Lijstenboek in VS meteen naar top tien
m
Door Bram Pols
televisiezaak en ik weet dat-ie
het doet. Maar die begint al
tijd al bij voorbaat mij uit m'n
tent te lokken. Dan ga ik pra
ten. Dan zit-ie ze eige hele
maal lam te lachen. Want dan
komt-ie gewoon niet meer bij.
Alleen als-ie me hoort praten.
En dan zeg ik niks bijzonders.
Maar van jezelf hoor je dat
niet. En dan praat ik nog ge
eneens erg plat, want d'r zijn
d'r bij, die, jeetje, nou...".
Men heeft het vaak van zichzelf
niet door dat men plat praat.
Men lacht vaak om de uit
spraak Rèswèkseplèn, terwijl
men zelf geregeld de ge
bruikt. Dat geldt niet alleen
voor Schilders wij kers trou
wens. Wat veel wordt gedacht
is dat het verdwijnt onder in
vloed van school, radio en te
levisie. In de praktijk vindt
men er niets van terug. Men
denkt evenzeer dat men in
Haarlem het mooist de land
staal spreekt en dat Indis-
chgangers onze woordens
chat vlekkeloos beheersen.
Getuige de opmerking:
"Denk er over dat die goed
Nederlands spreken. Daar
kenne wij nog wat van leren".
Onderwijs
Belangwekkend in de scriptie
van Elias is zijn mening over
hetonderwijs. Wateenjongen
hem vertelde mag alle mee
sters en juffen te denken ge
ven. "Netjes praten? Ja, op
school leerde ik dat wel, maar
dat wil ik gewoon niet".
Een muisje op een bruine
schuit,
zat luide te huilen met een fluit
Ik zou die fluit wel willen ruilen
Want dit geluid is om te huilen.
Een liedje waarmee men de
kinderen in de klas op het
rechte pad wilde brengen.
Elias veegt deze methode
zonder meer van tafel. Hij
vindt veeleer, dat men in het
onderwijs de gelijkwaardig
heid van dialecten tot uit
drukking moet laten komen.
De Amerikaan Labov beklem
toont nog eens wat al langer
bekend was: elke taal of dia
lect, regionaal of sociaal, hoe
die ook klinkt of in mekaar
steekt, is van een gelijkwaar
dige complexheid.
Het zou daarom goed zijn als het
onderwijzend personeel in
stadswijken waar plat wordt
gesproken, deze taal gaat res
pecteren. Een verandering
die al in trek is. "Dat neemt
niet weg", zo meent Michael
Elias, "dat het goed en nood
zakelijk is de kinderen in elk
geval de Nederlandse stan
daardtaal te leren schrijven".
Erkenning
Het boekje zal behalve die laat
ste mening over het onder
wijs niet veel tastbaars nala
ten, Een waardevol werkje
voor pedagogische acade
mies. Een boekje vol erken
ning voor het. platte Haags,
dat niet meer of minder is dan
welk dialect ook. Misschien
heeft hij de stadse kinderen er
een beetje mee geholpen door
de meester er van te overtui
gen dat dat "nette" niet zono
dig hoeft.
Er staat weer een boekje bij in
de rekken van het Instituut
voor Algemene Taalwetens
chappen in Amsterdam. Wel
licht gaat Michael Elias nog
eens dieper in op de andere
groepen, die plat Haags spre
ken.
Maar voorlopig moeten we be
ginnen met docterandus te
zeggen.
"Dat echte awe Haags? Dat gaat erèüt. Dat hoor je haast
niet meer".
De woorden komen uit de mond van iemand, die er
generaties lang met zijn neus bovenop heeft gestaan.
Een Schilderswijkerin hart en nieren, die voorspelt dat
de taal van zijn buurtje het niet lang meer maakt.
Men zou misschien voorbijgaan aan zijn opmerking.
Michael Elias niet. Hij zit in zijn Leidse bovenhuisje en
weerlegt gesteund door bandrecorder en boeken, de
profetie.
"Dat echte awe Haags gaat er niet uit. Het stadsdialect
is nog altijd erg krachtig". Michael Elias (29) studeerde
onlangs af in de richting van Algemene Taalwetens
chap op een scriptie die de kernachtige titel draagt:
Plat Haags.
Een gifgroen werkje dat een dikke honderdvijftig
bladzijden meet. Een werkje, handelend over enkele
aspecten van de taal die in Den Haag wordt gesproken.
De taal van Den Haag is een ruim begrip. Men kan
spreken van de taal van het Binnenhof, de parlemen
taire taal, de taal van de regering, waarin de troonrede
wordt afgestoken.
Dat is dan een Haags, waartegen mensen van buiten
zich vaak afzetten. De taal waartegen men met een lang
gezicht aanhikt: "De taal van die kouwe kak, van die
hoge ambtenaars, die denken dat ze meer bennen",
zoals iemand het ooit uitdrukte.
Er is nog een soort Haags. Plat
Haags. Je zult het altijd zien:
Uitgerekend de groep die het
het minst gelukkig getroffen
heeft in de maatschappij,
praat ook nog eens - zoals an
deren dat noemen - plat.
Bestaansrecht
Die taal spreekt men in de
Schilderswijk, in het Laakk
wartier ep nog een paar delen
van de stad, waar men ooit de
huizen op de vervelendst
denkbare manier heeft ge
rangschikt. Die taal spreekt
men in mindere mate door
heel de residentie. Waarom
dat plat Haags heet weet nie
mand. Het is een taal die net
zoveel bestaansrecht heeft als
Limburgs of Gronings. De
manier waarop men de woor
den uitspreekt wijkt net zo
veel af van het Algemeen Be
schaafd Nederlands als wat
men bij HVV langs de lijn
roept.
Trouwens, wel beschouwd ver
schilt het bekakte Haags hier
op enkele punten niet zo gek
veel van het Schilderwijks.
Hoor je boven de Laan van
Meerdervoort iemand Be-
neurdenhat zeggen, en vraag
je het daarop een Schilder
sweker, dan moet je de oren
spitsen om een fractie van het
verschil te bespeuren.
In elk geval is de wetenschap er
niet zo ver mee, met die zoge
heten stadsdialecten. Men
heeft het meestal over regio
nale dialecten gehad. Die dia
lecten zijn vaker bestudeerd.
Wat er in de stad werd ge
sproken, kon de naam dialect
niet dragen. Dat vond men
gewoon een kwestie van
"fout" spreken. Tegenwoor
dig- heeft men het over regio
nale en sociale dialecten. Plat
Haags is zo'n sociaal dialect.
Michael Elias groeide op in Den
Haag. In zijn jeugd werd hij,
net als iedere andere Hage
naar geconfronteerd met alle
taaltjes die er in de stad wor
den gebezigd. In zijn onder
zoek naar plat Haags heeft hij
zich verschillende beperkin
gen opgelegd. Hij heeft alleen
mannen voor zijn onderzoek
gebruikt. Er bestaat namelijk
verschil tussen de taal van
Verder heeft hij zich alleen be
zig gehouden met verschijn
selen die met de klank te ma
ken hebben. Dus de opbouw
van een zin, speciale woor
den, die men nergens elders
in den lande kent en andere
zaken die met taal te maken
hebben heeft hij gelaten voor
wat het was.
Het ging hem om de ij, ei, de ui,
de ou of au en de r. Omdat
juist die klanken in Den Haag
afwijken van het ABN. Hij
heeft evenmin bekeken of er
lijnen zijn te trekken naar an
dere steden.
"Ik was om verschillende rede
nen geïnteresseerd in het
Haags. Ik herinner me nog
hoe jongens op de lagere
school elkaar probeerden af
te troeven door zo plat moge
lijk te praten. En later: als je
voor je brommer boutjes no
dig had en daarvoor naar de
sloop ging, kreeg je ze goed
koper als je een overall aant
rok en om batjes vroeg", ver
telt hij.
Stiekem
De taal is als een waaier. Men
spreekt Haags in meer of
mindere mate. Van Michael
Elias kan men zeggen dat hij
ABN spreekt. Maar in een
winkeltje in de Achterhoek
fluistert men toch over de
toonbank dat hij uit Den Haag
komt. Iedereen bezigt van tijd
tot tijd die platte klanken.
"Je zou het best stiekem opna
men kunnen maken van de
Hagenaars. Want als men een
microfoon voor iemand zet
verandert de taal. Men for
ceert zich om netter te spre
ken. Voelt men zich op zijn
gemak, dan gaat men zijn ei
gen gebruiken weer aanwen
den. Het zou daarom beter
zijn om bij de mensen voor
een nep-onderwerp aan te
bellen. Voor televisie
antennes en zo. Als je zegt dat
je een onderzoek naar de taal
doet weet iedereen meteen
waar ie op moet letten. Maar
ja: stieken, dat dóe je niet".
De taal die in deze stad wordt
gesproken heeft steeds alles
te maken met' de wijk en
daardoor met sociale klasse.
De wijze bol Blijstra merkt in
een van zijn geschriften op:
De meest feodale stad van ons
land is Den Haag. De park
stad van boven de langste
laan van de stad steekt schril
af tegen de verwaarlozing en
de verpaupering van veel an
dere wijken".
Michael Elias heeft vooral echte
Hagenaars uit de Schilder
swijk naar hun taal gevraagd.
Een loodgieter, een verhuizer,
een vrachtwagenchauf
feur/koetsiersjongen, een
schoonmaker, een bouwvak
ker, een metselaar en andere
Drie groepen, die wat betreft de
leeftijd uit elkaar lagen. Een
groep van 15-20 jaar, 30-45-
jarigen en laten we maar zeg
gen 55-ers.
De jongste groep trof hij op een
technische school en op een
jongerensoos. De 55-plussèrs
op een bejaardensoos en de
middengroep, die het moei
lijkst bereikbaar bleek, sprak
hij via-via aan.
Onbeschoft
Weit bleek ten overvloede: plat
Haags is een taal waarop
wordt neergekeken. Dat be
seffen de mensen in de Schil
derswijk ook wel. De ge
schiedenis heeft het zo ge
leerd. Zo vertelt iemand:
"Plat Haags vind ik gewoon
onbeschoft. Ik gebruik 't zelf
ook wel, sommige woorden,
maar die buurman van me,-
die, nou ja die praat de hele
tijd niks anders dan plat
Haags. En veel. vloeken d'r
bij...".
Een jongen op de technische
school vertolkt de mening
van veel leeftijdsgenoten:
"Ik vind het niet erg om beleefd
te zijn en zo, maar die mensen,
die kapsoneslijers, daar ken
ik niet tegen. Dan krijgt ik
zwaar de tering in, als die
mensen tegen mekaar pra
ten".
"Bij ons in de bouw was er een,
nou ja... als je die, als je die
hoorde praten, die kon een
vloek zeggen die duurde drie
kwartier zonder dat-ie ene
keer hetzelfde zei".
Klank
Hoe een taal over komt op ie
mand anders is belangrijk in
het verkeer van alledag. Mi
chael Elias zegt datje moeilijk
het ene dialect met het andere
kunt vergelijken in dat op
zicht.
Je kunt niet zeggen dat Am
sterdams gemoedelijker
klinkt, dat Frans de mooiste
taal is of dat Brabants gaat
vervelen. De oren die de taal
beluisteren maken dat uit.
Mensen die Duitsers verve
lend vinden zullen een
draaierig gevoel in de maag
krijgen als ze een Beier horen
proosten. Vriendelijke, grap-
penmakende Amsterdam
mers spreken al gauw een
zachtmoedig taaltje.
Zo kan het ook zijn dat men
moet lachen om sommige
stadsdialecten. Om de vin
dingrijkheid, die men in
woorden te voorschijn tovert.
De uitspraak van sommige
klanken die verrassend in het
oor klinkt. De Hagenaars on
dervinden dat ook:
"Me vrouw die heb een neef in
Rotterdam, die heb'een grote
Het kleine Nederland kan vaak
toch zo deksels uit de hoek ko
men en de rest van de wereld
grote ogen doen opzetten. Nu ook
ween er is een lijst opgesteld van
de zeven meest beroemde li
chaamsdelen ter wereld en allicht
dat daarop de hiel van de lege
ndarische Griekse strijder Achil
les het hoogste scoort. Maar
daarna blijkt Nederland op de
lijst met drie van zijn zonen toch
maar de beroemdste
lichaamsdelen-natie ter wereld te
zijn. Waarmee een klein land
groot kan zijn: het oor van Vin
cent van Gogh, het vingertje van
Hans Brinker en de vingers en
tenen van Cornelis Ketel.
Het oor van Van Gogh - het linker -
werd in een aanval van waanzin
door de schilder zelf afgesneden
op Kerstavond van 1888. Hans
Brinkers' vingertje behoedde
Holland in 1885 voor een over
stroming; het 8-jarige jongetje
stopte het toen in een gat in de
dijk en hield het water tegen.
Cornelis Ketel was een schilder,
die zich toelegde op portretten
van koninklijke figuren, waarbij
Elizabeth I. Verveeld door de tra
ditionele schilderstechnieken,
ging Ketel er toe over de verf met
zijn vingers en tenen op het lin
nen te brengen en werd er we
reldberoemd mee.
Een lijst van beroemde lichaamsde
len - hebben we niks anders te
doen?
Misschien wel, maar de mens kan
het niet laten: lijstjes maken. Ie
dereen legt lijsten aan, vrijwel
dagelijks: boodschappenlijstjes,
'n lijst van goede voornemens,
Door Aad Wagenaar
van dingen om te onthouden, van
voetbalclubs en hun plaats in de
competitie, van schoolcijfers -
soms van vijanden (Nixon) of van
Tien Geboden (Mozes).
Lijstjes. het zoveelste gat in de
boekenmarkt is er nu mee ge
vuld. In Amerika verscheen dit
jaar een boek over lijsten, dat
maar meteen naar de top tien (een
lijstje!) doordrong. „The book of
lists", heet het. „Het lijstenboek"
werd samengesteld door de be
stsellerschrijver Irving Wallace
(18 boeken met een oplage van
106 miljoen) en zijn dochter A-
my en zoon David.
Een lijst is niet zomaar een rang
schikking van gegevens, zo
meent dit drietal. „Een lijst, zo
ontdekten we, is meer, veel meer.
Een lijst heeft vlees en bloed en is
het ware leven. Een lijst zoals '23
van De Drukste Minnaars in de
Geschiedenis' geeft zekere as
pecten van het dagelijks leven
weer, zoals ook „10 Mensen Die
Cocaïne Gebruikten".
En met die twee voorbeelden van
lijsten is aangegeven op welke
verre buitenvelden de drie Walla
ce's zich soms begeven om er
competitie aan te treffen, die om
lijstjes vraagt. Ze hebben een
amusant boek gemaakt, bar
stensvol wetenswaardigheden en
in rangorde geplaatste onge
hoorde feiten.
Van de vijf meest gehate en ge
vreesde personen in de geschie
denis (in 1976: Adolf Hitler, Idi
Amin, John Christie, Jimmy Car-
Honore de Balzac, (op de foto) een 19e-eeuwse Franse schrijver, die op de lijst van de beroemdste veelvraten uit
de geschiedenis staat. Bij een maaltijd verorberde hij eens een dozijn coteletten, een eend, twee patrijzen en 110
oesters. Hij rondde de maaltijd af met t waalf peren.
ter, Graaf Dracula) tot de 20 door
de mensheid meest geliefde geur
tjes (nr. 1: kamperfoelie). Daar
tussen 'n lijst van de Tien Vorsten
die 't Langst Regeerden, met
daarop Koningin Wilhelmina die
haar 8ste plaats (58 jaar) moet de
len met Pedro II, keizer van Bra
zilië.
6 Naties die de Wereld Terstond
Kunnen Opblazen: Volksrepu
bliek China, Frankrijk, India,
Verenigd Koninkrijk, Sowjet-
Unie, Verenigde Staten. Maar
ook, voor wie denkt te kunnen
ontvluchten, een lijst van 15 Ei
landen Te Koop, met prijzen van
16.000 tot 14 miljoen dollar.
De KLM zal het betreuren dat ze op
de lijst van de-vijftien veiligste
luchtvaartmaatschappijen, niet
voorkomt. Maar de KLM staat
ook niet op de lijst van de 15 on
veiligste ondernemingen en dat-
troost.
Niet alle van de honderden lijsten
in hun boek kreeg de familie Wal
lace zomaar aangewaaid. Ze heb
ben zich ook tot specialisten en
beroemdheden gericht met de
vraag terzake van een bepaald
onderwerp hun voorkeur op te
geven. Zo staat op de lijst van ge
neraal Omar Bradley's keuze van
de tien grootste militaire leiders
de naam van de Duitse veldmaar
schalk Erwin Rommel boven die
van Engelse en Amerikaanse
strategen. En laat 's werelds be
roemdste kunstgaleriehouder
Perry Guggenheim de naam van
Da Vinei weg op haar lijst van de
tien grootste^childers.
Wereldreiziger Temple Fielding
geeft een lijst van de 13 plaatsen,
die men op zijn reizen hoe dan
ook vermijden moet. Brindisi in
Italië staat bovenaan en Surina-
me's hoofdstad Paramaribo op de
achtste plaats.
Een lijst van de mens zijn grootste
vrezen; spreken in het openbaar
staat een, angst voor de dood
komt pas op de zesde plaats. Er is
een opgave van twintig mannen,
die aan syfillis leden, gevolgd
door de schoenmaten van twintig
beroemde mannen.
Bij de lijst van vijftien reuzen ko
men we de Nederlander Jan van
Albert tegen, op de tweede plaats
met zijn 2,85 meter, direct na Go
liath, die in 1060 voor Christus de
strijd aanging met David en te
dien tijde 2,89 meter lang was.
Wat zijn de zeven meest bizarre ex-
porttransacties van Engeland
geweest? De eerste prijs gaat naar
een slagwerkfabriek in Leicester,
die tamtams naar Nigeria wist te
verkopen. Op de tweede plaats
staat een firma in Stoke-on-Trent
die olie aan de Arabieren ver
koopt, in de vorm van aansteker-
benzine. En een onderneming ia
Cambridge levert zand aan de
woestijnstaat Abu Dhabi; zand
van een speciale korrel, nodig
voor waterfilters.
Er is ook een lijst van de 15 zonder
lingste voorvallen aller tijden.
Daarbij hoort het wapenfeit dat
een compagnie ruiters een vloot
schepen wist te overwinnen. Het
gebeurde in Nederland, in janua
ri 1795.
Een huzareneenheid onder de
Franse generaal Charles Piche-
gru ontdekte dat de Hollandse
vloot vastgevroren lag bij Texel
en zette over het ijs een bestor
ming in, die tot overgave van het
scheepsvolk leidde.
En zo gaat „The book of lists" maar
door, 523 pagina's lang. Lijsten,
zo zeggen de samenstellers niet
zonder pretentie, die een weer
gave van het leven zijn. „Deftig of
bizar of amusant, een verzame
ling van ^eerzaamheid of pret of
beide".
Een lijst is een verzameling
feiten, die kunnen verras
sen, stimuleren of uitdagen. Men
kan het zich niet gek genoeg
voorstellen of 't is wel eens ge
beurd en gerangschikt. Op de lijst
van de zeven meest ongewone
problemen, die de Amerikaanse
Lieve Lita (Abigail van Buren)
van haar lezers kreeg voorgelegd,
staat: „Ik kan mijn echtgenoot
niet vertrouwen. Hij bedriegt me
zo veel dat ik er niet eens zeker
van ben of mijn laatste baby-
wel van hem is".
(The Book of Lists - door David,
Amy en Irwing Wallace. Uitg.
William Morrow and Company,
New York.
