Film
museum
bestaat
dertig
jaar
5Speedtrap
bedroevend
Films
déze week
VRIJDAG 2 SEPTEMBER 1977
AMSTERDAM - "Ik was op bezoek bij familie
van de bekende filmpionier Jean Desmet (oprich
ter van Cinema Parisien in Amsterdam) en zag
daar een gigantische kast met ordners staan. Wat
heb je daar nou in zitten, vroeg ik aan die mensen.
Ach, zeiden ze, wat papieren rotzooi, niks bijzon
ders. Bleken er een aantal scenario's en wat cor
respondentie in te liggen. Voor mij natuurlijk
hardstikke waardevol spul. M'n interesse was
gewekt, dat begrijp je. Achter hun huis stond nog
een schuurtje. En ik weer: en daar, hebben jullie
daar nog wat liggen? Ja hoor eens De Vaal, nou
moet je toch ophouden, daar vind je écht niets,
was hun antwoord. Zulke stapels filmaffiches la
gen daar opgestapeld. Niet te geloven!"
Door
Bart Jungman en
Ton van Brussel
De ogen van Jan de Vaal (54 jaar),
oprichter en directeur van het
Filmmuseum beginnen te glim
men. Al dertig jaar probeert hij op
alle mogelijke manieren films, sce
nario's, correspondentie, filmlite
ratuur en alles wat maar met film te
maken heeft binnen de muren van
"zijn" museum te halen. Dertig jaar
proberen Nederland te interesse
ren voor het fenomeen film en zo
veel mogelijk te bewaren wat be
waard moet worden. Een moei
zame strijd want de belangstelling
voor film is in Nederland, op z'n
zachtst gezegd, niet al te groot. Hoe
daar wat aan te doen en hoe on
danks alle tegenwerking toch de
mogelijkheden te scheppen waar
devolle produkties niet verloren te
laten gaan, zijn de rode draad in een
gesprek met De Vaal op een warme
zomermiddag in het schitterend
aan de ingang van het Amster
damse Vondelpark gelegen Film
museum. Eerst wil De Vaal echter
de indruk wegwissen dat het mu
seum een éénmansbedoeninkje
van een hobbyist is. Het dertigjarig
jubileum zal dan ook in alle stilte
worden gevierd. Verwijzend naar
zijn 23 man tellend personeel zegt
hij: "Wat moetje nou aan zo'n jubi
leum doen? Bovendien komt het
dan toch allemaal op mij terecht.
Daar heb je toch niks aan. Nee, dan
doe ik liever iets als wij hier een
beetje orde op zaken hebben ge
steld, als de tentoonstellingsruimte
is ingericht. Dat lijkt me veel zinni
ger". Niettemin kun je je - na een
gesprek met De Vaal - niet aan de
indruk onttrekken dat het museum
toch grotendeels zijn "levenswerk"
is. Op bezielende en enthousiaste
wijze weet hij de luisteraar te over
tuigen van de noodzaak van goede
conservering en een representa
tieve tentoonstellingsruimte. De
Vaal en zijn gevecht tegen bezuini
gingen en onbegrip. Zijn levens
verhaal: een hobby met consequen-
Sandberg
Daarom wat persoonlijke gege
vens: zijn leven lang is Jan de Vaal
al filmgek. Op twintigjarige leeftijd
kwam hij dan ook als manusje-
van-alles terecht bij Multifilm in
Haarlem (nu Cinecentrum en in
Hilversum gevestigd). Toen al
voelde hij dat er iets van een filmin
stituut moest komen. In 1945 zette
hij daarom in de Amsterdamse PC
Hooftstraat het Nederlands Histo
risch Filmarchief op poten, wat een
jaar later officieel een stichting
werd. Zes jaar later werd het Film
museum door zijn persoonlijke
vriend en directeur van het Stede
lijk Museum, Sandberg naar het
Stedelijk gehaald. De activiteiten
van De Vaal en zijn mensen werden
langzamerhand verhoogd, de
ruimte werd te klein en er moest
weer naar een andere behuizing
worden uitgekeken. De gemeente
Amsterdam schoot te hulp en
kwam met het prachtige pand aan
het Vondelpark op de proppen,
waarin 1973 met de inrichting werd
begonnen.
Een zee van ruimte die onder meer
werd benut voor het inrichten van
een filmzaaltje, "waar alles wordt
vertoond wat maar enigszins in
verband kan worden gebracht met
film", zoals De Vaal het zelf zegt.
Functie
We komen op de functie die het
Filmmuseum volgens Jan De Vaal
moet gaan vervullen. Een taak die
zoals gezegd tweeërlei moet zijn: al
lereerst het conserveren van "klas
siekers" en ten tweede de film de
waarde geven die het cultureel vol
gens De Vaal verdient. Wat dat
eerste betreft is het uitgangspunt,
"dat bewaard moet worden wat nut
heeft en geconserveerd wat ver
antwoord is".
Jan de Vaal: "Het is natuurlijk on
doenlijk alles te bewaren wat ge
maakt wordt. Ten eerste kunnen
we dat niet kwijt en ten tweede zou
dat veel te veel gaan kosten. Er
moet dus een selectie worden ge
maakt. Iets wat wij van het mu
seum niet alleen aan kunnen. Zeg
dat je een stel films over
Nederlands-Indië hebt, waar een
keuze uit gemaakt moet worden.
Dan vragen we specialisten op dat
terrein die dingen te bekijken en
ons te helpen een selectie te maken.
Op een verder waardeloos filmpje
kan de, ik zeg maar wat,
gouverneur-generaal verschijnen,
waardoor het ineens weer wel
waardevol wordt. Ook al omdat
omroepen tegenwoordig vaak bij
ons aankloppen, die zo'n scène
voor een of andere documentaire
goed kunnen gebruiken.
Daarnaast kunnen de kosten voor
het conserveren van oude films
stevig oplopen. Gebleken is name
lijk dat de "ouwetjes" (de zogena
amde 35 mm cellulose nitraatfilms)
een snelle achteruitgang van zowel
het celluloidmateriaal als de beel
dlaag vertonen. In ons eigen labora
torium in Overveen hebben we nu
de beschikking over een kluis, waar
die films in een temperatuur van
vijf graden zijn te bewaren. Maar
zelfs in die toestand is dat niet lan
ger dan tot het jaar 2000 houdbaar.
Het is dus noodzakelijk dat we du
plicaten maken. Dat is duur maar
mogelijk. In Overveen hebben we
de apparatuur staan,maar dat
brengt me weer bij ons uitgang
spunt dat geconserveerd moet
worden wat verantwoord is. Het is
namelijk zo dat de grote laboratoria
van bijvoorbeeld Cinecentrum zich
nog maar zelden wagen aan het du
pliceren van die cellulose nitraat-
films. Het is niet alleen monniken
werk, maar bovendien bepaald niet
van gevaar ontbloot. Het brandge
vaar is erg groot. Bij een bepaalde
temperatuur ontbranden die oude
nitraatfilms uit zichzelf. De conser
vering van die films komt dus
steeds meer op onze schouders te
rusten. Een kostbare zaak. Nu is het
gelukkig wel zo dat we met de sub
sidie niet slecht zitten (er vloeit
jaarlijks ruim een miljoen binnen),
ik geloof zelfs dat wij van alle mu
sea de hoogste subsidie krijgen.
Maar dat hebben we ook nodig.
Vergeet niet dat we pas een jaar of
dertien bezig zijn met het conserve
ren van oude films. Eigenlijk zitten
we nog in een opbouwfase, we heb
ben nog een achterstand goed te
maken. Het rottige is ook dat toen
we hier in '73 introkken en die
ruimte tot onze beschikking kre
gen, er fors bezuinigd moest wor
den op CRM".
Jaloezie
Met enige jaloezie kijkt De Vaal dan
ook naar wat er al in het buitenland
is bereikt. "In Denemarken - een
land met een rijke filmhistorie - is
vrijwel alles gered. Maar ook Enge
land is, ondanks de economische'
crisis die nergens zo hard heeft toe
geslagen, al veel verder dan wij".
De samenwerking met het buiten
land is overigens iets waar Jan de
Vaal uitermate over te spreken is.
In het bijzonder met filmarchieven,
die zijn aangesloten bij de Féder-
ation Internationale des Archives
du Film (FLAF) is een goed lopende
uitwisseling gegroeid. Binnen de
bij die organisatie aangesloten
filmmusea is nu het eerste streven
om films die in eigen land zijn ge
maakt, te bewaren. De Vaal kwam
daardoor aan tot dan toe onbe
kende Nederlandse films die lagen
in filmarchieven in Parijs, Praag,
Washington en Moskou.
De achterstand die Nederland heeft
ten opzichte van het buitenland
kwam al even ter sprake en is De
Vaal een doorn in het oog.
"Ons land is gewoon verschrikke
lijk cultuurarm op het terrein van
de film. Hier en daar zijn wel weer
bewegingen die proberen hier iets
op poten te zetten, maar het is alle
maal zo versplinterd. Of het gaat
om ideologische films of juist om
estethische films. Ik ben er van
overtuigd dat als die groepjes eens
gingen samenwerken je veel verder
zou komen. Kijk nou eens naar
Amerika: daar heb je toch aan ie
dere universiteit een leerstoel voor
film of in ieder geval een workshop.
Zo kan er wat groeien, zo kweek je
vanzelf een belangrijke filmcul
tuur. Het is toch eigenlijk niet meer
dan logisch dat we hier in Neder
land aan tenminste één universiteit
althans een lectoraat voor film
krijgen. Oké, wij hebben dan de
Filmacademie, maar ja dat is toch
heel anders, veel meer op de tech
niek gericht. Professor Jan Peeters,
die in het Belgische Leuven film
doceert en eens in de veertien da
gen naar Amsterdam komt, is bij-,
voorbeeld één van de mensen die
zich sterk maken voor het invoegen
van film in het universitair onder
wijs. Met hem hopen we ook in,
waarschijnlijk november daarover
een thema-dag te organiseren".
Rol
"Het researchwerk, wat nu toch een
braakliggend terrein is, zou, als film
"universitair erkend" wordt eens
flink ter hand worden genomen. In
Haarlem had je bijvoorbeeld tussen
1910 en 1920 een klein Hollywood
met een actrice als Annie Bos, die
"Speedtrap"; hoofdrollen: Joe
Don Baker; Tyne Daly en Dianne
Marchal; theater: Trianon; leef
tijd: 16 jaar.
Wat waren we een paar maanden
terug toch trots op "onze eigen"
Dianne Marchal! Op filmgebied
nog nooit iets gepresteerd, geen
grotere faam dan zangeres in een
achtergrondkoortje en dan zomaar
naar de States gehaald om mee te
spelen (naar nu blijkt: te figureren)
in een heuse Amerikaanse speel
film. Daar trekt Sylvia Kristel nou
al jaren haar kleren voor uit en dan
nog niet verder dan Frankrijk. Maar
waarom, zo vroegen enkele wakke
ren onder ons zich af, nu juist
Dianne Marchal? De film "Speed
trap" getiteld, geeft zelf het ant
woord op die brandende vraag. Re
den is volgens mij de hoofdrolspe
ler van dit wanprodukt, een ge
drocht dat reageert als je Joe Don
Baker roept. Een misbaksel met de
enge spleetoogjes van Manolito uit
"High Chapparal", de rondingen
van Cannon en het quasi-
interessante van Kojak.
Stelt u zich voor filmproducers
met de handen in het haar. Om wat
voor reden dan ook opgescheept
met die Baker. Waar in de Ver
enigde Staten een zichzelf respec
terende actrice gevonden die be
reid is dit monster te beminnen.
Zelfs een zichzelf niet respecte
rende actrice blijkt daartoe niet be
reid.
Wat nu gedaan? Een slimmerik
komt Nederland tegen op de atlas
en weet het. Een Nederlandse ac
trice die het Nederlandse publiek
naar de bioscoop lokt. Maar ook in
dit land weigeren de beroeps, al
leen het goed ogende vrouwtje van
componist Hans Vermeulen,
Dianne Marchal, wordt bereid ge
vonden. Ze spreekt weliswaar
slecht Engels, kan niet acteren,
maar lief doen tegen Baker wil ze
dan wel, als ze ook nog wat mag
zingen. En zo wordt "Speedtrap"
dan toch nog gerealiseerd.
Aangenomen mag worden dat het
zo niet is gegaan, maar je vraagt je
toch in alle redelijkheid af waarom
Dianne Marchal hiervoor nu naar
Amerika moest. Elke Nederlandse
film (en dat zegt toch wel wat) door
staat een vergelijking met "Speed
trap" zonder moeite. Niet zonder
bedoeling werd Baker hierboven
getypeerd met figuren uit Ameri
kaanse tv-series, want zelfs aan dat
niveau kan de film geen moment
tippen. Wat Baker als privé-
detective Pete doet, doen Starsky,
Pepper, Kojak en Hutch etc. al ja
ren en veel beter. Ook het verhaal
tje over een voor de politie ongrijp
bare autodief (tot vervelens toe ach
tervolgingen met de nodige blik
schade) is zo cliché-matig dat het in
menig prullebak zou zijn beland.
Was dat maar gebeurd, dan was ons
een hoop ellende bespaard.
BART JUNGMAN
zelfs in Amerika bekendheid ge
noot. Daar is helaas veel van verlo
ren gegaan. Enig spitwerk kan
daarover toch zeer interessante
dingen opleveren.
Maar denk ook eens aan de rol die
het Filmmuseum in dat geval zou
vervullen. We hebben hier het vol
ledige archief van Joris Ivens (niet
alleen films van en over hem, maar
ook scenario's en correspondentie)
ook de collectie van Jean Desmet
(speelfilms, documentaires, scena
rio's, correspondentie en filmaffi
ches - mede daardoor groeide de
collectie filmaffiches in het Film
museum uit tot de meest represen
tatieve in de wereld) tref je hier aan.
Maar nu is dat eigenlijk allemaal
dood materiaal. Het wordt niet toe
gankelijk gemaakt, omdat niemand
er eens in duikt en er een publicatie
aan wijdt. Die tentoonstellings
ruimte opent natuurlijk weer wel
allerlei perspectieven. We kunnen
excursies voor bijvoorbeeld scho
lieren organiseren en zo probereni
onze collectie wat meer naar buiten
te brengen. We hebben ook een bi
bliotheek met een kleine zevendui
zend boeken over film en wat daar
mee samen hangt".
"Belangrijk blijft natuurlijk wel dat
op het moment dat je als museum
meer naar buiten gaat treden, je ook
meer personeel nodig hebt, om je
publiek te begeleiden en op te van
gen. En dan komt meteen weer een
financieel probleem om de hoek
kijken. We hebben een nota opge
steld. Die is aan de minister toege
stuurd en daar staat precies in wat
we willen. Het ministerie heeft nog
geen reactie gegeven en tot die tijd
kunnen we natuurlijk wel een hoop
willen, maar weinig doen
Foto Frans Nieuwenbu'rg
Chinafilms
van Ivens
in Nederland
in roulatie
AMSTERDAM (ANP) - De elf
films die Joris Ivens samen met
Marceline Loridan over de
volksrepubliek China heeft
gemaakt komen na september
in roulatie in Nederland. Het
filmmuseum heeft de serie
"Hoe Yukong de bergen verzet
te" in vijf programma's aange
boden aan de filmhuizen en an
dere belangstellende organisa
ties en instellingen.
Het filmmuseum in Amsterdam
start het nieuwe seizoen in het
kader van de hoofdstedelijke
kunsttiendaagse met tien
avondvoorstellingen met rol
prenten van de Japanse film
grootmeester Akira Kurosawa,
enkele van de films zijn nog niet
eerder in ons land vertoond. In
samenwerking met Holland
Experimental Film worden nog
moderne animatiefilms ge
draaid van de onlangs overle
den in Boedapest geboren glo
betrotter Peter Foldes, de
Fransman Pjotr Kammler en de
uit Schotland afkomstige Ca
nadees Norman McLaren.
Het komende seizoen presen
teert het filmmuseum voorts
een volledig retroperspectief
van het oeuvre van Jean Marie
Straub, een overzicht uit de
Duitse filmgeschiedenis gewijd
aan regisseur Erner Hochbaum,
een serie over Meshrapbom-
filmstudio's in de jaren dertig in
de Sovjet-Unie, een overzicht
van het werk van de Franse an
tropoloog en filmer voor de
derde wereld Jean Rouch en
een terugblik van de Zweedse
regisseurs Maurits Schiller en
Vistor Sjöström.
Blijvers
LUXOR - „Black Sunday",
spanning bij een rugbyweds
trijd. Terroristen beramen een
aanslag.
STUDIO - „A nous les petites
anglaises", lqchtig vertnaak tij
dens een vakantie in Engeland.
CAMERA - In memoriam Elvis
Presley week, de tweede met
"Harem Holiday, "Elvis on
tour" en "Double trouble".
LIDO 1 - „Live and let die", Ja
mes Bond.
LIDO 2 - „Carry", een veelge
plaagd meisje met bovenna
tuurlijke gaven.
LIDO 3 - „Turks fruit".
REX - „Een brug te ver", ver
huisd, maar nog steeds de
moeite van het zien waard.
Kindermatinee
LIDO 3 - „Tom en Jerry festi
val".
REX - „Piraten van het schatei-
Nachtfilms
CAMERA - „Le soufle au
REX - „Ernstige noten van de
liefde".
Haagse bioscopen
APOLLO 1: In memoriarp Elvis
Presley week: dag. 2.30, 7 en 9.15
uur, zo. ook 4.45 uur. Alle films
alle leeftijden, do. en vr. "Girl
Happy"; za. en zo. "Live a little,
love a little"; ma. "It happened at
the worlds' fair; di. en woe. "Kis-
APOLLO 2: "De tuin der folte
ringen", dag. 2, 7.30 en 9.45 uur,
zo. 4.15 uur. 16 jaar.
ASTA: "Op de rand van de on
dergang", dag. 2.30 7 en 9.30 uur,
zo. 1.30, 4, 7 en 9.30 uur. 16 jaar
BIJOU: "The seven-per-cent so
lution", dag. 2,7.30 en 9.45 uur, zo.
4.15 uur. 12 jaar.
CALYPSO: "Black sunday", dag.
2 en 8 uur. 16 jaar.
CAMERA: "Madame Claude",
dag. 2, 6.45 en 9.15 uur, zo. 1.15, 4,
6.45 en 9.15 uur. 16 jaar.
CINEAC: "Twee door 't dolle
heen", dag. 1,30, 4, 7 en 9.30 uur,
za, zo. en woe. 7 en 9.30 uur. 12
jaar.
CORSO: "Speedtrap", dag. 2.10, 7
en 9.30 uur. zo. 1.30,4.15,7 en 9.30
uur. 16 jaar.
DU MIDI: "Un éléphant ca
trompe énormement", dag. 8.15
uur, vr. en za. 7 en 9.30 uur, zo. 4,7
en 9.30 uur. 12 jaar.
EURO: "Once upon a time in the
west", dag. 1.45 en 7.45 uur. za. zo.
en woe. 3.45 en 7.45 uur. 12 jaar.
METROPOLE l:"New York,
New York", dag. 2, 6.45 en 9.30
uur. AL.
METROPOLE 2: "Slap Shot",
dag. 2, 6.45 en 9.30 uur, zo. 1.15, 4,
6.45 en 9.30 uur. 16 jaar.
METROPOLE 3: "Madame
Claude", dag. 2.15, 6.45 en 9.15
uur, zo. 1.30,4,6.45 en 9.15 uur. 16
jaar.
METROPOLE 4: "Buffalo Bill
and the indians", dag. 2, 6.45 en
9.15 uur, zo. 1.30 4, 6.45 en 9.15
uur. 12 jaar.
METROPOLE 5: "Si c'est a refai-
re", dag. 2, 6.45 en 9.30 uur, zo.
1.15 4, 6.45 en 9.30 uur. 16 jaar.
ODEON 1: "Een brug te ver",
dag. 1.30 en 8 uur. 16 jaar.
ODEON 2: "Sweeney", dag. 2,
6.45 en 9.15 uur, zo. ook 4.30 uur.
16 jaar.
ODEON 3: "To the devil a
daughter", dag. 2.15, 7.15 en 9.45
uur, zo. ook 4.45 uur. 16 jaar.
Odeon 4: "Hollywood Boule
vard", dag 2.15, 7.15 en 9.45 uur,
zo. ook 4.45 uur. 16 jaar.
OLYMPIA: "Wie 't laatst lacht",
dag. 2 en 8 uur. AL.
PASSAGE: "Speedtrap", dag. 2,
7 en 9.30 uur, za. en zo. 1.30,4,7 en
9.30 uur. 16 jaar.
ROYAL'70: "Hitsige vrouwtjes",
do., za en zo. 2. 7 en 9.30 uur, vr. 2
en 6.45 uur, ma. 2.15 en 8 uur,, di.
woe. 2.15 uur. 16 jaar.
ROYAL: "Jimmy Wang-Yu, hard
als graniet", do t/m zo. 2,7 en 9.30
uur, ma. t/m 2.15 en 8 uur, za. en
zo. ook 4.30 uur. 12 jaar.
STUDIO 2000: "De kanonnen
van Navaronne", dag. 8 uur. 12
"Mary Poppins", dag. 2 uur, zo.
12.30 uur. AL.
DE UITKIJK: "De vrouw van het
Götkanaal", dag. 2, 7 en 9.30 uur.
16 jaar.
