„Patiënt geen
object voor
evangelisatie"
"RUZIE - KRANT" VAN LEIDSE SCHOOLJEUGD
Diaconessenhnis-
predikant
ds. Hemmes
veertig jaar
in het ambt
DE RIJKE
MAN
ZATERDAG 17 SEPTEMBER 1977
.JJI.IJ.IHI.il).
LEIDEN - Een Vredesweek geeft
stof tot allerlei initiatieven. Het is
vooral de fantasie, die de graad
van originaliteit daarvan bepaalt.
Een interkerkelijke commissie in
de Leidse Morswijk is op het idee
gekomen, alle basisscholen van
de wijk in te schakelen voor hel
maken (schryven en tekenen)
van een "Ruziekrant" en een ge
meenschappelijk werkstuk.
Alle scholen, confessioneel en
openbaar, doen mee. Dat ver
heugt de commissie zeer, omdat
de zaak van oorlog en vrede iede-
Een tekening uit de "ruzie-krant"
Volgende week donderdag moet
alles klaar zijn, want vrijdag 23
september worden de kranten en
werkstukken opgehaald om ze 's
avonds van 7 tot 9 uur tentoon te
stellen in het wijkgebouw
"Morschwijck" aan de Topaas
laan, waar dan ook een "vredes-
manifestatie" wordt gehouden
met films en enkele verrassingen.
Er worden daar zoveel mogelijk in
gevulde ruziekranten opgehan
gen. En op zondag 25 september
deelt men al die kranten uit aan
kerkgangers van de Maranat-
hakerk (Lage Morsweg), de gere
formeerde kerk Oude Vest en de
rk Leonarduskerk (Haagweg),
maar alleen als de kinderen dat
goed vinden. De werkstukken
worden over de drie kerken ver
deeld en komen daarna in het be
zit van de school".
Wat is ruzie?
Wat de werkstukken betreft, die
mogen niet groter zijn dan 1
vierkante meter. Alle technieken
van handenarbeid zijn toege
staan.
De Ruziekrant bestaat uit vier pa
gina's. Op de voor- en achterpa
gina kunnen de kinderen hun te
keningen en verhaaltjes kwijt en
binnenin krijgen ze daarvoor, aan
de hand van geïllustreerde voor
beelden, een gedicht en een kort
verhaal, wat ideeën.
Het is de bedoeling, dat iedereen
opschrijft wat hij (zij) onder ruzie
verstaat. Met elkaar gaan de kin
deren zoeken naar voorbeelden
van ruzie in het klein en in het
groot. Hoe komt het toch, dat
mensen vaak zo gemakkelijk ru
zie maken? Wat waren de oorza
ken van ruzie die je zelf hebt
meegemaakt?
Hoe gaat ruzie over? Je kunt plot
seling weer vriendelijk zijn voor
elkaar, maar ruzie kan ook uitge
vochten worden. Misschien zijn
die manieren niet zo best.
Twist kan ook gepaard gaan met
geweld. Dat komt in deze wereld
veel voor. Ook jullie hebben met
geweld te maken. Anderen doen
jullie dat aan. Maar door je ma
nier van doen en leven kun ook jij
anderen geweld aandoen. Hoe leg
je een ruzie bij? Zoek voorbeel
den van grote ruzies waarbij dit
wel en niet lukte.
De kinderen wordt aangeraden, de
moeilijke vragen thuis te bepra
ten of als klas of groepje meer ge
gevens te verzamelen over grote
conflicten die wel of niet werden
opgelost.
De krant bevat zeven lege vakken.
Die kunnen ze vol schrijven, te
kenen en plakken. Het grootste
vak, in het midden, is bestemd
yoor een tekening over vrede.
Vredeskrant
Gezien de opzet en de aard van het
onderwerp, verwacht de com
missie dat met name de vijfde en
zesde klassen hiermee bezig zul
len zijn. Maar ze heeft dat verder
geheel aan de beoordeling van
het schoolpersoneel overgelaten.
Morgen zal in de kerkdiensten ver
teld worden, wat de kinderen van
plan zijn. Dan wordt ook de Vre
deskrant, uitgegeven door het In
terkerkelijk Vredesberaad in ons
land, uitgereikt.
De tentoonstelling van tekeningen
en werkstukken, volgende week
vrijdag dus in het wijkgebouw, is
uiteraard bedoeld voor iedereen,
maar toch speciaal voor de
ouders van de schoolkinderen.
LEIDEN - De man die in september 1937 zonder vrouw en met twee
linkerhanden de pastorie van het tweelingdorp Nes en Wierum aan
de Friese Wadden betrok, viert 26 september zijn veertigjarig jubi
leum. Het is dominee H. W. Hemmes, sinds 1966 predikant van het
Leidse Diaconessenhuis.
Over die linkshandigheid doet
de aanstaande jubilaris, Gro
ninger van geboorte, heel be
slist.
"Toen ik 22 was, voltooide ik in
Utrecht mijn studie. Omdat ik
nog te jong was voor de pas
torie, ging ik door voor m'n
doctoraal. Theologisch en
theoretisch zat het dus alle
maal wel goed, maar voor de
praktijk werd je in die tijd
helemaal niet toegerust.
De benadering van zieken en
stervenden, de didactiek van
de catechese, kortom je hele
omgang met de mensen, dat
moest je jezelf leren. Je had
een academische instelling en
kon wel redelijk argumente
ren. maar op het emotionele
vlak praatte je vaak langs el
kaar heen. In gesprekken heb
ik echt wel fouten gemaakt.
Om dat te ontdekken, is de
praktijk de beste leermeeste-
Overigens werd de praktische
onervarenheid van de jonge
Hemmes wel wat gecom
penseerd toen, na anderhalf
jaar, een vrouw de pastorie
betrok.
Erg triest
In Sint Anna Parochie, waar hij
in 1942 kwam, moest hij een
noodkerkeraad maken uit
oud-kerkeraadsleden, omdat
de mannen beneden de 50 óf
opgepakt en tewerkgesteld óf
ondergedoken waren.
"Je zag in de kerk alleen man
nen boven de 50 en vrouwen.
Pastoraal kon je toen voor de
mensen heel veel doen. Het
was een hechte gemeen
schap".
Twee jaar na de bevrijding
volgde Schiedam. Daar heeft
ds. Hemmes de twintig jaar
bijna volgemaakt.
"Het stadsleven was mij niet
vreemd. Ik kende dus het ge
vaar dat je er verdrinkt in de
massa. Daarom heb ik ook
daar het accent gelegd op het
pastoraat. Je moet een ver
trouwensrelatie opbouwen,
zodat de mensen je weten te
vinden als er eens nood is.
Het is erg triest, dat dit nu niet
meer zo kan. In Schiedam is
het aantal predikantsplaatsen
van 7 tot 3 gedaald, en zij ko
men er - begrijpelijk - niet
meer aan toe. Maar waar geen
intensief pastoraat is, wordt
de kerkelijke belangstelling
steeds minder".
Ds. Hemmes had in zijn Schie-
damse wijk twee ziekenhui
zen. Hij wist dus wat hem
wachtte, toen hij in 1966 tot
Diaconessenhuispredikant
(voor gemiddeld 300 patiën
ten) werd benoemd. Om hem
een geïsoleerde positie te be
sparen, beriep de centrale
hervormde kerkeraad hem
tot predikant voor bijzondere
werkzaamheden.
Hij maakt deel uit van de cen
trale kerkeraad en van het
"ministerie" (wie bedenkt
daar eens een andere naam
voor) van predikanten en
gaat, als hij in het ziekenhuis
geen dienst heeft, regelmatig
in Leiden en omgeving voor.
Zo houdt hij zijn contacten.
Noemt u eens een paar eigen
schappen die een zieken
huispastor, naast de gewone,
moet hebben.
Ds. Hemmes: "Een oecumeni
sche inslag. Er liggen hier
mensen van allerlei kerken en
ook mensen zonder die ach
tergrond. En een bescheiden
opstelling. De patiënten heb
ben in de regel niet om je ge
vraagd. Jij komt zomaar hun
wereldje binnen. Ik ben een
vertegenwoordiger van het
ziekenhuis die gewoon met ze
komt kennismaken".
Maar u hebt toch wel een spe
ciale opdracht en bedoeling?
"Natuurlijk. Mensen dienen en
helpen met en vanuit het
evangelie. Dat kunnen di
recte woorden van troost zijn,
maar ook: belangstelling to
nen, je proberen in te leven in
de situatie. Veel mensen heb
ben geen kerkelijke binding.
Toch waarderen ze het, wan
neer je als pastor aandacht
voor ze hebt en contact wilt
leggen. De image van de pas
Ds. Hemmes: "Als ziekenhuispastor leef je tussen twee polen: be
trokkenheid en afstand'l.
tor is nog van dien aafd dat
ook die mensen nog wel iets
aan je willen toevertrouwen.
Via dat onopzettelijke, mense
lijke contact kan er een ope
ning ontstaan naar het evan
gelie toe. Maar dat hangt ui
teraard van de patiënt af. De
eén laat' dat eerder merken
dan de ander. Je moet er de
tijd voor nemen. Het kwalita
tieve prevaleert. Een contact
dat wat langer duurt dan
normaal is geen verknoeide
tyd".
Is de omgang met alleen maar
zieke mensen niet ontmoedi
gend?
"Dit is geen ziekenhuis voor
chronische patiënten. Ziekte
is hier vaak een incident in
het leven van een mens. En
dat is een gelukkig tegen
wicht in dit werk. Met vele pa
tiënten heb ik maar ëén keer
contact, omdat de behande
ling maar kort is. Ik weet niet,
hoe ik het zou ervaren, als ik
alleen met chronisch-zieken
te maken had. Dat lijkt me
heel moeilijk.
Overigens leef je als pastor tus
sen twee polen: betrokken
heid en afstand. Aan de ene
kant mag je je niet zo identifi
ceren met de patiënt datje er
zelf min of meer onderdoor
gaat. Maar die noodzakelijke
afstand mag ook weer niet in
mindering komen op je me
degevoel, je verantwoor
delijkheid en je oprechte
zorg".
Geen hand
"Je moet ervoor waken, datje er
geen. lopende bandwerk van
maakt. Je hebt niet met
voorwerpen maar met men
sen te doen. Daardoor is het
ook nooit eentonig. Er is geen
lijst die afgewerkt moet wor
den. Soms ben je zelf niet in
conditie. Een andere keer heb
je na een paar bezoeken al zo
veel gehoord, dat je even
moet stoppen. Je moet jezelf
niet forceren".
Is het moeilijk, vertrouwen te
winnen?
"Er is een vrij grote mate van
openheid. Ik kwam eens op
een kamer waar zes vrouwe
lijke patiënten lagen. Eén
wilde me geen hand geven. Ze
deed verbeten. Het kwam er
al gauw uit, dat ze iets naars
had ondervonden. Wel mocht
ik een ogenblik bij haar gaan
zitten. Toen heb ik haar alle
gelegenheid gegeven, zich uit
te spreken. Ze kon dat doen
zonder dat de anderen het
hoorden. Het was een opluch
ting voor haar en ze was me
dankbaar toen ik weggiyg".
Aan een ziekbed wordt nogal
eens goedkope troost aange
boden.
"Dat is zo. Het gebeurt met de
beste bedoelingen. Je moet
vermijden al te gemakkelijk
stichtelijke troostwoorden te
spreken. Zo'n gestroomlijnde
bemoediging kan juist fataal
zijn. Je moet een patiënt niet
zien als evangelisatie-object.
Misbruik maken van zijri
weerloosheid is zonder meer
onzindelijk.
Je moet eerst proberen, je te
verplaatsen. Dan kun je niet
om problemen en raadsels
heen. Pas door dié betrok
kenheid heen is het mis
schien mogelijk, samen iets
gewaar te worden van wat
"genade" is.
Je kunt ook te veel zeggen. So
berheid, bescheidenheid, tact
en meeleven zijn de voor
waarden voor echt contact.
En soms alleen maar een
handdruk".
Heeft een zieke veel aan het ge
loof?
"Dat kan. Maar dat heft niet alle
vragen op. Er zijn dingen,
waar ook ik geen raad mee
weet".
"Al te vlotte gesprekken zijn
dan uit den boze. Je hoeft niet
in één keer alles te zeggen.
Maar als pastor mag je in zo'n
situatie, ondanks alles, toch
een perspectief bieden. Het
perspectief dat pijn en dood
niet het laatste woord heb
ben".
"Soms moet je het op een indi
recte manier zeggen. Je wenst
de patiënt toe, dat hij de
kracht krijgt het te verwer
ken. Dan kun je er nog een
persoonlijk getuigenis aan
verbinden, wat het geioof in
Christus voor jezélf zou kun
nen betekenen als jij er zo
voor stond. Geen agressieve
poging tot bekering alsje
blieft".
tot na-
"De ontvankelijkheid kan gro
ter zijn als mensen de tijd
hebben. En dat heb je in een
ziekenhuis. Dan wijken an
dere dingen naar achteren. Er
groeit een openheid om zich
te uiten, iets wat anders niet
goed mogelijk is. De diepere
dingen kunnen naar boven
komen.
Het is in die ruimte dat je als
pastor kunt proberen, ver
bindingen te leggen naar de
eigenlijke zin van het leven".
Op maandag 26 september van
half 5 tot 6 uur kan ieder ds.
Hemmes in de medische bi
bliotheek van het ziekenhuis
gelukwensen.
Zijn eigen kamer heeft een deur
naar de kapel, waar hij om dg
veertien dagen de zon
dagmorgendienst leidt. Daar
is zondagmorgen 2 oktober
ook de dankdienst.
S. J. DE GROOT
Toen de rijke man na zijn dood
ontwaakte, voelde hij pijn, heel or
dinaire pijn. De vlammen die hem
kriebelden, deden denken aan het
jeuken van Lazarus infecties. De
man van voormalige luxe is nu zélf
een behoeftige, hij vraagt op zijn
beurt nu letterlijk om afval. Hij
roept om water en dat mag best van
de vingers van Lazarus afdruipen.
"Vader Abraham, stuur Laza
rus Zijn toon van gefortuneerd
man heeft hij overgehouden: hij
sprak over de ex-bedelaar als over
een loopjongen.
Maar nee, Abraham zendt Lazarus
niet, hij kan dat ook niet, want er is
een kloof, een ravijn. Wat voor
kloof? Ja, nu klemt de vraag: zijn
wij tijdens ons leven bezig een weg
naar andere mensen te banen of
zijn wij erop uit de afstand te
handhaven, een greppel uit te die
pen? De zo comfortabele rijke had
de afstand t ussen zichzelf en de be
delaar uitgediept ...of, wat eigen
lijk hetzelfde is: hij had de afstand
laten bestaan.
Hij had geen uur gebruikt om in te
gaan op de kwaal van de man aan
zijn poort. Hij was niet opengegaan
voor de mysterieuze naam van die
behoeftige. Lazarus betekent im
mers: mijn God helpt! Er zou wat
gebéuren.' De rijke was bij zichzelf
binnen gebleven, vertrouwend op
de duur van zijn welzijn.
Démasqué
Maar nu gebeurde hét dan toch: het
démasqué van Lazarys én van
hemzelf. Nee, Lazarus kan nu niet
meer bij hem komen, omdat hij
nooit bij Lazarus was gekomen.
Maar de man-in-de-vlam laat 't er
niet bij. Hij vraagt de oud-vader
om Lazarus te sturen naar zijn vijf
broers. Hij meent dat een uit de
dood verrijzende Lazarus hen de
stuipen op 't lijf zal jagen en hen tot
inkeer zal brengen. De man-in-de-
pijn kent deernis en dat zou een be
gin van loutering kunnen heten,
ware het niet dat zijn mededogen
alleen zijn bloed- en stand-verwan
ten geldt. Als zij er maar goed af
komen of de Lazarussen gehol
pen worden komt pas op de tweede
plaatsi
Vader Abraham toont niet de min
ste belangstelling voor dit plan
"Zij hebben Mozes en de profeten"
Aan Mozes en de profeten hecht Ab
raham meer waarde dan aan een
spook-effect.
Hebben wij mogelijk wat weg van
die vijf broers? Wij hebben nog kan
sen op Lazarus in te gaan. Wij kun
nen ons niet goed verontschuldigen
want wij zeggen immers niet zelden
met kerkelijk-vrome nadruk dat
wij de Schrift tot norm hebben. Wij
hebben nog tijd op aarde de ogen te
openen,om te groeien aan Mozes en
de profeten, om te groeien aan Hem
die zich één gemaakt heeft met hen
die chronisch tekort komen aan
liefde en aandacht.
DR. HANS JANSEN
LEIDEN - Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.«
Pannekoek, 11.45 oec. stud, dienst, Ma-
rekerk 10 ds. Oost te Leiderdorp, 5 ds.
Meijers, Maranathakerk 10 ds. v. Ach
terberg, Bethlehemkerk Driftstr. 10 ds.
Reyenga te Leiderdorp, Bevrijdings
kerk' Mont.str. 9 en 10.30 ds. Bovenberg
en ds. Wagenvoorde, Vredeskerk 10 ds.
Steenstra, Waalse kerk 10.30 ds. Ribs,
Acad. Ziekenhuis 10 ds. Bakker, Diac.
huis, 10.30 mevr. ds. Van Everdingen,
jeugdkapel G. Herder O. Vest 13, 10.30
mevr. Robbers, Merenwijk 10 ds. Hor-
tensius, psychiatrisch ziekenhuis 9 prot.
dienst, 10 rk. dienst, Geref. Kerk
Zuiderkerk 10 kand. De Raadt Val
kenburg 5 jeugdd., Petrakerk 10 ds. Veg-
ter O.geest, Oude Vest 10 ds. Brederveld,
Maranathal^erk 10 ds. v. Achterberg, Be
vrijdingskerk 9 ds. Bovenberg,
Groenhoven 10 ds. Sijtsma, De Mirt 10
dhr. v.d. Tuin, Mierennest 10 dhr.
Spijker, Merenwijk 10 ds. Hortensius,
Dolerende Noodgem. Groot Leiden
(Pieterskerkstr. 1) 10 en 5, Geref. Kerk
Vrijg. (Herengracht 70) 10 en 5 ds. Goot
jes, Chr. Geref. Kerk (Steenschuur 9) 10
ds. Carlier, 7.30 ds. Carlier afscheid, Ge
ref. Gem. (N. Rijn) 10 en 4.30, Geref.
Gem. in Ned. (Bethl. kerk Driftstraat)
11.30 en 5.30, Evang. Luth. Gem. (Hoogl.
Kerkgracht) 10.15 mevr. De Mey,
Remstr. Doopsgez. Gem. (Pieterskerk-
straat 1) 10 ds. Kuipers, Baptistengem.
(O. Rijn 3) 10 ds. v. Mameren, Evang. Chr.
gem. schap (Middelstegracht 3) 10 dhr.
Dikkes, Zendingswerk Midder-
nachtsroep (Zoeterw. singel 21) 5 nam.
dr. Spreij Evang. centrum Zijlsingel 2,
zo. 10 en di. 8 evang. Zijlstra, Pink-
stergem. (O. Rijn 3) 3 ds. Van Twillert,
Leger des Heils (Hooigracht) 10 en 7.30,
Nw. Apost. Kerk (H. Rijndijk 24) zo. 9.30
en 4, woe. 8, Chr. Science (Steenschuur
6), 10.30, Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen
derL. Dagen (Steenschuur 6) 10.15, Oud
Kath. Kerk (Zoeterw. singel) 10. Vrij
Kath. kerk (Vreewijkstr.) 10.30, RK Ker
ken Merenwijk zat. 7, zo. 10, Haagweg
zat. 7,zo. 9,10.45,12en 6.30, Steenschuur
zat. 10 en 7, zo. 8.30, 10. 11.30, 6 en 7,
Lammenschansweg zat. 7, zo. 9.10.30,12
en 6. Haarl. str. zat. 7. zo. 9.30,10.45.12.15
en 6. Rijndijk 281, ZAT. 7, zo. 9.30 en
11.30, Boshuizerlaan zat. 7, zo. 9.30 en 11,
Herensingel zat. 7, zo. 8.30, 9.30 en 11.
ABBENES - Herv. Gem. 9.30 ds. Bijlsma
Amsterdam, 7 ds. Den Harder.
AARLANDERVEEN - Herv. Gem. 10
dsr v. Malssen Leiderdorp, 7 ds. Wolt-
haus, Geref. Kerk 10 ds. Vree, 6.30 ds.
Bezemer, Chr. Geref. Kerk 9.30 dienst, 3
ds. Rietveld Maarssen, RK Kerk zat. 7,
zo. 7.30 en 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv. Gem.
Adventskerk 9.30 ds. v. Roon Zeist, 6.30
dr. v. Santen, Kruisk. 9.30 ds. v. Doom
Doorwerth, Opst. kerk 9.30 ds. v.
Hoegee, 6.30 ds. Lefeber, Nabij 9.30
jeugdkapel, G. H. Kerk 10.30 dr. v. San
ten, De Bron 9 dr. v. Santen en pastoor
Seysener (oec. doopd.), 9 ds. Verheul en
ds. Hoogendijk, 11 ds. Hoogendijk en
past. Seysener, 1.1 pater Happel en ds.
Verheul, 6.30 ds. v.d. Ree, Dneh. 7 ds. De
Ruiter, Ashram-college, 9.30 ds. Hart
kamp H.gom, Oudsh. weg 10 ds. Oort,
Sionskerk 9.30 en 6.30 ds. Verploeg,
av.-maal, Geref. Kerk Mar. kerk 9.30 dhr.
Tenyenhuis, 6.30 ds. Griffioen, Salv.
kerk, 9.30 ds. Griffioen, 6.30 ds. Vree, G.
H. Kerk 9 dhr. Molenaar, 6.30 ds. "t Hart,
zie verder Herv. Geref. Kerk Vrijg. 8.45
d 6.30 kand. Reitsma, Geref. Kerk Vrijg.
Buiten V 9.30 ds. v.d. Berg, 4.30 dhr.
Marbus, Chr. Geref. Kerk 9.30 dienst 2.30
ds. Vlietstra Bunschoten, Oud Geref.
Gem. 9.30 en 4, di. 7.15 ds. Schinkels-
hoek, Baptistengem. 10 en 6.30 ds.
Koekkoek Noord, Sportlaan, 10 dhr.
Muilwijk, 7 ds. Agtereek, Volle Evang.
Gem. (school Preludeweg) 10 dhr. Kra
nendonk, Leger des Heils 10 en 6.30,
Com. d. Vlamingstr., Moluks-Prot. Kerk
9.30 ds. Molle Den Bosch, Moluks
Evang. Kerk 11 ds. Sitanala, RK Kerken
Bon. kerk zat. 7, zo. 8.30, 10 en 11.30,
Piuskerk zat. 7, zo. 9, 10.30 en 11.45, De
Bron zat. 6.30, zo. 9 en 11.30.
BENTHUIZEN - Herv. Gem. 9.30 ds.
Den Dikken, 2.30 ds. Den Dikken, af
scheid, Geref. Gem. 9.30 en 6 leesd., woe.
7.30 ds. Mijnders Ridderkerk.
BODEGRAVEN - Herv. Gem. Dorps
kerk 9.30 ds. Richter, 6.30 ds. De Vreugd,
Salvatorkerk 9.30 ds. Smit Hilversum,
Kerk 9.30 ds. Houtman Arnhem, 6.30 ds.
Hassefras Putten.
BOSKOOP - Herv. Gem. 9.30 ds. Stel
wagen, 6.30 ds. Heijmans, De Stek 9.30
ds. Heijmans, Geref. Kerk 9.30 en 5 ds.
Omta, De Stek zie Herv., Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 4.30 ds. Den Boer Rijswijk,
Geref. Gem. 9.30 en 6, Opwekkingsgem.
(Concordia) 9.30, Verg. v. Gelovigen
(Nieuwstr.) 9.30 en 5, RK Kerken kerk
zat. 7, zo. 8.45, 10 en 11.30, Ontmoeting
zat. 5.30, zo. 10.30 HAZERSWOUDE -
Herv. Gem. 9.30 ds. Vermaat Vlaardin-
gen, 6.30 ds. Stelwagen Boskoop,
jeugdd., Geref. Kerk 9.30 dhr. Brouwer
Katwijk, 5 dhr. Tenyenhuis Alphen, RK
Kerk Het Anker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15,
Bemardus zo. 10, dorp zat. 7, zo. 10 en
11.30.
HILLEGOM - Herv. Gem. 10 ds. v.
Bruggen, 7 ds. Rothfusz, Geref. Kerk 10
en 7 ds. Pouwels, Chr. Geref. Kerk 10
leesd., 6.30 ds. De Jong Zaandam, RK
Kerk Martinuskerk zat. 7, zo. 8.30, 10,
11.30 en 12.45, Jozefkerk zat. 7, zo. 8.30,
10 en 11.30.
HOOGMADE - Herv. Gem. 10 dr. v.
Vliet, RK Kerk zat. 7, zo. 10.
DE KAAG - Herv. Gem. 10 ds. Van 't Hof
Honselersdijk, RK Kerk zat. 7, zo. 8 en
10.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem. Dorpskerk 10 ds. Teygeler, 6 ds. De
Vos, Ontm. kerk 10 ds. v.d. Bank Ede,
6.30 ds. Teygeler, Geref. Kerk 9.30 mr.
Reugebrink Leiderdorp, 5 ds. De Vries,
RK Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE - Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. v.d. Velden Mijdrecht, 6 ds.
Hovius, O. Kerk 10 ds. Catsburg, 6 ds.
Boer, Ichthuskerk 10 ds. Arkeraats, 4.45
zang, 5 ds. Groot Apeldoorn jeugdd
Pniëlk. 9.30 ds. Boer, 6 ds. Catsburg, G. v.
Pr. sch. 10 ds. Vroegindewey, Hoekst. 10
dovendienst, Overduin 2 ds. Baas, Geref.
Kerk Vr. kerk 9.30 ds. v.d. Horst, 5 mr.
Reugebrink, Tr. kerk 9.30 ds. De Vries, 5
ds. v.d. Horst, Geref. Kerk Vrijg. 10.15
leesd., 3 ds. Gootjes, Geref. Kerk Vrijg.
Buiten V. 8.45 en 7 ds. Roukema, Chr.
Geref. Kerk 10 en 5, Geref. Gem. 10 en a
leesd., woe. 7.30 dhr. Kwantes, Volle
Evang. Gem. (Voorstr.,100) 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Heiv.
Gem. 10.30 dhr. Stroo, 7 ds. v.d. Velden
Mijdrecht, Geref;.. Kerk 9 ds. Swierts, 7
LEIDERDORP - Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpskerk 10 ds. Knorth av.-maal,
Hoofdstr. kerk 10 ds. v. Loenen, av.-
maal, 6.30 ds. Knorth, av.-maal,
Scheppingskerk 9 en 10.30 ds. Geursen,
5 ds. v. Loenen, do. 22,7.30 oec. av. gebed
in Dorpskerk, Baptistengem. 10 br. De
Vries, av.-maal, 5 br. Lourens, RK Kerk
zat. 7 jongerenmis, zo. 9, 10.30 en 12.
LEIMUIDEN - Herv. Gem. 9.30 ds. De
Kruijf R.woude, 7 ds. Los, jeugdd., Ge
ref. Kerk 9.30 ds. De Wit Lisse, 7 zie
Herv., RK Kerk zat. 7, zo. 7.30, 9.30 en
11.15.
LISSE - Herv. Gem. gr. kerk 10 ds. De
Gelder, av.-maal, 7 ds. Oostinga Slied-
recht, av.-maal, Pauluskerk 10 ds. Den
Tonkelaar Warmond, Geref. Kerk 10 ds.
Los Leimuiden, 7 ds. De Wit, Geref. Kerk
Vrijg. 10.15 ds. Simpelaar, 4.30 leesd.,
Geref. Kerk Vrijg. Buiten V. 9 en 5 ds.
Schuurman, Chr. Geref. Kerk 10 en 4.30
stud. Korving Apeldoorn, woe. 7.30 be
vestiging en intrede ds. Van Dijken, Ge
ref. Gem. 10 en 4 ds. Hakkenberg, Oud
Geref. Gem. 9.30 en 3, 22 sept. 7.30 ds.
Dorsman, RK Kerken Agathakerk zat. 7,
zo. 8.30,10 en 11.30, Poelhuys zat. 7, zo. 9
en 11.30, Mariakerk zat. 7, zo. 8.30, 10 en
11.30, Engelbew. zat. 7, zo. 7.30, 9.30, 11
en 5.45.
Kerk 9.30 en 6.30 ds. Nooteboom, Chr.
Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. Vlietstra
Bunschoten, RK Kerk zat. 7, zo. 7.30,9 en
10.45.
NIEUWVEEN - Herv. Gem. 9.30 dhr.
Verwey Boskoop, 6.30 ds. Heikoop
[Jmuiden, Geref. Kerk 9.30 ds. v. Wijk, 7
<and. v.d. Meulen, RK Kerk zat. 7, zo. 9
ïn 11.
NIEUW VENNEP - Herv. Gem. 9.30 ds.
Den Harder, 7 ds. Den Tonkelaar War-
nond, Geref. Kerk 9.30 ds. Wijngaarden,
2.30 ds. Rang, Chr. Geref. Kerk 9.30 en 3
;tud. De Lange Apeldoorn, RK Kerk zat.
7, zo. 9.30 en 11.
NOORDEN - Herv. Gem. 9.30 ds. Wolt-
haus Aarlanderveen, 7 ds. Schrijver
Woerden, Geref. Kerk (Woerdense Ver
laat) 10 ds. Koppe Soest, 7 dhr. Nap
Woerden', RK Kerk zat. 7.30, zo. 9 en
10.30.
NOORDWIJK - Herv. Gem. Vin-
kenlaankerk 9.30 dr. Jansen, Voorstr. 9
ds. Keuning, Hoofdstr. 10 ds. Keuning,
av.-maal, 5.30 dr. Jansen, Geref. Kerk
Hoofdstr. 5 ds. Warnink, De Rank 10 ds.
Hovius Katwijk aan Zee, 5 prof. Graaf
land Gouda, Geref. Kerk Hoofdstr. 10 en
5 ds. Warnink, Vinkenl. 9.30 dr. Jansen, 5
ds. Elgersma, stichtingskerk 11 ds. El-
gersma, RK Kerken Binnen zat. 7, zo. 8,
10 en 11.30, Zee zat. 7, zo. 9. 11 en 7.
NOORDWIJKERHOUT-Herv. Gem. 10
ds. Kalkman, RK Kerk Jozefkerk zat. 7,
zo. 8,10 en 11.30, Viktorkerk, zat. 7, zo. 8,
9.30, 11 en 6.
OEGSTGEEST - Herv. Gem. Gr. kerk
10.30 ds. Sasse en pastoor Litjens, oec.
dienst, Pauluskerk 10 ds. Ter Linden,
Gem. centr. 10.30 ds. Stenfert Kroese
Bilthoven, 10.30 Jan Nauta jeugdkerk,
Van Wyckerslooth 4.30 ds. Vegter, Geref.
Kerk 10 en 5 ds. Heemskerk, Geref. Kerk
Vrijg. 8.45 en 4.30 ds. Simpelaar, Geref.
Kerk Vrijg. Buiten V. 8.45 dhr. Molen-
veld, 4 dhr. Broek, RK Kérk Will, kerk
zat. 7, zo. 9, 10.30 en 12, Bon. kapel, zat.
6.30, zo. 9 en 11, Volle Evang. gem. (gem.
centr.) 4 dhr. v.d. Brugge.
OUD ADE - RK Kerk zat. 7, zo. 8.30 en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gem. 9.30, Geref. Kerk 9.30 en 6.30
dr. Vlijm Leiden, RK Kerk zat. 7, zo. 8.15,
9.45 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN - RK Kerken
P. Banden zat. 7, zo. 8, 9.30, 11 en 12.15,
M. Presentatie zat 7, zo. 8, 9.30 en 11.
RIJNSATERWOUDE - Herv. Gem. 9.30
ds. De Vree, Leimuiden, 7 kand.
Zoutendijk Utrecht, Chr. Geref. Kerk
9.30 en 2.15.
RIJNSBURG - Herv. Gem. gr. kerk 9.30
ds. v. Niel, 5 ds. v.d. Bogerd, Bethelkerk
9.30 ds. v.d. Bogerd, 5 ds. v. Niel, Geref.
Kerk Petrakerk 9.30 dr. v. Oeveren, 5 ds.
Baayen, Immanuel 8.30 en 10 ds.
Baayen, 5 ds. Damsma, Mar. kerk 9.30 ds.
Huisman en ds. Damsma, 5 dr. v. Oeve
ren, Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds. Zo
mer, Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. De
Vries, Evang. Chr. gem. (aula mavo) 10,
RK Gem. schap (aula tuinb. school) zat.
7, zo. 10.30.
RIJPWETERING - RK Kerk zat. 7, zo.
7.30, 9 en 10.30.
SASSENHEIM - Hen'. Gem. 9 ds. Roth
fusz Hillegom, 10.30 dhr. Bakker Kat
wijk aan Zee, 6.30 dhr. Hoffenaar Voor
hout, Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. v. Santen,
av.-maal, Chr. Geref. Kerk 10 en 5 ds.
Coppoolse Den Helder, Ned. Prot. Bond
10.30 dhr. Den Boeft, Leiden, RK Kerk
zat 7, zo. 8, 9.30 en 11.
TER AAR - Herv. Gem. 9.30 ds. Meijers
Leiden, 6.30 ds. Holst Naaldwijk, Geref.
Kerk 9.30 ds. Bezemer, 6.30 dhr. Te
nyenhuis, RK Kerk Langeraar zat. 7, zo.
8, 9.30, 11 en 12.15, dorp 9 en 12.
VALKENBURG - Herv. Gem. 10 en 6.30
ds. Overgaauw, Geref. Kerk 9.30 en 6.30
dr. Wind Leiden, Geref. Kerk Vrijg. 9.30
en 5 ds. Hoff, av.-maal.
VOORHOUT - Herv. Gem. 10 ds. Bro
kerhof, RK Kerk zat. 7, zo. 9, 10.30 en
11.45.
VOORSCHOTEN - Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. v.d. Schoot, aula NH 9.30 DS.
De Zwart, Hulp en Heil, 10 ds. Verheule,
Geref. Kerk dorp 9.30 ds. De Zeeuw, 7
zangdienst, vic. Bijl, Geref. Kerk Vrijg.
10.15 en 4.30 ds. Boxman Ede, RK Ker
ken M. Godskerk zat. 7, zo. 8,10 en 11.30,
Laurentiuskerk zat. 7, zo. 8.30, 10.30 en
12, aula NH 11.
Hoeksteen 9.30 en 6.30 ds. v.d. Heuvel,
Bethelkerk 9.30 en 5 ds. Verboom, Im-
manuelkerk, 9.30 ds. Hulst, 5 ds. Cnos-
sen, Geref. Kerk Kruiskerk 9.30 ds.
Modderaar, 5 ds. Dijkstra, Ontm. kerk,
9.30 ds. Dijkstra, 5 ds. Modderaar, Oud
Geref. Gem. 10 en 6.30, Chr. Afgesch.
Gem. 9.30 en 5 ds. Verloop, Volle Evang.
Gem. (Lindengaarde 17a) 9.30, Ra-
monstr. Gem. 10 ds. Hoff, RK Kerk Vik
torkerk 10, Ontm. kerk 8.30 en 11.45.
WARMOND - Herv. Gem. 10 ds.
Arendshorst O.geest, RK Kerk zat. 7, zo.
8.30, 10 en 11.30.
WASSENAAR - Herv. Gem. Dorpskerk
8.30 ds. Tukker, 10.15 mevr. ds. Vogel
(België), 4.30 ds. Tukker, 7 ds. Wiersma,
Kievietkerk 10 ds. Wiersma, Messias-
kerk 10 ds. v. Zanten, Geref. Kerk 10 en 7
ds. v.d. Meulen, av.-maal, Zuid 10 en 7 ds.
Van de Kamp, Ned. Prot. Bond 10.30 ds.
WOUBRUGGE - herv. Gem. 9.30 ds.
Bronsgeest Nieuwkoop, 6.30 ds. Blenk,
Geref. Kerk 9.30 kand. Henstra, 7 ds v.
Loenen Leiderdorp, Ned. Prot. Bond 7
Werner Wassenaar, RK Kerk
7, z
10.
ZEVENHOVEN - Heiv. Gem. 9.30 ds.
Nicolai, Geref. Kerk 9.30 ds. Schaafsma
Utrecht, 7 dr. v. Oeveren Rijnsburg, RK
Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.45.
ZOETERWOUDE - Herv. Gem. 10 ds.
Schoch, heden, zat. 7.30 nam. av. gebed,
RK Kerken Janskerk zat. 7.30, zo. 9.30,
Chr. D. Kerk, zat. 7, zo. 8.30 en 10,
Rijndijk Meerburg zat. 7, zo. 10,12 en 6.
ZWAMMERDAM - Herv. Gem. 10 dhr.
Goedhart, 6.30 ds. Mostert, Geref. Kerk
10 en 6.30 ds. v.d. Heiden, av.-maal.
