STRESS BU AMBTENAREN?
„Het leven is
eindig, maar
het hoeft niet
te eindigen
in rijksdienst..."
Grenzen van het aanvaardbare nu wel bereikt
Yogalessen
ambtenaren
ZATERDAG 15 OKTOBER 1977
EXTRA
PAGINA 23
Dreigt er onrust onder de ambtena
ren - niet alleen vanwege de ge
vreesde bezuinigingen op inkomen
en persioen, maar ook door de toe
nemende „druk" die de politieke
bewindvoerders op het ambtena
renkorps lijken te leggen?
De Centrale van Rijkspersoneel
(CRP) meent dat er alle aanleiding is
voor ernstige bezinning, en waar
schuwt voor toenemende stressver
schijnselen bij het overheidsper
soneel.
Maar voor het
ziekteverzuim
worden cijfers
van de PTT
genomen...
Stress bij ambtenaren?
Wie doorprikt komt tot ver
rassende conclusies. Tot nu
toe is alleen op basis van
vermoedensgesproken
Harde cijfers over het
ziekteverzuim bij top)-
ambtenaren heeft Den Haag
niet. Men speelt daarvoor
leentjebuur bij de PTT....
CRD-lid M. de Groot, secretaris van
de sectie „defensie" luidt de
noodklok in de hoop het tij te ke
ren. Hij stelt in een waarschuwing
aan de bondsleden: „Het leven is
eindig, maar het hoeft niet te eindi
gen op een ministerie of rijksdienst.
De klok staat nu op vijf voor twaalf
maar het is nog niet te laat".
Feit is dat met name onlder het
eerste kabinet-Deh Uyl een storm
vloed aan beleidsvoornepiens is
ontketend. Plannen voor midden
school, selectieve investerings re
geling, de wet op de investerings
rekening, de vermogens aanwas-
deling de nieuwe departements
structuur bij defensie, de kaderwet
specifiek welzijn, de voortgaande
spreiding van de rijksdiensten,
structuurschema verkeer en ver
voer, wetsontwerp, openbaarheid
inkomens, arbeidsomstandighe
denwet, wijziging wet op de ondei-
nemingsraden, de grondpolitieke
zaken en enkele werkgelegen
heidsplannen.
Door
Theo de Jong
Het zijn maar enkele grepen uit het
ambitieuze plannenpakket van de
eerste regering-Den Uyl. Nieuwe
maatregelen zijn al weer in voorbe
reiding, want met name de nij
pende werkloosheid eist een groot
scheepse aanpak op sociaal-eco
nomisch gebied.
Overwerk dus voor
nisters en staatssecretarissen, maar
'ook voor hun top-ambtenaren, die
•samenspel met de rest van het amb
telijk apparaat, de ingrijpende
plannen moeten mee-helpen voor
bereiden en uitvoeren. En dat roept
spanningen op.
Hoogste tijd
Hoe zeer die spanningen kunnen
oplopen, blijkt wel uit de opmer
kingen van de Centrale van Rijks
personeel. CRP-lid De Groot: „Hel
is goéd hier eens de schijnwerper
op te plaatsen - wellicht dat door de
signalering van dit probleem mo
gelijkheden kunnen worden be
werkstelligd ter verbetering van
het geschetste. Het is de hoogste
tijd om er iets aan te gaan doen -
brandjes blussen is belangrijk,
brandpreventie is nog belang
rijker".
Niet alleen bij het departement van
Defensie vormt de overbelaste
ambtenaar onderwerp van gesprek
- ook bij Onderwijs en Weten
schappen is men bezorgd. Mr. H.
Roemer, die al 12 jaar bij het depar
tement van O en W werkt, is lid van
het team dat is belast met de invoe
ring van de nieuwe organisa
tiestructuur voor het directoraat-
generaal voor het onderwijs, en
komt uit hoofde van zijn functie
veel in kontakt met de medewer
kers in alle regionen van het minis
terie. Als een van de eersten sig
naleerde hij het ambtelijke
„stress-probleem", en uitte zijn be
zorgdheid in het personeelsblad,
van O en W dat niet naar buiten
wordt verspreid.
Mr. Roemer: „De spanning neemt
toe, niet alleen op het departement,
maar ook in het onderwijsveld. De
grenzen van het aanvaardbare zijn
volgens mij wel bereikt. De reorga
nisatie heeft de laatste jaren zeker
een bijdrage geleverd aan de toe
neming van stress - maar is niet een
van de belangrijkste oorzaken. Ik
geloof dat de politiek een sterke rol
speelt. Als ik kijk hoe het onder
wijsbeleid bij mij persoonlijk over
komt, dan is er wel een aantal zaken
dat mij verontrust. Als ik een op
dracht zou krijgen die indruist te
gen mijn politieke of geloofsover
tuiging, dan zou dit een zekere
spanning bij mij opwekken. Het is
natuurlijk mijn plicht als amb
tenaar mee te werken aan het rege
ringsbeleid, dat op een bepaald
moment wordt gevoerd. Een mens
blijft echter een mens. Al is die be
reidheid om mee te werken hon
derd Drocent aanwezig, toch kan er
dan zo n sterk gevoel van on
behagen ontstaan dat een aan
zienlijke innerlijke stress wordt
veroorzaakt"
Warmlopen
Verder stelt mr. Roemer: „Het is
moeilijk te bepalen waar de bron
nen van de stress liggen. De poli
tiek is een bron. Onze bewindslie
den op onderwijs maken geen uit
zondering op de regel dat zij binnen
hun regeertermijn zoveel mogelijk
willen waarmaken. Je kunt ze dat
niet kwalijk nemen, of het nu libe
ralen. confessionelen of socialisten
zijn. Ik krijg vrij sterk de indruk dat
het apparaat aan het warmlopen is,
met alle nare gevolgen van dien tot
aan het afknappen van de mede
werkers toe. Het kan niet anders
dan dat dit zijn weerslag heeft op
onder meer de harmonie in het ge
zinsleven - je moet je afvragen of
een dergelijk haastbeleid niet er
gens zijn grenzen vindt in het-
welzijn van de mens".
CRP-lid De Groot en mr. Roemer
van O en W staan niet alleen in hun
mening dat de lawine van beleids
plannen van de politieke top nega
tieve invloed heeft op het incas
seringsvermogen van de ambtena-
Mevrouw M. Tuyl van Seroosker-
ken-Huyskens, bedrijfsarts bij de
Rijks Geneeskundige Dienst is
eveneens bezorgd. Als reactie op
het betoog van mr. Roemer stelt zij
dat als eerste in de rangorde „de
beleidsambtenaren onder grote
druk staan". „Die spanningen wer
ken direct door naar hun naaste
medewerkers, en vandaar uit weer
verder naar de periferie. Er is
sprake van wat tegenwoordig
„stress" heet. Met name de direc
teuren-generaal en hun naaste me
dewerkers, de directeuren, vallen
hieraan ten prooi".
De RGD-arts, hierover: „De direc-
teurengeneraal komen met steeds
grotere pakken werk bij de minis
ter vandaan. Op dit niveau dient de
bescherming tegen stress te begin
nen: de ambtenaar dient werk te
doen wat hem in redelijkheid kan
worden opgedragen.
Binnen die redelijkheid valt een
40-urige werkweek. Het huidige ta
kenpakket is dermate omvangrijk,
dat deze 40 uur een onmogelijkheid
blijken te zijn. Het takenpakket
dient dus te worden ingedamd. De
minister zal zich niet met het amb-
Knipsel uit
deze krant van
vorige week. De
PTT wil yoga wel
eens proberen als
middel tegen
stress bij post
ambtenaren.
Toch vraagt in
bijgaand verhaal
de bedrijfsge
neeskundige
dienst van de
PTT zich af waar
die stress nou
eigenlijk van
daan komt..
tenarenapparaat kunnen bezig
houden en kunnen overzien wat
wel en niet haalbaar is. Zijn directe
medewerkers zullen hem dat moe
ten vertellen".
Overspannen
Over de omvang van de „stres-
sgroep": „Iedereen in zijn directe
omgeving kent wel voorbeelden
yan collega's die door de grote
hoeveelheid werk overspannen
dreigen te raken of al geraakt zijn.
We spreken hier nog maar niet over
de ernstige gevallen zoals har
tinfarcten". Veel departement
sambtenaren maken vaak de gang
naar de bedrijfsarts. De meeste
werkelijke stress-functies zouden
in de hogere rangen, in de topstruc
turen, zijn te vinden, aldus de
Strijd tegen stress
DEN HAAG (SP) - be PTT gadt
met ingang van volgende week
yoga-lessen aan het personeel
geven. De gratis yoga-lessen
worden op proefbasis door elf
instructeurs gegeven tijdens
de lunchpauze. Voor dit doel
zijn enkele PTT-vestigingen,
over het hele land verdeeld,
uitgezocht.
De Scheveningse sportschool
Tibor heeft voor dit doel tien
bandjes samengesteld met
yoga-instructies, die tijdens de
lessen op de bandrecorder
kunnen worden afgespeeld.
"De aanmelding is net openge
steld, maar de animo is groot",
aldus een PTT-woordvoerder.
De yoga-lessen zijn niet ver
plicht.
Met de yoga-lessen, als aanvul
ling voor de al langer be
staande pauze-gyrr.nastiek,
•wil de PTT de fitheid van het
personeel bevorderen en het
ziekteverzuim terugdringen.
De heer Claris, eigenaar van de
Scheveningse sportschool Ti
bor: "Er wordt tegenwoordig
veel gesproken over stress bij
ambtenaren Daarom heb ik
enkele bedrijven benaderd
met een voorstel yoga-lessen
aan het personeel te geven. De
PTT is de enige, die onmiddel
lijk positief reageerde. Ik ben
erg benieuwd naar de uit
komst van dit toch wel unieke
experiment".
ministerie *an Binnenlandse Za
ken beter inlichtingen verstrek
ken", is alles wat zij ver-
'der kwijt wiï.
Inmidd.els wordt wel op ambtelijk
top-niveau gesproken over (be
strijding van) de stress! Het Minis
terie van Binnenlandse Zaken was
aanvankelijk van plan een onder
zoek te houden, maar dat heeft nog
niet plaatsgehad. Wel zijn er be
sprekingen geweest tussen de sec-
fetarissen-generaal van alle depar
tementen. Mr. Roeme- „Bij mijn
weten zijn uit de besprekingen
geen conclusies voor het bestrijden
van stress-situaties naar voren ge
komen - het heeft wel geleid tot het
vaststellen van de aanwezigheid
van stress. Een een aantal directeu
ren werd uitgenodigd voor een
vraaggesprek - verschillende de
partementen hebben hieraan deel
genomen".
passen. Binnenlandse Zaken: „Die
integratie is nog steeds niet zo ver.
Om tegemoet te komen aan de ei
sen van de Sociale Verzekerings
Raad, die niettemin van elk minis
terie de ziektecijfers wil hebben,
volgen we nu deze lijn: wij vragen
aan dé PTT wat daar de ziektecij
fers zijn, en die laten we dan gelden
voor alle departementen gezamen
lijk. Dan hebben we toch 'n
cijfer...".
Vraagtekens
Bestrijding
Wie mocht denken'dat de stress in
ambtelijke kringen nu met man en
macht wordt aangepakt, vergist
zich. Dokter Tuyl van Seroosker-
ken hoopt wel dat haar uitlatingen
de aanzet zouden vormen tot het
bestrijden van de overbelasting van
veel ambtelijke schouders, ook al
omdat ziekteverzuim bij ver
schillende departementen onge
woon hoog is. Maar bij Bin
nenlandse Zaken is van een derge
lijke aanpak (nog) niets bekend.
Woordvoet-der H. Mulder, d'esge-
Die mensen konten bij mij op hét
spreekuur, en zeggen: „Ach dokter,
U begrijpt dit toch niet Ik moet wel
70 a 80 u. per week werken. "Stress
heeft ook te maken met de per
soonlijkheidsstructuur van de
mensen zelf - de een relativeert
makkelijker dan de ander als het
gaat om bevorderingen of om het
op tijd afkrijgen van het werk".
Hoe gevoelig het „stress"-onder-
werp in de ambtelijke markt ligt
blijkt wel als dokter Tuyl van Se-
rooskerken-Huvskens wordt ge
vraagd haar ervaringen nader toe te.
lichten. „Ik heb al genoeg te stellen
gehad met mijn eerdere uitlatingen
in een departementsblad - over de
omvang van de klachten kan het
vraagd: „Naar ik
stress-probleem wel aan de orde
"zijn geweest in het gesprek tussen
de secretarissen-generaal, dat
maandelijks plaats heeft. Maar in
tegenstelling tot de ministerraad is
er geen besluitenlijstje aan de hand
waarvan beslissingen worden ge-
nomen. Dat kan ook niet, want een
SG heeft niets vast te stellen - hij
kan hoogstens zijn minister advise
ren, al is een secretaris-generaal wel
verantwoordelijk voor de techni
sche gang van zaken op zijn depar
tement. En voorzover ik weet wordt
er ook op korte termijn geen
stress-onderzoek gedaan". Wordt
bij Binnenlandse Zaken geïnfor
meerd naar de omvang van het
probleem van de overbelasting bij
ambtenaren, dan komt men tot ver
rassende conclusies. Tot nu toe is
alleen op basis van vermoedens ge
sproken: veel overbelasting bij de
ministeries, met pieken bij Onder
wijs en Defensie. Maar wat zijn de
werkelijke cijfers?
Woordvoerder Mulder van Bin
nenlandse Zaken: „Ja, dat zal naar
buiten toe wellicht wat vreemd
overkomen - maar in feite wordt het
ziekteverzuim helemaal niet cen
traal bijgehouden. Er is geen coör
dinatie op dat punt, ook al is daar
wel eerder om gevraagd...". Toch
moet ook de heer Mulder toegeven
dat al twee jaar geleden een com
missie in het leven werd geroepen
met het doel een geintegreerd sys
teem op te zetten, waarin alle per
soneelsgegevens van de ver
schillende departementen zouden
Zelfs de Rijks Geneeskundige
Dienst, verantwoording schuldig
aan Binnenlandse Zaken en belast
met de medische zorg voor de amb
tenaren, heeft geen centrale regi
stratie. Commentaar van een
RGD-woordvoerder, wederom via
Binnenlandse Zaken verstrekt:
„We ontvangen wel ziekmeldingen
van de verschillende ministeries,
maar die tellen we niet. Waarom
niet? We willen overgaan op com
puter-gebruik, maar zolang de fi
nanciële gevolgen daarvan niet be
kend zijn, komt dat streven niet van
de grond."
"Niemand hoeft
tegen zijn zin
op departement
te zitten
De dienst die het ziektecijfer wel
goed bijhoudt is dus de PTT. de
heer J. C. Hoeben, hoofd afd. medi
sche informatica) van de bedrijfs
geneeskundige dienSt van de PTT:
„Van uitschieters bij topambtena
ren is mij niets bekend. Bij de PTT
werken 70.000
werknemers. Als we ons tot
de mannen beperken, lag het ver
zuim bij het hoger- en middelbaar
personeel in de leeftijdscategorie
t/m 49 jaar op 4 procent, en bij de 50
t/m 64-jarigen op 6,4 procent. Bjj
het overig personeel was dat res
pectievelijk 6 en 10,3 procent."
Ook dr. H. J. B. Hoek, adjunct
hoofd bedrijfsgeneeskundige
dienst PTT zet duidelijk vraagte
kens bij het stress-verhaal van de
Centrale voor Rijkspersoneel. Dr.
Hoek: „Wie kan stress als ver
schijnsel nauwkeurig omschrijven
- ligt stress aan de buitenwereld (de
externe factoren) of aan de mens, of
is het de combinatie? Ik stel me bij
zonder gereserveerd op. Volstrekt
theoretischzou het kunnen zijn dat
'n bepaald kabinet bij bepaalde
ambtenaren meer weerstand op
roept. Maar of dat ook werkelijk zo
is, vraag ik me af. Hoe is 't te meten*
trouwens?"
De enige incidentele „ambtelijke
overbelasting" cijfers die bekend
zijn, werden vastgelegd door
RGD-arts mevrouw M. Klooster-
huis-Duinker. Op basis van haar ei
gen onderzoekingen bij de minis
terie van Justitie, Onderwijs en So
ciale Zaken kwam zij tot de con
clusiedat in de leeftijdscategorie 55-
t/m 59 jarigen 21
procent mannen en 46,8 procent
vrouwen zich overbelast voelden,'
waarbij 24,5 procent mannen en 38,
procent vrouwen onder genees
kundig toezicht stonden. In de
groep* 60 t/m 64-jarigeri voelden
25,6 procent mannen en 61 procent
vrouwen zich overbelast, terwijl
32,6 procent mannen en 41 procent
vrouwen onder doktersbehande
ling waren. Mevrouw Kloosterhuis
wil zich niet wagen aan een oordeel
over de ernst van de „stres
sverbreiding" onder ambtenaren,
zolang er geen diepgaand onder
zoek is gepleegd. „Een centrale
ziekteregistratie is vanzelfsp
rekend dringend nodig", zo stelt zij
De zorgen blijven dus. Ambtenare-
norganisaties en de directie bur
gerpersoneel van het departement
van Defensie hebben -al eenstem
mig hun verontrusting geuit,
waarbij dr. B. Buiten (directeur-ge
neraal personeel) niet uitsluit dat
een „mentaliteitskwestie" tot de
oorzaken gerekend mag worden.
Schitterend
De heer M. de Groot van de Cen
trale van Rijkspersoneel: „Voor
komen is beter dan genezen - met
name de bedrijfsmaatschappelijke
werkers en werksters kunnen bij
dit alles een belangrijke rol-
spelen."
RGD-arts Tuyl van Serooskerken.-
.Zolang de leiding van een minis
terie of andere overheidsinstelling
het nog schitterend vindt dat hele
teams ambtenaren een weekend
doorwerken, is er iets mis".
Dr. E. Nordlohne, directeur van de
Centrale Directie voorlichting mi-
nisterie van Onderwijs tenslotte:
„Wie voor een ambtelijke betrek
king op een departement kiest,
moet de consequenties van veel
vuldige wisselingen aan de top
aanvaarden. Niemand behoeft in
Nederland tegen zijn zin depar
tementsambtenaar te zijn. Het
werk dat op een departement ge
daan moet worden, zeker het werk
dat tot het concipiëren van beleid
behoort, ondervindt direct de
weerslag van de ministeriele wis
selingen. Welnu, wie in vrijheid
heeft gekozen voor een werkkring
op een departement, moet be
grijpen dat de richting van zijn
werk afhankelijk kan zijn van de
politieke conjunctuur".
Het is duidelijk - ook na het aantre
den van het nieuwe kabinet lijkt er
voor de ambtenarenbonden vol
doende werk te liggen in de sfeer
van ^belangenbehartiging van de
leden. Misschien wel overwerk.
