torpel
OUDE RIJN 28
LEIDEN
DUS0SWA B.V.
3M
feliciteert
de gemeente Zoeterwoude
met haar 700 jaar
3M ..'n Wereld van Ideeën
Kom Renaissance kasten kijken bij Corpel
(uit voorraad leverbaar)
Zeeuwse kast
TEL. 071-123431
Rankenkast
KINDERRIJWIEL v a 3 jaar met zijwielen 59 90
KINDERRIJWIEL v a. 4 jaar met zijwielen 99.50
KINDERRIJWIEL v.a. 6 jaar uitneembare bovenhuis 107.50
KINDERRIJWIEL v.a. 9 jaar 129
KINDERRACERIJWIEL met 4 versnelt164.—
CHOPPERS v.a149.—
VOUWFIETS met verlichting 145.—
SPORTRIJWIEL met verlichting 149.
met knijprem 10 - meer
SPORTRIJWIEL met 3 versnell. compl199.
OPOE FIETS ..269.50
STOKVIS LUXE FIETS geheel compl245.—
SUPER SPORT RIJWIEL 5 versnell. compl270.—
RACERIJWIEL 8 versnell. leerzadel
TRIMFIETS met aluminium krantstel 10 versn.
BATAVUS RACERIJWIEL 10 versn. compl.
ENGELS RIJWIEL 3 versn. stalen kettingkast
met trommelrem
225.—
450.—
435
319.—
399.—
Rijwiel van Hollands fabrikaat met gesloten kettingkast, u qq rn
compleet met verlichting, slot, jasbeschermer en pompje I "".OU
Inruil oud rijwiel mogelijk
eigen reparatieafdeling
OP ALLE RIJWIELEN
1 JAAR GARANTIE
Turfmarkt 1-2-3-Leiden - tel. 124409 - geen filialen
ara
3M NEDERLAND BV
POSTBUS 193 LEIDEN
TELEFOON 071769330
(Da's ook toevallig! 3M viert dit jaar haar
75e verjaardag Dank u!)
ROMEINEN
Al in de oudheid leefden hier mensen, die,
zo leert ons de overlevering, in holle
boomstammen de Rijn af zijn komen
zakken. De Kaninefaten en Batavieren
woonden in nederzettingen op die plaat
sen waar geen onmiddellijk gevaar be
stond te verdrinken in de talrijke moe
rassen. Naast die moerassen hadden onze
voorouders ook te kampen met de rege
lmatig buiten zijn oevers tredende Rijn.
Die overstromingen hadden toch ook hun
voordeel, want de door de rivier meege-
spoelde klei maakte het land vruchtbaar.
De komst van de Romeinen met hun wa
terbouwkundige kennis bracht hier ver
andering in. Om te voldoen aan de
machtshonger van de Romeinse magistra
ten stootten de legioenen rond het begin
van de jaartelling steeds verder door in de
Noordelijke streken, daarbij de bevolking
met harde hand onderdrukkend. Onder
leiding van de opperbevelhebber van het
Neder-Germaanse leger Corbulo werden
zelfs de Friezen verslagen. Rome stelde
echter geen prys meer op veroveringen in
dit onherbergzame, drassige land en beval
Corbulo zich terug te trekken achter de
Rijn, waardoor deze rivier ruim drie eeu
wen de natuurlijke grens van het Ro
meinse keizerrijk zou blijven. Ten r.oorden
van de Rijn woonden de Friezen, met wie
nog wel handel werd gedreven. Beide par
tijen spraken af een brede strook nie
mandsland in stand te houden.
Corbulo liet de linker Rijnoever verhogen
en er versterkingen aanleggen. De vesting
op wat nu de Hoge Rijndijk genoemd
wordt kreeg de naam Castellum Matilo
(Roomburgh), waar 600 soldaten gelegerd
waren. Nu er verder geen Barbaren meer
waren om te verslaan zette Corbulo zijn
mannen maar aan het graven. In 47 n. Chr.
werd een kanaal van de Maas naar de Rijn
aangelegd, de Vliet. Voorheen moesten de
Romeinse galleien over de grillige Noord
zee om hun versterkingen aan de Rijn te
bereiken. De Vliet bood de mogelijkheid
gebruik te maken van een beschutte bin-
nenvaartwcg.
Bij die werkzaamheden zal ongetwijfeld
wel een deel der Germaanse bevolking zgn
ingezet; de Arbeitseinsatz was bepaald
geen uitvinding van latere bezetters. Ook
in de Romeinse legioenen dienden niet-
Romeinen. Hier waren dat vooral de Bata
vieren die bij de legerleiding bewondering
opriepen wegens hun capaciteiten als ver
kenners. De eeuwen durende aanwezig
heid van de Romeinse bezetters heeft na
tuurlek haar sporen in de bodem achter
gelaten. De fundamenten van het Castel
lum Matilo werden in 1502 door een boer
die aan het ploegen was ontdekt. De mu
ren van de vesting moeten 6 voet dik ge
weest zijrt over een lengte van 200 voet in
het vierkant. Tevens werden allerlei ge
bruiksvoorwerpen opgegraven. Op het in
Voorschoten gelegen kasteel Duiven
voorde wordt een fraai inschrift van het
Castellum bewaard.
KERK
Met het vertrek van de Romeinen, die
immers huiswaarts gingen om Rome te
beschermen tegen de oprukkende barba
ren, stak de oorlogsdreiging de kop weer
op. Gedurende de bezetting leefden de
volkeren hier in vrede (Pax Romana),
maar nu pakten in heel Europa de volks
stammen hun spullen in om elders hun
geluk te beproeven, tot deze verhuizing
min of meer gedwongen door uit het oos
ten komende Hunen.
Onze voorouders hadden wel belangrij
kere dingen aan hun hoofd dan het in
standhouden van de Romeinse bouwwer
ken en kanalen. De Vliet verzandde dan
ook in het Westland en werd nog spora
disch gebruik, de vestigingen en villa's
van Romeinse makelij vervielen tot ruines.
Een uiters rumoerige tijd.
Hoewel de Romeinen zich al tot het Chris
tendom bekeerd hadden, raakte na hun
vertrek het Christendom een beetje in het
slob Er waren nog wel missionarissen die
hun riskante werk deden, maar zij kwa
men uit Engeland. Enerzijds omdat het
Christendom een goede voedingsbodem
had gevonden in de Keltische cultuur en
anderzijds omdat de bewoners van de Ne
derlanden niets moesten hebben van
Frankische missionarissen, die gezien
werden als voorlopers van de latere Fran
kische overheersers. Zo zien we dat de
Angel-Saksische prediker Lebuines bij
Katwijk voet aan wal zet.
Eerst reisde hij naar Deventer om de Sak
sen van zijn gelijk te overtuigen, maar de
Saksen verjoegen hem, daarna kwam hij
naar de vredelievender Rijnstreek en
bouwde by de nederzetting Suetan, het la
tere Zoeterwoude, in de tweede helft van
de 8e eeuw een kerkje. Het houten kerkje,
dat in woelige tijden ook gebruikt werd als
vesting, heeft vermoedelijk gestaan in Uit
erdijk, alwaar al sinds mensenheugenis
"paadjes samenkwamen die door moeras
sen leidden.
Het ging de kerk voor de wind: al in de 9e
eeuw bezat de kerk 9 boerderijen. In 1280
werd in Sutwoude de eerste kerk als Le-
buineskerk gebouwd. De oude Pieters
kerk in Leiden is een afsplitsing van deze
Lebuineskerk. Een groepje Zoeter
wouers op de plaats van wat nu Leiden is
wilde hier in 1121 hun eigen kcrkelüke
gemeenschap vormen en stichtte een ka
pelletje. De bewoners van de Hoge Rijn
dijk waren voorlopig nog aangewezen op
de kerk in Leiderdorp. Over kerkelijke ei
gendommen werd door de graven van Hol
land geen belasting geheven en dat zette
kwaad bloed bij de boeren, die, ter com
pensatie van de gederfde belastingin
komsten, extra zwaar werden belast. De
kerk had namelijk grote stukken land en
veel boerderijen in eigendom. Eenmaal
zijn de Zoeterwouers zover gegaan dat zij
de zusters van het klooster Roomburg
voor de rechter sleepten en eisten dat ook
zij belasting zouden betalen, aan welke eis
door het hof werd voldaan.
"De eeuwenoude Dorpskerk
Een wipwatermoleneen van het
betrekkelijk kleine aantal molens dat
Zoeterwoude rijk is.
SUETAN
In deze tijd deed Floris V zijn leenman
Dirck van Santhorst de ambacht Suetan
cadeau. Tegenwoordig spreekt men ook
wel over „het verdwenen dorp" als men
ambacht bedoelt, omdat het toenmalige
Suetan niet het huidige dorp is, maar een
gebied bij de Weipoortse Vliet. Daar, 600
meter bij de monding in de Rijn vandaan,
heeft ook het kasteel Swieten gestaan,
dat gebouwd werd omstreeks 1300. De
plaats is nauwkeurig te bepalen, w ant de
slotgracht en een deel der fundamenten
zijn er nog.
Nadat het kasteel in 1717 verbouwd werd
tot een luxe buitenplaats is het uiteindelijk
honderd jaar later afgebroken. Inmiddels
was het huidige dorp tot ontwikkeling ge
komen en ging het. het oude Suetan
geleidelijk aan overvleugelen. Dat kreeg
in de 15e eeuw ook een andere naam: de
Weipoort, waarmee bedoeld wordt dat hier
slechts weinig mensen wonen.
Er zyn meerdere theorieën over het ont
staan van de naam Zoeterwoude. Het aan-
nemelykst lykt de theorie, die „Zoeter"
terugvoert op „Suetan". Dat woude slaat
op de vroegere aanwezigheid van een bos
spreekt voor zich zelf.
LIJDEN
De gemeente Zoeterwoude beslaat een
groot grondgebied. In de middeleeuwen
was Zoeterwoude nog aanxienlijk groter;
tot aan „de Vink" en het Rapenburg in
Leiden strekte de ambacht sich uit, seer
tot ongenoegen van die stad. Om haar
poorters te huisvesten moest Leiden uit
breiden, wat ten kostte ging van Zoeter
woude.
Verscheidene keren (de laatste maal in
1966) annexeerde de stad grondgebied en
dat is haar door de Zoeterwouers niet in
dank afgenomen.
Nog op andere wijzen moest Zoeterwoude
lijden onder Leiden. Van de graven van
Holland kreeg Leiden het gedaan dat bin
nen 3 mylen van de stadsgrenzen geen in
dustrie gevestigd mocht worden om haar
eigen (laken)industrie te beschermen.
Tapperijen waren maar liefst tot op 2km
verboden, omdat anders handige dorpe
lingen de poorters als klant zouden krijgen
zonder dat zy stadsbelasting en accijns
moesten betalen.
Dit alles valt evenwel in het niet vergele
ken met wat Zoeterwoude zich bij het ont
zet van Leiden moest laten geschieden
ONTZET
Om Leiden in handen te krijgen pasten de
Spanjaarden de tactiek van het uithon
geren toe. Zij legden een driedubbele ring
van schansen rond de stad, versterkten
de omliggende dorpen en wachten verder
de gebeurtenissen af. Zonder de komst
van de Geuzen was de stad zeker in han
den van de vijand gevallen, want honger,
pest en de daaruit voortvloeiende twijfel
demoraliseerden de Leidenaars in hoge
mate.
Maar de Geuzen, onder leiding van Boisot,
waren in aantocht. Willem van Oranje zag
als beste oplossing het onder water zetten
van het land om zo de Spanjaarden met
een vloot in de rug te kunnen aanvallen.
Daj dit ten koste van de dorpen en landerij
en zou gaan wist hij wel, maar Leiden was
hem om strategische redenen liever. Op 10
september 1574 vertrok de vloot uit Rot
terdam om, na de landscheiding bij Zoe-
termeer te hebben veroverd en tevergeefs
strijd te hebben geleverd bij de Zoeter-
meerse Voorweg, via een omweg in de
Noord-Aa te geraken, vanwaar men dacht
Leiden te kunnen bereiken. De Geuzen
hadden alleen de wind niet mee. Er werd
niet voldoende water de polders in gebla
zen om een vaarweg naar Leiden te schep
pen. De schepen waren gedwongen van 22
tot 29 september stil te liggen op de
Noord-Aa. De 28ste kwam de Prins in ei
gen persoon het moreel van de troepen wat
opvijzelen en de volgende dag sloeg de
wind om, zodat de 2500 vrijheidsstrijders
eindelyk weer mochten vechten. Zoeter
woude werd geheel in de as gelegd. De
uitgerookte Spanjaarden sloegen op de
vlucht, spoedig gevolgd door hun collega's
van de Lammenschans. Leiden was gered,
maar de Zoeterwouers bleven achter in
hun verzopen land en afgebrande dorp. Zo
hardnekkig als de Leienaars zijn in het vie
ren van 3 oktober, zo hardnekkig zijn de
omliggende gemeenten, en met name Zoe
terwoude, in hun weigeripg hier aan deel
te
ONTWIKKELING
In veel gevallen had inmiddels de reforma
tie haar intrede gedaan en als de pastoor
overging tot de "Nieuwe Leer" volgde
meestal ook het merendeel van zyn kudde.
De katholieke ere-dienst werd door de
overheid verboden. In Zoeterwoude, dat
overwegend katholiek is gebleven, moest
dan ook worden uitgekeken naar plaatsen
waar in het geheim de mis opgedragen zou
kunnen worden. Veelal kwamen zolders
van boerderijen en adellyke huizen hier
voor het meest in aanmerking. De dorps
kerk werd pas in 1622, bijna veertig jaar na
zyn verwoesting door de Geuzen, weer op
gebouwd.
Leiden wijzigde zijn bepaling over de ves
tiging van industrie buiten de stadsgren
zen en het werd Zoeterwoude toegestaan
een bescheiden industrie, draaiend op
windenergie, op te zetten. Moerassen
werden drooggelegd, meren leeggemaald
en aldus ontstonden de polders. Hierbij
werden windwatermolens gebruikt, waar
van de allereerste hoogstwaarschijnlijk in
Zoeterwoude heeft gestaan. Een paar
honderd jaar daarvoor zou ook al een Zoe-
terwoudse boer de zegenrijke werking van
mest op het land hebben ontdekt, daarmee
de gehele wereld een dienst van onschat
bare waarde bewijzend.
Zoeterwoude kreeg een democratisch ge
kozen gemeenteraad, die, bij ontstentenis
van een raadhuis, in café Het Fonteintje op
de Hoge Rijndijk bijeenkwam. Ook on
derwijzers verschenen in het dorp om de
kinderen het A-B-C bij te brengen. Daar
naast moesten ze ook nog de school
schoon houden, de klok luiden en de be
grafenissen administreren.
Eigenlijk deed Zoeterwoude pas weer een
beetje van zich spreken tijdens de Duitse
bezetting. Het dorp verleende toen onder
dak aan veel onderduikers. Burgemeester
Smeets heeft zelf ook nog ondergedoken
gezeten in de tijd dat de marionetten-
burgemeester aan het bewind was. Hij
zorgde er voor dat ondermeer het bevol
kingsregister op "onverklaarbare" wijze
verdween. De boeren voorzagen de honge
rende Leienaars die er om vroegen van
eten.
Nadat Zoeterwoude altijd een uitgespro
ken agrarisch dorp was geweest ontstond
de laatste jaren een aanzienlijk industrie
terrein en vestigde er zich een reusachtige
bierbrouwerij. Forensen kozen Zoeter
woude als hun woonplaats en nieuwbouw
wijken verrezen uit de grond. Zoeter
woude gaat mee met zijn tijd en heeft zich
ontwikkeld tot een gemeente die er zijn
mag.
Op 1 september 1276 ontving Dirck van Santhorst van Graaf Floris V
van Holland voor bewezen diensten het ambacht Suetan in leen, wat
zo veel wilde zeggen dat hij nu officieel gerechtigd was de boeren uit
te zuigen. Als tegenprestatie verplichtte hij zich de graaf in tijden
van nood bij te staan. In die acte duikt voor het eerst de naam
Zoeterwoude op en nu, 700 jaar later, ziet Zoeterwoude daarin een
goede aanleiding om het 700-jarig bestaan uitgebreid te gaan vieren.
