Een kaars
voor Maria
Hl
de weekbladen
De Groene
deTijd
accent
Behoud
van
werk
staat
centraal
bij cao-
overleg
EISEVIERS
DONDERDAG 29 DECEMBER 1977 -
Kerstmis is voorbij. Maar nog niet
helemaal. Het suddert nog wat
na. De vakanties duren nog wat
voort. De kerstbomen zijn nog niet
verbrand. Driekoningen moet
nog gevierd worden. Dit feest
overtreft in het Oosten verre het
feest van Kerstmis.
Me dunkt dat het wel te verdedigen
is om nog even op één figuur in het
kerstgebeuren terug te komen. Ik
bedoel Maria. Als moeder speelde
zij tijdens het kerstgebeuren na
tuurlijk de hoofdrol.
Op de loop
Het christendom is vooral hier in
het Westen met Maria op een on
gelooflijke en onbegrijpelijke
manier op de loop gegaan. Na
haar dood is de Kerk, vooral in
het Westen, haar steeds hoger
gaan verheffen. Er werd uitge
maakt dat zij zonder de smet van
de erfzonde zou geboren zijn. Zij
werd zonder moeite moeder van
God geheten. Zij kreeg een plaats
in het mysterie van de Drieëen-
heid: dochter van God de Vader,
moeder van God de Zoon, bruid
van God de H. Geest.
Zij werd moeder van de goddelijke
genade. En verder: allerreinste
moeder, zeer kuise moeder,
maagdelijke en onbevlekte
moeder, zetel der wijsheid, ark
van het verbond, deur van de he
mel, koningin van de engelen,
van de aartsvaders, van de profe
ten, van de apostelen, van de
martelaren: kortom van alle
heiligen.
In loftuitingen deden de kerklera
ren en kerkvaders niet voor el
kander onder. Niemand scheen
ooit bang voor overdrijving. In
tegendeel. Het werd in de 18de
eeuw als een soort dogma be
schouwd dat over Maria nooit
genoeg gezegd, gepreekt noch ge
schreven kon worden. Het gelo
vige volk ging er graag op inMis
schien omdat men Maria toch als
dichterbij zag, als iemand die
erbij gehoord had.
Talloze kerken werden aan haar
toegewijd. Geen kerk zonder al
taar voor MariaIn Sevilla kwam
ik in een kerk waar ik vergeefs
naar een kruisbeeld zocht, maar
er waren wel 18 altaren gewijd
aan Maria.
Bedevaartsoorden ontstonden er
bij de vleet. Hier in Europa maar
ook in Amerika. Miljoenen men
sen trekken elk jaar naar die
plaatsen toe. Geleid door kar
dinalen en bisschoppenook van
uit Nederland. Orden en con
gregaties werden aan haar ge
wijd. In één congregatie verplich
ten de leden zich om zich als haar
slaven te gedragen: de slavernij
van Maria. Deze belofte wordt
ook aan leken voorgehouden.
Buitenstaanders menen dat Ma
ria aanbeden wordt. Dit wordt
altijd ten stelligste ontkend. Maar
het misverstand ligt soms wel wat
voor de hand.
Vrouwen
Deze allesovertreffende eerbied
voor Maria is verbijsterend. Zij is
des te meer onbegrijpelijk wan
neer je daarnaast eens bekijkt hoe
de houding van de kerk is ten op
zichte van de vrouw. Op z'n
zachts gezegd staat de kerk zeer
afwijzend en minstens afwerend
tegenover
Altijd wantrouwend en arg
wanend. Het wekt dan ook eigen
lijk geen verbazing dat Thomas
van Aquino, de grootste der ka
tholieke theologen, de vraag de
moeite waard vond: (Heeft de
vrouw wel een ziel?" Hij beant
woordde de vraag toch wel posi
tief: Maria stond hem kennelijk
voor ogen. Maar de vrouw werd
geweerd uit elke kerkelijke func
tie tot op de dag van vandaag,
ondanks het feit dat een meerder
heid van theologen van mening is
dat deze afwijzing geen basis
vindt in het evangelie.
De paus is onvermurwbaar. Geen
gehuwde vrouw is ooit heilig ver
klaard. Elizabeth van Thüringen
kwam pas in aanmerking nadat
ze als weduwe-kloosterlinge in
geur van heiligheid gestorven
De hele opleiding van priesters
heeft plaats zonder dat er in de
verte een vrouw zichtbaar is. Met
dit soort taboes werden en wor
den (nu weer in Rolduc) alle
priester-kandidaten geïndoc
trineerd. De enige vrouw waar
naar jonge levieten mogen kijken
is een beeld van Maria, rondom
haar verenigd in de Maria-con-
gregatie.
Mannelijke kloosterlingen kregen
allerlei subtiele leefregeltjes mee
voor de praktijk. Een monnik
mocht niet alléén met een vrouw
gezien worden. Nooit met z'n
tweeën in een spreekkamer, tenzij
het gordijn vóór de deur openge
schoven werd. Hij mocht haar
niet in de ogen kijken. Meisjes
mochten niet gestreeld worden. Je
moest speciale toestemming heb
ben om nonnen biecht te horen. De
vrouw was duidelijk inferieur en
minderwaardig. En, dankzij
Eva, toch maar de oorzaak van
veel ellendige zonden. Daar viel
niet over te praten.
Deze hele houding, hier héél in het
kort weergegeven, heeft net als het
hele christendom een enorme in
vloed gehad op het denken en op
het leefpatroon van de mensen. De
levensgrote onderwaardering
van de vrouw in onze maat
schappij vindt daar zonder
twijfel haar voornaamste oor
zaak. Er begint langzamerhand,
maar o zo traag, enige kentering
in zicht te komen.
Op doorslaggevende momenten
blijkt er nog niet veel van. De
PvdA-vrouwen eisten 25% van de
kabinetszetels. Een lachertje. Het
nieuwe kabinet kent alweer
slechts één vrouwelijke minister.
En kijk eens naar bijv. de mul
tinationals, de vakbewegingen,
de universiteiten, de gerechtsho
ven, de krantenuitgeverijen, de
burgemeesters, of ziet U maar
verder: de NAVO, de EG, de Ver
enigde Naties. Er is wat beweging
zichtbaar, aan de basis, maar
allerminst indrukwekkend.
Ik wil deze korte beschouwing niet
eindigen zonder, wat ik zou wil
len noemen: een kaars voor Ma
ria.
Waarom? Omdat zij een grote,
waarneembaar grote vrouw was.
Was zij maagd en toch moeder?
Wie dit beaamt moet toch ook toe
geven, dat daarin niet haar
zichtbare noch navolgbare groot
heid kon gelegen zijn. Zij is ons
lief om haar armoede, die barre
omstandigheden waarin ze haar
kind ter wereld droeg. Om die
simpele geloofsdaad van de be
snijdenis waarin ze haar geloof
trouw was.
Om de barre vlucht naar Egypte,
omdat men haar kind naar het
leven stond. Om haar groot be
grip voor haar zoontje toen de
iongen op 12-jarige leeftijd al
van haar scheen weg te groeien,
,(Zijn vader en moeder begrepen
niets van wat hij tot hen zei" (Lu
cas). En om haar grootheid dat ze
hem later zijn weg liet kiezen en
gaan. Als vrouw van het volk wist
ze hoe de Joodse overheid tegen
hem samenspande. Ze begreep de
keerzijde ven de medaille: hoe
zijn populariteit ook haat te
weegbracht.
Haar geloof was zo groot dat ze hem
nooit in de weg liep. Ze ver
trouwde zijn bovenmenselijke
mogelijkheden toen ze tijdens de
bruiloft te Kanaan tegen de
dienaren zei: „Wees verstandig:
doe maar alles wat hij U aan
raadt!" En toen het leven van
haar zoon dodelijk gevaar liep,
vluchtte ze niet in paniek weg.
Maar: zij stond ondier het kruis,
waar haar zoon hing te sterven.
Natuurlijk, zei men later, was zij\
bij het laatste avondmaal. Het
staat niet in het evangelie. Na
tuurlijk was zij de eerste aan wie
de verrezen Christus verscheen.
Het staat niet in het evangelie.
Niet nodig
In Ephese heb ik een paar jaar terug
gezocht naar gegevens ter plekke
die zouden aantonendat zij haar
laatste jaren daar bij Johannes
doorbracht. Ik vond slechts een
paar stompjes van zuilen, waar
schijnlijk van een basiliek, aan
haar gewijd.
We hebben dat allemaal niet nodig.
Maria was een grote, lieve vrouw.
Daarom een kaars voor haar en
voor allen die haar van verre
durven navolgen.
Het gaat niet goed met de
werkgelegenheid in Ne
derland. Vooral in de in
dustrie is er elk jaar voor
minder mensen werk. In
de metaal bijvoorbeeld
verdwenen de laatste jaren
duizenden arbeidsplaat
sen. Ook volgend jaar zul
len er in die bedrijfstak
zo'n zesduizend arbeids
plaatsen verloren gaan. In
andere sectoren van de in
dustrie is het al niet veel
anders.
Terwijl in de industrie het aantal
arbeidsplaatsen daalde, nam het
aantal werknemers in de
dienstensector snel toe. Tot de
dienstensector behoren onder
meer het onderwijs, de gezond
heidszorg, overheidsdiensten,
maar ook het bankwezen en de
verzekeringsmaatschappijen.
Stuk voor stuk sectoren en be
drijven die de laatste jaren een
forse groei in het aantal arbeids
plaatsen hebberi vertoond..
Door
Joop Maat
Steeds minder echter wordt de da
ling van de werkgelegenheid in
de industrie opgevangen door de
toename van de dienstensector.
Uit de ontwikkeling van de
werkloosheidscijfers blijkt dat de
groei er ook in de dienstensector
uit is. Bij de banken en verzeke
ringsbedrijven wordt zelfs al ge
vreesd voor het verdwijnen van
duizenden arbeidsplaatsen. Dit
als gevolg van de ook in de
dienstensector voortschrijdende
automatisering.
Het is duidelijk dat de ontwikke
ling van de techniek en de auto
matisering van wezenlijk belang
is. Niet alleen omdat daardoor
veel arbeidsplaatsen verdwijnen,
maar vooral omdat de automati
sering veel baantjes tot „rot
werk" maakt. Automatisering
zorgt ervoor, dat bedrijven aan de
ene kant goedbetaalde, hoogop
geleide mensen nodig hebben,
maar aan de andere kant ook
mensen voor de eenvoudige be
dieningsfuncties. Dit „lopende-
band-werk" wordt door de
meeste mensen niet op prijs ge
steld: het biedt weinig afwisse
ling, men kan z'n capaciteiten er
niet in ontplooien, enz
Met andere woorden: de kwaliteit
van het werk wordt er niet beter
op. Dit klemt te meer, doordat de
jongeren die nu een baan zoeken
over het algemeen een hogere
opleiding hebben dan vroeger
het geval was.
Duizenden werknemers kwamen in februari de straat op om te strijden voor het behoud
sche prijscompensatie. Dit punt stond toen centraal in de cao-onderhandelingen. Voor het I
staan de „arbeidsplaatsenovereenkomsten" hoog op het verlanglijstje van de vakbeweging.
De hierboven beschreven proble
men op het gebied van de werk
gelegenheid hebben de vak
beweging aan het denken gezet.
Steeds sterker voelde men daar
de behoefte aan een instrument
waarmee zowel de hoeveelheid
als de kwaliteit van de werkgele
genheid kon worden beïnvloed.
Dit middel meent de vakbewe
ging gevonden te hebben in de zg.
„Arbeidsplaatsenovereenkomst"
(ook wel afgekort tot apo). Voor
het volgend jaar willen de vak
bonden niet alleen een looncon-
tract (cao) met de werkgevers af
sluiten, maar ook een arbeids
plaatsenovereenkomst, dat is een
soort contract voor werk.
Op het gebied van de looneisen
hebben de bonden zich zeer ge
matigd opgesteld: ze vragen niet
meer dan een vergoeding ach
teraf voor de prijsstijgingen
(prijscompensatie). De wet
gevers zijn de nederlaag aan het
stakingsfront van februari jl. nog
niet vergeten. Ze zullen die prijs
compensatie dus wel betalen.
Onmogelijk
Moeilijker ligt het bij de werkcon
tracten, de apo's. De onderne
mers voelen over het algemeen
weinig voor dergelijke overeen
komsten. Het Nederlands Chris
telijk Werkgeversverbond (NCW)
vindt dat ze verstarrend werken.
Voorzitter Prins van de Vereni
ging voor de metaal- en elek
trotechnische industrie FME
heeft te kennen gegeven, dat een
apo er voor de metaal niet inzit.
En ook in de bouw zijn apo's on
mogelijk, aldus voorzitter Van
den Bos van het Nederlands Ver
bond van Ondernemers in de
Bouwnijverheid.
Waar zijn die werkgevers nu eigen
lijk zo bang voor? Wat willen de
vakbonden met die „arbeids
plaatsenovereenkomsten?"
Uitgangspunt van de apo is het
principe „meer winst- meer
werk". De vakbeweging wil in
ruil voor loonmatiging een soort
garantie hebben dat hogere win
sten in het bedrijfsleven inder
daad in meer werk worden omge
zet. Zij heeft er - terecht - weinig
vertrouwen in dat dat vanzelf wel
zal gebeuren.
In de eerste plaats wil de vakbewe
ging in de apo vastgelegd zien dat
er gedurende de looptijd van het
contract geen collectieve ge
dwongen ontslagen zullen
plaatsvinden bij het bedrijf
waarmee het contract is gesloten.
Ook zou op basis van het contract
het „natuurlijk verloop" (vrij
willig ontslag, pensionering, enz.)
volledig aangevuld moeten wor
den.
Daarnaast willen de bonden via de
apo de mogelijkheden van zg.'
„zwakke" groepen (langdurig
werklozen, jongeren en vrouwen)
om aan de slag te komen vergro
ten. De apo is dus niet alleen be
doeld om werkgelegenheid te
behouden, maar ook om het be
schikbare werk beter te verdelen.
Dat blijkt ook uit het feit dat de
vakbeweging in het werkcon
tract zaken wil overeenkomen als
verkorting van de arbeidstijd,
vijf- in plaats van vier-ploegen-
diensten, vervroegde pensione
ring, uitbreiding van de vakantie,
enz. Dat is alles by elkaar nogal
wat, en het ligt dan ook voor de
hand dat een aantal werkgevers
vindt dat de vakbeweging nu het
onmogelijke eist.
Toch is dat laatste niet juist. De apo
is namelijk niet uit de lucht ko
men vallen. De ontwikkelingen,
op technologisch gebied, gecom
bineerd met de crisis in de eco
nomie, hebben ertoe geleid dat
loononderhandelingen niet meer
voldoende zijn. De komende ja
ren zal het er veel meer om gaan
de werkgelegenheid te behouden
en (vooral ook kwalitatief) te ver
beteren.. Daarom zullen de vak
bonden niet langer bereid zijn
met de werkgevers uitsluitend
over de hoogte van de lonen te
onderhandelen. Het is een nood
zaak voor de vakbeweging ge
bleken om zich ook te gaan be
zighouden met het per
soneelsbeleid van de onderne
mingen. En het is nog maar de
vraag of het in het belang van de
ondernemers is, wanneer zy
daartegen te hoop lopen.
Niet afwijzend
De eerste werkgevers lijken dat
inmiddels ook begrepen te heb
ben. Drie grote bedrijven op het
gebied van de zware appaiaten-
bouw (Rijn-Schelde-Verolme,
de Hollandse Beton Groep en
Verenigde Machine Fabrieken)
hebben namelijk niet direct af
wijzend gereageerd op het voor
stel van de Industriebonden om
een arbeidsplaatsenovereen
komst af te sluiten.
Het is niet toevallig dat jtiist deze
concerns bereid lijken te zijn een
apo af te sluiten. In de sector van
de zware apparatenbouw staat
namelijk een grootscheepse sa
nering op stapel. En in de apo
wordt de mogelijkheid opengela
ten om het uitgangspunt van be
houd van de werkgelegenheid los
te laten in het geval van herstruc
tureringen. De woordvoerders
van de Industriebonden en van
de drie concerns hebben dan ook
als uitgangspunt "de verminde
ring van het aantal arbeidsplaat
sen bij de sanering van deze be
drijfstak te verwezelijken door
een geleidelijke inkrimping van
het personeelsbestand". In dit
geval lijkt het er dus op, dat de
bonden zich niet zonder meer ke
ren tegen gedwongen ontslagen
of het niet opvangen van het "na
tuurlijke verloop".
Eenzelfde houding valt ook te des
tilleren uit de woorden van voor
zitter Brouwer van de NV V-bond
Mercurius. Toen hij naar aanlei
ding van de automatiserings
plannen van de verzekeringscon
cerns de noodzaak van de apo
benadrukte, zei hij: "Daarbij
komt voorop te staan, dat auto
matiseringsprojecten in een ver
traagd tempo worden doorge
voerd. Dit om gedwongen ont
slagen te voorkomen en om tijd te
hebben voor het zoeken naar an
der .werk".
De vakbonden zijn volgens
Brouwer niet tegen automatise
ring als zodanig, maar ze willen
betrokken worden bij de manier
waarop automatisering wordt
doorgevoerd.
Tenslotte de woorden van Frans
Drabbe, loondeskundige en be
stuurder van de Federatie Ne
derlandse Vakbeweging (FNV).
Drabbe zei onlangs in een inter
view dat een weekblad met hem
had over de apo onder meer: "Het
gaat erom, hoe krijg je een beetje
rust in het afvloeien van per
soneel".
Inkrimping
Uit deze vakbondsuitspraken blijkt
duidelijk, dat de apo niet zal wor
den gehanteerd om welke in
krimping dan ook onmogelijk te
maken. Vooral gedurende de
eerstvolgende jaren zal de apo
met name gebruikt kunnen wor
den om de afvloeiingen wat ge
leidelijker te laten plaatsvinden.
Het gewicht van de apo op het
vlak van de werkgelegenheid
moet niet worden overschat.
Wèl vormt de apo een belangrijk
element op het gebied van de ar
beidsverhoudingen. Via de apo
zullen de vakbonden veel meer
zeggenschap krijgen binnen de
poorten van het bedrijf. Maar ze
zullen het niet alleen voor het
zeggen krijgen. De werkgevers
zullen uiteraard een belangrijk
deel van hun macht behouden.
Dat kan er in de praktijk toe lei
den, dat de vakbonden samen
met de ondernemers verant
woordelijk zullen worden voor de
ontwikkeling van de werkgele
genheid in een bedrijf of een be
drijfstak.
Daarom is de arbeidsplaatsenover
eenkomst echt niet zo revolutio
nair als sommige minder goed
nadenkende ondernemers ver-
♦moeden. De apo vormt een uiting
van de groeiende bereidheid bin
nen de vakbeweging om ook op
bedrijfsniveau mede-verant
woordelijkheid te dragen voor de
gang van zaken. En het is zeker in
het belang van de ondernemers,
wanneer ook werknemers zich
verantwoordelijk voelen voor
wat er in hun bedrijf gebeurt.
LEIDEN - Omdat Haagse Post en
Vrij Nederland deze week tussen
Kerstmis en Oudjaar verstek la
ten gaan dit keer ook een blik in
twee andere weekbladen: DeTijd
en De Groene Amsterdammer.
Parlementair redacteur Frans de
Lugt neemt de fractievoorzitters
van de drie grote partijen onder
de loupe en besteedt daarbij
vooral aandacht aan het koppel
Aantjes (CDA) en Rietkerk
(WD). Toen het CDA nog met de
PvdA in de regering zat kwam de
WD met een studie over be
zuinigingen, waar Rietkerk één
van de voornaamste opstellers
van was. Aantjes had destijds
veel kritiek op dat stuk: "De VVD
gooit met die plannen de sociaal
zwakkeren op de puinhoop om
de kas van de werkgevers te
spekken". Rietkerk vond toen
dat Aantjes demagogie bedreef,
maar zegt nu: "Als we onze ver
schillende visies maar duidelijk
doorpraten, heb ik het vertrou
wen dat we elkaar wel goed gaan
verstaan." Elsevier gaat ook in op
de mogelijkheden met televisie.
Of die ook allemaal in de praktijk
worden gebracht is nog zeer de
vraag. "Wat de electronica te bie
den heeft, behoeft nog geen al
gemene appreciatie te vinden."
Wat film betreft was 1977 volgens
Elseviers Magazine een treurig
jaar. De vertrossing sloeg ook op
het witte doek toe.
De kersverse oppositieleider Joop
den Uyl siert de omslag van De
Tijd deze week. Voor de vijfde
maal koos de Nederlandse par
lementaire pers in een enquête
van dit weekblad de socialist tot
de politicus van het jaar. Rob
Vermaas verzamelde de overwe
gingen. Een journalist moti
veerde zijn keus voor Van Agt
(die tweede werd) als volgt
"Omdat hij er in is geslaagd altijd
te laat te komen en toch uiteinde
lijk de eerste te zijn."
De oud-ondernemer Bert Bakker
geeft zijn opmerkelijke visie op
de Nederlandse economie. "Deze
crisis lijkt op die van de jaren der
tig. Het is economische hoog
moed dat te ontkennen. Er is nu
evenmin een gemakkelijke uit
weg. Waar halen wij de pretentie
vandaan meer inkomen te clai
men? Eerder moeten wij terug:
inleveren wat wij gepikt hebben
van de onderontwikkelde lan
den," zegt hij.
Schrijfster Mischa de Vreede ver
telt in een interview over zichzelf,
mannen en vrouwen. Over de
laatsten: "Vrouw zijn in deze tijd
is een verademing. Vrouwen
kunnen voor het eerst over zich
zelf beschikken, we kunnen aan
één stuk door kiezen. De meesten
beseffen dat helemaal niet, die
zitten maar bij elkaar te janken in
zo'n vrouwenhuis." Een andere
vrouw - Irene Vorrink - ziet haar
toekomst niet zo helder. De
oud-minister van volksgezond
heid en milieuhygiëne vertelt:
"Twee maanden slapen is natuur
lijk wel leuk, maar verder zie ik
de toekomst eigenlijk een beetje
als een zwart gat. Ik weet echt
niet wat ik ga doen."
Nederland spreekt een woordje
mee. Accent nam een kijkje in de
Arabische wereld en kwam vele
landgenoten tegen. "Het respect
voor Nederland in de emiraten
aan de Arabische Golf groeit met
het uur. Oude glorie herleeft:
baggeraars, bouwers en technici
zwoegen in de woestijn."
Het blad vloog mee met Cornelis
Kamsteeg uit Oegstgeest, direc
teur van de Stevin-groep, één van
Nederlands grootste aanne
mingsbedrijven. Hij zegt onder
meer. "Wat wij doen is het
lieslaarzenwerk. Hier en daar een
pijpleidinkje en zo. Werk dat ons
Nederlanders op het lijf is ge
schreven."
Na vader en zoon De Gaay Fortman
hebben we nu weer een nieuw
familiair duo in de politiek: Nel
en Leen Ginjaar. Zij Tweede Ka
merlid voor de WD, hij minister
van volksgezondheid en mi
lieuhygiëne voor de VVD. Nel
zegt; "Ik vind het enig voor
Leen". Maar ook: "Als je vier jaar
Kamerlid bent geweest, kijkje er
een beetje anders tegenaan. Er zit
een soort ontluistering in de poli
tiek. Daarom zie ik alles heel rela
tief. Mijn reactie is een beetje ge
weest: Leen krijgt een andere
baan." PvdA-Kamerlid Henk
Molleman filosofeert in Accent
over een coalitie met de VVD op
langere termijn. "De PvdA kan
met de VVD veel zakelijker pra
ten dan met het CDA omdat die
merkwaardige rol van de religie
daar niet tussenkomt. Dat ver
sluiert verschrikkelijk," aldus
Molleman.
De Groene Amsterdammer onthult
hoe we via een reclamecampagne
het komende jaar worden warm
gemaakt voor de Europese ver
kiezingen. Die campagne zal, zo
meldt De Groene, in fasen verlo
pen. Eerst wordt uitgelegd wat
Europese politiek zoal inhoudt.
Dan wordt via dagbladadverten
ties aan onze motivatie gesleuteld
en besloten wordt met de stimu
latiefase onder de kop: waarom
doet een Nederlander mee aan de
verkiezingen voor het Europees
parlement. Als klap op de
vuurpijl krijgt iedereen op de dag
van de verkiezingen een "tele
gram" van de voorzitter van het
Europese parlement in de bus.
Verder in De Groene een zeer le
zenswaardig artikel over het de
bat in de Verenigde Staten over
de verhoudingen met de Sov
jet-Unie. Schrijver Alan Wolfe
ziet een duidelijke verschuiving
in de richting van een anti-Sovjet
beeldvorming die doet denken
aan het hoogtepunt van de Koude
Oorlog. Hij haalt daarbij onder
meer een rede van minister van
defensie, Harold Brown aan die
zei: "We zullen niet toestaan dat
onze tegenstander sterker wordt
dan wij. We zullen ons niet laten
tiranniseren."
MACA7INE
