Door
Koos Post
Vredespark" in
het centrum van
moderne
Japanse
stad herinnert
aan gruwelijke
primeur
ZATERDAG 19 FEBRUARI 1977
Dit slanke monument met het meisje op de top is opgerich t
ter nagedachtenis aan de kinderendie slachtoffer werden
van de atoombom, op Hirosjima. Die vooral werden aeverso-
nificeerd in dat ene meisje, dat nog twaalf jaar heeft geleefd,
terwijl ze alleen haar handen nog kon bewegen.
Zeshonderd meter boven dit zwaar ge
havende handelsgebouw ontplofte de bom
op die zonnige zesde augustus 1945. Mer
kwaardig genoeg werd het kolossale ge
bouw voor een deel gespaard, terwijl alles
erom heen met de grond gelijk werd ge
maakt. Door de schokgolf en de daa'nia ge
volgde brand. De Japanners hebben de
ruïne laten staan. Vlak naast het Vredes
park. Een dankbaar fotografisch object.
Er brandt een vlam in Hiros
jima.
Een eeuwige vlam?
Dat mogen we niet hopen,
want het zou betekenen
dat de mensheid voor
eeuwig met kernbommen
opgescheept zou zitten.
Zolang de laatste atoombom
nog niet is opgeruimd zal'
die vlam in Hirosjima blij:
ven branden. Op de plek
waar de mensheid zich
voor de eerste maal aan
zo'n atoombom verwond
de. Ernstig verwondde.
Hoe groot het aantal slach
toffers van deze gruwe
lijke primeur precies is zal
men wel nooit te weten
komen. Maar zelfs voor
zichtige schattingen gaan
het aantal van 200.000 te
boven. Meer dan twee
honderd duizend doden
door één bom. En dan te
bedenken dat dat gezien
de huidige "reserves" nog
maar een kleintje was
Hirosjima zal de catastrofe van die
zesde autustus 1945 nooit verge
ten. Hoe kan het ook?
Eén enkel projectiel van maar lut
tele meters lengte - met bittere
ironie "Little Boy" genoemd -
vaagde het hart van de stad in één
keer finaal weg, een onblusbaar
inferno brandde nog grotere de
len volledig plat en de toen nog
vrij onbekende gruwel van de ra
dioactiviteit reduceerde de toe
nmalige bevolking van vierhon
derdduizend zielen tot minder
dan de helft.
De stad is inmiddels vrijwel geheel
herbouwd, zij heeft een hoogst
modern aanzien gekregen met
grote en ruime winkelstraten en
immens hoge gebouwen. Het be
volkingsaantal is alweer gegroeid
tot ver over de achthonderddui
zend. De welvaart ligt er duimen-
dik bovenop. Het nachtleven
bloeit er als nooit tevoren.
Maar men kan in Hirosjima bijna
geen gesprek met een Japanner
voeren of ergens komt "de bom"
weer ter sprake. Die explosie van
meer dan dertig jaar geleden
heeft zo'n diep stempel op de stad
gedrukt dat ook nu nog de afdruk
bijna overal te herkennen is.
En midden in de stad, vlak onder de
plaats waar de bom op zo'n zes
honderd meter ontplofte heeft
men een zogenaamd "Vredes
park" ingericht, waarin de stand
beelden staan ter nagedachtenis
aan de vele slachtoffers en waarin
een museum is gebouwd, dat een
indrukwekkend beeld geeft van
de onmetelijke ellende, waarin
één zo'n bom de mensheid kan
dompelen.
Zonnige dag
Het gebeurt op een zonnige och
tend. De zon staat die zesde au
gustus 1945 al hoog aan de hemel,
als drie Amrikaanse bom
menwerpers komen aanvlie
gen. Tot op dat moment is Hi
rosjima om onbekende redenen
nagenoeg gespaard gebleven van
de intense bombardementen, die
vele Japanse steden moesten on
dergaan.
het hele centrum van de stad in
brand. Velen, die de aan de ver
nietigende kracht van de ontplof
fing zijn ontkomen vinden de
dood in een hel van vuur.
Afdrukken
Nieuwe straten met torenhoge gebouwen geven de voortvarendheid aan, waarmee Hirosjima zich uiterlijk
heeft hersteld van de geslagen wonden. De bevolking groeide tot over de achthonderdduizend. Het verkeer heejt
gigantische vormen aangenomen. Maar die fatale dag kan en ---
Toch heeft men de hele nacht in de
schuilkelders moeten doorbren
gen. Voor alle zekerheid. Pas bij
het ochtendgloren wordt het sein
"alles veilig" gegeven.
Voor de drie Amerikaanse toestel
len, die omstreeks acht uur in de
richting van Hirosjima vliegen
worden de sirenes niet opnieuw
in werking gezet. Dus wordt de
bevolking van Hirosjima als het
ware volledig onvoorbereid ge
troffen door een bomexplosie,
die op dat moment zijn weerga in
de geschiedenis niet heeft.
"8.15 uur - Atoombom losgelaten,
43 seconden later een steekvlam,
een zware schok, het toestel
schommelt. Enorme atoomwolk.
9 uur - Wolk in zicht: hoogte van
meer dan 12.000 meter".
Het is een gedeelte van het logboek
van de vlucht, waarmee het
nucleaire tijdperk wordt ingezet.
De toestellen zwenken af, gaan
huiswaarts. Hun taak is volbracht
Maar de bemanning is nog niet op
de hoogte van de onbeschrijfe
lijke ellende, die zij hebben ach
tergelaten.
Effectief
Waarom juist Hirosjima?
Omdat de stad van de grootste le-
gerbases was in het westen van
Japan met tal van militaire instal
laties, grote depots en aanzien
lijke troepenconcentraties. Bo
vendien wordt in Japan aange
nomen, dat Hirosjima werd uit
gekozen omdat de stad aan drie
zijden is omgeven door bergen,
zodat een atoomexplosie zeer ef
fectief zou zijn.
Hoe effectief kan men vandaag de
dag nog zien en beleven in het
atoommuseum, dat op hoge be
tonnen palen staat aan het einde
van het Vredespark. Bij binnen
komst kan men een cassettere
corder huren. Via een oorknopje
volgt men de in Engels, Duits of
Japans gesproken tekst. Het is de
gids, die de bezoekers leidt langs
de ontstellende, afgrijselijke en
adembenemende beelden, die de
gruwel van die dagen intens doen
herbeleven.
Catastrofaal
Zoals gezegd ontketent een atoom
bom drie op zichzelf al catastro
fale reacties. Als eerste komt de
explosie, waarvan de kracht elk
menselijk bevattingsvermogen
te boven gaat. Reeds aan het be
gin van de rondleiding door het
museum staat een grote ma
quette van de stad vlak na die ex
plosie. In een bak van naar schat
ting drie meter doorsnede.
Vlak onder de plek, waar de bom
explodeerde, staat merkwaardig
genoeg een groot handelsgebouw
nog half overeind. Men heeft in
werkelijkheid deze ruïne laten
staan. Aan de rand van het Vre
despark. De kale, half gehavende
koepel vormt een expressief mo
nument op zichzelf. Maar de ma
quette laat zien, dat kilome
ters rondom deze ruïne vrijwel
geen huis of gebouw overeind is
gebleven. Weggeblazen door de
kracht van de schokgolf. Beton
nen brugdekken als stukjes kar
ton opgerold. Massieve daken als
vloeitjes weggeduwd. De ravage
lijkt volledig.
Maar het is nog maar een begin.
De atoombom produceert onmid
dellijk na zijn ontploffing ee;
lossale vuurbal, die temperatu
ren van zeker 6000 graden Celcius
loslaat op het al geteisterde ge
bied. In weinige minuten staat
Het meest aangrijpend in het mu
seum is wellicht de foto gemaakt
van het wegdek van een brug.
Volledig verschroeid door de
hitte van de vuurbal. Alleen op
twee plekken niet. Daar waar een
man achter zijn handkar liep. De
afdrukken zijn achtergebleven,
man en kar totaal gecremeerd.
Tot op vier kilometer van de plek,
waar de atoombom aan zijn desa
streuze werk begon, worden
slachtoffers dodelijk getroffen
door het vuur.
Aan blussen kan niet worden ge
dacht. Wat kunnen nietige mens
jes doen in deze woeste golven
van totale vernietiging? Foto's in
het museum geven een indruk
van pogingen, hier en daar on
dernomen. Zelfs zwaar gewonde
militairen helpen nog ernstig ge
wonden. Zoeken naar overleven
den in deze diepe poel van el-
lendeis een hopeloze taak. In het
museum ziet men wat bezittin
gen van mannen, vrouwen en
kinderen, die zelf nooit meer zijn
gevonden. Een totaal verwron
gen horloge, dat op kwart over
acht is blijven stilstaan. Een door
de hitte misvormd sieraad, een
verschroeid kledingstuk, een na
genoeg onherkenbaar brok ge
reedschap.
Zwarte wolk
En nog is de bittere kelk niet volle
dig geleegd. Uit de pikzwarte
atoomwolk beginnen zware re
gens te vallen. Buien van dode
lijke radioactiviteit. De foto's van
slachtoffers spreken voor zich
zelf. Een ziekte valt uit de hemel,
waarvan men zelfs op die diep
tragische momenten de draag
wijdte op geen stukken na kon
peilen.
Vele jaren hebben sommige men
sen geleden onder de gevolgen
van die wrede radioactiviteit. In
In 1589 bouwde Terumoto Mori het befaamde houten kasteel van Hiros
jima. Een van Japans nationale monumentendat echter door de atoom
bom werd weggevaagd. Het werd in 1958 in zijn originele staat herbouwd
en doet nu dienst als kunstmuseum.
■k De Cenotaph ter herinnering aan de talrijke slachtoffers van de bom staat midden in het Vredespark. De
inscriptie op de steen onder de boog: "Rust in vrede, want de fout zal niet worden herhaald"
het vredespark staat een lang,
slank monument met bovenop
een meisjesfiguur. Ter nagedach
tenis aan de kinderen onder de
slachtoffers. Maar in het bijzon
der ter nagedachtenis aan een
meisje, dat deze atoomramp
twaalf jaar heeft overleefd. Dat
twaalf jaar een pijnlijk leven
heeft geleden, terwijl zij niets an
ders meer kon bewegen dan haar
handen. Waarmee-zij namaakvo-
geltjes op stokjes prikte
Misschien is geen aanklacht in dit
museum bitterder dan het ta
bleau dat kunstenaars hebben
gemaakt van een man, een vrouw
en een kind die overdekt met
brandwonden in gescheurde kle
ren met onpeilbaar leed op het ge
laat wegvluchten van een hels
brandende stad. Een tableau, he
laas authentiek. Gemaakt naar
een onvoorstelbaar gruwelijke
werkelijkheid.
Waarom
Waarom? Waarom dit alles?
Deze vraag komt herhaaldelijk via
het oorknopje naar boven. Hoe
kan de ene mens de andere dit
aandoen?
Natuurlijk zouden wij in gesprek
ken met Japanners Pearl Har
bour, de Jappenkampen, de
Birma-spoorweg, de onnoeme
lijke hoeveelheid slachtoffers
van de verbeten strijd om de vele
atoleilandjes in de Stille Oceaan
en andere bloedige feiten uit de
oosterse helft van de tweede we
reldoorlog kunnen noemen. We
zouden begrip kunnen proberen
te vinden voor de sombere visie
op verder vechten, die de Amen-
kanen deed besluiten naar dit af
grijselijke atoomwapen te grij
pen.
Maar wij weten zeker, dat wij geen
begrip zullen vinden. Want het
wapen was inderdaad afgrijse
lijk. Het leed was inderdaad on
dragelijk. Er zijn diepe, heel
diepe wonden geslagen, die ook
vandaag de dag nog schrijnen.
Stil
Als wij eindelijk de cassetterecor-
der hebben ingeleverd en het
strakke betonnen gebouw heb
ben verlaten voelen wij ons bijna
schuldig dat we de frisse lucht
kunnen inademen. Als wij in de
bus stappen is het stil om ons
heen. Niemand heeft zin om te
praten. Een ieder heeft genoeg
aan zijn gedachten.
Maar de flexibele mens kan snel
vergeten. Het leven gaat verder, 's
Avonds willen 'enkelen van ons
iets van de stad proeven. Iets be
leven. Maar opnieuw moeten zij
ervaren, dat Hirosjima "de bom"
nog niet volledig heeft verwerkt.
Als zij een nachtclub willen bin
nengaan, worden zij tegenge
houden. "Japanese only" is al het
Engels, dat de portier weet te
produceren. Maar het is duide
lijk. Men is niet welkom. En niet
alleen in de ene club. Ook in de
andere. Steeds weer vinden zij
een opgeheven hand: "Alleen
voor Japanners". Hirosjima wil
ook niet vergeten
