Achter
grendel
Zonnehuis heeft helft
minder aardgas nodig
Ons
Het groene kruid
is er in trek
ZATERDAG 26 FEBRUARI 1977
EXTRA
PAC.rNA23
Het Het verlangen om eigen bezit
en eigen terrein veilig te stellen is
waarschijnlijk zo oud als de mens
heid zelf. Wie iets bezit, kan het
ontnomen worden en eeuwenlang
piekeren we ons suf, wat we er
tegen moeten doen. Tegenwoordig
hebben we allerlei hoogwaardige
veiligheidssystemen uitgedacht.
Een bittere noodzaak, nu het breek
ijzer thermische lans heet.
Primitieve volkeren beschikken
slechts over geringe mogelijkhe
den om waardevolle goederen te
beschermen. Het begraven van
kostbare schatten is vaak de enige
effectieve maatregel, die hen rest.
Een methode, die ook wij in oorlog
stijd soms ter hand nemen.
Het slot en de sleutel zijn in de loop
der eeuwen een onontbeerlijk
hulpmiddel geworden bij het opbe
rgen van geld en goederen, wan
neer de eerste sleutel in het slot
werd gestoken, is niet met zeker
heid te zeggen, maar vast staat dat
de Egyptenaren, de Grieken en de
Romeinen volop gebruik maakten
van sloten.
Het oudste slot is tot nu toe gevon
den in Mesopotamie. Het sierde een
hek van een van de zalen van het
paleis in Khorsabad in Assyrie. Pas
in de Middeleeuwen komt het ge
bruik van het slot in onsgebied-
pas op gang.
In het Noordbrabants Museum in
's-Hertogenbosch (Bethaniesstraat
4) is tot 20 februari de tentoonstel-
IEen slot uit de zestiende
eeuw, een fraai stukje
smeedwerk.
ling „Achter slot en grendel" te
zien. In vogelvlucht geeft de expo
sitie een indruk van de ontwikke
ling van slot
Hout
Hout
Iedereen heeft in zijn leven meer
sleutels dan sloten verloren. Toch
heeft de geschiedenis ons meer
sleutels dan sloten nagelaten. Op de
tentoonstelling daarom veel meer
sleutels in vele soorten en maten en
een geringer aantal sloten.
Een fraai exemplaar op de tentoon
stelling is een houten slot uit Egyp
te. Het dateert uit het begin van de
jaartelling, maar het systeem was al
in gebruik ten tijde van de farao's.
De sleutel is een houten stok,
waarop een aantal pinnen zijn aan
gebracht. Deze pinnen lichten in
het slot een aantal eveneens houten
palletjes op, waardoor het slot
wordt verbroken. In feite hetzelfde
systeem als het modernste lipsslot,
alleen wat grover in uitvoering.
De toepassing van metaalsoorten
bij het maken van sloten zorgde er-'
voor dat het sluitwerk ingenieuzer
en vaak ook fraaier kon worden. De
Rpmeinen hadden bijvoorbeeld uit
brons gemaakte sleutels, die vrou
wen aan hun vingers konden dra-'
gen. Handig tegen verlies en te
vens een elegant sieraad.
Tussen kunst en ambacht werd in
de Middeleeuwen geen scheidslijn
getrokken. Wie toentertijd een slot
wilde hebben stapte naar de smid,
die een slot maakte zoals er werke
lijk geen ander op de wereld be
stond. Ieder slot, een ander ont
werp en een ander systeem. Niet al
leen poorten en deuren werden
voorzien van een slot, ook kasten,
kisten, offerblokken en boeken
kregen sloten, vaak opgesmukt met
het nodige
Symbool
Omdat sleutels het verborgene toe
gankelijk maken, zijn ze het sym
bool ,Tan macht en vertrouwen ge
worden. Petrus bijvoorbeeld wordt
altijd afgebeeld met twee sleutels in
zijn hand. Als plaatsvervanger van
Jezus kan hij berouwvollen hun
zonden vergeven en onwaardigen
buiten de kerk sluiten. Hij wordt
dan ook in de volksdevotie be
schouwd als de bewaker van de
hemelpoort.
De heilige Martha, zuster van Ma
ria, werd in de zestiende en de ze
ventiende eeuw bij voorkeur afge
beeld met een sleutelbos in aar
hand. Zij was de schutsvrouwe van
de huisvrouwen, aan wie door de
echtgenoten het beheer over huis
en haard was toevertrouwd.
Als symbool van macht keert de
sleutel regelmatig terug in familie
wapens. In Nederland voeren 25
gemeenten een sleutel in het wa
pen. In sommige gevallen, zoals bij
Leiden, is de sleutel in het wapen
gekomen, doordat de oudste kerk
aan de H. Petrus was gewijd. Op
een schilderij van Velasquez, ,De
overgave van Breda' symboliseert
een sleutel de machtsoverdracht in
1625 van Justinus van Nassau aan
zijn overwinnaar Antonio Spinola,
generaal in het Spaanse leger.
In deze tijd staat de sleutel hooguit
nog symbool voor uitgebreide be
veiligingssystemen, waar de klas
sieke sleutel zelf niet meer bij aan te
pas
Vorig jaar waren we op bezoek
in een kapitaal huis van een
bemiddelde Groningse her-
eboer. Hij was kort te voren ge
storven. De nieuwe kersverse
bewoner vertelde ons dat hij in
dit grote herenhuis slechts één
waterkraan had ontdekt. Dat
was in de keuken. De muren
dropen van het vocht. Het bleek
dat er ooit maar in één kamer
gestookt was, de huiskamer.
Wanneer is een badkamer
compleet? Dat hangt van uw
behoeften af. Deze fraaie bad
kamer werd samengesteld uit
een groot aantal losse elementen
waaruit men zelf kiezen en
combineren kan.Het vloertapijt
loopt door tot om de badkuip,
links. (Poggenbohl badpro-
gramma 3000).
Dat
1975.
Gelukkig mag, hopen we, een
dergelijke situatie vandaag een
uitzondering worden genoemd
hoewel onze sanitaire voorzie
ningen dan nog lang niet vol
doende zijn.
Wel beschikt zo'n tachtig pro
cent nu overeen douche, en is in
de nieuwbouw een badkamer of
douchegelegenheid een must
geworden. We moeten niette
min nog leren, van dat comfort
voldoende te profiteren. Duide-'
lijk gezegd: we verwaarlozen
ons lichaam, 1
weinig. We hanteren nog liever
de bezem om onze stoep te ve
gen of te schrobben. Het leven
spatroon van onze voorouders
met de kraan in de keuken en
het kammebakje ernaast als
enig sanitair ligt blijkbaar nog
te kort achter ons.
De doucheruimte wordt zelfs
nog als berging ebruikt, al wijst
dit ook op de tekortkomingen
in de bouw: te weinig be
rgruimte en geen plaats voor de
wasmachine. Onze bouwwereld
heeft bepaald niet de nieuwe
ontwikkelingen in ons wonen
op de voet gevolgd.
Het zijn geen overdreven eisen
die we stellen als we menen dat
we van de douchecel en het
meestal piepkleine cliché
badkamertje waarin je je roeren
noch keren kunt, af moeten.
Méér ruimte daar. Opdat de be
woner zelf een gezellige com
fortabele badkamer kan maken.
Ze moet net zo bewoonbaar
worden als de overige delen van
het huis die dienen te zijn. Dus
geen witte steriele ruimte zoals
het beeld van de badkamer al
tijd is geweest. Het behoeft niet
te betekenen dat we ons nu het,
veel duurdere gekleurde sani
tair moeten aanschaffen.
We kunnen de kleuren even
goed zoeken in de wanden, de
vloer, het plafond en de bad-
accessoires. Voor wand- en
vloerbedekking zijn vele mate
rialen in de handel. Behalve in
tegels kan men het bijvoorbeeld
ook heel goed in vinyl zoeken,
een kunststof die gemakkelijk
te verwerken is en goedkoper
dan tegels want het laten zetten
van tegels kost veel arbeids
loon. En ook in vinyl is een
enorme keuze in dessins en
kleuren. Of voor de vloer een
tapijt van kunststof in een effen
kleur. Daartegen kan wit sani
tair wat mooi afsteken.
Is de bestaande badruimte erg
klein, dan kan men in sommige
gevallen overwegen, haar naar
de slaapkamer door te breken
en dan met een transparant
gordijn afsluitbaar te maken.
staat niet alleen mooier maar
men kan dan ook beter zijn spul
len kwijt. U bent evenmin meer
aangewezen op de planchette
boven de -wasbak die meestal
een onding is waaraan men zijn
hoofd stoot als men wat diep in
de bak duikt. Handige doe-het-
zelvers kunnen zelf zich om
bouw met laatjes maken.
Dat opent een reeks van nieuwe
mogelijkheden voor de inrich
ting al moet ze dan wel harmo
niëren met die van de slaapka
mer. Een goede ventilatie is in
dit geval onmisbaar.
Het zal de gewoonste zaak van
de wereld (moeten) worden dat
we dagelijks douchen of baden.
We hebben meer vrije tijd ge
kregen. Waarom zouden we die
niet nuttig besteden en deels
gebruiken voor het bedrijven
van wat meer lichaamscultuur,
om de vervuiling van de atmos
feer van ons af te spoelen en om
ons te bevrijden van de psychi
sche inspanningen waarmee
deze maatschappij ons opza
delt?
Veel fabrikanten beijveren zich
de laatste jaren in het maken
van speciale meubelen voor de
badkamer om er het nodige
comfort en wat sfeer in te bren
gen. Berging voor reserve-
handdoeken, badlakens, cos
metica en andere zaken die een
rol kunnen spelen bij het bad-
gebeuren en eventueel ook het
kleden.
Uw woning is gewoon te duur
als u uw aandacht tot de huis
kamer beperkt. Uw hele huis
moet sfeer en comfort uitstra
len. Dan gaat u het ook inten
siever gebruiken en wordt het,
wat de Engelsen zeggen, met
recht my home is my castle.
JOS VAN GRIEKEN
Pierre Cardin
heeft al een deel
van zijn voorjaars-
en zomercollectie
prijsgegeven. Wat
Cardin betreft zit
de zomeijurk
duidelijk boven
de knie, al laat hij
een van zijn
mannequins dat
geringe
stofverbruik weer
compenseren
kuitbeschermers
te laten dragen.
Het andere jurkje,
een etagemodel
heeft een
opvallend wollen
bovenstuk. Of het
allemaal mooi
Nog maar enkele jaren geleden kon men bij de groenteboer niet of
nauwelijks terecht voor groene tuinkruiden. Een bosje peterselie en
wat selderijgroen had hij altijd wel bij de hand, maar wanneer men
om andere verse tuinkruiden vroeg dan wees de man u meestal naar
de hoek van zijn winkel waar de groene kruiden - gedroogd en wel - in
keurige plastic zakjes aan rekjes hingen. In die situatie is vrij snel
verandering gekomen. De goede groenteman kan er tegenwoordig
voor zorgen dat u over een groot aantal verse tuinkruiden kan be
schikken.
Met het gebruik van de groene tuinkruiden in de Nederlandse keu
ken is het wat merkwaardig gesteld. Wij Nederlanders hebben die
kruiden eigenlijk weer ontdekt naarmate we steeds meer in de gele
genheid waren om tijdens de vakanties de landsgrenzen te over
schrijden. We proefden de kruiden in de Franse keuken, leerden hoe
plezierig het is om wat basilicum bij tomaten te geven, hoe smakelijk
een vleug knoflook en wat rosmarijn bij lamsvlees past en wat ore
gano in een pizza voor wonderen verricht.
Aan de opkomst van de Verenigde Oostindische Compagnie in de
zeventiende eeuw hebben we het eigenlijk te danken dat het groene
tuinkruid in ons land vrijwel drie eeuwen lang een wel zeer onder
gewaardeerde plaats in de keuken innam. In de ons omringende
landen hebben de specerijen nooit zo'n overheersende rol kunnen
spelen. Geen wonder daar het groene kruid zich wel in de keuken
heeft kunnen handhaven.
De specerijen die tot diep in de zestiende eeuw nog als kostbaar en
onbereikbaar voor de gewone burger golden, namen naarmate de
handel in deze oosterse produkten steeds meer een Hollandse zaak
werd, een steeds belangrijker plaats in de keuken in.
Inplaats van tijm, salie, basilicum en kervel maakten nootmuskaat,
peper, kaneel en kruidnagel hun entree in de Nederlandse keukens.
Met hun komst werden een groot aantal traditionele gerechten zo
vervormd dat we ze nauwelijks meer als typisch middeleeuws kun
nen herkennen.
Slechts enkele streek-gerechten hebben de Oost-Indische furie we
ten te overleven. De Kruudmoes uit de oostelijke provincies is er een
voorbeeld van. Zelfs onze traditionele erwtensoep is niet ontkomen
aan enige oosterse invloeden, want peper hoort er al sinds jaar en dag
in een flinke hoeveelheid in gebruikt te worden.
Een Franse reiziger die in de vorige eeuw Nederland bezocht schreef
naar zijn familie in Parijs dat het in de Nederlandse keukens rook
naar nootmuskaat en het gebak er altijd met kaneel werd bereid.
Gelukkig keren de zachte geuren van de tuinkruiden weer terug en
bestaat er opeens ook weer een grote belangstelling voor kruiden
met „geneeskrachtige" werking.
Thee van salie is al door de
eeuwen heen bekend als een probaat opwekkingsmiddel. Met drie
koppen saliethee per dag voelt u zich al een heel ander mens. Wrijft u
wat koude thee in uw haar dan kunt u er zeker van zijn dat het niet
snel zal uitvallen. Ook tegen ontstekingen in de mondholte werd de
thee gebruikt als gorgeldrank. Een even stimulerende werking gaat
van thijm dat bovendien met wat honing er door geroerd een goed
middel tegen verkoudheden geeft.
Thee getrokken van pimpemelblaadjes helpt bij het bestrijden van
ingewandstoomissen en peterseliethee gaf verlichting bij rheumati-
sche pijnen.
Gedroogde kruiden werden en worden niet alleen in de keuken
gebruikt. Wanneer u blaadjes van het boerenwormkruid, alsem en
citroenkruid in een linnen zakje doet en dat in de klerenkast hangt
dan komen er beslist geen motten in de buurt.
In de middeleeuwen gebruikte men gedroogde kruiden in een wie-
rookbrander als ontsmettingsmiddel bij ziekten. Onderzoekingen in
Engeland hebben enkele jaren geleden aangetoond dat de oliën van
lavendel, munt, rosmarijn, majoraan en citroenmelisse inderdaad
stoffen bevatten die een sterk desinfecterende werking hebben.
Wanneer u uw hoofdkussen met gedroogde hopscheuten zou vullen
dan valt u beslist eerder in slaap. Eeuwenlang gebruikte men in
Engeland dergelijke kussentjes. Ook mensen met ademhalings
stoornissen hadden er baat bij....
Tot slot nog enige tips voor gebruik in de keuken. Bieslook, dille,
kervel, mierikswortel, peterselie en kervel dient u altijd rauw te
gebruiken. Wanneer u ze mee laat koken verliezen ze snel hun geur.
Basilicum, citroenmilsse, dragon, kruizemunt en majoraan kunt u
zowel rauw gebruiken als in het te bereiden gerecht mee laten ko
ken.
De kruiden die altijd mee gekookt worden zijn- jeneverbes, lavas,
saffraan, salie, selderij, tijm, venkel en alle zaadvruchten (die wel
eerst gekneusd of gemalen moeten worden). Niet alle kruiden die u
gedroogd kunt kopen zijn ideale vervangers op momenten dat u niet
aan de verse kruiden kunt komen. Peterselie, dille, bieslook, bone-
kruid, dragon en citroenmelisse verliezen door het drogen vrijwel
alle geur. Basilicum, majoraan, mierikswortel, oregano, rosmarijn,
saüe en tijm daarentegen laten zich heel goed drogen en verliezen
nauwelijks iets van hun geurigheid.
HANS BELTERMAN
EINDHOVEN - De TH in Eindho
ven heeft na drie jaar onderzoek
een zonnehuis gebouwd, dat - vol
gens berekeningen - de voor de
verwarming benodigde energie
voor de helft van de zon zal betrek
ken.
Prof. dr. C. W. J. van Koppen, een
van de ontwerpers, heeft zichzelf
opgeworpen als proefkonijn en
heeft met zijn gezin het niet oncom
fortabele huis in een Eindhovense
buitenwijk betrokken.
Op gang gezet door de sores die de
oliecrisis eind 1973 over ons uit
stortte, is de Eindhovense TH zich
met de vraag gaan bezighouden of
de zon een bijdrage kon leveren aan
de oplossing van het nijpende
energieprobleem. Dat zou best
kunnen, zo bleek, maar de vraag
was hoe? Als onderdeel van dit we
tenschappelijk onderzoek heeft de
TH daarom dit zonnehuis gebouwd
om de nodige praktische ervaring
op te doen.
Het huis is dan ook een half labora
torium geworden. Op vijftig plaat
sen in de installatie worden om de
vijf minuten metingen verricht.
Dagelijks worden op deze wijze
14.000 meetgegevens verkregen,
die via een telefoonlijn rechtstreeks
in de computer van de TH verdwij
nen. Een team van vijf deskundi
gen zal de komende jaren deze ge
gevens nauwgezet volgen en bezien
in hoeverre de verwachtingen be
waarheid worden.
In enkele andere plaatsen in ons
land (sinds enkele jaren in Oss en
binnenkort ook in Zoetermeer)
wordt reeds geëxperimenteerd met
het gebruik van zonne-energie voor
huisverwarming. Bij de TH in
Eindhoven verwacht men, dat dit
zonnehuis in vergelijk met de an
dere projekten het meeste energie
(aardgas) zal besparen.
In het Eindhovense zonnehuis
wordt het zonnelicht opgevangen
door een 51 vierkante meter grote
"collector", die onder een hoek van
48 graden pal op het zuiden staat
gericht. In deze warmteverzame-
laar, die aan de buitenkant wordt
afgeschermd door glas, bevindt
zich materiaal, dat warmte (zon
licht) aantrekt en vasthoudt. Door
deze absorberende laag lopen bui
zen, waardoor water wordt ge
pompt. Het water neemt de warmte
in zich op en vervoert dit naar een
warmte-opslagvat, waarin zich vier
kubieke meter water bevindt.
Het zonnehuis is voorzien van een
luchtverwarmingssysteem. Wan
neer nu het huis verwarmd moet
worden, wordt het warme water uit
het reservoir door een luchtverhit-
ter geleid.
Stoom
In bewolkte, winterse dagen zal
niet veel warmte van de zon worden
verkregen. Daarom is er ook een
gaskachel in het huis aangebracht,
die ervoor zorgt dat het water in het
bovenste deel van de tank altijd
zo'n 50 tot 60 graden is. Andersom
kan het voorkomen, dat het zomers
zo heet is, dat de installatie "stoom
moet afblazen".
Afgelopen zomer gebeurde het dat
tijdens de installatie de tempera
tuur in de buizen boven de 150 gra
den opliep. Voor deze extreme
temperaturen is er een leiding door
de tuin aangelegd, waar wat
warmte aan de grond kan worden
afgestaan. Blijft de temperatuur
dan nog te hoog, is er een ventiel,
waar wat stoom kan ontsnappen",
vertelt prof. Van Koppen.
Het is ook niet ondenkbaar, dat 's
winters het water in de buizen be
vriest. IJs zet uit en het hele sys
teem zou uit elkaar barsten. Om dit
probleem voor te zijn, loopt er in
het midden van de buis een soort
rubber slang gevuld met anti-vries
(glycol). Bevriest het water, dan
perst het ijs de slang leeg en blijven
de buizen gespaard.
Kostbaar
Hoewel het aandeel van de zonne
collector in de verwarming van het
huis in de winter gering is en in de
zomer vaak warmte zal moeten
worden afgestoten, kan volgens de
TH-cijferaars het aardgasverbruik
voor de verwarming met ruim de
helft kunnen worden terugge
bracht. En het maakt niets uit of het
een zachte of strenge winter is. De
besparing blijft gelijk, zo stelde
men op de TH vast. Bij krakend
vriesweer staat de zon wat vaker
aan de hemel en heeft de collector
meer effect.
Ondanks deze gunstige verwach
tingen is het nog lang niet zover, dat
ieder huis maar voorzien moet
worden van een collector. "Ook al
zouden we starten met massapro-
duktie van collectoren blijft het een
kostbare investering. De toepas
sing van zonne-energie bij de ver
warming van het huis wordt pas
economisch rendabel, wanneer de
energieprijzen twee tot twee-en-
een-half maal zo hoog zijn als nu. Ik
verwacht, dat we pas over twee,
drie generaties op grote schaal zon-
newoningen zullen bouwen", aldus
prof. Van Koppen.
Veel meer rendement is momenteel
al te verkrijgen uit betere isolatie
van een woning. Een goed geïso
leerd huis bespaart tweemaal zo
veel energie, als een zonnecollector
kan leveren, aldus prof. Van Kop
pen.
Het gebruik van zonne-energie uij
de verwarming van ons huis is niet
alleen een technisch probleem.
"Het is ook een architektonisch en
ruimtelijk probleem. Zonne
collectors moeten altijd op het
zuiden gericht staan en mogen niet
in de schaduw van een huis of een
boom liggen. Willen we op grote
schaal de zonnewarmte voor onze
verwarming gaan gebruiken, zullen
in de nabije toekomst ook deze vra
gen worden opgelost. Wij sleutelen
voorlopig aan de technische kanten
van de zaak", zegt prof. Van Kop
pen.
