Het harde stuk van
Berlijnse expo's
m
I
m
éw
PARAD1JSEILAND"
ZATERDAG 10 SEPTEMBER 1977
De prille jaren van de
vooruitgang die wij genieten
BERLIJN - Op de oorlog van 14-18
volgde in de jaren twintig veel fris-
vrolijke ontwerpen, bouwen en
construeren waar Berlijn nu met
twee tentoonstellingen een terugb
lik op geeft. We krijgen een heel an
der beeld, dan destijds de abonnees
van voorname culturele tijdschrif
ten hadden. De gezichtskring is
meer die van blaadjes als „De Stijl"
en „i 10". Rietgedekte villabouwers
en Granpre Moliere komen er niet
aan te pas; wel Rietveld en Van Ees
teren.
Door
Dolf Welling
Wat nu eigentijds is, in onze gefa
briceerde en gebouwde omgeving,
werd toen beraamd. Vandaag zijn
we er niet in elk opzicht zo blij mee
als de baanbrekers van een halve
eeuw geleden hoopten. Tussen
droom en werkelijkheid staan b.v.'s
en begrotingen - en zelfs de onge
stoorde droom had wel iets dat ons
nu beklemt. En toch krijgt ons op
de exposities weer het enthou
siasme te pakken waarmee op pa
pier en in werkelijkheid „iets
groots verricht" is.
Tegen de achtergrond van afgrijse
lijke huurkazerne's met zonloze
achterwoningen en erbarmelijk sa
nitair, van scholen als strafinrich
tingen en van grauwe fabrieken,
zien we veel van de „nieuw zakelij
ke" bouwprojekten nog stralen in
een humanitair licht. „Van de futu
ristische tot de functionele stad",
heet de expositie in de Akademie
der Kunste. Behalve voor pavil
joens op wereldtentoonstellingen,
is dat „futuristische", fantasierijke
element door praktische - begro-
tings - eisen en dogmatiek teveel op
de achtergrond geraakt, maar de
strijd tussen wat geweest en wat
haalbaar is, werd toch niet altijd-
verloren.-
Zo'n architectuur-tentoonstelling
heeft vanzelf iets van een uitstalling
van materiaal, dat pas in een boek
goed te hanteren zal zijn. Voor de
niet-vakman zou met veel minder
veel meer zijn duidelijk geworden.
Hij kan wel zien, dat Constructi
visme ook dikwijls een estetiek is
geworden en dat een van de fun
damenteelste ontwerpen dat was
voor de skeletbouw van het Dom
ino huis. In 1932 bouwde Duiker in
Amsterdam een school die exact op
dit huis van Le Corbusier uit 1914
terugging en het systeem is ook
vandaag nog niet achterhaald.
Meer algemeen gesproken, was een
nieuw, energetisch ruimtebesef
aan de orde, dat in de stedebouw
maar uiterst onvolmaakt tot zijn
recht is gekomen. Daarover krijgt
men meer te zien op de tentoonstel
ling „Vom Konstruktivismus zur
konkreten Kunst", in de Nationa-
lgalerie.
■kGrote schouwburg Berlijn, 1919.
Ruimte is leegte, totdat die ruimte
wordt gearticuleerd zodat relaties
ontstaan - tussen buiten en binnen
of tussen interieur en voorwerpen,
of de mens. De expositie toont hoe
schilders op het vlak relaties te
weeg brachten of, van dat vlak af,
de leefruimte in gingen die door
vormgevers werd ingericht. Door
dat ir. Jean Leering in zijn tijd als
directeur van het Eindhovense mu
seum enkele reconstructies heeft
laten maken, zijn nu ook in Berlijn
ruimten te zien van Van Doesburg
en Lissitzky, alsmede een theater
decor van Mondriaan. Van bijzon
der belang is in dit verband het
werk van Schlemmer - van wien in
het Berlijnse festivalprogramma
een ballet is opgenomen.
Onder de getoonde voorwerpen
komt zowel echt Constructivisme
voor - zoals een bekende stoel van
Rietveld - als het timmermanscon-
structivisme van de zichtbare ver
bindingen (Eisenloffel) dat veel
meer in een Kropholler- of
Granpre-milieu op zijn plaats is.
De weldoordachte beschouwingen
in de catalogus zijn soms grappig.
Zo krijgt Mondriaan de eer, „de
eerste democratisch samenge
stelde schilderijen van Europa" te
hebben gemaakt, omdat er bij hem
geen rangorde meer is tussen de
elementen van de compositie. Arp
en zijn vrouw gingen verder, door'
het arrangement door het toeval te
laten bepalen. Maar pas helemaal
egalitair was Strzeminski, die
kleindelige monochrome structu
ren op het vlak bracht (zoals de
huisschilder dat wel met reliefver-
ven doet). „Bij de abstracten", zei
Peter Alma in het tijdschrift „i 10",
„is men beland in het rijk der est
hetiek. De kunst is hier een zuiver
eiland in een onzuivere wereld.
Zuiver, maar geisoleerd van het
werkelijke leven".
Er is - zoals men op de tentoonstel
ling weer merkt - nog iets met die
abstracten: sommige werken zijn
picturale feiten die los van elke
theorie een werking hebben. An
dere laten zich uitsluitend ervaren
als tekentafel-ontwerpen voor iets
dat er nog moet komen. Een theorie
maakt in zo'n geval het schilderij-
niet goed.
De exposities kunnen er op bogen,
veelomvattend te zijn met meer
van hetzelfde dat we van elders en
uit de literatuur al kennen. We zijn
nu, een halve eeuw na dato, wel toe
aan een selectie op nieuwe gezicht
spunten - die bijvoorbeeld duide
lijk maken dat in beginsel de
„krachtlijn" van de Art Nouveau
meer toekomst in zich had dan wat
ik daar juist het timmermans-
constructivisme noemde. Een mo
tivering voor het negeren van de
Art Deco zou ook interessant zijn-
geweest.
Dieter Honisch maakt in de catalo
gus nog een behartenswaardige
opmerking: „Men zou ook van de
fouten van de constructivisten
moeten leren en sociale bewogen
heid niet met artistieke creativiteit
moeten verwisselen". „Kunst kan
de praktijk van het leven niet ver
vangen. Ze kan zich er slechts op
betrekken of er beslissende impul
sen van ontvangen. „Kunst en wer
kelijkheid zijn - wat ook de vorige
Doei menta mocht beweren - twee.
Kunst "blijft metafoor".
Wat de lessen uit het bouwen van
weleer betreft waar praten we
over zolang vooral voor de kassa
inplaats van voor de mensen wordt
gebouwd!
i 25
aug. tot 21 sept., woe. t/m zat. van 12-17
uur, do. van 19-21 uur
De Lakenhal. Oude Singel 28-32 Ten
toonstelling Herman Gordijn-schilderi
jen. Geopend van 9 sept. t/m 23 okt.,
Rijksmuseum van Oudheden (Rapen
burg 28) Werkd. 10 uur voorm.-5.uur
i. zondag 1-5 uur nam.
Hortus Botanicus. Tentoonstelling
"Dier en Kleur". Geopend ma t/m zat
van 10-16.30 uur, zo. van 12.30-15.30 uur.
tot 18 sept.
i 10-17 uur. zo. van 13-17 i
van 10-12 uur).
Galerie JA, Sportfondsenbad, Wassena
ar. Tentoonstelling Hugo Liebe - gewas
sen tekeningen, gouaches, Andries Fre-
deriks - zwart-wit illustraties. Jan Bern-
hard Meinen - diverse technieken en
Kees de Kruyff - kleinplastieken in
brons. Geopend van 8 tot 25 sept., do. t/m
Galerie Denise Stephan, uanftcisicct
11. tel 132319. Tentoonstelling Wil
Tweehuysen - aquarellen en gouaches
(3 okt Geopend za. en zo. van 14-18 uur, over
dagen na tel. afspraak, tot 15 sept.
Museum voor Volkenkunde, Steens
traat 1. Tentoonstelling „Taal en teken
binnen Chinese muren". Geopend ma
t/m za van 10-17 uur, zon-en feestdagen
van 13-17 uur. tot 15 februari 1978.
jMuseum de Lakenhal. (Judo Singel.
jZomerexpositie "Kunst uit delkelder'
Galerie-Bibliotheek, Luifelbaan 1, Was
senaar. Tentoonstelling J. G. M. Delf-
gaauw - Rietpentekeningen. Geopend
van 3 tot 29 sept., openingstijden van de
Galerie Kerkdam, Lange Kerkdam 113,
Wassenaar. Tentoonstelling Thijs Mauve
olieverfschilderijen. Geopend van 3 tot
25 sept., woe. t/m za. van 10-16 uur, di.
van 14-20 uur.
Galerie Van der Vlist, Botermarkt 3.
Tentoonstelling Peter Siccema - schil-,
derijen en Martijn Vergouw - tekenin
gen. Van 3 tot 30 september. Geopend di.
t/m za. van 10-17 uur. do. tot 21 uur.
Voorschotense Kunstkring, Molenlaan
3, Voorschoten: "Het landschap", vrij,'
zat, zo, 10-17 uur, tot 19 september.
ILllX)
lOseptember 1977.
Honderd jaar geleden stond in
de krant:
- Volgens een berichtgeving
van de Londensche ,yStandard
hebben de Russen bij gevechten
aan de Lom 300 tenten, 3600 ge
weren, 4 kanonnen en een groo-
ten voorraad ammunitie en
proviand in handen van de
Turken gelaten. De vluchtende
Russen hadden hunne ransels
weggeworpen. Een gevangen
Russische officier schatte het
verlies der Russen op 8 hoofdof
ficieren en 2600 manschappen
en lagere officieren. Het Turk-
sche verlies bedroeg 158 dooden
en 523 gekwetsten. Een voorma
lige Britsche kolonel, Baker-
Pacha, had zich in dezen strijd
bijzonder onderscheiden en
daarvoor eene onderscheiding
ontvangen.
Vijftig jaar geleden:
- Een student in Rome had de
gewoonte heele dagen door te
brengen in de bibliotheek van
het Vaticaan, waar hij eenigen
tijd geleden een weinig bekend
boek van een zekeren Emile Fa-
briër de Revisa vond. Daarin
trof hij een velletje papier aan
met de woorden: (Begeef u naar
de rechtbank te Rome en vraag
er het dossier L I N 162". Het
briefje was gedagteekend 5 Fe
bruari 1784. De student deed
dit, waarop hem enkele dagen
later werd medegedeeld, dat hij
aanspraak kon maken op een
kapitaal van miljoen lire! Als
vriend van den beroemden
Franschen natuuronderzoeker
Buffon (1707-1788) had Fabrièr
de Revisa een boekje geschre
ven, dat vrij onverschillig ont
haald werd. Daardoor ontmoe
digd, zegde hij de wereld vaar
welverwaarloosde zijn studies
en stierf weldra, door iedereen
vergeten. Fabriër had echtereen
testament opgesteld, waarbij
hij zijn nalatenschap ver
maakte aan dengene, die zijn
boek aandachtig zou hebben ge
lezen. Een exemplaar van het
boek zond hij aan de bibliotheek
van het Vaticaan. Na 150 jaar
was Lacosta de eerste die het
boek ter lezing vroeg en hij is er
ruimschoots voor beloond
(Kleine vaart)
Aat-V 8 te Amsterdam,
Altair 9 vn Rotterdam nr Turku,
Apollo-1 8 vn Londen nr Huil,
Bastiaan Broere 9 vn Rotterdam nr Gon-
freville,
Bernisse 9 vn Rotterdam nr Antwerpen,
Biak 8 100 nw Kp Villano nr Lissabon,
Birka 8 vn Rotterdam nr Huil,
Calehas pass. 8 Gibraltar nr Leixoes,
Carabeka-1 pass 8 Oporto nr Castellon
de la Plana,
Dabema 8 75 nw Quessant nr Barbados,
Dubhe 8 vn Agadir nr Aberdeen,
Dutch Spirit 8 te Rotterdam,
Edda pass 8 Kp Bon nr Koper,
Fairload 8 vn Rottredam nr Fenith,
Farel 8 vn Amsterdam nr Kampen,
Finlandia 8 te Rotterdam,
Gloria Siderum 8 270 o Malta nr Malta,
Jacqueline Broere 8 vn Rotterdam nr
Keizersgracht 8 200 n Dakar nr Lagos.
Leena 8 vn Rotterdam nr Helsingborg,
Lenie 9 vn Rotterdam nr Kampen,
Looiersgracht 8 rede Dakar,
Majorca 8 te Amsterdam,
Mare Magnum 9 te Rotterdam,
Margaretha Smits, 8 250 z Comoro eil. nr
Mombasa,
Marion Bosma, 8 110 nnw Bergen nr Ar
changel,
Mediterranean Express 9 240 no Hodei-
dah nr Suez,
Menje 8 vn Rotterdam nr Brighton,
Merwehaven 9 van Rotterdam nr Duin
kerken,
Munte, 9 vn Rotterdam nrPort Harcourt,
Pluto 8 vn Amsterdam nr Dundee,
Proton 8 vn Rotterdam nr Londen,
Raamgracht 8 150 w Kp St Vincent nr
Lagos,
Taras 8 vn Rotterdam nr Ventspils,
Theano, 9 te Rotterdam.
(Grote vaart)
Broere Emerald 9 te Abidjan,
Chevron Arnhem 8 vn Savannah nr
Feepoat,
Eemsborg 8 te Delfzyl,
Flevoland 9 te Pernis Ganymedes 9 te
Anto Fagasta,
Gooiland p 8 Rio Grande nr Santos,
Hermes, 8 vn Port au prince nr Kingston,
Idefix 8 t.a. Dubai,
Kermia 8 vn Teesport nr Shellhaven,
Kylix 9 vn Puerto La Cruz nr El Palito,
Mercurius 9 te Grenada,
Neder Elbe 8 vn New York nr Valancia,
Nedlloyd Delft 8 vn Gotenburg nr Rot
terdam,
Nedlloyd Hobart 5 t.a. Kaapstad,
Nedlloyd Karakorum 9 te Dubai,
Nedlloyd Kimberley 9 te Los Angeles,
Nedlloyd Kingston 9 te Mombasa,
Nedlloyd Maas 8 vn Londen nr Port Said
nr Bremen,
Nedlloyd Merwe 8 vn Port Said nr Bre-
Nedlloyd Nile 8 vn Dakar nr Le Havre,
Ossendrecht 8 v Welland kan nr Mon
treal,
Straat Chatham 9 te Bangkok,
Straat Colombo 11 te Dunedin verw.
Wonosobo 9 te Guayaquil,
Zaankerk 9 te Hongkong
PANDA EN DE SPORTMEESTER
57-138
De portier van het Sportpaleis trok zich bezwaard in zijn hokje terug,
terwijl de menigte naar binnen ging.
"En toch is het vreemd, dat de direkteur me niets over een
Voorronde-wedstrijd heeft verteld mompelde hij.
"Dat is niets voor hem. En dit is de eerste keer dat ik hoor over zijn
plaatsvervangerGoedbloed. Hm - misschien was meneer Schoonve
ger erg overspannen, toen hij met vakantie ging
"Waar is hij heen gegaan?" vroeg Panda belangstellend.
Kunt u hem niet opbellen
"Hij is voor een vermagerings-kuur naar sanatorium Slinksnel,"
antwoordde de portier. "En daar hebben ze geen telefoon, omdat de
patiënten niet gestoord mogen worden.Het is allemaal heel lastig
Maar toen hij merkte dat Panda verder niet naar hem luisterde en
wegdraagfde, werd hij achterdochtig.
"Waarom wil je dat eigenlijk weten?!" riep hij Panda achterna.
"Waar ga je heen?!m Kom terug!"
n
m
tt
BRÖDERKES
'h kg nieuwe kleine aar
dappeltjes, 50 g boter.
Kook de gewassen ge
schrapte aardappeltjes 5
minuten in een beetje
water met zout. Laat ze
uitlekken en bak ze in
de boter in een braad
pan bruin en gaar. In
plaats van de aardappel-
e koken kun-
it
it
it
it
it
it
it
A£A)OOC>
l/ERktAART"
PE I
Hoe Z-VA)
Peze sreweAj
C/EI/OPID
I,1 v/11 i
rvjtVc. uaruA-s
FRED BASSET
De avonturen van Jommeke
LUXOR: "Zulu", dag. 2.30,7 en 9.15
zo. 2.15, 4.30. 7 en 9.15 uur. 12 jaar.
CAMERA: In memoriam Elvis Presley
"California holiday", do
r.7en9.15u
i 4.15 i
AL.
i. ook 2.3
I Ongevallendienst
ziekenhuizen Lei.den
Ongevallendienst elke.dag Academisch
Ziekenhuis behalve van dinsdag 1300
'uur tot woensdag 13 00 yur (Diacones-
senhuis) en van vrijdag 13 00 uur tot za
terdag 13 00 uur (Elisabeth-ziekenhuis)
15 00-18 30 3e;
"Elvis on tour", ma t/m woe.: ma. en di. 7
en 9.15 uur, woe. ook 2.30 uur. AL.
Nachtvoorstelling: "A bigger splash",
vr. en za. 11.30 uur. 16 jaar.
LIDO I: "Madame Claude", dag. 2.30, 7
en 9.15 uur, zo. ook 4.45 uur. 16 jaar.
LIDO II: "New York, New York", dag.
2 30, 7 en 9.15 uur, zo. ook 4.45 uur. AL.
LIDO III: "Turks Fruit", dag. 7 en 9.15
Kindermatinee: "Tom en Jerry festival",
za. en woe. 2.30 uur, zo. 2.30 en 4.45 uur.
AL
Bezoekuren ziekenhuizen
Diaconessenliuis:
Middagbezoekuur 13.45-14.30 uu
alleen voor ouders zondag 14.00-15 00
uur voor overige familieleden Kinderen
beneden 14 jaar hebben geen toegang op
de kinderafdeling
Kinderafdeling: dag
2e KLASSE: Volwassenen dagelijks
11.15-14.60 uur en van 14 00-14 45 uu
vgn 18 30-19 30 uur
Kraamafdeling: dag van 11 15-12.00 uur
(alleen voor echtgenoot) van 15 00-16.00
uur en van 18 30-19.30 uur Babyshow
laatste kwartier van middag- en avond-
STUDIO: "The Marx Brothers: "A day at
the races", dag. 2.30,7 en 9.15 uur, zo. ook
4.45 uur
TRIANON: "Speedtrap",dag. 2,7 en9.15 Sint Elizabeth-ziekenhu
uur, zo. ook 4.30 uur. 16 jaar.
REX: "Een brug te ver", dag. 2 en 8 uui
(za. en woe. alleen 8 uur). 16 jaar.
Kindermatinee: "Piraten van het scha-
teiland", za. en woe. 2.30 uur. AL.
Nachtvoorstelling: "Ernstige noten van
de liefde", vr. en za. 11.30 uur. 16 jaar.
3e KLASSE: Volwassenen dagelyk:
14 00-14 45 uur en van 1830-19 30 u
Kraamafdeling: dag van 11 15-12 01
(alleen voor echtgenoot) van 15.00-16 00 Maandag
Kinderafdeling: dag
Academisch-Ziekenhuis
Voor alle patiënten tbehalve kinderen
zijn de bezoekuren als volgt
Elke dag
14 15-15 00 uur.
18 30-19 30 uur
Voor de preinaturenafdeling gelden tU
volgende bezoekuren (alleen voor ou
rijdag-
18.30-18 -fat
Zaterdaq en zondag
14.45-15 00 uui
ernstige patiënten:
Wanneer voor ernstige patiënten dooi-
lopend bezoek wordt toegestaan kan de
hoofdverpleegkundige hiervoor spe
ciale kaarten verstrekken
Bezoektijden K\ndërkhniek-
Dagehjks
15 00-15 45 uur
18.30-19.00 uur
Bezoektijden kinderafdeling:
Elke dag:
14 15-15.00 uur.
18.-30-19 00 uur.
Alpnen aan den Rijn
Rijnoord: leen 2e klas 11-11.30, 13 30
14 15 en 18.30-19 30 uur; 3e klas 13 30-
14 15 en 18.30-19 Ü0 uur, Kraamafdeling
13.30-14 15 uur alleen voor echtgenoten
"19-20 uur. Kinderafdeling 15-15.30 uui
alleen, voor ouders 18-18 30 uur.
Geluidshinder Schiphol
Klachten over geluidshinder van vlieg
verkeer van en naar Schiphol kunnen
dag en nacht worden gemeld bij het in
formatiecentrum pelui'dshinder Schip
hol (020475000).
