Mogelijk gewijzigde
godsdienstpolitiek
in Oost-Europa
Kruidenier veertig
jaar achter orgel
Geen wrok
Gmnmmas
SGP Arnemuiden:
Bij ons blijft
het vierde gebod
onverkort gelden
Steenkamp houdt erg
van samen zingen
Sociaal
document
Lisser-
broek
VRIJDAG 8 JULI 1977
Hongarije als experiment voor Oostblok
WENEN - Er zijn aanwijzingen dat
de Oosteuropese staten hun poli
tiek ten opzichte van de kerk en
godsdienst opnieuw zullen bezien.
Daarbij zouden de positieve erva
ringen die de Hongaarse commu
nistische partij heeft in haar sa
menwerking met de kerk, een be
langrijke rol kunnen spelen.
Dit meldt het Hongaarse kerksocio-
logische instituut in Wenen, dat
gewoonlijk over gefundeerde do-
kumentatie uit Hongarije beschikt.
Het recente bezoek van de Hon
gaarse partijleider Kadar aan paus
Paulus zou, volgens het instituut,
wel eens een betekenis kunnen
hebben die over de Hongaarse
grenzen reikt. Het instituut zegt
"met zekerheid" te weten, dat er
met Moskou een gesprek is geweest
over dit bezoek.
Door de problemen die voor Mos
kou zijn ontstaan nu een aantal
communistische partijen in het
Westen het zogenaamde euro-
communisme propageren, is het
wenselijk geworden om aan te to
nen, dat een Moskou-gezinde
communistische staat goede be
trekkingen kan onderhouden met
de kerk, aldus het instituut. De
euro-communistische partijen zit
ten met het probleem van de vijan
dige godsdienstpolitiek van de
Oosteuropese staten. Dit heeft er
toe geleid, dat menige Westeuro-
pese communistische partij zich
onafhankelijk van Moskou opstelt.
Nieuwe grondwet
Ook de nieuwe grondwet van de
Sowjet-Unie zou, volgens het Hon
gaarse instituut, wijzen op mati
ging van de druk op gelovigen.
Met betrekking tot de godsdienst
staat in de huidige grondwet uit
1936: "om voor de burgers de
vrijheid van geweten te garande
ren, is de kerk in de USSR geschei
den van de staat en de school van de
kerk. De vrijheid tot het houden
van godsdienstoefeningen en de
vrijheid van antigodsdienstige
propaganda wordt voor alle bur
gers erkend."
Het nieuwe ontwerp zegt (artikel
52): "vrijheid van geweten dat is het
recht om iedere godsdienst te be
lijden en godsdienstoefeningen te
houden, of geen enkele godsdienst
te belijden en atheïstische propa
ganda te voeren - wordt erkend
voor alle burgers van de USSR. Het
aanzetten tot vijandschap en haat
op religieuze gronden is verboden.
De kerk in de USSR is van de staat
gescheiden en de school van de
kerk."
Het bezoek van
Kadar, leider van
de Hongaarse
communistische
partij, aan de paus
zou wel eens een be
tekenis kun en
hebben die over de
Hongaarse grenzen
heenreikt.
Het instituut wijst erop dat er niet
zoveel is veranderd in de formule
ring van de wet betreffende de
godsdienst, hoewel de ieuwe wet
iets ruimer is gesteld. De overige
wetten inzake de persoonlijke
vrijheid en bescherming houden
volgens het instituut "in indirekte
vorm" in, dat gelovigen meer
rechtsmiddelen in het vooruitzicht
zijn gesteld, wanner zij zich in hun
godsdienstig leven aangetast voe
len. Het instituut zegt zelfs over in
formatie te beschikken, die wijst op
een heftige discussie binnen de op
perste Sowjet (het wetgevende li
chaam in de USSR) over de vraag of
het niet verstandiger zou zijn, de
Sowjet-burgers wat betreft hun
godsdienstige of atheïstische me
ning aan de vrije discussie over te
laten.
Al eerder heeft ook de Prawda, het
Russische communistische partij
blad, de "primitieve atheïstische
propandanda" aan de kaak gesteld.
De Prawda viel toen uit tegen de
manier waarop gelovigen werden
uitgescholden en op andere ontac
tische wijze benaderd. Het blad
wees er toen op, dat dergelijke
grofheden in strijd zijn met de in-
strukties van Lenin en de geloof
waardigheid van de atheïstische
propaganda aantasten.
Belgrado
In het licht van de conferentie van
Belgrado kan het bezoek van partij
leider Kadar aan paus Paulus als
welkome propaganda dienen, maar
in dit geval, zo zegt het instituut,
"kan men aannemen, dat het om
meer gaat dan alleen een propa
gandastunt". Hongarije zou kun
nen dienen als een "godsdienstpo
litiek experiment voor het Oostb
lok".
Hierbij spelen gunstige faktoren
mee: Hongarije is in zijn buiten
landse politiek absoluut solidair
met Moskou, heeft een aanzienlijk
aantal katholieken en voert een
godsdienstpolitiek die zonder veel
concessies te hoeven doen succes
heeft gehad en heeft geleid tot
normalisering van de betrekkingen
tussen kerk en staat, aldus het insti
tuut.
De r.k. vredesbeweging Pax Christi
Nederland heeft een brochure uit
gegeven, waarin zij de betekenis
van de Helsinki-akkoorden, op 1
augustus 1975 door 35 landen on
dertekend, uiteenzet. De 35 onder
tekenaars komen in Belgrado bij
een om te zien wat er terecht is ge
komen van de uitvoering.
De brochure wijst ondermeer op de
ongenuanceerde informatie die de
burgers in Oost en West over elkaar
horen. "De propagandamachines
hebben er aan beide kanten toe bij
gedragen, dat bij velen onjuiste of
ongenuanceerde meningen werden
gevormd die maar uiterst moeilijk
zijn te wijzigen."
"Gedenkt de sabbathdag dat
gij dien heiligt. Zes dagen zult
gij arbeiden en al uw werk doen,
maar de zevende dag is de dag'
des Heeren uws Gods, dan zult
gij geen werk doen".
Op grond van dit oud
testamentische, aan het volk Is
raël gegeven gebod stemde de
SGP-fractie in de gemeente
raad van Arnemuiden tegen
openstelling op zondag van de
winkel op de camping "De
Witte Raaf' in dit Zeeuwse
dorp. De openstelling kwam ter
sprake bij een voorstel tot wij
ziging van de winkelsluitings
wet.
De winkel blijft zondags dicht,
want SGP, Gemeentebelang en
het CH-deel van de CDA-fractie
stemden tegen, en dat waren 7
van de 11 stemmen. De voor
stemmers waren de PvdA-
fractie en de anti-revolutionair
Den Hartog.
De heer Marijs van de SGP be
treurde het, dat het CDA in deze
"belangrijke principiële zaak
jammerlijk verdeeld" was. "Bii
ons blijft het vierde gebod on
verkort gelden", zei hij. PvdA-
wethouder Van Belzen kon
digde al aan, dat deze kwestie
voor zijn fractie inzet zal zijn bij
de volgend jaar te houden ge
meenteraadsverkiezingen. i
Mormonen
John Mathew Limburg, 59
jaar, is voor drie jaar benoemd
tot president van de Kerk van
Jezus Christus van de Heiligen
der Laatste Dagen (Mormomen)
in ons land. Hij volgt Neil W.
Kooyman op die in het Ameri
kaanse Salt Lake City, het in
ternationale centrum van de
Mormonen, een functie heeft,
gekregen bij het distributiecen
trum van deze kerk.
De taak van de heer Limburg
bestaat uit het leiden van 130
zendelingen die zich twee jaar
lang wijden aan de prediking
van het evangelie volgens de
leer van Mormon, en het toe
zicht over de 7500 Mormonen
die ons land telt. Limburg was
eerst als chemicus in de Ver
enigde Staten werkzaam. Van
1937 tot 1940 vervulde hij al een
zendingsopdracht in ons land.
Tentoonstelling
Vijfentwintig jaar nadat met
de wederopbouw van de in de
meidagen van 1940 verwoeste
kerk werd begonnen, wordt in
het koor van de Laurenskerk in
Rotterdam een tentoonstelling
gehouden over de herbouw van
dit nationale monument. De
tentoonstelling duurt tot sep
tember. Ze brengt zowel het
verleden als het heden van de
kerk in beeld.
Meer dan vijftien jaar waren
nodig om kerk en toren uit hun
De herbouw van de Sint Laurens
in Rotterdam duurde meer dan
vijftien jaar.
as te doen herrijzen. Nog buiten
de jaren van voorbereiding,
waarin zelfs de vraag onder
ogen werd gezien of het wel
verantwoord was, van de puin
hoop weer een kerk te maken.
In 1968 werd de herbouw vol
tooid.
Heel hoog in een van de grote
kerkramen kan men het sym
bool van de vernietiging ontwa
ren: een satansfiguur met een
bom in zijn klauwen. De ten
toonstelling toont een model
van die duivel. In een ander
raam vindt men een vredes-
symbool: een engel die een duif
streelt.
De tentoonstelling laat ook zien
welke kerkgebouwen binnen
een straal van 500 meter door de
eeuwen heen rond de Sint Lau
rens hebben gestaan en wat er
voor in de plaats is gekomen.
Vooral interessant voor hen die
oud-Rotterdam hebben ge
kend.
Orgelserie
De serie orgelconcerten in de
Grote Kerk te Noordwijk-
Binnnen werd vorige week ge
opend door Feike Asma. Op 15
juli speelt Klaas Jan Mulder, op
22 juli Willem Hendrik Zwart,
op 29 juli Charles de Wolff, op 5
augustus Piet van Egmond, op
12 augustus Herman van Vliet
en op 19 augustus besluit Feike
Asma de reeks. De concerten
beginnen alle om kwart over 8.
In het hervormde kerkblad
van Noordwijkerhout lazen wij,
dat met de montage van het his
torische orgel in de gerestau
reerde Witte Kerk omstreeks
september zal worden begon
nen. Het is in restauratie bij de
firma De Graaf in Leusden en
wordt vrijwel geheel in de oor
spronkelijke toestand terugge
bracht. Hoewel dit extra kosten
met zich brengt, hebben kerke-
raad en kerkvoogdij toch beslo
ten, dat dit moest doorgaan.
Buitenland
Paus Paulus heeft in niet mis
te verstane bewoordingen de
Braziliaanse regering op het
hart gedrukt, de mensenrech
ten te eerbiedigen. In zijn toe
spraak tot de nieuwe Brazi
liaanse ambassadeur bij het Va-
tikaan zei de paus dat het stre
ven naar efficiency en openbare
orde niet mag omslaan in wille
keur of in het schenden van de
onvervreemdbare rechten van
de menselijke persoon.
De (protestantse) Raad van
Kerken in de Verenigde Staten
gaat meer geld geven voor
christelijk verzoeningswerk in
Noord-Ierland. De helft van de
bedragen moet gebruikt wor
den voor gemeenschappelijke
projekten van de Ierse en Ame
rikaanse Raad van Kerken.
Na een mis in het Franse Fla-
vigny verklaarde de door Rome
geschorste aartsbisschop Mar
cel Lefebvre deze week, dat de
dreiging van uitstoting uit de
kerk hem niet zwaar weegt en
dat hij rustig doorgaat. Ex
communicatie door Rome zou
hij ondergaan als een "onwe
zenlijke zaak", net zoals inder
tijd zijn schorsing uit de pries
terlijke bediening.
De vader van professor Piet Steen
kamp was directeur van een vlees-
warenfabriek. Behalve hij waren
de andere topmensen in dat bedrijf
allemaal niet-katholiek. Toen de
pastoor daar wat van zei, ant
woordde vader Steenkamp: "het is
niet belangrijk of ze katholiek zijn
maar of ze goed zijn voor het be
drijf'.
Dat vertelde de maker van het CDA
aan een redacteur van Hervormd
Nederland, dat deze week een ge
sprek met Steenkamp publiceert,
waarin naast politieke zaken ook
tal van persoonlijke facetten aan de
orde komen.
Bij de familie Steenkamp werd
nooit één kwaad woord gezegd over
protestanten en joden. "Misschien
komt het ook daardoor dat ik altijd
een grote interesse heb gehad ypor
samenwerking met niet-
katholieken"Piet was al actiefin
het eerste Amsterdamse jeugdpar-
lement, waarvan hij voorzitter
werd toen Marcus Bakker
voorzitter was. Hij richtte daar
geen rk maar een christen
democratische fractie op. In zijn
proefschrift (1951, Tilburg) pro
beerde hij aan te tonen, dat de pu
bliekrechtelijke bedrijfsorganisatie
geen katholieke uitvinding was,
maar een protestantse. Nog steeds
krijgthij daar kritiek op,"maar het
is waar: ik heb altijd sterk aanslui
ting kunnen vinden bij mensen van
de Reformatie"
Steenkamp vindt het wel moeilijk
samen te werken met mensen die
volstrekt niets van het christelijke
geloof willen weten. "We kunnen
wel samenwerken met anderen,
maar op bepaalde terreinen van het
leven moet je je als christenen met
elkaar bezinnen op de bijbel. Er zijn
ook christenen in andere partijen,
maar Aantjes zegt altijd: een be
roep op de bijbel moet legitiem
zijn".
Piet Steenkamp gaat elk weekend
naar de kerk en door de week soms
ooknog twee keer. Maar hij is er niet
enthousiast over. "Het is niet altijd
inspirerend. Er is te weinig ruimte
voor persoonlijk gebed. Je wordt
doodgegooid met monologenAls ik
bijvoorbeeld in een Franse kathed
raal kom, ben ik veel meer geïnspi
reerd tot gebed dan in Nederlandse
kerken die meer op omgetoverde
schoollokalen lijken. Dat neemt niet
weg, dat er ook goede kerkdiensten
zijn. Ik ben erg voor het samen zin
gen. Psalm 25 in de bewerking van
Huub Oosterhuis vind ik een van de
mooiste: Steeds meer zoeken mijn
ogen naar u".
Op een vraag naar zijn eigen bij
drage aan de gemeenschapsvor
ming in zijn kerk, antwoordt
Steenkamp eerlijk: "Ik heb het te
druk om mensen uit mijn parochie
te helpen. Mijn vrouw maakt er wel
tijd voor vrij. Ik vind mijn werk
voor het CDA al heel wat. Dat is een
geweldige aanslag op mijn gezins
leven".
Overigens gelooft hij, dat er meer
sprake is van een crisis van de ker
ken dan van de religie. "De mensen
gaan niet meer in horden naar de
kerk, maar ze beginnen wel terug te
komen naar de bronnen van het le
ven en daar gaat het ten slotte om".
Tips voor deze rubriek kunt U elke
morgen tot 10.00 uur aan mij kwijt, tel.
071-144941, toestel 38. U mag ook
schrijven.
Lisserbroek,het tegen Lisse aan
leunende mini-dorp dat nog stil
letjes nageniet omdat dit jaar
onder het handjevol inwoners
een wereldkampioen sjoelen
bleek schuil te gaan, heeft straks
opnieuw iets om prat op te
gaan. Als alles gaat zoals men
daar wil verschijnt over enige
tijd een 160 pagina's en talloze
foto's tellend boek over hoe het er
vroeger was.
Een sociaal document met als
rode draad de weinig benij
denswaardige omstandigheden
waaronder toenmalige bewo
ners iets van het leven moesten
proberen te maken. In de Lis
serbroek ging dat bepaald niet
van een leien dakje. De behui
zing was over het algemeen be
roerd en armoe was er troef. In
die dagen zou men er in ieder
geval niet langs de deuren hoe
ven leuren met het prijzige foto
boek waaraan jonge Lisser-
broekers nu de laatste hand leg
gen.
Voor de samenstelling ervan
trokken Aart Donker, Nico
Bouwmeester en Maarten Doe-
des ruim twee jaar uit. Mis
schien wat lang maar dat uit
gebreide spitwerk heeft bij
voorbeeld wel tot gevolg gehad
dat ze bijna elke foto die er
De prolngatie in eigen land
van de twee subtropisch aan
doende juni-weken van '76
ging niet door. Jammer, want
ik had mijn joker er op ingezet.
Mijn vakantie er op afgestemd.
Onder meer een paar nieuwe
stretchers aangeschaft, tips
ingeprent over zonne-, mugge
en wespesteken, me al zitten
verkneukelen op koele drank
jes met licht deinende ijsblok
jes; slechts warm strelende
stralen ontbraken nog.
Gedurende mijn vakantie zijn
ze er nauwelijks geweest. Wel
volop koelfrisse etmalen,
slechts bij uitzondering afge
wisseld met een dag die deed
herinneren aan zomer '76.
Maar een mens kan niet alles
wensen. Vandaar ook dat ik
zonder enige wrok vanaf van
daag deze rubriek door de ko
mende zomerse weken zal
loodsen.
vroeger in Lisserbroek werd ge
schoten, is achterhaald. Tot in
Canada aan toe. En er is bij ook
geen verhaal van toen, sterk of
niet, door de mazen van hun
speurnet geglipt. Met een band
recorder zijn ze op stap gegaan.
Tientallen, voornamelijk ou
dere inwoners, hebben voor de
geduldig toeluisterende micro
foon hun zegje gedaan. Uit die
verhalen blijkt nog eens de na
uwe band die altijd bestaan
heeft tussen Lisse en Lisser
broek.
Langzamerhand is zo het beeld
van het boek gegroeid. Er is uit
eindelijk een keuze gemaakt uit
700 prenten. De definitieve se
lectie is zolang mogelijk uitge
steld omdat er steeds weer
nieuw materiaal tevoorschijn
kwam van zolders en uit fami
liealbums.
"Zo was het in het Lisserbroek"
gaat het nostalgisch verzamel
werk heten. De vraag er naar is
nu al groot. Vooral onder Lis-
serbroekers die hun geboorte
plaats "ontrouw" zijn gewor
den en naar elders zijn ver
huisd. Er zijn nu al 500 aanvra
gen binnen.
Wie in Rijnsburg op zoek is
naar Dirk Schoneveld en hem
niet aantreft in zijn kruide
nierswinkeltje aan de Lange-
vaart doet er goed aan direct
de steven te wenden richting
Maranathakerk in de Burg.
Hermanstraat. Want geheid
dat daar dan de 60-jarige is te
vinden. Spelend op het orgel.
De muzikale kruidenier slaat
nooit een doordeweekse dag
over om tenminste voor een
uurtje zijn zaak te laten en zich
ontspannen te werpen op de
werken van de grote en kleine
componisten. Of, zoals hij het
zelf zegt;" Als ik moe gewerkt
ben in mijn winkel ontspan ik
mij het liefst in de kerk".
Dirk Schoneveld combineerde
nu precies veertig jaar zijn be
roep als kruidenier met dat
van kerkorganist. Kreeg zijn
benoeming op 30 juni 1937 en
had er toen met vijf studieja
ren opzitten bij zijn Sassen-
heimse leermeester Keuning.
Tot een officieel organiste
nexamen kwam het toen niet
omdat Schoneveld zijn handen
vol had aan het betalen van de
benodigde diploma's voor
kruidenier. „Het was of het een
of het ander", zegt hij. „Ik koos
voor kruidenier. Dat vond ik
toen belangrijker. Ik dacht, la
ter als ik wat beter in mijn tijd
zit, haal ik mijn organistendi
ploma nog wel even. Maar
vreemd genoeg is het daar tot
nu toe nooit van gekomen. Niet
dat het te moeilijk zou zijn.
Juist niet. Mijn studie was des
tijds op een oor na gevild. Ik
stond er goed voor. Toch heb ik
die stap nog steeds niet ge
daan".
Als kerkorganist is Dirk Scho
neveld er niet minder om ge
waardeerd geworden. Van
1937 tot 1949 speelde hij op het
orgel van de gereformeerde
kerk in Katwijk, daarna vij
jaar in de Rapenburgkerk in
Rijnsburg en van 1954 tot nu in
de Maranatekerk in zijn
woonplaats. Bekend zijn de
sprankelende orgelconcerten
die de kruidenier in 1968 en '69
in de nieuwe kerk in Rijnsburg
IB
Dirk Schoneveld
gaf, door de 60-jarige zelf „een
hoogtepunt in mijn muzikale
loopbaan" genoemd.
De kruidenier (hij begeleidde
ook lange tijd het bekende
Katwijkse mannenkoor Jubi
late) studeert nog dagelijks.
„Dat zal ik tot aan de laatste
dag tot ik leef blijven doen.
Want uitgestudeerd raak je
nooit", zegt Schoneveld, die
bewust een studieorgel heeft
geweerd uit zijn eigen huis aan
de Lange Vaart". Zo dwing ik
mezelf steeds de gang naar de
kerk te maken. En niet toe te
geven aan de neiging thuis te
gaan studeren met een kop kof
fie binnen handbereik en 's
winters bij een warme kachel.
Bovendien, ik voel me niet
lekker als ik een dag niet ach
ter het kerkorgel heb gezeten".
Dirk Schoneveld, hij speelt
graag werken van Bach, heeft
het als kleine middenstander
moeilijk. Een en carry zaak in
de buurt is daar volgens de
kruidenier de oorzaak van.
Zijn winkeltje, waarin zijn
vrouw ook een handje helpt, is
geen vetpot. Om toch nog wat
bij te verdienen maakt hij nu
zijn muzikale kwaliteiten ten
gelde. Hij geeft les. „Zo hou ik
het als kruidenier nog wel een
paar jaar uit", zegt de Rijns-
burger.
