Opruimplannen
voor bunkers
Argentinië op voet
van oorlog met Chili
PUBLIEK
Nieuw b
in Tfmüand
streeft n
verzoening
met buren in
Indochina
Staatsbosbeheer
wil schoon schip
maken in dninen
tussen Katwijk
en Scheveningen
Oorzaak van vijandschap: een winderige
zee-engte bij Zuidamerikaanse zuidpunt
PAGINA 4
VRIJDAG 28 OKTOBER 1977
VARIA
'TT
door
JUUl
Herman van
Amsterdam
Tips voor deze rubriek kunt U elke
morgen tot 10.00 uur aan mij kwijt, tel.
071-144941, toestel 38. U mag ook
schrijven.
De stichting Menno van
Coehoom die zich ten
doel stelt de instandhou
ding te bevorderen van in
Nederland buiten mili
tair gebruik gestelde ves
tingwerken heeft Staats
bosbeheer al eens bena
derd met de vraag of het
mogelijk is dat in elk ge
val één bunker uit de
laatste wereldoorlog voor
het nageslacht bewaard
kan blijven.
Hoewel die toezegging nog niet
is gedaan zal ongetwijfeld wel
aan die wens worden voldaan.
Want het ziet er nog niet naar
uit dat Nederland op korte
termijn door zijn betonnen
oorlogsbuit heen zal zijn.
Gedurende de laatste wereld
oorlog werden in opdracht
van de Duitse bezetter in ons
land ongeveer 23.000 verde
digingswerken neergezet.
Kazematten, tobroeks, egel-
en zoeklichtstellingen, man
schappen
en officiersverblijven, (bomv
rije) toiletten, bunkers.
Aan dat aantal kwam men, door
vlak na de oorlog elke Ne
derlandse gemeente aan te
schrijven met het verzoek in
de plaats een telling te hou
den en indien mogelijk ook
wat schetsen bij te leveren.
Huiswerk
Negentig procent van alle ge
meenten stuurden hun
"huiswerk" in. Toen was het
de beurt aan defensie. Er
werden twaalf technisch te
kenaars het land ingestuurd
die alle vermeld staande ver
dedigingswerken in tekening
brachten.
De buitenmaten werden opge-
ook de afmetingen
Alleen gangenstelsel blijft intact
voor vleermuizenkolonie
Drie werknemers van staatsbosbeheer óp inspectietocht langs de voormalige Duitse bunkers, bos-
bouwingenieur Paff, bosopzichter Bosch en houtvester De Beauford. De "joekel" waar te op lopen is
een open exemplaar waar zwaar geschut ln heeft gestaan. Drie meter dikke muren. Dat hoeft
overigens niet te betekenen dat het opruimen grote problemen zal geven. Want elders in de duinen
zijn voorbeelden te vinden van zware bunkers die alleen al door weersinvloeden in elkaar zijn
geklapt. Het staal dat er In had moeten zitten is bij de bouw vaak vergeten. Sabotage.
van plafonds, muren en vloe
ren, voor zover dat tenminste
mogelijk was, want veel bun
ker waren diep ingegraven en
daarom moest vaak naar ma
ten worden gegist.iDuitse
Duitse hadden veel werk
kunnen besparen maar daar
zijn er maar bar weinig van
achterhaald.
Dat het paswerk van vlak na de
oorlog vaak natte vingerwerk
moet zijn geweest blijkt wel
uit het feit dat in het Noord
wij kse duingebied jaren ge
leden kinderen werden aan
getroffen die op hun manier
wat bunkers in schaal hadden
gebracht. Later, bij de sloop
van die bunkers bleken hun
"bouwtekeningen" beter te
gebruiken dan de defensie
plattegronden.
Overigens, het ministerie doet
mogal moeilijk met het ver
strekken van gegevens over
de op de Duitsers buitge
maakte verdedigingswerken.
Met name de gemeente Kat
wijk heeft daar slechte erva
ringen mee. En als de gewen
ste gegevens dan eindelijk uit
het Defensie-archief komen
"staan ze vol met stempels
"geheim".
Al vry snel na de oorlog kwa
men bij het ministerie ver
zoeken binnen om verdedi
gingswerken te mogen op-
i. Ook van de zijde
particulieren.
Boeren bijvoorbeeld die met
een blok beton midden in hun
land zaten en daardoor jaar
lijks een stukje oogst mislie
pen.
Door de jaren heen zijn er tal
loze stukjes verdedigingslinie
opgeruimd in Nederland. Met
een paar pieken. Bijvoor
beeld na de watersnoodramp
in '53 toen aan de Neder
landse kust tal van beton-
kolossen bloot kwamen te
liggen en de zeewering on
dermijnden.
Tussen Noordwijk en Zand-
voort werden er toen 42 snel
uit de weg geruimd en onge
veer zo'n aantal ook tussen
Huis ter Duin in Noordwijk
en Scheveningen. De meeste
werden met springstof een
kopje kleiner gemaakt.
Elders in het land werd ook
geëxperimenteerd met water.
Men metselde dan de bunker
dicht, liet 'm vol lopen met
water en een kleine ontplof
fing was dan al voldoende om
de massa beton en staal uit
een te laten scheuren.
De opruimspecialist Van Marle,
hoofd van de dienstkring
Katwijk van het hoogheem
raadschap Rijnland, heeft een
dergelijk systeem nooit wil
len toepassen omdathet be
ton dan in zo idioot gevormde
blokken uiteenvalt dat ze
zelfs met een pneumatische
boor niet meer zijn te bewer
ken".
Het puin dat toen bij de op-
ruimactie vrij kwam (zo'n
20.000 kubieke meter) werd,
ontdaan van de stalen bewa
pening, in duinpannen ge
stort en voorzien van een af-
deklaag zand.
Opruimingsplan
Staatsbosbeheer heeft momen
teel een nieuw opruimings
plan klaar liggen dat schoon
schip moet maken in het
duingebied tussen Katwijk
en Scheveningen. Het gaat
om in totaal 223 objecten.
Daaronder bevinden zich ook
stukken uit de eerste wereld
oorlog, al zitten die wat min
der degelijk in elkaar. Ze zijn
hoofdzakelijk dubbelsteens
gemetseld met een afwerk-
laagje cement. De totale
muurdikte (ongeveer veertig
centimeter) steekt vrij pover
af tegen de exemplaren uit de
laatste wereldoorlog, die
soms muren hebben met een
dikte van drie meter. En dan
bevindt zich in dat stuk ge
bied ook nog een deel van de
anti-tankwal, die goed is voor
zo'n 120.000 kubieke meter
beton. Maar dat laat men zit
ten.
Het opruimen van de beton-
massa's heeft een drieledig
doel. Het verhoogt de land
schappelijke waarde (de
strakke betonvormen zijn een
verstoring van het glooiende
landschap), de veiligheid is er
mee gediend (er vallen nog
regelmatig kinderen in bun
kergaten) en als de bunkers
verdwijnen houdt dat ook
veel publiek weg).
Vleermuizen
Die bunkerbezoekers, hoofd
zakelijk jonge mensen die
nogal eens te maken krijgen
met de zedenpolitie, veruine-
ren vaak de duinvegetatie
rond de bunkers.
Toen vorig jaar het bewuste ge
bied in kaart werd gebracht
onderzocht men ook het 2,5
kilometer lange gangenstel
sel dat de bunkerpartijen on
derling verbond. Men trof er
een paar honderd vleermui
zen in aan, die nu tesamen de
grootste vleermuizenkolonie
van West-Nederland vormen.
Drie soorten: de vry zeldzame
grootoorvleermuis, de
baardvleermuis en de wat be
kendere watervleermuis.
Staatsbosbeheer heeft besloten
het gangenstelsel gedeeltelijk
intact te houden zodat de
vleermuizen daar kunnen
blijven huizen. Probleem was
aanvankelijk dat er vry veel
zand in de gangen lag.
Een paar maanden geleden riep
men daarom de hulp in van
studenten uit Leiden (Mi
nerva) en Utrecht (Veritas)
die als ontgroeningsopdracht
de ontzanding van de bun
kergangen kregen voorge
schoteld. Een groep van hon
derd man is een week met
schop enkruiwagen in de
weer geweest.
Nu zijn de gangen (1,80 meter
hoog en 1 meter breed) weer
schoon. In samenwerking
met zoölogisch laboratorium
in Utrecht zal staatsbosbe
heer in de toekomst de vleer
muizenkolonie in de gaten
blijven houden.
Het opruimingsproject moet in
totaal 3,5 miljoen gulden gaan
kosten. Voor dat bedrag zal
dan rond de 30.000 kubieke
meter beton worden gesloopt
Het geld is er nog niet. Staats
bosbeheer hoopt óp korte
termijn een bijdrage te kun
nen krijgen van Sociale Za
ken (de pot met gelden ter be
strijding van de werkeloos
heid).
Hoeveel.
Hoeveel stukken verdedi
gingswerk zich nog op het
grondgebied van Katwijk,
Noordwijk 'en Wassenaar be
vinden is niet bekend. Of
ficieel is het zo dat elke in
stantie of particulier die een
bunker, gang of wat dan ook
wil opruimen, dat eerst moet
aanvragen bij defensie. Maar
daar wordt regelmatig de
hand mee gelicht. Een gede
gen overzicht ontbreekt.
Eind september voeren Argentijnse oorlogs
schepen uit om Russische treilers in de 200-mijls-
zone te onderscheppen. De Argentijnse pers
dacht echter dat de marine de Chilenen een lesje
ging leren. Zo slecht zijn de betrekkingen tussen
Argentinië en Chili de laatste tijd geworden.
De fout was begrijpelijk. Admiraal
Emilio Massera, chef van de mari
nestaf en voorstander van een
harde koers had onlangs met veel
misbaar verkondigd, dat hij vast
besloten was elke schending van
het Argentijnse gebied te verhinde
ren. De vloot lag klaar om zo nodig
tot actie over te gaan.
Oorzaak van de vijandschap is het
Beaglekanaal, een ruwe, winderige
zeeengte bij de zuidpunt
Amerikaanse vasteland. Die werd
in 1830 ontdekt door de Engelse
kapitein Robert Fitzroy met het
schip, dat later beroemd zou wor
den omdat de natuuronderzoeker
Charles Darwin er zijn reis om de Storm
wereld mee maakte.
De zaak is des te moeilijker als ge
volg van het geschil over drie
eilandjes bij de ingang aan de kant
van de Atlantische Oceaan van het
Beaglekanaal: Lennox, Picton en
Nueva. Dezeh eilandjes, waar Chi
leense schapenboeren zich op on
geregelde tijden vestigen, zijn op
zichzelf van geen betekenis. Maar
ze kunnen wel van belang zijn bij de
afbakening van de 200-mijlszone en
het vastleggen van de grens tussen
de Argentijnse en de Chileense
aanspraken op de Zuidpool; aan
spraken overigens die 'door de grote
mogendheden niet worden erkend.
James Neilson
"Observer-dienst"
Al byna een eeuw twisten Argenti
nië en Chili over de afbakening van
hun grens in dit nauwe kanaal dat
belangrijker is geworden nu beide
landen meer aandacht zijn gaan be
steden aan hun afgelegen gebieden
in het zuiden. De Argentijnen
vooral zijn gevoelig op dat punt,
omdat zij een marinebasis bezitten
in Ushuaia, vlak tegenover het on
betwistbaar Chileense eiland Na-
varino. Zij willen dat hun schepen
op weg naar de basis niet door Chi
leense wateren hoeven te varen en
daar zijn onderworpen aan Chi
leense inspectie
In 1971 besloten Chili en Argentinië
hun geschil voor te leggen aan in
ternationale arbitrage. Enigszins
overhaast aanvaardde Engeland
het verzoek om als scheidsrechter
op te treden. In mei viel de uit
spraak, die door Argentinië met
veel misgenoegen werd onhvan-
gen.
Hoewel de scheidslijn zo werd ge
trokken, dat Argentijnse schepen
ongehinderd naar Ushaia konden
varen, werden de drie eilandjes aan
de kanaalingang aan Chili toege
wezen.
Er stak een storm van protest op
tegen de gematigd-linkse oud-pre
sident Alejandro Lanusse die het
geschil had voor gelegd aan ar
bitrage, tegen Engeland en ook
steeds heviger tegen Chili.
In 1881 waren Chili en Argentinië
overeengekomen dat de meridiaan
die loopt over Kaap Hoorn, de
grens zou vormen tussen beide
landen. Aan de hand daarvan was
bepaald dat Chili zou afzien van alle
aanspraken op gebied aan de At
lantische Oceaan en Argentinië
op dat aan de Stille Oceaan.
Lennox, Picton en Nueva liggen
ten oosten van die meridiaan en
zouden dus bij Argentinië horen.
Maar Argentinië had er zich nooit
tegen gekant, dat Chili in 1893 de
drie eilandjes bezette. Dit feit heeft
de arbitragecommissie in aanmer
king genomen.
De Chilenen hebben natuurlijk de
arbitrage-uitspraak toegejuicht en
zeggen dat de kwestie nu voor eens
en altijd is geregëld. De Chileense
minister van buitenlandse zaken
Patricio Caijaval verkondigde dat
de „broedernaties" hun geschillen
oplossen met wettelijke middelen
en niet door oorlog. Maar voor alle
zekerheid riep Chili toch maar wat
reservisten onder de wapenen.
Woede
De woede van de Argentijnen is se
dertdien niet bekoeld. Integendeel.
Functionarissen die eerst geneigd
waren zich bij de „Britse" beslis
sing neer te leggen, zijn van ge
dachten veranderd onder de druk
van de publieke opinie. Er zijn peti
ties ingediend, waarin werd ge
vraagd de uitspraak af te wijzen. In
lange, geleerde artikelen vol La
tijnse termen uil juridische be
schouwingen van een eeuw gele
den, wordt het Argentijnse stand
punt verduidelijkt. Steeds legt mea
er de nadruk op, dat Engeland niet
het geschikte land was om een ar
bitrage-uitspraak te doen gezien
het geschil over de Falkland-eilan-
den in de Atlantische Oceaan, waar
Argentinië aanspraak op maakt.
Het is kortom zeer waarschijnlijk
dat Argentinië de arbitrage- uit
spraak zal afwijzen en zonodig te
gen de Chilenen ten strijde zal
trekken. Het Argentijnse minis
terie van buitenlandse zaken heeft
al verklaard: „Hoewel Argentinië
tradioneel zijn internationale ver
plichtingen wil nakomen, voelt het
zich niet genoodzaakt zich neer te
leggen by een uitspraak, die de vi
tale souvereine rechten van het
land raakt."
Generaal Edgardo Mercado Jarrin,
minister van buitenlandse zaken
van Argentinies traditionele vriend
Peru, steunt de Argentijnen die
volgens hem de uitspraak onmoge
lijk kunnen aanvaarden. Maar Peru
heeft zelf een territoriaal geschil
met Chili en deze twee landen leven
al jaren haast op voet van oorlog
met elkaar.
Agressie
Aan de andere kant heeft Argenti
nië een geschil met het grote Brazi
lië over een waterkrachlcentrale bij
Itaipu in de rivier de Parana. De
aanleg hiervan zou schadelyk zijn
voor een Argentijns-Paraguays
project, meer stroomafwaarts bij de
plaats Corpus. Brazilië heeft echter
gezegd zich niets aan te zullen trek
ken van de bezwaren van het zwak
kere Argentinië. Het neemt hierbij
dus dezelfde hoqding aan als Ar
gentinië tegenover het zwakkere
Chili in de kwestie van het Beagle
kanaal.
Chili en Argentinië worden allebei
geregeerd door rechtse fel an
ticommunistische militaire dic
taturen, die buitengewoon grote
waarde hechten aan de souvereini-
teit van hun land. En die vooral niet
door militairen of burgers ervan
beschuldigd willen worden, dat zij
hun landsgrenzen niet afdoende
verdedigen.
Hierdoor is het moeilijk voor hen
om iets anders dan een nogal agres
sieve houding aan te nzmen in ter-
ritorpale geschillen.
Thailand gaat door een
„vriendelijke, verzoenende poli
tiek" proberen een behoorlijke
verstandhouding op te bouwen
met zijn communistische buren
in Indochina. Op korte termijn
is dat het belangrijkste gevolg
van de staatsgreep van vorige
week.
Op langere iermijn zal het - als
de militairen woord houden -
misschien komen tot een tweede
poging om van Thailand een
democratie te maken via vrije,
algemene verkiezingen
Niemand kan intussen de
Thaise generaals verwijten dat
ze vorige week de macht hebben
gegrepen: ze hebben die nooit
uit handen gegeven. Dezelfde
generaals die een jaar geleden
een eind maakten aan het in
chaos ontwaarde „democra
tisch experiment" en de rege
ring van Thanin Kraivichien
instelden, hebben hun eigen
geesteskind weer verstoten. In
plaats van achter de schermen
aan de touwtjes te trekken, heb
ben ze nu die touwtjes weer
openlijk in handen.
Onervaren
Eigenlijk al vanaf het eerste be
gin waren de officieren niet ge
lukkig met de prestaties van de
onervaren ploeg burgers die in
hun naam het land bestuurde.
Thailand heeft dan wel bij
voortduring te kampen met
communistische guerilleros,
moslimseparatisten en gren
sincidenten met Laos en Cam
bodja, maar de onverzoenlijk
anti-communistische politiek
van premier Kraivichien was
zelfs de militairen te machtig.
Bij elke voorkomende gelegen
heid placht de premier journa
listen weer te onthalen op „le
zingen" over de duivelse kwa
den van het communisme.
Hij plaatse bovendien de pers
onder strenge censuur, bevroor
alle politieke activiteit, verbood
de meeste vakbonden en stelde
de universiteiten onder streng
toezicht. Volgens Kraivichiens
plannen zou Thailand over
twaalf jaar via een stapsgewijs
proces pas weer een democratie
worden en dat vonden de mili
tairen te lang.
De premier trok zich echter niets
van hen aan en weigerde on
langs om ministers de laan uit te
sturen die volgens het leger niet
voldeden.
Geruisloos, zonder bloedvergie
ten of arrestaties zetten de of
ficieren toen de burgers aan de
dijk.
Ze gaan nu een nieuwe grond
wet opstellen en hebben beloofd
daarna, mogelijk volgend jaar
al,verkiezingen uit te schrijven.
Tot die tijd zullen spoedig te be
noemen „burgeradviseurs" het
land besturen volgens de richt
lijnen van de „revolutionaire
partij" der militairen.
Toch heeft premier Kraivichien
zijn roemloos politieke einde
niet geheel verdien. Westerse en
Thaise waarnemers gaven hem
hoge cijfers voor zijn persoon
lijke eerlijkheid, zijn energieke
strijd tegen de handel in verdo
vende middelen en zijn oprechte
pogingen de diepgewortelde
corruptie in Thailand aan te
pakken. Dat laatste zou best wel
eens mede een rol bij de coup ge
speeld kunnen hebben want zijn
onderzoekingen dreigden ook
diep te graven in militaire
kringen.
Ook heeft Kraivichien getracht
iets te doen voor de armste delen
van het platteland en daarbij
gaf hij lokale bestuurderen in
spraak bij de besteding van
aelden.
Maar ook waarnemers buiten
de militaire kringen waren het
er over eens dat zijn onderdruk
kende binnenlands beleid en
onverzoenlijkheid jegens com
munistische buren niet in het
belang van het land waren en
dat hij beter een vreedzaam
naast elkaar bestaan had kun
nen nastreven.
Succesvoller waren zijn pogin
gen om buitenlandse investeer
ders aan te trekken die Thai
land schuwen om zijn politieke
onevenwichtigheid. Twee we
ken geleden nog tekende hij con
tracten met Japan voor lenin
gen tot een bedrag van 20Q mil
joen dollar. Onder Kraivichien
steeg de uitvoer met zestig pro
cent terwijl de inflatie beneden
de zeven procent bleef.
Of Thailand inderdaad een
nieuw democratisch experi
ment tegemoet gaat, moet wor
den afgewacht.
De militairen hebben hoopvolle
beloftes gedaan, maar hielden
daarbij wel een grote slag om de
arm. Als ze het idee hebben dat
de burgers er een chaos van ma
ken gaat het feest niet door, zo
was duidelijk uit hun woorden
af te leiden.
De bevolking heeft het allemaal
voor kennisgeving aangeno
men. Sinds het land in een con
stitutionele monarchie werd is
er gemiddeld elke drie jaar een
staatsgreep gepleegd.
