LEIDSE JONGEN WERD PIONIER
op Borneo
kan zo
hard lopen
als ik met
die bijen...'
KATTRIN
Kerkdiensten
-J-UUIJIIIIJUUJ!
ZATERDAG 30 APRIL 1977
Jacob Buis 75 jaar, 50 jaar priester en 25 jaar bisschop
SINT ODILIËNBERG - Welbe
schouwd hebben honderdduizend
inwoners van Noord-Borneo hun
katholicisme te danken aan een
aanvankelijk in meisjes hande
lende maar later tot een beter le
ven bekeerde Spaanse zeekapi
tein. De man was in zijn dubieuze
tijd al katholiek, maar dat ver
hinderde hem niet om naast geiten
en bufTels Filippijnse, meest ka
tholieke schonen naar Borneo te
transporteren, waar ze hard nodig
waren om de inteelt te keren.
loofde God, dat hij, als het schip
niet werd verzwolgen, alles goed
zou maken wat hij had misdreven.
De kapitein had daar geld genoeg
voor, want het goud en zilver uit
een door hem gevonden piraten-
schip was hem toegevallen toen
niemand erom kwam vragen.
Ontkomen aan de storm, koerste
hij rechtstreeks naar Batavia om
zich bij de bisschop te melden. Die
stuurde hem voor zes jaar naar
Rome, waar hij zijn verleden
mocht uitwissen en zich op zijn
missionaire taak mocht voorbe
reiden.
Hem werd uitgerekend Borneo
toegewezen. Een paar vrijwilli
gers vergezelden hem, maar die
gaven er spoedig de brui aan, om
dat de oud-zeekapitein, verknocht
aan het water als hij was, alleen
een varende missiepost wilde,
langs kusten en rivieren. Ze lieten
hem gaan.
Twintig jaar lang, tot 1879, heeft
deze Quarteron, want zo heette hij,
op z'n eentje de inlanders die het
maar wilden horen met het
nieuwe geloof bediend. Hij stierf
een natuurlijke dood, al hebben
zijn opvolgers in de missie geen
spoor van zijn werk kunnen te
rugvinden, of het moet het huis
geweest zijn, waar hij op 't laatst
van zijn leven zou hebben ge
woond. De greep van het aloude
animisme was overal nog even
sterk.
Twee jaar later, in 1881, wees
„Rome" het hele gebied toe aan
drie broeders van Mill Hill, een
missiecentrum in de buurt van
Londen. Toen zij er voet aan wal
zetten, ging elk zijn eigen weg.
Onder eén van deze drie, monseig
neur Dunn, heeft de uit Leiden af
komstige monseigneur Jacob Buis
nog gewerkt. Hij was het, die mij
de spannende avonturen van het
pionierende Noordborneose chris
tendom overleverde, en over hem
gaat het verhaal op deze pagina.
Na 45 jaar Borneo woont de bijna
75-jarige missie-bisschop, sinds
1972, in een klooster bij Roer
mond. Half mei verblijft hij een
dag in zijn vaderstad ter viering
van een drievoudig jubileum: zijn
aanstaande 75ste verjaardag, zijn
zilveren bisschops- en zijn gouden
priesterfeest. Dat wordt op zondag
15 mei een groots gebeuren in de
Lodewijkskerk en - na afloop voor
de receptie - in Nieuw-Minerva.
LEIDEN - Waar hij nu precies in Leiden, in 1902,
is geboren, kan bisschop Buis mij niet vertellen.
Het was in'ieder geval in het noordelijke stads
deel. Het middelpunt van de parochie was toen de
Mon Père, het tegenwoordige zwembad, aan de
Haarlemmerstraat. „Ja, in Engeland werd ik op
17 juli 1927 priester gewijd, maar m'n eerste mis
heb ik in de Overdekte opgedragen". Jacob had
namelijk vier jaar theologie in Mill Hill gestu
deerd.
Al in oktober 1928 ging hij scheep
naar Borneo.
„In die tijd ging je nog heel gehoor
zaam naar de plaats waarheen je
gezonden werd. Je had geen in
spraak. Maar ik wilde ook wel
graag, omdat pionierswerk me
erg aantrok. Ik had zelf ook al aan
Borneo gedacht, maar. geloof me.
ze hebben dat echt niet geweten."
Boze geesten
Borneo, het grootste eiland van de
Indische Archipel, is 22 keer zo
groot als Nederland. Vroeger was
het voor 2/3 van Nederland en
voor 1/3 van Engeland. Dat En
gelse stuk was verdeeld in
tweeën: Sarawak en Brits
Noord-Borneo (nu Sabah) Het
zijn nu twee deelstaten van Ma
laysia (Singapore).
De eerste twintig jaar werkte mis
sionaris Buis onder de Ibans in
Sarawak Na Wereldoorlog II
werd hy „apostolisch prefect"
(mifesie-overste) in Noord-
Borneo. een gebied dat 2l!t maal
zo groot is als ons land.
Als hij aan die eerste tijd terug
denkt, fronst zijn voorhoofd zich
„Ja, het was wel moeilijk hoor. Je
werd gewantrouwd. Imn
bewoner1
Dewoners waren net zo anders
gewend; ze konden gewoon niet
geloven dat wij vreemdelingen
Bisschop Buis: „Ik heb niks nodig. Ik heb m'n AOW".
zomaar belangeloos naar ze toe onmiddellijk, toen hij de
waren gekomen, zonder de weer zag.
bedoeling om er zelf beter van te
worden. Ze hebben wel 25 jaar de
kat uit de boom gekeken.
We hadden toen al wel een kerkje,
maar bij een dienst waren alleen
de eerste rijen bezet Hooguit een
paar honderd katholieken in to
taal.
En dan zat je natuurlijk ook methet
oude volksgeloof. Ónze kerk had
twee torens. Men geloofde vast.
dat daar böze geesten in huisden.
Heel langzaam is het vertrouwen
gegroeid, mede door de gezond
heidszorg. de scholen en de ont
wikkelingsprojecten'
Door
S. J. de Groot
In mei 1942 was Jacob Buis aan de
beurt om door de Japanners te
worden geïnterneerd. Dat was
eén week nadat een Jap bij hem
op bezoek was geweest, die zich
tien jaar daarvóór als „toerist"
had voorgedaan, maar in werke
lijkheid een spion was. en die hij
toen een paar dagen in alle gast
vrijheid over het missieterrein
had rondgeleid Buis wist het
Internering.
De internering verliep vrij vreed
zaam - de commandant van de
groep had een officiële brief van
de keizer bij zich - en het kamp-
bestaan, dat drie en een half jaar
heeft geduurd, was, zeker in ver
gelijking met Java, dragelijk. „Al
was het beroerd genoeg", voegt
de overigens zo kalme mgr. Buis,
ineens heftig, er dadelijk aan toe.
„De kampcommandant was de re
ligieuzen goed gezind. Hij was in
de eerste wereldoorlog gewond
geraakt en in Sjanghai zo liefde
rijk door een paar missiezusters
verzorgd, dat dit hem nog steeds
mild stemde."
Jacob Buis heeft in die tijd nog aan
een vliegveld moeten wer
ken.,.Maar nooit is er door zove-
len zo weinig gedaan in zo lange
tijd."
Reizend door een geruïneerd land,
keerde hij na de oorlog op zijn
post terug.
„Alle kerken, scholen en kloosters
waren weg Het was één grote
woestenij Maar veel erger was.
dat de Jappen ieder die maar een
beetje ontwikkeld was hadden
afgemaakt. Ik werd geconfron
teerd met een niemandsland.
De eerste drie maanden ben ik toen
het land doorgegaan om te kijken
waar en hoe we opnieuw moesten
beginnen. Het eerste gebouw dat
we neerzetten was een school in
de hoofdstad Jesselton. Zelf
woonde ik in een pastorie van
bamboe.
Ons tweede object was een semina
rie. want we begrepen wel, dat we
het werk heel anders moesten
opzetten dan we gewend waren.
Mensen uit het land zelf zouden
onze taak ééns overnemen en wij
moesten hen daartoe opleiden".
Chinees
Toen Jacob Buis, die in 1952 het
bisschopsambt („apostolisch vi
caris") kreeg toevertrouwd, in
1972 de actieve dienst verliet,
telde Noord-Borneo ongeveer
100.000 katholieken, 100 scholen,
25 middelbare scholen, 5 hogere
scholen, die aansluiting geven op
de universiteit, en ruim 20 ker
ken. De kerk is er zelfstandig ge
worden. Er zijn op het ogenblik
nog vijf missionarissen in dat ge
bied, die assistentie verlenen
waar dat nodig is. De opvolger
van mgr. Buis zeifis een chinees.
„De chinezen zijn in het algemeen
gesproken boeddhisten-in'-naam.
Vooral via de scholen hebben wij
contact met die bevolkingsgroep
gekregen. Indoctrinatie was er
echter niet bij. Het godsdien
stonderwijs hoefden ze niet te
volgen. De Chinese parochies
vind je voornamelijk in de ste-
Bijenwolk
Bisschop Buis heeft er nooit spijt
van gehad dat hij in de missie is
gegaan.
„Het'was heel interessant en ik mag
zelfs zeggen dat het niet zonder
vrucht is geweest. Ik ben er ook
gezond bij gebleven. Als ik te
rugkijk, zie ik een welbesteed le-
ven".Op zulke momenten van
achterom-zien duiken soms ha
chelijke voorvallen in zijn hel
dere herinnering op.
Koppensnellen
„Eens maakte ik een dagenlange
reis over de bergen naar een zeer
afgelegen oord. Mijn geleide be
stond uit twaalf gespierde man
nen, uitgerust met schilden, spe
ren en hakmessen. Zes vóór me
en zes achter me. Toen we de te
rugtocht wilden beginnen, waar
schuwden de vrouwen van het
dorp ons, niet dezelfde weg te
gaan, omdat er koppensnellers in
de buurt zouden zijn.
Koppensnellen gebeurde altijd in
korte perioden. Een hele tijd kon
het rustig zijn aan dat front, maar
dan ineens hoorde je er weer van.
Het was meer een uiting van on
tevredenheid. Zoals ze bij ons de
straat opgaan met spandoeken,
snellen ze daar koppen. Koppen
snellers zijn niet dapper, maar
wel sluw.
Omdat de omweg die de vrouwen
ons adviseerden tweemaal zoveel
tijd zou kosten, gingen we toch de
gewone weg terug. „Vrouwen
praat", oordeelde mijn escorte.
Halverwege de tocht waagde ik
het zelfs, voorop te lopen. Ner
gens was onraad te bespeuren.
Die kop-positie was wel tegen de
gewoonte in, want de gast hoorde
in het midden te lopen.
Plotseling werd onze weg versperd
door een zware vallende boom
tak. Ik dacht meteen aan een hin
derlaag. Maar wat bleek? Een le
gioen grote bijen had zich op die
tak neergezet en dat was zo'n ge
wicht dat ie het begaf. We zyn
toen een poos door duizenden
bijen achtervolgd, en in een wan
hopige poging ze kwijt te raken
gooiden we al onze bagage weg,
maar ze hielden ons bij.
Geen hert op Borneo kan zo hard
lopen als ik op die dag heb ge
daan. Bij een riviertje aangeko
men. doken we met z'n allen
koppie-onder. Pas toen maakte
de zwerm, die als een dreigende
wolk boven ons had gehangen,
zich van ons los".
Op de vlakte
Zo kan monseigneur Buis dagen
aaneen doorvertellen. Weer een
heel andere ervaring was het
concilie in Rome, waarvan hij alle
zittingen heeft bijgewoond.
Over de Nederlandse kerk zegt hij
geen oordeel te hebben, omdat
hij daarvoor hier nog te kort is.
Buis is een voorzichtig man, die
een gesprek met iemand van de
publiciteit altijd zal beginnen
met de uitdrukkelijke afspraak
dat er niet over de politiek wordt
gepraat.
Wat de kerk betreft beoordeelt hij
de situatie op Borneo in elk geval
positief. „De kerk bloeit daar".
Maar ten aanzien van Nederland
houdt hij zich welbewust Qp de
vlakte.
„Och", zegt hij dan in algemene
termen, „alles is veranderd. Maar
dat is Leiden ook. Vroeger was er
buiten de singels alleen maar wei-
land.en moetje nou eens zien.
Veranderingen zijn niet altijd ten
nadele. Ik sta achter het concilie,
mits het niet verkeerd wordt uit
gelegd en toegepast. De stukken
op zichzelf zijn heel goed, maar
we moeten er niet aan tornen en
er niet onze eigen interpretatie
aan geven.
Het is net als met de bijbel. Je kunt
met dat boek in je hand zelfs zeg
gen dat er geen God bestaat. Maar
dan vergeet je wel het vervólg van
die tekst: „zo zegt de onrecht
vaardige".
Als je je strikt houdt aan de opninie
van het concilie, dan beleef je het
geloof pas goed. Volgens de in
tentie van de wetgevers van
toén".
„Niks nodig"
Vrienden van de jubilerende bis
schop hebben een comité ge
vormd om hem straks een feest
geschenk te kunnen aanbieden.
Dat wordt geen persoonlijk ca
deau: mgr. Buis wilde er alleen in
toestemmen als de missie het kon
gebruiken.
,,Ik heb niks nodig. Ik heb
m'n AOW".
Als wij God antwoord geven en
in dat antwoord ook opnemen
de vreugde en noden van an
deren, is het dan niet zo, dat
God ons dikwijls wil beproe
ven of het wel allemaal zo eer
lijk is bedoeld, wat we Hem
vragen voor anderen?
Brecht
Het is nooit zo, dat wij in ons
gebed onze verantwoorde
lijkheden voor de toekomst
van anderen op God kunnen
afschuivenintegendeel, wij
worden ons dieper en scherper
bewust van onze eigen ver
antwoordelijkheid voor het
leven van mensen om ons
heen. We kunnen er niet om
heen, dat we altijd een stuk
van ons leven kunnen leggen
in de hand van anderen en
een stuk van het leven van
anderen in onze hand gelegd
krijgen.
Ik denk hier aan het meester
werk van de Duitse schrijver
Bertholt Brecht, geti
teld "Moeder Courage en haar
kinderen".
In de elfde scène voert Brecht
een groep boeren op, die het
vreselijk vinden, hoe de nabu
rige protestantse stad Halle 's
nachts zal worden overvallen
door de keizerlijke troepen.
B loedvergieten
Als de boerin heeft opgemerkt,
dat ze toch niks tegen bloed
vergieten kunnen doen, maar
wel kunnen bidden, knielen
allen en zeggen, "Onze Vader,
die in de hemelen zijt, hoor ons
gebed, laat de stad niet on
dergaan met allen die er in
zijn en die slapen en niets
vermoeden. Wek ze, laat ze op
staan en op de muren gaan en
zien, hoe ze tegen ze optrekken
met pieken en kanonnen.
Onze Vader, hoor ons, want
Gij alleen kan helpenanders
gaan wij ten gronde".
Inspiratie
En dan laat Brecht midden in
dit bidden van die boeren het
stomme meisje Kattrin op
staan, en tot hevige onstelte-
nis van de anderen trommelt
zij de mensen in de stad wak
ker. De aanwezige soldaten
doen vergeefse pogingen, dat m
zij met trommelen ophoudt.
Kattrin blijft - staande op het
dak van de boerderij - hui- t
lend doortrommelen en
wordt tenslotte door de solda
ten overhoop geschoten. Maar
zij heeft haar doel bereikt: de
mensen in de stad zijn ge- i
waarschuwd. De boeren bid- i
den en redden zichzelf, terwijl
Kattrin meebidt. Maar juist
in dit gebed vindt zij inspira
tie om de mensen wakker te
trommelen, ombekommerd j
om haar lot.
Cleaver
Terwijl de anderen het leven
redden, verliest zij het.
En bedoelt Eldridge Cleaver c
niet hetzelfde, wanneer hij 1
schrijft: "Ik was gaan geloven f
dat er geen God is; en zo er wel
een is, dan weten de mensen 1
nietsvan hem. Daarom waren
alle godsdiensten vals en alle 1
predikanten en priesters in
onze ogen bedriegers, inclu
sief die lieden, die in de ge-
vangenis rondzwalken en die, E
merkwaardig genoegwél een 1
goed woordje voor je konden 1
doen bij wat zij noemen de
Almachtige Schepper, maur -
niets gedaan konden krijgen
bij de mensen, die er over be-
slissen of je wel of niet op je
erewoord werd vrijgelaten.
Ze konden je wel door de he- 1
melse poorten leiden als je 1
eenmaal dood wasmaar 1
niet door de gevangenispoort 1
als je nog springlevend was L
r
DR. HANS JANSEN 1
LEIDEN-Herv Gem Hoogl kerk 10 ds
Pannekoek, 11.45 oec. stud, dienst. 7 dr
Schoonheim Gulpen medew cantorij;
Marekerk 10 ds Meyers, 5 ds Kievit Gou
da; Maranathakerk 10 ds v. Achterberg;
Bethlehemkerk Driftstr. 10 ds Hemmes.
Bevr. kerk 9 en 10.30 ds Boogert; Vre-
desk 10 ds Steenstra; Waalse k 10.30 ds
Ribs; Acad Z. 10 ds Bakker. Diac huis
10 30 ds Kool; jeugdkapel G Herder. O
Vest 13, 10 30 mevr. Burggraaf; Meren-
wijk 10 pastor Van Well. Geref. Kerk:
Zuiderkerk 10 dr Wind, 5 ds Sijtsma; Pe
trak. 10 ds Prins Den Haag, 5 dr Wind; O
Vest 10 ds Koolstra, 5 ds Prins; Mar kerk
10 ds v Achterberg, 5 ds Koolstra; Bevr
kerk 9 en 10.30 ds Boogert, 5 ds Boven
berg; Groenh. 10 ds Sijtsma; De Mirt 10
hr Huigen. Mierennest lOhrSpyker Do
lerende Noodgemeente Groot Leiden
(Pieterskerkstr 1) 8.30 en 5 dr Zeegers
A dam. Geref. K Vryg (Herengr 70): 10
en 5 ds Gootjes Chr. Geref. Kerk
Geref Gem in Ned (Bethl. Kerk
Driftstr): 11.30 en 5.30 Evang Luth
Gem. (Hoogl. Kerkgr10.15 ds Happee
Remonstr Doopsgez. Gem (Pieters
kerkstr): 10 ds Kuipers Baptistenge
meente (O Rijn 3): 10 ds v Mameren
Evang Chr Gemeenschap(Middelstegr
3): 10 hr De Leeuw Zendingswerk Mid-
dernachtsroep (Zoeterw singel 21): 5 hr
v d. Keur. Evangehecentrum Zijlsingel
2 zo. 10 en di. 8 evang Zijlstra Pinkster
gemeente (O. Rijn 3): 3 hr Haan Leger
des Heils (Hooigr 10 en 7,30 Nieuw-
Apostolische Kerk (H Rijndijk 24): 9.30
en 4, wo 8 Christian Science (Steensch.
6): 10 30 Kerk van J. Chr. van de Heil
der Laatste Dagen (Steenschuur 6):
10 15. Oud-Kath Kerk (Zoeterw.singel):
10 h mis Vry-Kath. Kerk (Vreewykstr
10.30 h mis RK Kerken: Merenwijk zat
7, zond 10; Haagweg zat. 7, zond. 9,10 45,
12 en 6.30; Steenschuur zat 7. zond. 8.30,
10,11.30, 6 en 7; Lammenschansweg zat
7, zond 9. 10.30, 12 en 6. Haarl.str zat 7,
zond 9 30, 10 45, 12 15 en 6 30. Ryndijk
281 zat. 7. zond 9.30en 11 30; Boshuizerl
zat 7, zond 9 30.11 en 12.15; Herensingel
zat 7, zond 8 30. 9 30 en 11
ABBENES - Herv. Gem 9 30 ds Blonk,
Leiden.
AARLANDERVEEN - Herv Gem 10
ds Wolthaus, 7 ds Bronsgeest. Geref.
Kerk 10 ds v. Harmeien, 6 30 hr Tenyen-
huis. Chr Gerf Kerk 9.30 dienst, 7 ds
Brons Veenendaal Rk Kerk zat 7, zond.
7 30 en 10 30
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv.
Gem. Adventskerk 9 30 ds Lans. St. Mi-
chelsgestel. 6.30 ds v Roon Zeist; Kruis
kerk 9 30 ds Baars Papendrecht; Opst
kerk 9.30 ds v. d. Broeck te Bodegraven,
6.30 ds Wolthaus; Nabij 9 30 jeugakapel;
G H kerk 9 en 10.30 dr v Santen; De
Bron 9 en 10.30 ds v d. Ree, 6.30 dr v
Santen; Oudsh.weg 10 ds Roos Leiden,
jongerendienst; Sionsk. 9.30 ds Ver-
ploeg, 6 30 ds v. Rossum Voorthuizen;
Rijnstraat 8 nam. oec dienst, pastor Van
Well Leiden Geref. Kerk: Mar kerk 10
hr Tenyenhuis, 6.30 ds Huizebosch
W brugge; Salv kerk 10 ds De Ruiter,
6 30 ds De Ruiter, jeugddienst; voor an
dere diensten zie herv. Geref. K Vrijg.
8 45 en 6.30 ds. Borgdorff Geref. K
Vryg Buiten Verband: 10.30 ds v d.
Berg, 4 30 ds Verleur. A.foort. Chr. Ge
ref Kerk 9 30 dienst 2 30 dsv d Ent Oud
Geref Gemeente 9.30 en 4 Maandag
7 15 ds Du Marchie van Voorthuysen
Baptistengemeente 10 ds Koekkoek 6 30
ds v d Wetering. Volle Evang Gèm
(school Preludeweg): 10 hr v Leeuwen,
avondmaal Leger des Heils: 10 en 6.30
Corn, de Vlamingstr Moluks Prot Kerk
9.30 ds Mollc Moluks Evang Kerk: 11 ds
Sitanala Rk kerken: Bon. kerk zat. 7,
zond 8 30 10 en 11.30; Pius zat. 7. zond 9,
10 30 en 11 45; De Bron zat 6.30. zond
8.30 en 11
BENTHUIZEN - Herv. Gem.: 9.30 en 6
ds Den Dikken. Gerf. Gemeente 9.30
leesd., 2.30 ds Honkoop R.dam, wo 7 30
ds Verwey H.I.Ambacht, herdenking
bevrijding.
BODEGRAVEN - Herv Gem. Dorps
kerk 10 ds Droogers, 6.30 ds Voets Waar
der; Salv. kerk 10 ds Peters Den Haag,
6 30 ds Koele Nijkerk; Bethl.kerk 10 ds
De Vreugd, 6 30 ds Cnossen Woerden.
Geref Kerk: 9.30 en 5 ds Omta; De Stek
9.30 ds Dijkstra. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en
4.30 ds Biesma Lisse. Geref. Gem. 9.30
en 6. Opwekkingsgemeente (geb. Con
cordia): 9.30, Vergadering van Gelovigen
(Nieuwstr): 9.30 en 5. Rk kerk: kerk zat.
7, zond 8 45, 10 en 11.30, Ontm. zat. 5.30,
zond. 10.30
HAZERSWOUDE - Herv Gem. 9 30ds
Geertsema, 6 30 ds v. d Linden. Geref
Kerk 9.30 ds Versluys, 5 ds Swierts Rk
kerk: Het Anker zat. 7, zond. 8.45 en
11.45; Bernarduszond. 10; Haz.-dorp zat.
7, zond. 8, 10 en 11.30.
HILLEGOM - Herv. Gem 10 hrHoffe-
naar Voorhout, 7 ds Ter Linden O.geest;
Parkwijk 7 dsv. Bruggen. Geref Kerk 10
zat. 7. zond. 8.30,10 11.30 en 12.45; Jozef
zat. 7, zond. 8.30, 10 en 11.30.
HOOGMADE - Herv. Gem.. 10 dr v
Vliet. Rk kerk: zat. 7, zond. 10.
DE KAAG - Herv. Gem.: 10 kand. Bak
ker Sassenheim. Rk kerk: zat. 7, zond. 8
en 10
KATWIJK AAN DEN RIJN - Hen'
Gem.. Dorpsk 9.30 ds Teygeler, 6 ds
Moonen Ilpendam; Ontm.kerk 10 ds
Gebraad, 6.30 ds Baas Katwijk aan Zee
Geref. Kerk: 9.30 ds Kremer Den Haag. 5
ds Vrolijk Rk kerk: zat. 7, zond 9.30 en
11.15.
KATWIJK AAN ZEE - Herv. Gem N.
Kerk 10 ds Hovius, 6 ds Boer; O. Kerk 10
ds v Ieperen, 6 ds Catsburg; Ichthusk. 10
ds Vink, 5 ds Arkeraats; Pnielk. 9.30 ds
Catsburg, 6 ds Vink; Gr. v. Pr. school 10
ds Harteveld R.dam; Hoekst. 10 doven-
dienst; Overduin 2 ds Baas. Geref. Kerk:
Vr. kerk 9.30 ds De Vries, 5 ds Bosman;
Tr. kerk 9.30 ds Vrolijk, 6.30 ds De Vries.
Geref. K. Vryg.: 10.15 leesd., 3.30 ds.
Hoff. Geref. K. Vrijg. Buiten Verband:
8 45 en 7 ds Roukema. Chr. Geref. Kerk:
10 en 5 ds v. d. Ent. Geref. Gem.: 10 en 5
leesd., 3 mei 7.30 ds Boogaard. Volle-
Evangeliegemeente (Voorstr. 100): 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv
Gem.: 10 ds v. d Linden, 7 ds. Geertse
ma. Geref. Kerk: 10 ds Swierts, 7 ds Ver
sluys.
LEIDERDORP - Hen-, Gem. en Geref
Kerk: Dorpskerk 10 ds Geursen Hoofd
str. 10 ds Van Loenen, 5 bevestiging en
intrede ds Doesburg, Scheppingskerk 9
en 10.30 ds Knorth Baptistengemeente
(v. d. Valk Boumanweg): 10 br. De Vries,
avondmaal. Rk kerk zat 7, zond. 9,10.30
en 12.
Kerk: 9.30 ds Los 7 ds Zeldenrust I Jssel-
stein, jeugddienst. Rk kerk: zat. 7, zond.
7.30 9.30 en 11.15.
LISSE - Herv. Gem. grote kerk 9 ds Van
Bruggen Hillegom, 7 hr Christ, Leiden;
Pauluskerk 10.30 ds v. Bruggen. Geref.
Kerk 10 en 7 as De Wit, avondmaal. Ge
ref. K. Vrijg.: 10.15 ds Simpelaar 4.30
leesdienst. Geref. K. Vrijg. Buiten Ver
band: 9 ds Schuurman. 7 ds J. Bouma.
Chr Geref. Kerk 10en 4.30dsv d Weele.
Huizen, Geref. Gem. 10 en 4 ds Suyker
Oud-Geref. Gem. 9.30 en 3, 5 i
ds
Dorsman. Rk Kerken: Agatha zat. 7,
zond. 8 30 10 en 11.30; Poelhuys zat. 7,
zond. 9 en 11.30; Maria zat. 7, zond. 8.30,
10, 11.30; Engelbew. zat. 7, zond. 7.30,
9.30 11 en 5.45.
NIEUWKOOP - Herv. Gem.: 9.30 ds
Bronsgeest, 6.30 ds Steenstra Leiden
jeugddienst. Geref. Kerk 9.30 ds Warner
Utrecht. 5 interk. vesper. Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 6.30. Rk kerk: zat 7, zond.
7.30, 9, 10.45 en 7.
NIEUWVEEN - Herv. Gem.: 9.30 ds
Kaai, 6.30 ds Brederveld, gemeensch.
dienst. Geref. Kerk: 9.30 ds Brederveld
Leiden, 6.30 ds Brederveld in herv. Kerk.
Rk kerk; zat. 7, zond. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP - Herv. Gem.: 9.30 ds
Den Harder, 7 ds Goverts. Geref. Kerk;
9.30 ds Rang en ds Wijngaarden, belijde
nis, 6.30 ds Wijngaarden. Chr. Geref.
Kerk: 9.30 en 3 ds Den Boer te Rijswijk.
Rk kerk: zat. 7, zond. 9.30 en 11.
NOORDEN - (Woerdense Verlaat):
Herv. Gem.: 9.30 ds De Vree, 7 ds Roelof-
sen, Zeist. Geref. Kerk 10 en 5 ds Noot-
eboom. Rk kerk; zat. 7.30, zond. 9 en
10.30.
NOORDWIJK - Herv. Gem.: Binnen 10
en 7 dr Jansen; Hoofdstr. Zee 10 en 5.30
ds Keuning; De Rank 10 ds Vroeginde-
wey Eemnes, 3.30 ds Catsburg. Geref.
Kerk: Hoofdstr. 10 ds Elgersma, 7 ds
Warnink. Vinkenlaan 9.30 ds Warnink 7
ds Elgersma; Sole Mio 9 en stichtings-
kerk 11 ds Den Hengst, Hoofddorp. Rk
kerken: Binnen zat. 7, zond. 8, 10 en
11.30; aula Boerenb. 11; Zee zat. 7 zond.
9, 11 en 7.
NOORDWIJKERHOUT - Herv. Gem.;
10 ds Brokerhof Voorhout; De Zilk 10 hr
Christ, Leiden. Rk kerken: Jozef zat. 7,
zond. 8,10,11.30 en 6; Viktor zat. 7, zond.
8,9.3011 en 6; De Zilk zat. 7, zond. 8.30,10
en 11.30; Bavo 9.30; S. Maria zat. 7.15,
zond. 10.
OEGSTGEEST - Herv. Gem.: Groene
Kerk 9.30 ds Heemskerk; Pauluskerk 10
ds Werner Wassenaar; Gem. centr. 10.30
ds Ter Linden; v. Wyckerslooth 4.30 ds
Sierat. Geref. Kerk: 10 ds Vegter, 7 ds
Brokerhof. Volle Evang. Gem.
(gem.centr.): 4 hr v. d. Brugge. Rk kerk:
Will.kerk zat. 7, zond. 9, 10.30 en 12; Bo-
nav. kapel zat. 6.30 zond. 9 en 11.
OUD-ADE - Rk kerk: zat. 7, zond. 8.30 en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gem.: 9.30 ds Lalleman. Geref.
Kerk: 9.30 en 6.30 ds v. Halsema Katwijk,
avondmaal. Rk kerk: zat. 7, zond. 8.15,
9.45 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN - Rk kerken:
P. Banden zat. 7, zond. 8,9.30 11 en 12.15;
M. Pr. zat. 7, zond. 8, 9.30 en 11.
RIJNSATERWOUDE - Herv. Gem.: 9.30
ds De Kruijf, 7 kand. v. d. Berg. Chr.
Geref. Kerk: 9.30 dienst, 2.15 ds Bouw.
RIJNSBURG - Herv. Gem.: gr. kerk 9.30
ds v. d. Bogerd, 5 ds Pannekoek Leiden;
Bethelk. 9.30 ds De Jonge Bruinis se, 5 ds
v. d. Bogerd. Geref. Kerk: Petrak. 9.30 ds
Snoey te Katwijk, 5 dr. v. Oeveren; Im-
manuel 9.30 dr. v. Oeveren, 5 ds Baayen;
Mar.kerk 9.30 ds Baayen, 5 ds Damsma.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 4 prof. Ooster-
hoff. Evang. Christengemeente (aula
mavo): 10. Rk gemeenschap (aula tuin
bouwschool): zat. 7, zond. 10.30.
RIJPWETERING - Rk kerk' zat. 7. zond.
7 30, 9 en 10.30.
SASSENHEIM - Herv. Gem.: 9 ds Bro
kerhof, 10.30 hr. v. d. Steen Baarn,6 30 ds
Batelaan V.schoten. Geref. Kerk 9.30 ds
v. d. Werff te Voorhout, 5 ds v. Santen.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds Rebel. Rk
kerk: zat. 7, zond. 9, 9.30 en 11.
TER AAR - Herv. Gem.: 9.30 prof Graaf
land Gouda, 6.30 ds Abma Kortenhoef
Geref. Kerk: 9.30 ds Bezemer, 6.30 ds v.
d. Heiden. Rk kerk: Langeraar zat., 7,
zond. 8, 9 30 11 en 12.15. Dorp 9 en 12.
VALKENBURG - Herv. Gem.: 10 en
6.30 ds Overgaauw. Geref Kerk: 9.30 ds
Damsma Rijnsburg, 6.30 dr. v. Oeveren,
R.burg. Geref. K. Vryg.: 9.30 dienst, 7.15
ds Hoff.
VOORHOUT - Herv Gem.: 10 ds v. San
ten Sassenheim. Rk kerk: zat. 7, zond. 9,
10.30 en 11.45
VOORSCHOTEN - Herv Gem. dorps
kerk 10 ds Meyering; Hulp en Heil 10 ds
Verheule; aula NH 9.30 ds De Zwart; kaa®
pel Rijndijk 10 ds v. d. Schoot; clubgeög-
Molenlaan 10 jongerendienst. Gerefc t
Kerk: 9.30 ds De Zeeuw 7 interk. zang c
dienst in Laurentiuskerk Geref. K. Vryjr
gemaakt: 10 en 5 ds Blokland. Rk kerjjs
ken: M Godskerk zat. 7, zond. 8, 10 e^u
11.30; Laurentiuskerk zat. 7, zond 8 3C
10.30 en 12. Aula NH 11. 'ol
WADDINXVEEN - Herv Gem. Brug*31
kerk 9.30 ds Verboom, 6.30 kand. Heu>0
velman; Hoekst. 9.30 ds v. d. Heuvel, 6.3'in
hr. Kruithof; Bethelk. 9.30 ds v. d. Heit'
vel, 5 ds Verboom. Immanuelkerk 9.3(hl
ds Posthumus Meyjes, 7 ds Hoogendijl
Alphen. Geref. Kerk: Kruiskerk 9.30 d—
Modderaar, 5 ds Huisman; Ontm. kerl
9.30 prof. dr Veenhof, 5 ds Modderaai
Oud-Geref. Gemeente: Chr Afgeschei
den Gemeente: 9.30 en 5 ds Verloof""
Volle-Evangeliegemeente (Linden l
gaarde 17a): 9.30. Rk kerk: Viktor IC I
Ontm. kerk 8.30 en 11.45. a
'TI
WASSENAAR - Herv. Gemeentete
Dorpskerk 10 hr Taal, opendeurdiens'AI
4.30 prof Graafland Gouda, 7 ds Wiersicl
ma; Kievietkerk 10 ds Wiersma: Meqaa
siaskerk 10 ds v. Zanten; Dorpscentrumgi
9.30 ds Tukker. Geref Kerk: 10 en 7 ds \w<
d Meulen; Zuid 10 ds Zijlstra Delfzijl,
ds Meynen Den Haag. Ned. Prot. BoncL/-
10.30 ds v Aalst, Baarn.
WOUBRUGGE - Herv Gem.: 9.30 d:os
Blenk, 6.30 ds Boogert, Leiden, jeugdrt
dienst Geref Kerk: 9.30 ds Hulzebosch)
6.30 dsv. d Heiden. Rk kerk: zat. 7,zondat
10.
fCt
ZEVENHOVEN - Herv. Gemeente: 9.3UZ
ds Nicolai. Geref. Kerk: 9.30 hr. Brouwe'vs
Katwijk, 7 ds v Wijk. Rk kerk: zat. 1L
zond. 9 en 10.45. )C1
ZOETERWOUDE - Herv Gem.: 10 d?rs
Bovenberg. Rk kerk: Janskerk zat. 7.30°i
zond. 9.30; Chr. Di
8 30 en 10; Rync
zond. 10, 12 en 6
ZWAMMERDAM - Herv Gem 9.30 efld
6 30 ds Mostert Geref. Kerk 9.30 ds v. d P
Heiden, 6.30 ds v Harmeien Alphen
