TERUG NAAR DE MAGINOT-LINIE
De geschiedenis van
een historische fout
Driedaagse voettocht door een
fel realistisch museum
De "Maginotlinie' werd na de
Eerste Wereldoorlog ge
bouwd als een Frans verde
digingsbolwerk tegen de
Duiters. Naamgever van de
zeer uitgestrekte onder
grondse lijn van betonnen
kazematten, tankvallen, un-
datiewerken en lichtere ves
tingen in André Maginot, die
van 1929 tot 1932 de Franse
minister van oorlog was. De
Duitsers veroverden de linie
in 1940 op de Fransen. Vier
jaar later werden de gealli
eerden weer heer en meester
over de verdedigingslijn.
Vooral die tweede verove
ring ging gepaard met zware
gevechten.
Het tastbare resultaat daar
van is nog altijd aanwezig,
omdat de linie na de oorlog
intact bleef en het gebied
voor publiek hermetisch
werd afgesloten. Volkomen
onbenut ligt in oost-Frank
rijk daardoor nu een verwil
derde bos- en wijnbouw-
streek die ruw-dooraderd is
met betonnen bunkers en de
resten van een bloedige
strijd. Kort geleden kwam
deze "Maginotlinie" nog in
ternationaal in het nieuws,
toen de ontvoerders/moor
denaars van de Duitse werk
geversvoorzitter Hanns
Martin Schleyer er werden
gezocht.
De Katwijkse fotograaf Dick
Hogewoning (29) drong voor
de lezers van deze krant het
"Maginot'-gebied binnen.
Hij maakte, gewapend met
een uitgebreide fotografie
uitrusting, een voettocht
van drie dagen door dit
spookachtige gebied en
kwam met een huivering
wekkende en niet minder
unieke serie platen. Des te
unieker is deze serie, omdat
de "Maginotlinie" op de no
minatie staat om te worden
ontmanteld. Hierbij der
halve een selectie uit het fo
tomateriaal, gelardeerd met
een overzicht van hetgeen
tijdens de voettocht is be
leefd.
is - blijkt hij meer geld nodig te
hebben voor de bouw van zijn
troetelkind. Ondanks het scep
ticisme van rechts in het par
lement komen de miljarden er.
Door
Jos van der Meer
foto's
Dick Hogewoning
Evenals diverse volgende kredie
ten: de "Maginotlinie" is inmid
dels van levensbelang geworden
voor de grote industrie van
Frankrijk.
AVONTUUR
„Nu wij ons zoveel inspanningen
hebben getroost voor de bouw
van de versterkte barrière die de
"Maginotlinie" is, zouden wij dan
zo gek zijn om ons daarbuiten te
wagen om ons in ik weet niet wat
voor een avontuur te storten?"
Dit vroeg generaal Maurin zich af
tijdens een bijeenkomst in 1936
van de Nationale Vergadering.
Deze generaal was Maginot in
middels opgevolgd als minister
van oorlog in Frankrijk en ook
Maurin was al besmet met de
ziekte die toentertijd epidemi
sche vormen aannam bij degenen
die de oprukkende troepen van
i landmijn gereden jeep ligt er heden ten dage nog altijd precies zo bij als
"De Duiters mogen nooit meer de
kans krijgen de Franse grenzen te
overschrijden zonder daarbij
noemenswaardige tegenstand te
ontmoeten." Deze mening ven
tileerde de Franse minister van
oorlog Paul Painlevé eind 1927
tijdens een gesprek dat hij had
met voorzitter André Maginot
van de kamercommissie voor le
ger en bewapening. Angst voor
een herhaling van hetgeen
Frankrijk tijdens de Eerste We
reldoorlog was overkomen was
de raadgever bij Painlevé's plan
nenmakerij: hij wilde komen tot
de bouw van versterkingen langs
de grenzen van Frankrijk met
Duitsland. Een uiterst ingrij
pende klus, die de minister alleen
kan doen uitvoeren met behulp
van Maginot. Ondanks het feit
dat Painlevé zijn miljardenplan
geheel en al afstemt op wat al ge
ruime tijd geschiedenis is, weet
deze de voorzitter van de kamer
commissie warm te maken voor
het project, dat welke toekomst
visie dan ook volkomen mist.
Vervolgens gaat André Maginot vol
elan, maar zonder de nodige wer
kelijkheidszin aan de slag. Hij
slaagt erin "zijn" commissie te
overtuigen van het belang van de
bouw van een verdedigingslijn,
zodat zij enorme bedragen be
schikbaar stelt voor de aanleg
van de "Maginot-linie". Op 17
februari 1928 begint de bouw van
het stelsel van verdedigingswer
ken onder de grond in het bos- en
wijnbouwgebied in oost-Frank
rijk, dat loopt vanaf de Belgische
grens via Metz en Strasbourg tot
aan de grens met Zwitserland.
Korte tijd later - wanneer Magi
not eenmaal minister van oorlog
Hitier zouden moeten stoppen:
de afkeer van avontuur binnen
het Franse leger.
In 1936 bezette Hitier het Rijnland.
De Franse premier Léon Blum
riep generaal De Gaulle bij zich
om te vragen wat die dacht dat er
zou gebeuren als er oorlog uit
brak. De generaal antwoordde:
"Uit onze versterkingen toekij
kend zullen we zien hoe Europa
tot slaverij wordt gebracht." Met
die opmerking toonde De Gaulle
zich op jammerlijke wijze een
uitstekend voorspeller. De angst
van Painlevé en Maginot in 1927
zou een slechte raadgever blijken
te zijn geweest voor het reageren
op Duitse acties gedurende de
Tweede Wereldoorlog. De "Ma
ginotlinie" zou de belichaming
worden van de passieve geest en
houding die tussen 1919 en 1940
in Frankrijk jegens de buiten
landse gevaren heersten.
Nadat Hitier het Rijnland had be
zet, veroverde of bezette hij - ter
wijl de Fransen in hun "Maginot"
-bunkers zaten - Tsjecho-Slo-
wakije, een deel van Polen. De
nemarken en Noorwegen. Ver
volgens ondergingen begin 1940
Nederland, België en Frankrijk
dezelfde be- of lieven mishande
ling. Frankrijk kon in de handen
van de Duitsers vallen, doordat
de "Maginotlinie" aan de grens
van België eindigde. Hitier kon
daar met een concentratie van
zijn hoofdmacht op vrij gemak
kelijke manier een doorbraak tot
stand brengen: de linie bleek
toen veel te eenzijdig op het oos
ten gericht. Na een hevige strijd
hebben de geallieerden de "Ma
ginotlinie" in 1944 weer op de
Duitsers veroverd.
Drie barrières op telkens zo'n 25 meter afstand
van elkaar zullen de "Maginotlinie,' vlak voor de
Tweede Wereldoorlog tot een schijnbaar on
neembare vesting hebben gemaakt in de ogen
van de Fransen.
Zoals de met dodelijke pinnen uit
geruste drie hekwerken er nu bij
staan, lijken ze echter symbolisch
voor hetgeen de geschiedenis in
tussen heeft geleerd. De Duitsers
namen de linie in 1940 met tame
lijk gemak en via een list; twee
van de drie hekken zijn anno 1977
niet eens meer afgesloten en het
derde danig roestige exemplaar
zit weliswaar stevig op het
ouderwetse slot maar is na enig
wrikwerk wel open te krijgen.
Dat laatste ontdekte de Kat
wijkse fotograaf Dick Hogewo
ning (29) toen hij zich bij het hek
vervoegde - in de buurt van de
grens van Frankrijk met
Luxemburg - voor het maken van
een driedaagse voettocht door dit
gebied van de oostelijke Franse
verdedigingswerken. De Tweede
Wereldoorlog kwam daarbij
keihard tot leven: het gebied is
wellicht het felst realistische mu
seum dat er bestaat.
Nog maar nauwelijks is Hogewo
ning het hek gepasseerd of hij
wordt al geconfronteerd met wat
oorlog is: de dood, die hem tij
dens zijn tocht voortdurend zal
blijven begeleiden. Een totaal
uiteengereten jeep, rond 1940 op
een landmijn gelopen en sinds
dien blijven liggen. De fotograaf:
"Je gaat op zo'n tocht werkelijk
dertig jaar terug in de tijd. Ik
voelde me iemand anno 1940. Ik
ervoer een heel sterke verbon
denheid met de mensen die de
hel van toen hebben meege
maakt. Je zag precies voor je wat
voor 'n gruwelijkheden daar al
lemaal hebben plaatsgevonden.
Zo'n uiteengereten soldaten
schoen die je bij die jeep
vindt...Dat zegt genoeg
Nadat de Hitler-Duitsers de "Magi
notlinie" op 19 juni 1940 op de
Fransen hadden veroverd, ver
spreidden zij in Nederland het
moreel ondermijnende en uiterst
zelfverheerlijkende geschrift
over die actie onder de bevolking.
Twee fragmenten daaruit:
"Een oude holle weg, nu opgevuld
met takkebosvei sperringen die
over hun hele lengte door een zij
koepel worden bestreken, biedt
ons slechts een schijndekking.
Het kost ons gewonden. Uit de
bunkers wordt met granaatko
gels en mijnen geschoten. Toch
gaat onze aanval met rukken
voorwaarts. We moeten er door
heen en we zullen er doorheen.
Want we hebben een zwakke plek
in de linie uitgezocht."
"Onze infanterie rukt nu snel op,
door het spervuur van het bos
tussen de bunkers. We slaan het
laatste restje tegenstand neer in
geïmproviseerde veld- en bos-
stellingen en rukken door het bos
de dorpen binnen; de divisie
raakt in beweging. De legendari
sche "Maginotlinie" is in enkele
uren gebroken, de dam is gebar
sten. Door de openingen stromen
in eindeloze rijen pantseijagers-
en verkenningsafdelingen plus
wielrijderscompagniën binnen."
De bunkerkoepels die de Duitsers
in hun geschriften vermeldden
waren het voornaamste reisdoel
van de Katwijkse fotograaf Ho
gewoning tijdens diens voettocht
door de - voornamelijk onder
Hekwerk bij het begin van de linie; op 25 meter afstand staat er telkens
weer een dergelijke barrière.
gronds gebouwde - "Maginot
linie". Hij vertelt ervan: "Ik wilde
in een bunker zien te komen, om
dat ik van tevoren had gehoord
dat dat onmogelijk zou zijn. Ik
ontdekte al gauw dat er niet door
de dikke, gepantserde deuren die
officieel toegang geven tot die
bunkers was heen te komen. Mijn
kans, bedacht ik, ligt dus bij die
koepels waaraan de meeste bun
kers in de linie herkenbaar zijn."
Hogewoning derhalve op zoek naar
een geschutskoepel, voortdu
rend op zijn hoede voor het trap
pen op een van de vele mijnen die
nog in het spookachtige bosge
bied liggen, keer op keer oog in
oog met "oorlog": een geschuts-
statief, een met kogels door
zeefde helm, de weerzin
wekkende luchtkokers die her en
der uit dichtbegroeide bunkers
steken en die de omgeving haar
hijgende angstaanjagendheid
geven. "Het idee dat er daar twee
keer een ontzettende strijd heeft
gewoed, het besef dat daar veel
doden zijn gevallen, het idee dat
er overal mijnen liggen én de we
tenschap dat de toegang streng
verboden is maken het fascine
rend er te lopen...je moet je eens
voorstellen: zo'n helm vol kogel
gaten. Dat maakt grote indruk;
het enige dat je denkt is: Daar
heeft iemand in gezeten die nu
dood is..."
Een derde - en laatste - stuk uit de
Hitier geschriften; de "Maginot
linie" in 1940: "Wie niet vlug ge
noeg is en wie niet zorgt de land
mijnen niet aan te raken, vliegt de
lucht in. Sprongsgewijs naderen
de Duitse stoottroepen de bun
ker. De kapitein springt mee,
zoals hij dat als jong soldaat wel
vaak genoeg zal hebben gedaan.
Pionier Holzman vindt de dood.
Hij is niet vlug genoeg voor zijn
eigen springstoflading in dek
king kunnen gaan. Evenzo pio
nier Klinke...Maar, de versper
ring is in de lucht gevlogen, de
kameraden kunnen passeren."
Doordat de weelderige wildgroei
van het struweel in het doodstille
en doodse gebied in deze tijd van
het jaar in ruste is, vindt de Kat-
wijker "zijn" koepel al gauw. Met
een breekijzer en een hamer
wurmt hij er een luikje van open.
Die klus kost hem een half uur.
Dan valt het stuk metaal van
vijftig bij vijftig centimeter naar
beneden. Hij verhaalt:
"Het duurde enkele seconden
voordat ik dat zware geval hoorde
kletteren, dus het moest flink
diep zijn onder dat gat. Ik wrong
me naar binnen, hangend aan een
touw. en toen bungelde ik daar.
Omdat het binnen bolvormig was
en aardedonker zwiepte ik van
links naar rechts zonder steun te
kunnen vinden en met het besef
dat ik in een onzichtbare schacht
van enkele tientallen meters diep
hing. Nou, dat was het enige mo
ment waarop ik 'm tijdens mijn
tocht door de "Maginotlinie" heb
geknepen. Vooral ook omdat ik
wist dat als ik emit wilde ik me
met één arm moest optrekken
vanwege dat kleine gat. Een klein
stemmetje zei dan ook tegen me:
Je moet d'r uit Dick, anders kom
je er nóóit meer uit
"Ik ben er uit geklommen en heb
een touwladder gemaakt. Het
enige leven dat ik beneden aan
trof bestond uit ratten. Het was er
stervensdonker en 't stonk ver
schrikkelijk. Ik durfde geen vuur
te maken omdat ik er rekening
mee hield dat er moerasgas hing
en er ontploffingsgevaar was.
Met een zaklampje ben ik op pad
gegaan door de bunkers. Een
telefoon kwam ik tegen, was- en
plasbakken, een bommenlift van
nog helemaal glimmend koper
vanwege het zuurstofgebrek in
die hermetisch afgesloten bun
kers en uiteindelijk kwam ik bij
water. Ik ben er nog doorheen
gewaad tot ik bij een trap kwam".
Een volgende poging om elders een
bunker binnen te komen: een
koepel met een ijzeren trap. Ho
gewoning bindt zich met een
touw vast aan een boom en daalt
de trap af. Plots breken de ver
weerde treden af. Vlak boven de
bodem van de schacht blijft-ie
bungelen: de zijarmen blijken
volgestort met beton. "Ik ben
toen dat bosgebied maar inge
trokken en kwam op een gegeven
moment op een heuveltje waar
een veldslag was geweest. Er la
gen overal gasmaskers met ko
kers. Ik vermoed dat daar de slag
is geweest van de geallieerden te
gen de Duitsers in 1944. De
Duitsers wilden een soort gas-
oorlog voeren maar kwamen be
drogen uit nauwelijks was de
strijd begonnen of de wind
draaide zodat de Duitsers moes
ten vluchten voor hun eigen gas".
Oorlog, wapens, oog in oog met de
dood. Vertoevend in dit slagveld
zonder leven maakte Hogewo
ning deze zaken niet alleen uit het
verleden maar ook :n het heden
mee. Hij vertelt daarover.
"Eén keer heb ik in dat gebied twee
mensen gezien Ik had net een
Duitse pistoolmitrailleur gevon
den en ik lag even op een bunker
te rusten, toen er op 200 a 300 me
ter afstand van me een auto
stopte. Twee kerels stappen uit,
allebei gewapend met een ge
weer. Ze gaan ieder een kant uit,
zodat het lijkt of ze me willen om
singelen. Steeds dichterbij ko
men ze, steeds dichterbij, allebei
hun wapen voor zich uit ge
richt
"Tja, wat doe je in zo'n geval? Ik
ben plat op die bunker gaan lig
gen want weglopen zou teveel
lawaai geven: de grond lag be
zaaid met dorre bladeren dus
mijn voetstappen zouden zeker
tot op honderden meters in de
omtrek te horen zijn geweest.
Maarhet geluk was aan mijn
kant. Er kwam een vliegtuigje
over - een Piper Cherokee geloof
ik - en toen dat vlakbij was kon ik
naar het hek bij de uitgang spur
ten: een paar kilometer rennen
voor m'n leven dus. Nimmer zal
ik precies weten wa die kerels
met me voor hadden. Als dat
vliegtuig niet was overgekomen?
Ja. ik weet het ook niet, me ge
dekt houden en hopen, denk
ik
Achteraf kan de fotograaf filosofe
ren: "Mijn tactiekje kon ik na
tuurlijk niet meer toepassen toen
ik zo voor die lui op de vlucht
was Er lagen overal mijnen, he
en ik dacht eerst steeds van: als ik
een klik hoor moet ik geen stap
meer zetten en me vlak naast de
mijn laten neervallen. Als je na
melijk ver weg springt kun je
door scherven van zo n ontplof
fend projectiel worden geraakt,
terwijl als je er naast ligt de kans
bestaat dat die scherven over je
heen suizen. Toen ik daar zo
rende besefte ik maar al te goed
welke keuze ik deed".
Sterker nog, nu kan hij lachend
beweren er verheugd over te zijn
iets dergelijks te hebben meege
maakt. "Ik was achteraf wel blij
met dat voorval, ja. Er gebeurde
tenminste iets. En een dergelijke
vlucht krijgt natuurlijk een heel
aparte sfeer doordat ik me in een
dergelijke omgeving bevond: de
bomen waren kaal, vogels heb ik
daar niet gehoord, buiten die
twee kerels ben ik verder geen
mensen tegengekomenIk
voelde me, toen ik daar zo voor-
trende. echt opgejaagd, bedreigd.
Ik voelde me een soldaat in oor-
logsjjd".
Overzicht van het spookachtige gebied van de Maginotliniein Frankrijk: betonnen bunkers ingepakt
nlderd struweel.
