tovertoeter
Vooral jongeren zijn dol op volksverhalen
Meer en meer vogels vinden het
prettig broeden in Nederland
Kenner Graad Engels:
99
WOENSDAG 23 MAART 1977
99
DEN HAAG (ANP) - "De belang,
stelling voor zaken waarbij je eigen
lijk niet meer met beide benen op
de grond staat" neemt sterk toe.
Vooral bij jongeren. Denk maar
eens aan de astrologische rubrie
ken in tijdschriften en kranten, of
aan tekens van de dierenriem, die
veel meisjes als sieraadje aan een
halsketting dragen. Maar ook oude
verhalen doen het tegenwoordig
weer goed".
Dit constateert de heer Graad En
gels te Helden-dorp in Noord-
Limburg. Hij wijst op de vele boe
ken over volksverhalen die de laat
ste jaren zijn verschenen. Wellicht
een vlucht van de jonge mensen uit
een koude geïndustrialiseerde we
reld naar de romantiek, de geheim
zinnigheid.
Graad Engels (69) heeft ruim 30 jaar
lang de boeren in zijn geboorte
streek in Noord-Limburg bezocht
als bedrijfsvoorlichter van de
Rijkslandbouwvoorlichtingsdienst.
Na de gesprekken over de wijze
waarop de boeren het meeste gewin
van hun bedrijf zouden hebben,
zette Engels graag nog een boom op
over oude volksverhalen en
gebruiken. Hij schreef ze voor zich
zelf wel op, maar daar bleef het bij.
Totdat anderen hem aanspoorden
de beste verhalen samen te voegen
tot een boek. Het resultaat was de
bundel "Det dank 'tich d'n duvel,
volksverhalen tussen Peel en
Maas", een uitgave van uitgeverij
Corrie Zelen te St.-Odiliênburg.
"Eigenlijk ben ik een consument,
geen producent", zegt Graad En
gels, waarmee hij bedoeld, dat hij
veel boeken leest, maar zich niet zo
zeer geroepen voelt om zelf te
schrijven. De gepensioneerde be
drijfsvoorlichter vindt zich zelf in
de eerste plaats een "landloper", zij
het dat hij er graag met de fiets op
uit gaat. Toen hij nog bij de land-
bouwvoorlichtingsdienst werkte,
wilde hij geen dienstauto hebben.
"Dan verlies ik het contact met de
natuur", zei hij.
De belangstelling voor oude verha
len is aangewakkerd door zijn
grootvader. Die vertelde graag over
heksen, spoken en kabouters.
Trouwens ook vader en moeder
Engels wisten merkwaardige ge
schiedenissen uit de streek te ver
tellen.
Graad viel bij de boeren dus met
zijn neus in de boter. Zijn grootou
ders en ouders geloofden zelf niet
in de heksen en spoken, maar op
zijn tochten heeft Graad verschei
dene mensen ontmoet, die er heilig
van overtuigd waren, dat hetgeen
zij wisten te vertellen, werkelijk
waar was. Graad: "Toen een 88-
jarige boer mij eens een verhaal aan
het vertellen was, hield hy - bij de
clou gekomen - ineens op. Ik vertel
je niets meer", zei hij, "want ik
hoop, dat mijn ziel rust krijgt na
mijn dood". Soms ook durven oude
mensen in afgelegen streken hun
verhaal niet te vertellen, hoewel
vast staat dat zij oude vertelsels
kennen. De heer Engels, die ook
graag in oude boeken en archieven
pluist, heeft dikwijls verband kun
nen vinden tussen een volksver
haal en iets dat soms enkele eeu
wen eerder werkelijk is geschied.
Als voorbeeld vertelt hij het verhaal
van de graaf van Kessel, wiens
geest na zijn dood geen rust kan
vinden, omdat hij op oneerlijke
wijze aangeslibd land langs de
Maas verwierf, 's Nachts kan men
soms daar aan de Maas een geklots
horen. Zijn geest is dan bezig het
gestolen land terug te scheppen.
Een onzinnig verhaal? Engels heeft
in oude geschriften inderdaad een
en ander gevonden van een proces,
dat een van de heren van Kessel om
grond aan de Maas heeft gevoerd.
Er zou ook een gang onder de Maas
lopen, die begon bij de burcht van
Kessel. Kan niet zou men zeggen.
Maarop een oude kaart kan
men zien, dat de gang er wel kan
hebben gelopen, echter niet onder
de rivier door. Want die had vroeger
een andere loop. In het land kan
men ter plaatse nog de oude be
dding terugvinden.
De gang is er werkelijk geweest. De
ingang in het kasteel is indertijd op
verzoek van een moeder-overste -
er was een internaat in het kasteel
gevestigd - dichtgemetseld. De
nonnefjes vonden de gang, afgeslo
ten door een plaatijzeren deur met
gaten, veel te griezelig.
In de oorlog toen de geallieerden
aan de westelijke oever van de
Maas zaten en de Duitsers aan de
overkant, zag een Engels kolonel in
die gang een mogelijkheid de Duit
sers in de rug aan te vallen. Doch
het kasteel was inmiddels plat ge
schoten en de gang was niet meer
terug te vinden.
Lugubere verhalen vormen een
deel van de volksvertellingen.
Graad Engels tekende in 1962 uit de
mond van inmiddels overleden
mensen het verhaal op van een man
die zijn vrouw in een waterplas
verdronk. De moord werd ontdekt,
de man onthoofd en sindsdien was
het daar niet pluis.
Duimzuigerij van oude boeren? In
1967 vond Graad Engels in een pu
blicatie over Limburgse geschie
denis, dat op 20 mei 1707 tussen
Kessel en Baerlo een man werd te
rechtgesteld, die zijn vrouw met
een pook had doodgslagen en
daarna het lijk in een moeras liet
verzinken. Het verband tussen
volksverhaal en werkelijkheid was
dus gelegd. Na tweeënhalve eeuw
is de gruwelijke moord nog niet
vergeten
Graad Engels verhaalt in zijn boek
ook over kabouters en dwergen.
Menig verhaal heeft hij oude
streekgenoten horen vertellen. Zij
hadden nooit zelf kabouters gezien,
maar zij kenden de vertellingen van
mensen die de kabouters wel had
den gezien. De vertellers hebben
Graad Engels indertijd de boerde
rijen waar de kabouters kind aan
huis waren, zelf gewezen. Zij wis
ten ook waar de huisjes van de ka
bouters hebben gestaan tot het
ogenblik dat er iets gebeurde, dat
de kabouters noopte weg te trek
ken. En het paadje, waarlangs zij
toen liepen, kan men nog vaag in
het land zien afgetekend. Als Graad
de verhalen doorvertelt, de boerde
rijen aanwijst en de houtwal toont
waar de kabouters hebben ge
woond, ziet men zo veel werkelijk
heid dat de mannetjes met hun
puntmutsjes bijna werkelijkheid
worden. Waren ze er eens echt
Graad Engels: "Ik denk dat de ka
bouters zijn te herleiden tot de
mensen uit de steentijd. Die kleiner
geweest moeten zijn dan de mens
van tegenwoordig. Overleveringen
kunnen tot onheuglijke tijden te
ruggaan. Mogelijk ook vinden de
verhalen over de kabouters hun
oorsprong in de misvormde, ge-
drochtigde mensjes die vroeger in
groepen door het land trokken, op
zoek naar wat werk en wat eten.
Tegenwoordig ziet men dergelijke
zielige wezentjes niet meer - zij zit
ten in tehuizen". Graad herinnert
zich nog zo'n mannetje, dat vroeger
van tijd tot tijd bij zijn school kwam
kijken, te wijde (gekregen) kleren
had hij aan en hij droeg een zak op
de rug, waaruit hij brokken krijt
haalde voor de kinderen.
De heer Engels, die op zijn tochten
door het land zeker 2000 mer
kwaardige woorden uit zijn eigen
dialect ontdekte en meer dan hon
derd volksliedjes uit zijn geboorte
streek opschreef, heeft hiermee
bewezen een neus voor de oude i
volkscultuur te hebben. Het insti
tuut voor dialectologie en volks
kunde te Amsterdam en universi
teit te Nijmegen hebben hem dan
ook als medewerker aangesteld.
Bekijkt men de volksverhalen niet
zo zeer van de romantische, maar
van de wetenschappelijke kant,
dan kan men zich ht hoofd breken
over de vraag, hoe het komt, dan
men elementen van de Limburgse
volksverhalen ook terugvindt in
verhalen die in andere delen van
ons land spelen. Sterker nog: Graad
Engels heeft soortgelijke verhalen
ook gevonden in volksvertellingen
uit Rusland, van zigeuners en zelfs
uit Japan. Op zich een mysterie.
Ex-bedrijfsvoorlichter Graad Engels
Nederland lijkt zich te ontwikkelen
tot een waar toevluchtsoord voor
vogels. Zeldzaamheden en door
trekkers van voorheen komen
thans hier broeden. Wat ze beweegt
om op juist dit overvolle lapje
grond het voortbestaan van hun
soort zeker te stellen? Vervolging
in de oorspronkelijke broedgebie
den? Vooruitlopen op ingrijpende
klimaatswijzigingen? Omdat niets
in de natuur voor de eeuwigheid
vastligt? Hoe dan ook, ze zijn af
komstig uit het noorden, het zuiden
en het oosten en dat maakt de-
zaak des te raadselachtiger.
De SOVON, de Stichting Ornitho
logisch Veldonderzoek Nederland,
onderzoekt sinds 1972 de Neder
landse broedvogelstand. Vogels die
voorheen bij grote uitzondering in
ons land broedden doen dit de laat
ste jaren geregeld. De witoogeend
bijvoorbeeld, een bruine eend met
opvallend oog- en stuitwit die in het
oosten en zuiden placht te broeden.
Hij werd bij ons af en toe als door
trekker of als wintergast gezien.
De rode wouw, een kiekendiefach
tige, roodbruine roofvogel met een
lange gevorkte staart en geknikte
vleugels, broedt nu niet meer alleen
in het beboste heuvelland van
Midden-Europa en Zuid-
Scandinavië maar ook in de Neder
landse bosresten. Deze wouw
zweeft en schreeuwt als een bui
zerd. Zijn vlucht is echter veel le
vendiger. Hij zoekt bij de trek vaak
het gezelschap van de buizerd op en
leeft evenals deze van aas, kleine
zoogdieren en vogels.
De bekendste aller strandlopers, de
bonte, doet in grote troepen ons
land tijdens de trek aan, of overwin
tert er (de niet-broedvogels blijven
ook 's zomers). Hij zoekt er nu ook
in toenemende mate de natste
stukken van op om er te nestelen.
Dat deed deze vogel in het verleden
vooral in Noorwegen, Denemar
ken, langs de zuid- en oostkust van
de Oostzee, de Britse eilanden en
IJsland.
Een wat groter en grover uitgeval
len steltloper, de griel, krabt steeds
vaker zijn nestkuiltje in Neder
landse bodem. Schuw en nachtelijk
levend zocht deze vogel vroeger
vrijwel uitsluitend open gronden
met veel stenen en weinig be
groeiing in Midden-Europa en En
geland op om er te broeden. De
griel beschikt over een uitstekend
camouflagepak voor een dergelijk
terrein. Bij onraad sluipt hij met de
kop tussen de schouders en zeer
dicht tegen de grond gedrukt weg
van de plek van het te verwachten
onheil. Wie oog in oog met deze vo
gel komt te staan, wat moeilijk zal
lukken, loopt de kans onder sterke
bekoring van de grote gele grielo
gen te raken.
De komst van de ruigpootuil als
broedvogel betekent een verrijking
van onze naaldbossen. Hij heeft wat
weg van een steenuil. Zijn kop is
groter en ronder en de sluiers
(„wenkbrauwen") geven het gelaat
een strenge uitdrukking. De poten
en klauwen van de ruigpootuil zijn
met witte veertjes getooid. In
Scandinavië Rusland en Midde-
nEuropa, de thuislanden van de
ruigpootuil, bewoont hij de naald
wouden en de bergen. Hoog in het
noorden dwingt de middernacht
zon hem ook gedurende een korte
spanne tijds bij licht te jagen. El
ders roest hij altijd overdag in den
of spar en jaagt, gelijk een uil be
taamt, in het duister.
Cetti's zanger kwam uit het verre
zuiden van Europa, van Portugal
tot Griekenland met een uitschieter
naarboven tot in Noord-Frankrijk,
om in de drassige terreinen en riet
velden van ons land een geschikte
broedplaats te zoeken. Daarin
slaagt hij meer en meer. Dit zang
vogeltje lijkt op een kleine nachte
gaal. Het zingt wel erg luid doch-
niet zo mooi als deze.
Van ons riet en grasland, ook van
korenvelden, is ook de waaierstaart
'rietzanger, die tot voor enkele jaren
zijn beursvormige nest ophing tus
sen halmen aan Zuideuropese
grond ontsproten, gaan houden.
Het diertje vertoont gelijkenis met
de ons vertrouwde kleine rietzan
ger.
De vogelkundigen melden tevens
een bevolkingsexplosie van de
kramsvogels, een kwieke lijste
rachtige met een bruingele, zwart-
gestreepte borst. De kramsvogel
behoort in Scandinavië en Rusland
te broeden maar vergast tegen
woordig heel West-Europa op zijn
jongbroed. Als trekvogel en als
wintergast, zich in grote troepen
verplaatsend, was hij voordien een
welbekende. Hij bouwt zijn nest
graag aan de randen van het bos of
langs open plekken tussen het ge
boomte. Een voorkeur toont hij
daarbij voor de berk. In 1972 telde
Nederland een broedpaar, nu bij
na vijftig paren.
Ornithologen die de SOVON van
gegevens voorzien, voornamelijk
amateurs, zien in Friesland, Zuide
lijk Flevoland en Zeeland steeds
meer grauwe ganzen broeden. Ook
herstellen de meeste roofvogel
soorten zich gaandeweg van de hun
in de jaren zestig door landbouw
giffen toegebrachte klappen, aldus
hun waarnemingen.
Al in ons land broedende vogels
breidden de grenzen van hun
broedgebieden uit. De zwarte rood
staart, een zangvogel, deed dat in
het noorden en zilvermeeuwen
legden eieren in Drenthe en Oost-
Brabant. Kluten, toch echte vogels
van zoute kustgebieden, broeden
nu onder de rook van Nijmegen.
Broedgevallen van grote gele
kwikstaarten zijn er voor het eerst
in Drenthe.
Achteruit in aantal gaan in ons land
ondermeer zomertaling, zwarte
stern en korhoen.
Meubilair en antiek
ANTIEKE
BOEREN
MEUBELEN
nog steeds de grootste keuze in ei
ken en grenen kasten, secretaires,
kisten enz. Antiek Import. Rijks
straatweg 75. Sassenheim, tele
foon 02522-14682.
Te koop eiken
BANKSTEL
3-zits bank en 2 fauteuils, losse
kussens i.g.st., t.e.a.b.. te bevr.
Joh. de Witstraat 41, Lelden.
BROCANTE
Antiek, Kunst, Curiosa. Natuurlijk
OOK
op de hobbybeurs in de Groe-
noordhal welkom.
Te koop aangeboden ronde witte
EETTAFEL
met 2 witte stoelen, te bevr. telefoon
071-891033.
Te koop zwart skai
BANKSTEL
met losse kussens, telefoon
071-146805
Te koop aangeboden: Oud-
Hollandse
KAST
te bevr. van Speijckstraat 72. Lei
den, na 8 uur 's avonds
Te koop aangeboden een
EETHOEK
en theekastje t.e.a.b., telefoon
071-211300.
Te koop aangeb. groen
BANKSTEL
met zwari hout z.g.a.n., 1 jaar oud.
Prinsenstraat 92. Leiden.
Te koop (Art-deco) eiken
BUFFET
tafel en 6 stoelen 300, na 19 uur
071-210903, Condorhorst 125,
Leiden.
ANTIEKE
BOEREN
MEUBELEN
Allergrootste keuze tierelantijnloze
kasten, dekenkisten, tafels, secre
taires enz. Veel eiken! Telefoontij
den dagelijte 11—21 uur. ook wee
kend telefoon 071-151757.
POLYTOUR
en restauratiewerk gevraagd van
antieke meubelen, vrijblijvend prij
sopgaaf, 30 jaar ervaring, telefoon i
070-653794
En morgen naar
H. JANSE's
KASTEN- EN KEUKEN
CENTRUM
Grote sortering - lage prijzen
y Linnenkasten^ keukenkasten
keukenbuffetten- keukens
ladekasten - bureaux
klein meubelen - barkrukken
vuren bedbanken - eetkamers en zitban
ken
Massief grenen opbouwsysteem
H.JANSE Haarlemmerstraat 123
Leiden Tel. 071-121808
JONKERS
ANTIEK
periode meubelen, kasten en
veel grenen enz.
Koopavond ook open. Rijnsburger-
singel 1b. hoek Stationsweg, tele
foon 071-121152.
VOOR AL UW
INLIJSTWERK
naar lijstenmakerij Towi, Morsstraat
22. Leiden, telefoon 133972. het
goedkoopste en beste adres van
Leiden en omstreken. Keuze uit
meer dan 150 verschillende lijsten.
Voor graszoden en grond in elke hoeveelheid thuisbezorgd
F. PHILIPPO
Wegrestaurant De Uiver Rijksstraatweg 61, Sassenheim.
UITNODIGING
Na een totale verbouwing van ons bedrijf, waarin wij nu in staat
zijn uw bruiloft, receptie of partij te verzorgen houden wij
OPEN HUIS
op zaterdag 26 maart van 16 00 tot 20.00 uur.
ledereen is van harte welkom.
PETER EN WIL HOOGEVEEN
Te koop gevraagd voor onze cliënten
EENGEZINSWONINGEN
EN APPARTEMENTEN
tot 175.000 in Leiden of omgeving
Wij hebben nog enkele woningen te koop
Onroerendgoed kantoor "Leiderdorp", tel. 071-892859.
