' er vervol
gens mee doet is moeilijk om
schrijfbaar. Regelmatig op
amateurtoneelniveau vertoe
vend, typisch 'Belgische' zin
swendingen en uitdrukkin
gen gebruikend, die in Ne
derland nu eenmaal op de
lachspieren werken juist op
momenten, waarop zoiets be
slist niet op prijs wordt ge
steld, slaagde het 'Fak
keltheater' er gisteravond
geenszins in de sfeer van Böll
op te roepen. En is nu duide
lijk en te nadrukkelijke
sprake van een Belgische to
neelgroep, die een Duitse
auteur speelt. Men kan in de
theateraankondiging dan wel
spreken van een 'dokumen-
taire aktualiteitsthriller,
waarin centraal gesteld wordt
in hoeverre de persvrijheid de
privacy kan aantasten', over
tuigen doet het inmiddels al
lerminst. Bijvoorbeeld de
passage, waarin een journa
list de plaats inneemt van de
commissaris om Brettloh, de
ex-echtgenoot van Katharina
Blum (Ria Verschaeren), een
verhaal voor zijn krant te
ontlokken lijkt zo onwerke
lijk, dat het riducuul over
komt. Jammer van het inte
ressante gegeven, het is een
volwassener opvoering
waardig.
Bert Koekebakker
bruid kan opnieuw droef zitten te
wezen. Dit is slechts één voor
beeld van de vele intrigerende en
geestige machientjes die Gosses
gemaakt heeft. Gosses gebruikt
machientjes om de oppermacht
van de omstandigheid, zoals door
Hans Sizoo goed geschreven toe
lichting op de tentoonstelling
vermeldt, in ons bestaan te ver
beelden en te symboliseren. Die
oppermacht van de omstandig
heid zit hem in erfelijkheid, mi
lieu, toeval e.d. Een mens kan
daar niet anders dan als een ma
chine op reageren, zo doen al
thans de menselijke figuren in de
machines van Gosses. De mens is
er de machine, de machinerie de
onbecijferbare machinist, aldus
Sizoo. De "Bevrijdingsmachine
nr. 2" toont dit nog eens te meer
aan. Een pop zonder hoofd maar
met vleugels. Zou vrij weg willen
vliegen. Helaas kan dat niet aan
gezien de pop aan de machine
vastzit. Maar deze machine houdt
de pop niet alleen vast. Wanneer
het apparaat in beweging wordt
gesteld doet het alles om de pop
in haar vrijheidsstrijd te stimule
ren. De machine is de motor die
de drang naar vrijheid bepaald en
hiermee geeft ze gestalte aan
Gosses' idee dat de mens in zijn
hang naar vrijheid onvrij is, dus
eigenlijk bepaald wordt door de
krachten die om hem heen wer
ken, waar de machine symbool
voor is. Naast deze opmerkelijke
en verrassende machinetjes waar
één ieder zijn fantasie op kan
botvieren, hangener in dezelfde
ruimte veertien schilderijen van
"Bevrijdingsmachine nr. 2" van Henk Gosses
Folly Klomp waar men eveneens
veel fantasie in kwijt kan. Grote
witte doeken, met zeer weinig
beeldelementen, maar met een
ruim aantal interpretatiemoge
lijkheden. Klomp probeert zowel
de door compositie en opbouw
gesuggereerde ruimte als het
vlak van het tweedimensionale
doek tot hun recht te laten ko
men. Hij plaatst in de witte vel
den kleine, fel gekleurde vlakjes
die men als daken of huisjes,
staande in een landschap zou
kunnen interpreteren, maar die
in elk geval in de verte van het
landschap staan. Tegelijkertijd
echter springen deze vlakjes,
door hun sterke contrast met het
reine wit, naar voren.
Hierdoor laat hij de vlakheid van
het schilderij als compositie in
tact. Er treden op deze manier
twee verschillende aspecten naar
voren, ruimtelijkheid en twee
dimensionaliteit, zonder dat ze
afbreuk aan elkaar doen. In an
dere schilderijen weet Klomp
nog veel ingewikkeldere ruimte
situaties te creëren, door middel
van overlappingen en oversnij
dingen van vlakken en vormen,
zonder daarbij afbreuk te doen
aan de vlakheid van het schilderij
als compositie. Het is wel nodig
enige tijd te nemen voor het be
kijken van deze doeken voordat
men de verschillende subtiele
nuances opmerkt. Men is maar al
te gauw geneigd om na het be
kijken van de geestige machines
van Gosses, de stille, rustgevende
schilderijen van Klomp als vol
komen belachelijk af te doen.
Mocht men echter dan nog niks
zien in deze doeken, dan is het
aan te raden de door Hans Sizoo
geschreven catalogustekst rustig
door te nemen.
JURRIAAN KRANENDONK
«VB
Komend vooijaar zal de VARA een
televisiespel opnemen dat ge
schreven is doorKoos Pos
tema. Het stuk, dat "De Verden
king" gaat heten is gebaseerd op
een levensverhaal dat Postema
verschaft werd voor een "Uur U",
maar dat nooit voor dat prog
ramma gebruikt is (en ook niet
gebruikt zal worden) omdat de
hoofdpersoon van dat verhaal
"niet in beeld kan".
Postema: "Ik ben met het verhaal
naar onze afdeling drama gestapt
en daar zei men dat er een prima
televisiespel in zou zitten. Ver
volgens heb ik op de afdeling een
half uurtje les genoten in het
schrijven van een dialoog en ben
aan de slag gegaan, met in m'n
achterhoold het idee: als het
schip strandt, dan kunnen echte
auteurs er altijd nog wel iets mee
doen".
Postema's schip strandde echter
niet en zo staat hij nu ook als
drama-auteur te boek. "De Ver
denking" gaat over een man die
niet juridisch verdacht wordt,
maar over wie zijn omgeving
denkt: er zou wel eens iets loos
met hem kunnen zijn. Koos Pos
tema: "Dat is veel erger dan het
lijkt. Dit soort verdenking leidt -
zeker bij de man in mijn verhaal -
tot uitstoting, tot totale vereen
zaming".
ADVERTENTIE
De actrice Lee Grant en haar echtgenoot Joe Feury voor hi
zijnde huis in Malibu Californie),dat door een storm werd
goede humeur heeft daar zo te zien niet onder geleden.
