Boodschap voor
over half
miljoen jaar
fflSljoffd) to
H |(3j®jff
Dit is een ruwe schets van het
vluchtschema van de Voyager-2,die
op 1 september wordt gelanceerd.
De dubbelganger Voyager-1 ver
trekt eerder, namelijk op 20 augus
tus, maar is iets langzamerwaar
door nummer 2 eerder Jupiter en de
andere buitènplaneten zal berei
ken De baan is getekend als een bij
iedere planeet afbuigende dikke
lijn. De passages langs Neptunus en
eventueel Pluto zijn niet nauwkeu
rig gedateerd, omdat men hierover
nog in het onzekere verkeert. De ba
nen van de planeten zijn als cirkel
bogen getékend. Het meest riskante
deel van de vlucht over ongeveer 9J2
miljard kilometer ligt vrij dicht bij
de aarde, namelijk in de
planetoiden-gordel tussen Mars en
Jupiter. Daar loopt de Voyager het
risico getroffen te worden door een
van die duizenden brokstukkendie
in de gordel om de zon rondcirkelen,
sommige kilometers in doorsnee,
andere (even gevaarlijk^)- slechts
enkele centimeters. De Pionier-11
die nog op weg is naar Saturnus
heeft deze gordel ongehinderd ge
passeerd-
De afstandschaal, die links in de te
kening is weergegeven in miljarden
kilometers, is globaal. De baan-
vlakken van de planeten (zelf niet
op schaal getekend in tegenstelling
tot de banen), vallen niet samen
maar maken een kleine hoek met el
kaar.
Overigens zijn de afstanden zo
groot, dat een radiosignaal tussen
waarnemingsstations óp aarde en
b.v. Pluto er ongeveer 30.000 secon
den over doet, dat is ruim acht uur,
maar een antwoord naar de aarde
ook weer eens acht uur. Dat maakt
de operatie van de Voyager uiter
mate ingewikkeld.
horende planeten om een betere
gok te doen naar de plaats waar
we eventueel intelligent leven
kunnen aantreffen.
Wanneer dat onverhoopt niet het
geval mocht zijn, dan is dat zeker
wel zo in de loop van de eerste
honderd jaar. Dan is de bood
schap van de Voyagers pas het
allereerste stukje op weg naar die
verre nabije eerste wereld, die op
de gok wordt aangedaan en pas
over 40.000 jaar bereikt zal wor
den.
Helpen wij onszelf niet voortijdig
naar de bliksem, dan is het een
aan zekerheid grenzende waar
schijnlijkheid, dat wij door ge
richt zoeken naar intelligenties
elders in het heelal sneller en be
ter resultaten kunnen verwach
ten dan via de willekeurige met
hode die met de boodschappen in
de Voyagers wordt ondernomen.
Waarbij men dan nog in aanmer
king moet nemen, dat het opvan
gen van die boodschappen nog
geenszins een contact met die be
schaving betekent, maar alleen
een eenrichtingsverkeer tussen
de aarde en een andere intellige
ntie. Langs dezelfde weg zou er
nog eens een half miljoen jaren
over heen gaan, voordat we ant
woord hebben. En dan maar ho
pen dat we dat stofje uit het heelal
plukken en de antwoord-
boodschap kunnen ontrafelen.
Neen, erg zinvol lijkt ons deze
Voyager-methode niet. Maar het
is wel een illustratie van de bran
dende nieuwsgierigheid waar
mee wij trachten uit te zoeken of
er elders nog intelligenties be
staan. En tevens een illustratie
van de overtuiging, die deskun
digen hebben, dat dit inderdaad
het geval zal blijken. Het is onge
twijfeld de opgave van de ruim-
tevaart in de komende duizend
jaar om op deze brandende vra
gen voor eens en voor altijd een
duidelijk antwoord te geven.
Wanneer plannen "in de ijskast" worden gestopt betekent
dit meestal, dat zij afgeschreven worden volgens het aloude
Hollandse spreekwoord "van uitstel komt afstel". Ook de
Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA ontkomt niet
aan dit euvel. Maar daar zijn ze kennelijk toch nog iets
zuiniger op plannen dart de meeste exploitanten van ijskas
ten: logisch, want haar plannen zijn het resultaat van jaren
lange bekeningen en zijn dikwijls gebaseerd op toevallige
omstandigheden in het zonnestelsel, omstandigheden die
zich slechts een enkele maal voordoen binnen een paar-
honderd jaar.
Vandaar dat de "grand tour", die
ongeveer tien jaar geleden in die
vermaarde ijskast werd gestopt
op grond van geldgebrek, weer
tevoorschijn is gehaald. Deze
reuzenzwaai langs de buitenpla
neten van het zonnestelsel begint
zaterdag 20 augustus en donder
dag 1 september op de lanceerba
sis Cape Canaveral om pas tegen
het eind van deze eeuw, in 1998, te
eindigen met een passage van de
buitenste., planeet Pluto. De
grand tour is slechts mogelijk
door een gunstige onderlinge
stand vande planeten Mars, Jupi
ter, Saturnus, Uranus, Neptunus
en Pluto, een stand die slechts
eenmaal in de rond 180 jaar voor
komt.
De beide onbemande ruimteson
des, die deze slalom door het
zonnestelsel moeten volbrengen,
zijn de Voyager I en Voyager II,
die op het ogenblik voor lance
ring worden gereed gemaakt.
Zelfs de begindatum van deze
grand tour is ongeveer dezelfde
gebleven als men tien jaar gele
den voor de ijskast-procedure
voorzag.,.
Dat laatste is logisch: slechts eens
in de ongeveer 180 jaren staan de
grote buitenplaneten (Jupiter,
Saturnus, Uranus en Neptunus)
vrijwel in één lijn van de zon af
gezien, waardoor de sondes de
tocht over miljarden kilometers
afkunnen leggen door gebruik te
maken van de aantrekkings
kracht van die planeten om de
snelheid te verhogen. Na passage
van die planeet neemt de snel
heid dan wel weer af onder in
vloed van dezelfde aantrek
kingskracht, maar1' in totaal ge
nomen is dit toch een versnelling
die de reisduur bv. naar de kleine
buitenste planeet Pluto redu
ceert van ruim veertig tot onge
veer twintig jaar. Over enige jaren
staan de buitenplaneten in een
veel ongunstiger stand, zodat het
nauwelijks meer de moeite zal
lonen om bv. Uranus als "zwaai-
paal" te gebruiken voor een tocht
verdér langs Neptunus of Pluto.
De planeten zijn bij het slalom
principe van de tocht der Voya
gers de middens tussen bomen
met lianen, waarmee de klassieke
filmfiguur Tarzan zich door het
oerwoud beweegt. Hij grijpt eén
liaan, slingert daarmee met be
hulp van de zwaartekracht naar
een volgende lianenboom enzo
voorts. Hij verplaatst zich door
die techniek veel sneller dan re
gelrecht naar zijn doel wandelen
door de jungle. De filmregisseur
kan zijn bomen plaatsen op het
punt waar zij nodig zijn, de mens
kan een dergelijk grapje niet uit
halen met de stand van de plane
ten. Wanneer die eenmaal gun
stig is, moet men de kans grijpen
en gaan slingeren door het zon
nestelsel. De ruimtesondes moe
ten proberen, hun snelheid door
de aantrekkingskracht van de
ongeveer in één rij staande plane-
WETENSCHAP
TECHNOLOGIE
door
P. Bok
ten te verhogen om daardoor met
gigantische snelheid door te vlie
gen naar een volgende, ook weer
versnellende planeet.
Dit versnellingsprincipe is al eer
der door de NASA toegepast,
o.m. tijdens de vlucht van de Ma
riner naar Mercurius, die men
eerst langs de planeet Venus
stuurde, en ook bij de Pionier, die
naar Jupiter werd gezonden.
Deze laatste werd na passage van
de planeet met een enorme snel
heid met behulp van een kleine
koerscorrectie op het pad gezet
naar de volgende gigant van het
zonnestelsel, de planeet Satur
nus. Daar zal de Pionier langs
scheren in september 1979 en wel
voor een passage tussen de pla
neet en de ringen door.
Zoiets hoopt rhen ook met de beide
Voyagers te presteren, waardoor
deze na passage van Mars in fe
bruari van het volgend jaar op 5
maart 1979 Jupiter moet passe
ren, op 12 november 1980 de pla
neet Saturnus, 30 januari 1986
ook Uranus en zo mogelijk in
1992 Neptunus en in 1998 Pluto,
voor zover bekend de buitenste
planeet van het zonnestelsel.
De Voyagervluchten zijn vooral
interessant, omdat de vier
reuzenplaneten nog nimmer
van dichtbij zijn geobserveerd.
Waarschijnlijk zijn zij sinds hun
ontstaan, ongeveer 4.5. miljard
jaar geleden, nauwelijks veran
derd, in tegenstelling tot de
kleinere planeten Mercurius, Ve
nus, Aarde en Mars die sinds het
ontstaan van het zonnestelsel een
eigen evolutie hebben doorlopen.
Vandaar dat men door middel van
de Voyagers een indruk hoopt te
krijgen uit de ontstaansperiode
van ons zonnestelsel, nog steeds
een "topic" in het ruimteonder
zoek sinds de maanvluchten van
de Apollo's.
De kosten van het Voyager-project
zijn hoog: in totaal ongeveer 1.8
miljard gulden, waarvan 900 mil
joen voor de ruimtevoertuigen
zelf, 200 miljoen voor de lance-
rirfgsoperatie en 80 miljoen voor
het volgen van de vlucht en de
verwerking van de gegevens. Be
langrijke gegevens zijn onder
meer de metingen die tijdens de
vlucht in de interplanetaire
ruimte zullen worden uitgevoerd.
„Wij hopen dat wij eens, nadat wij
de problemen waarvoor wij staan
hebben opgelost, ons kunnen
voegen bij de gemeenschap van
galactische beschavingen. Deze
plaat vertegenwoordigt onze
hoop en vaste wil en onze goede
bedoelingen in een uitgestrekt en
ontzagwekkend heelal", aldus de
merkwaardige boodschap die de
Amerikarnse president Jimmy
Carter de wereld in stuurt en die
bedoeld is om over 40.000 tot
525.000 jaar of nooit en tenim-
mer ontvangen te worden. En of
die boodschap dan verstaan
wordt is nog eens een heel andere
en penibele vraag.
De kans, dat deze boodschap gele
zen'wordt is eigenlijk minimaal,
aldus de Amerikaanse astronoom
van de Cornell University dr. Carl
Sagan. Hij is de man, die op het
denkbeeld gekomen is om de
boodschap te verzenden naar
(vooralsnog hypothetische) bui
tenaardse wezens, die eens een
van de ruimtesondes van het
Voyager-type zouden kunnen
opvangen.
De sondes, waarover wij in bij
gaand artikel schrijven; zullen na
hun tour langs de buitenplane
ten, naar de interstellaire ruimte
verdwijnen en bij een goede be
sturing over ongeveer 40.000 jaar
de nabijheid van een buur-ster
van de zon bereiken, in 147.000
jaar de daarop volgende en over
525.000 jaar de derde ster.
Het is niet Sagans eerste interstel
laire boodschap: al met de Pio
niers, die énkele jaren geleden
naar Jupiter werden gezonden,
deze planeet van de 2on zijn ge
passeerd en op weg zijn naar de
omgeving van Saturnus, is een
boodschap meegegeven, eve
neens op initiatief van Sagan,
omdat deze sondes eveneens het
zonnestelsel zullen verlaten en
door de eindeloze ruimte uitein
delijk wel eens in de buurt van
een nabije ster zullen arriveren.
Toen ging het om een eenvoudige
plaquette van duurzaam mate
riaal, waarin allerhande afbeel
dingen en gegevens omtrent de
plaats van de aarde waren aange
bracht. Ook die platen zijn be
stemd voor eventuele intelligente
wezens op planeten, die tot an
dere zonnestelsels behoren, dus
om andere sterren dan de zon
wentelen. De zon is slechts één
van de honderdmiljard sterren,
waaruit het Melkwegstelsel be
staat, een stelsel dat er weer één
van de miljarden is.
De boodschap, die thans op het
piint staat om de aarde te verlaten
naar de diepten van het heelal, is
een veel geperfectioneerder visi
tekaartje van de mens en zijn aar
de.
Ditmaal gaat het (voor elk van de
twee Voyagers) om een koperen
grammofoonplaat van dertig cen
timeter doorsnee, een klein draai-
tafeltje en een naald waarmee de
plaat kan worden afgespeeld.
Het lijkt een hele opgave om dit ge
heel in elkaar te zetten, wanneer
je niets afweet van de aardse
technieken. Nu is het wel zo, dat
wanneer wij op aarde een vreemd
ruimtevaartuig zouden onder
scheppen en daarin artikelen
zouden vinden waarvan niet in
eerste instantie al de bedoeling
duidelijk was, dat er dan zeer
zorgvuldig gemeten, gerede
neerd en overwogen zou worden
voordat we er iets mee zouden
doen.
Uiteindelijk zou uit zo'n studie toch
wei een aanvaardbare handeling
tevoorschijn komen. Misschien
pas na jaren of decennia, maar
eens. En dat eens is vroeg genoeg
wanneer het gaat om iets wat tien
of honderdduizenden jaren gele
den is verstuurd. Wanneer de
„vreemdelingen" die waarschijn
lijk of mogelijk niet weten wat ge
luid is of televisiebeelden, einde
lijk de zaak in elkaar hebben, wat
horen en zien zij dan?
Op de koperen schijf, die met de
andere utensiliën opgeborgen zit
in een luchtledige aluminium
hoes en een geschatte levensduur
zou kunnen hebben van een mil
jard jaren, staan groeten van de
aardse bewoners in een aantal ta
len, uiteraard allemaal aards. Dat
zijn o.a. Sumerisch, Hebreeuws,
Oud en Modern Grieks, Arabisch,
Chinees, Russisch, Engels enzo
voorts, in totaal zestig spraken.
Verder hoort men er op geluiden,
die iets kunnen zeggen over de
aarde en haar bewoners, zoals ge
luiden die walvissen maken, ge
luiden met verklarende tekst van
regen, van vulkanen, de bran
ding, krekels, voetstappen en de
menselijke harteklop, een smid
se, de morsecode, het fluitsignaal
van een trein, een kus en een krij
sende menselijke baby.
Voorts worden er zevenentwintig
stukken muziek op vertolkt zod at
de vreemdelingen twee melo
dieën uit het Brandenburgse
Concert van Bach te horen
krijgen, voorts de toverfluit van
Mozart, het bruidslied van een
Peruaanse vrouw, „Donker was
de nacht" van de blinde Willis
Johnson en „Bloemenstromen"
als selectie van Chinese muziek.
•Bovendien gaan er 115 foto's mee
van de belangrijkste punten van
de aarde en enkele belangwek
kende constructies. Deze kunnen
als een video-cassette worden af
gespeeld wanneer de vreemde
lingen de bijgevoegde instructies
kunnen begrijpen.
De selectie van al deze geluiden,
muziekstukken en beelden is ge
schied door de NASA in overleg
met Washington en vooral dr. Sa
gan, de geestelijke vader van het
boodschap-project. Over het al
gemeen is men het er over eens,
dat het om een vrij willekeurige
selectie gaat, waarvan de aard
vooral de inzichten van dr. Sagan
weerspiegelt.
De kans op het opvangen van de
boodschap is vrijwel nihil. De in
terstellaire ruimte is zo groot, dat
men zo'n nietig stofje als de
Voyager-sonde nauwelijks kan
opmerken. Die Voyager is relatief
veel kleiner dan een fles met
flessepost op de wereldzeeën. 4
Maar in de reeds genoemde periode
van ruim een half miljoen jaren
zal de sonde slechts drie van de
meest nabije sterren „bezoeken"
en het staat in het geheel niet
vast, dat die sterren planeten
hebben en dat die planeten be
woond zijn door technologisch
hoogontwikkelde wezens, die
vertrouwd zijn met de ruimte
vaart. En dat nog wel juist in die
periode, dat de sonde in de om
geving van die ster is, terwijl de
beschaving op een planeet bij die
ster zich ver genoeg heeft ont
wikkeld en nog niet te gronde is
gegaan.
Laten we wel wezen: omgekeerd
zou het een unieke en uitzonder
lijke prestatie zijn, wanneer wij
mensen in de buurt van de aarde
een „vreemd" ruimtevaartuig
onderscheppen, dat een half mil
joen jaar geleden door een buur-
ster in het heelal was weggezon
den.
Weliswaar worden alle bekende
brokstukken en restanten van ei
gen ruimtevaartuigen voortdu
rend geregistreerd en in de gaten
gehouden, maar onze eigen ruim
tevaart is nog maar net begon
nen: ruim een kwart eeuw gele
den, dezelfde tijd die de Voyagers'
nodig zullen hebben om ons zon
nestelsel te doorlopen.
Een half miljoen jaar geleden was
de mens nog een intellectueel
onderontwikkeld wezen, dat zich
voedde met wat.de jacht met
knuppels opleverde in de jungle.
Wanneer we op de huidige voet
voortgaan hebben we onszelf en
onze beschaving over een jaar of
honderd allang terziele geholpen.
Veel doeltreffender lijkt het, con
tact met eventuele andere intelli
genties in het heelal (en dat is veel
verder dan de drie nabije sterren)
te zoeken door middel van radio
grafische in plaats van materiële
boodschappen. Over niet al te
lange tijd wordt de space-shuttle
operationeel en dan zal ongetwij
feld tijdens de eerste missies de
„Large Astronomical Satelite"
worden gelanceerd, een grote te
lescoop in een baan om de aarde
die ongehinderd door de atmos
feerwaarnemingen kan doen ook
naar mogelijke planeten bij an
dere sterren.#
Over slechts enkele tientallen jaren
zullen wij tientallen van die ster
ren kennen. Waarschijnlijk ook
voldoende weten over de bijbe
Deze plaquette is op weg naar de
.diepten van het heelal, waar hij ooit
wellicht door andere dan de men
selijke beschaving wordt opgevan
gen. De nieuwe "boodschap" van de
mensheid heeft een andere gedaan
te: een koperen plaat waarop
stemmen, muziek en videobeelden.
