Super-B acchi a anse
offers kenmerkten
de promotiediners"
Schouwspel
van kleur
en beweging
VRIJDAG 22 JULI 1977
LEIDEN
DOCTOR WORDEN DOOR DE EEUWEN HEEN
LEIDEN - Het promoveren tot doctor in de een of andere geleerdheid begint zo
langzamerhand vormen aan te nemen. Zo meldde de voorlichtingsdienst van de
Leidse universiteit nog onlangs dat er in het lopende academisch jaar aan deze
universiteit maar liefst 141 doctorandussen en meesters in de rechten de fel bege
erde doctorsstatus hadden verworven.
Een absoluut record in de ge
schiedenis van de universiteit,
dat slechts één keer werd over
troffen, namelijk in 1918-1919
met 146 promoties. In die tijd was
doctor worden evenwel niet altijd
zo'n daverende prestatie, omdat
men toen zowel op stellingen als
op een proefschrift kon promo
veren. Eri het eerste, zo wordt nu
algemeen aangenomen, stelde
eigenlijk niet veel voor.
Na 1921 werd het promoveren op
stellingen afgeschaft en sinds
dien geldt uitsluitend nog het
proefschrift, dat - naar men mag
aannemen - gebaseerd is op
grondig wetenschappelijk on
derzoek. Opmerkelijk gevolg van
de herwaardering was in elk ge
val dat het aantal promoties
prompt daalde: van 137 in
1920-'21 naar 52 ia 1921-22.
De entourage waarin de promo
tiegebeurtenis zich voltrok, is in
de loop der eeuwen - en ook nog
in deze eeuw - danig veranderd.
Vroeger - dat wil zeggen in de
zestiende, zeventiende en acht
tiende eeuw - was het een gebeu
ren, dat met veel pracht en praal
omringd werd. Plechtige zittin
gen, Latijn-met-krullen en opge
poetste rijkdom bepaalden toen
de sfeer. En het gebeurde niet
zelden dat de genodigden zich
ongans aten aan de overvloedige
maaltijden, die onverbrekelijk
met de promoties verbonden wa-
Maar ook in deze eeuw konden de
dames- en heren-promovendi er
wat van. Promoveren was tens
lotte een voornaam gebeuren en
dat kpstte een heleboel geld.
Spijkerpak
Inmiddels is er wel het een en an
der veranderd. Maar een aantal
tradities is gebleven. Zo wordt de
promotiezitting nog altijd opge
luisterd met de aanwezigheid van
de pedel, die ook het beheer heeft
over de voorgedrukte doctorsbul
en andere bijbehorende papieren
en geschriften. De man heeft een
staf in de hand, gaat gekleed in
een lange zwarte jurk en heeft een
muts op het grijze hoofd. De
promovendus zelf heeft - als het
geen promovenda is - nog veelal
het rokkostuum aan. Zelfs volgt
men nog wel de oude traditie, die
wil d,at tijdens de promoties een
zwart vest wordt gedragen en een
wit vest erna.
In de woelige jaren zestig werd
het behoudende volksdeel opge
schrikt door linkse rakkers, die
louter wensten te promoveren in
het toen sterk vibrerende spij
kerpak. Eerst keek men er
vreemd tegenaan, maar al gauw
raakte de te gekke outfit inge
burgerd. En het duurde niet lang
of het rokkostuum werd weer
populair.
Graven van Nassau
De doctorstitel stamt uit een ver
verleden. Voor zover bekend
werd zij het eerst verleend in de
twaalfde eeuw in Bologne. De
eerste promotie tot doctor in de
godgeleerdheid voltrok zich in
1251 in Parijs. De Nederlanden
lieten nog lang op zich wachten,
maar kort na de oprichting van de
Leidse universiteit kwamen ook
hier de promoties los. De eerste
Leidse promotie had plaats op 14
maart 1583. Het werd een plech
tigheid van de hoogste orde,
waarbij o.a. de graven van Nassau
vertegenwoordigd waren.
In de loop der geschiedenis on
derging de promotie ook proce
dureel enkele wijzigingen. In het
prille begin verkreeg men de doc
torstitel door het verdedigen van
enkele stellingen, zonder toet
sing vooraf. Maar al spoedig om
streeks 1590 kwam daar een eind
aan toen ene hoogleraar Pauw
zich verzette tegen een publieke
promotie van ene Laurens Brant
tot „medicinae doctor", omdat hij
hem onbekwaam achtte. In 1592
besloot men de a.s. promovendus
eerst heimelijk te toetsen alvo
rens hem publiekelijk te laten
promoveren. Heimelijk, omdat
men de aspirant-doctor een open
lijke afgang wilde besparen.
Door
Wim Wirtz
De Leidse universiteit onder
scheidde in die tijd een „private"
en een openbare promotie. De
eerste werd gehouden in de sena
atskamer van het academiege
bouw, de tweéde in het groot-
auditorium. De openbare promo
tie kon bijkans wedijveren met
- een 3-oktoberfeest. Alleen kwam
het gepeupel er niet aan te pas.
De a.s. promovendus toog alle
reerst met twee pedellen naar het
stadhuis, waar hem een erepen
ning werd uitgereikt door de
burgemeester. Na deze plechtig
heid ging hij op bezoek bij voor
name lieden (officieren, notaris
sen, rentmeester etc.) om hun
„kabretlederen" handschoenen
aan te bieden en hen uit te nodi
gen voor de promotiebijeen
komst.
Promotiezitting in de senaatskamer van het academiegebouw. A.D. 1947
Met de kap
In de achttiende eeuw kon men
kiezen uit de eerdergenoemde
stille promotie ten overstaan van
de faculteit, de openbare promo
tie en de promotie-met-de-kap.
De laatste was veruit favoriet
maar kostte handenvol geld. De
promovendi schreden in (welis
waar door de universiteit ge
schonken) „zwarte zijden da-
maste tabberden" naar de pro
motiezitting. De stellingen waren
dan inmiddels - na goedkeuring
van de faculteit - „met lofverzen"
gedrukt en rondgedeeld.
Na het verdedigen van de „dispu
tatie" of de stellingen kreeg de
prille doctor een boek van zijn
promotor (een bijbel of i.d.).
Dit om hem eraan te herinneren
dat, „gelijk dit boek de schat der
wetenschap bevatte, alzoo ook de
doctor in het bezit der wetens
chap moest zijn". Hierna kreeg de
promovendus een ronde hoed.
De „theologant" een zwarte, de
rechtsgeleerde een rode en de
medicus en filosoof een violet
kleurige.
Elk van deze kleuren had een
speciale, symbolische betekenis.
Zwart hield in dat de „godge
leerde der wereld afgestorven
moest zijn." Rood hield verband
met het feit dat men koningen en
vorsten moest bijstaan, „wier sie
raad purper is." En violet ver
tolkte de gedachte dat „genees
heer en wijsgeer de ogen steeds
hemelwaarts moesten richten".
Het ronde hoofddeksel ten slotte
vormde het symbool van de vol
maaktheid en ervarenheid.
Vervolgens kreeg de jonge doctor
een ring aan de vinger geschoven
als symbool van adeldom. Hierna
gaf de promotor hem een kus en
een diploma. En kon de hoorn
des overvloeds worden leegge-
kieperd.
Bacchus-offer
De promotiediners kenmerkten
zich namelijk door zeer Neder
landse hoeveelheden. De Rennie
was toen nog niet uitgevonden,
maar zou waarschijnlijk bitter
weinig hebben uitgehaald. Een
aardig voorbeeld van een promo-
ticmaaltijd van vijf doctores in
het buitenland stamt uit 1531.
Daar werden opgedist: 24 ossen,
100 vette hamels (gesneden ram),
50 grote kalveren, 90 speenvar
kens, 100 dozijn Griekse kapoe
nen (vetgemeste hanen), 10 do
zijn kapoenen uit Kent, 7 vette
hanen, 13 dozijn zwanen, 340 do
zijn leeuwerikken, 37 dozijn
jonge duiven en 90 dozijn jonge
hanen. Niet bekend is hoeveel
genodigden het hebben over
leefd.
In Leiden deed men nauwelijks
onder voor dit soort supra-
Bacchiaanse offers. Vandaar dat
de universiteit in 1641 een „ordi
nantie" liet uitgaan, waarin men
erop aandrong slechts één dag
aan de promotiemaaltijd te
wijden. Bovendien moest men
professoren, de rector magnifi
cus en de promotor maar niet
meer voor dit soort gelegenheden
uitnodigen. De ordinatie had
evenwel weinig effect. De over
dadige diners handhaafden zich
door de eeuwen heen.
Variatie
Het aantal promoties - door die
zelfde eeuwen heen - varieerde
soms sterk. Van 1575 tot 1610 wa
ren het er ruim honderd, in 1700
52, in 180030, in 1900-1901 69 en in
1939-'40 51.Het academisch jaar,
waarin de Duitsers ons land bin
nenvielen, gaf nog 43 promoties
te zien. Maar in 1941-'42 voltrok
ken zich slechts 16 promoties.
Nadien werd de universiteit ge
sloten. En in 1945 kwam de reeks
weer op gang met 9 promoties. In
1945-'46 waren er 73 promoties, in
1950-'51 50, in 1960- 61 66 en in
1970-'71 137. Vooral de laatste
paar jaar wisselde het aantal
sterk. Tot 1973-'74 zakte het naar
93, vervolgens ging het via 106
naar 115 en vorig jaar waren er 98
promoties.
Lange tijd waren de promovendi
overheersend classici. Maar in de
tweede helft van de negentiende
eeuw kwamen de bèta-vakken op
en begon de belangstelling voor
de klassieken te tanen.
De titels van de proefschriften
vormen in dit verband een hoofd
stukje apart. De meeste die nu op
de media worden losgelaten - die
van de wis- en natuurkundige
proefschriften - zijn voor de leek
veelal onbegrijpelijk. Verkwik
kend zijn dan ook de volgende ti
tels, ontleend aan de „Catalogus
candidatorum qui gradum adepti
sunt ad anno 1894r-1927: „Iets
over vennootschappen van
koophandel in Frankrijk". En:
„Eenige opmerkingen over het
wettelijk erfdeel". Wat minder
voorzichtig: „De physiologische
beteekenis van het alkaloid in
den goudenregen". En tenslotte
de titel van een proefschrift, dat
op het eerste gezicht lijkt te zijn
geschreven door een volstrekt
losgeslagen promovendus op va
kantie: „Griekse opvattingen
over de dronkenschap."
(Bronnen:
Promotieregisters van de Leidse uni
versiteit Dr J J. Woltjer. De Leidse
universiteit in verleden en heden; Dr.
G.D.J. Schotel, De Academie te Leiden
in de 16e, 17e en 18e eeuw:
Dr. P. C. Molhuysen, Bronnen tot de
geschiedenis der Leidsche Universi-
ADVERTENTIE
TS5SEEM
De beste voegloze 14 k. rin
gen o.a. 1 paar met geslepen
zijkant170,-
Dit model met briljant 245,-
Met 2 briljanten 320,-
Gratis graveren.
Blijvende service
Desgewenst handgraveren.
Desiree
Anjer
A.S.
De Koning der
Verlovingsringen
v. d. WATER
UW JUWELIER
HAARLEMMERSTRAAT 181
Burgemeester Vis bij opening
Aqua Flora '77:
Lezers schrijven
TELEFOON
Wij als Prinsenstraatbewoners,
even nummers, zijn drie weken ge
leden als eersten naar de wisselwo
ningen bij de Tasmanstraat (tijde
lijk: Van Huisweg) verhuisd.
Prachtige woningen, alles erop en
eraan. We lopen dan al drie weken
in de klei, dat had anders gekund,
maar erger is dat je daar voorlopig
geen telefoonaansluiting kan
krygen.
Er is mjj door de PTT gezegd: net
kan wel december worden. Hoe is
dat mogelijk? De kabel ligt er wel.
Als je dringend moet bellen, moet
je naar de Zijlsingel, waar de cel
veelal defect (vernield) is.
Nu vraag ik me af: er komen daar 50
gezinnen te wonen, waaronder veel
bejaarden en gezinnen met kinde
ren, die dan wel geïsoleerd zitten.
Er had zeker een telefooncel moe
ten zijn. Gebeurt zoiets ook in de
gegoede wijken? Ik dacht van niet.
Er moet daar snel een telefoon ko
men en snel.
W. Bodrij
Van Huisweg 44
Leiden
Zomeravond-
feest van
Muiderslot
LEIDEN - Gezien het grote succes
van vorig jaar organiseert de wijk-
vereniging „Het Muiderslot" ook
dit jaar weer een zomeravondfeest
voor de wijkbewoners. Dit zomerse
gebeuren zal zich morgen voltrek
ken in het park „K weeklust" tussen
de Jan Luykenlaan en de Const.
Huygenslaan. De avond begint om
half acht en eindigt om 24.00 uur.
Het programma behelst o.m. eert
disco voor jongeren, het optreden
van een folkgroep, het rad van
avontuur met vele prijzen en als
klapstuk van de avond de Surina
amse muziek van Ritmico Especial
o.l.v. Dolf del Prado. Het feestter
rein zal sfeervol worden verlicht en
bij enkele kraampjes kan men ge
nieten van een glas wijn en Franse
kaas. De toegang tot het feestter
rein is gratis.
RPvraTfcftriE
DEALER VAN O.A.
BOUSSAC GORDIJNEN
PLOEG GORDIJNEN
BES0UW
TAPIJT
Interieurverzorging
W. J. ZIRKZEE b.v.
Zeemanlaan 22 - Lelden
Telefoon 071-142627
LEIDEN - Onder grote belangstel
ling van o.a. diverse burgemeesters
uit de omgeving heeft burgemee
ster Vis gisteravond in de Ton
Menkenhal de tentoonstelling
Aqua Flora'77 officieel geopend.
Op het buitenterrein van de hal
hees de burgemeester de Leidse
vlag, terwijl tegelijkertijd majoret
tes van "Aktief" tal van andere
vlaggen omhoog lieten gaan. In zijn
openingstoespraak, weer in de hal,
roemde Vis vervolgens het werk
van de "Leidse school" van aqua
riumhouders, dat wereldfaam ge
niet. Zelf, zo zei hij, was hij een vols
lagen leek op dit gebied. Maar uit
wat hij gezien had kon hij toch wel
de volgende definitie van de ten
toonstelling geven: "Een schouw
spel van kleur en beweging".
Na zijn toespraak gingen alle lich
ten van de "bakken" aan en mocht
hij een boek over tropische vissen
in ontvangst nemen van N. H.
Hemmes, lid van het organiserend
comité. Tussen de reeks van toe
spraken door kreeg D. Piket, een
van de initiatiefnemers van Aqua
Flora, een zilveren schepnet van de
Nederlandse Bond van Aquarium-
en Terrariumhouders.
De tentoonstelling, waar niet alleen
tropische en niet-tropische vissen
te zien zijn maar ook reptielen,
planten, bloemen en curiosa, be
slaat de gehele Ton Menkenhal. De
inzendingen komen uit de hele we
reld, o.a. uit België, Duitsland, En
geland, Zweden, Denemarken, Ma
leisië en Sri Lanka.
In totaal zijn er 200 bakken neerge
zet met ongeveer 20.000 vissen. Er
is een aparte hoek met een gekoeld
zeewater-aquarium, voorzien van
anjelieren en dahlia's. Er zijn ver
schillende tropische en zg. oever-
aquaria (paludaria). En er zijn Ja
panners aanwezig niet alleen om
het bekende Japanse bloemschik-
Burgemeester Vis hijst de Leidse vlag op het buitenterrein
ken (Ikebana) te demonstreren,
maar ook om de specialiteit uit de
Japanse wateren te presenteren,
namelijk de kleurkarper.
In het middengedeelte van de hal
heeft een team van bloemarrange-
urs o.l.v. corso-arrangeur Herman
van der Berg, behalve een tuin ook
bruggetjes en vijvertjes aangelegd.
Flora-Rijnsburg is verantwoorde
lijk voor de kleurrijke aankleding
van de hal. Behalve de tropische
vissen zijn er ook diverse informa
tiestands, instructieve films en ver
schillende bijdragen van de Leidse
musea en plantsoenendienst.
Lange rijen 'bakken'' op een oppervlakte van 3700 vierkante meter
De organisatie rekent er overigens
op dat Aqua Flora'77, d'e over een
oppervlakte van 3700 vierkante me
ter is uitgespreid, zeker 100.000 be
zoekers zal trekken.
De tentoonstelling duurt tot en met
7 augustus en is dagelijks geopend
van 's ochtends tien tot 's avonds
tien uur. Entree: voor volwassenen
vijf gulden en voor kinderen tot
twaalf jaar onder geleide en 65-
plussers half geld.
LEIDEN - De Leidse postduiven
vereniging De Snelvlieger hield
een wedvlucht vanaf Chateauroux,
waarvan de uitslag was: 1. N. Bink,
2,4,5,6,7 8 M. de Lange en Zn., 3. J.
Degen en Zn., 9. H. Moenen, 10. F.
Heemskerk.
PV De Blauwkras hield een wed
vlucht vanaf Duffel. Uitslag: 1, 5, 9
P. Gijsman, 2. P. Brandt, 3. Vinkes-
tein, 4, 6 B. Ouwerkerk, 7. P. van
Campen, 8. F. v. d. Wetering, 10 G.
Tang. Vanaf Noyon: 1, 2, 10 P.
Gijsman, 3, 4, 5, 6 F. v. d. Wetering,
7,9 P. Sloos, 8. G. Tang. Vanaf Cha
teauroux: 1, 5, 8, 10 W. v. d. Wete
ring, 2, 4, 7 B. Ouwerkerk, 3. P.
Gijsman, 6. P. Sloos, 9. F. v. d. Wete
ring. Vanaf Vilvoorde: 1, 2,3, 5, 8 P.
Gijsman, 4. Vinkestein, 6. F. v. d.
Wetering, 9. B. Ouwerkerk, 10. B.
Diersman.
LEIDEN - Aan de Leidse universi
teit zijn geslaagd voor het doctoraal
examen geneeskunde nieuwe stijl
mevr. A. A. Krispijn-De Baan (Lei
den), J. P. A. Baars (Leiderdorp),
mej. P. K. Boet (Leiden), R. W. v. d.
Bos (Noordwijk), T. W. A. de Bruin
(Oegstgeest), cum laude, G. A.
Dekker (Leiden), cum laude, mej.
E. B. M. Franken (Leiden), M. T.
Hiesen (Leiderdorp), J. J. Jansen
(Leiden), mevr. C. M. M. van
Leeuwen-Kerkvliet (Leiden), mevr.
K. J. Schaap-v. d. Meer (Leiden),
mej. M. J. Krol-Van Straaten (Lei
den), cum laude, P. A. Tutein Nolt-
henius (Leiden), doctoraal examen
geneeskunde oude stijl W. J. M. van
Gennip (Voorschoten) en E. S. M.
A. el Mashtooly (Noordwijk). Art
sexamen nieuwe stijl: J. J. E. van
Everdingen (Wassenaar), D. W.
Koopman (Leiden), mej. R. M. La-
gerberg (Oegstgeest), J. M. Mathot
(Boskoop), T. A. Reiler (Wassena
ar),
N.
M.
Nieuwenhuyzen-Kruseman-Smit
(Oegstgeest), mej. A. C. v. d. Velden
(Leiden) en R. J. Wybenga (Leiden),
doctoraal examen scheikunde F.
van der Mark (Leiden) en L. J. P.
van Amsterdam (Hazerswoude).
