„Dat was
een toffe
dienst..."
GBBEsasna
MAALTIJD-VIERING: DE MONOLOOG DOORBROKEN
Wijlen prof. Han Fortmann
heeft dikwijls gezegd, dat het
maar zeer betrekkelijk is, als
wij spreken over ontwikkelde
en onderontwikkelde gebie
den in de wereld. Want de\
vraag is, volgens welke maat
staf je dan zo'n onderscheidt
aanbrengt. Zijn wij hier dan
zo ontwikkeld? Ligt het pro-1
bleem van de West-Europese I
cultuur niet hierin, dat wij
primitjevelingen zijn in de
participatie, in de affectieve
verbondenheid, in het déél
hebben aan het leed van de s
naaste dichtbij en ver weg?
Een Joodse geschiedenis vertelt
van een grootvader, Morde-
chai.die het volgende gesprek
met zijn kleinzoon voert. De
kleine jongen is een "tsad- 1
dik", dat wil zeggen een
rechtvaardige. En vanwege
zesendertig rechtvaardigen,
die in de tvereld leven, zal'de
wereld, volgens een chassidis-
che legende gered worden. De
kleine jongen is één van hen.
Hij heet Ernie.
"Nou, luister dan eens goed
naar me", zei Mordechai, na
dat hij weer een tijdje had
nagedacht, "zet allebei je oren
open: als een man alleen lijdt,
dan is het wel duidelijk dat
zijn smart op hem blijft.
"Gesnapt"?
"Gesnapt", zei Ernie.
"Maar als een ander naar hem
kijkt en zegt: "Wat heb je een
pijn, Joodse broederwat
gebeurt er dan"?
De dekens bewogen, en Ernie's
smalle neuspuntje kivam te
voorschijn.
"Dat begrijp ik ook", zei hij on
derdanig, "dan neemt hij de
pijn van zijn vriend in zijn
ogen op".
Mordechai zuchtte, glimlachte
en zuchtte weer:
"En als hij blind is, denk je dat
hij het dan óok op zich kan
Natuurlijkmet zijn oren".
"En als hij doof is"?
"Nou, dan met zijn handen"yzei
Ernie ernstig.
"En als die ander heel ver weg
is, als hij hem niet kan horen,
niet kan zien en zelfs niet kan
aanraken: denk je dat hij dan
zijn lijden op zich kan ne-
"Misschien kan hij het raden",
zei Ernie voorzichtig. Morde
chai raakte opgetogen.
"Ja, zo is het, mijn lieve jongen,
dat is nu precies wat een
rechtvaardige moet zijnHij
raadt al het lijden, dat er op
de wereld is, hij neemt het op
in zijn hart".
Als wij mensen werkelijk in
liefde onderweg blijven, wor
den wij telkens "gestoord"
door de naaste, die lijdt.
Op de meest onverwachte mo
menten in ons leven klinkt het
appèl van daklozen en gas
tarbeiders, uitgestotenen en
vreemdelingen, armen en
schobbejakken, eenzamen en
weduwen, om hun lotgenoten
te wordendichtbij en verweg
Trouwens, is er nu nog zo'n on
derscheid tussen "dichtbij" en
"ver weg"?
Het ongeluk én het geluk van de
liefde bestaat hierin, dat wij
innerlijk helemaal uit ons
evenwicht kunnen geraken
door het zien en horen van het
leed van anderen.
DR. HANS JANSEN
LEIDEN - Herv. Gem. Hoogl. Kerk 10
ds. Vos Berkenwoudfe, 11.45 oec. stu
dentend., Marekerk 10 ds. De Jong, 5 ds.
Blenk Woubrugge, Maranthakerk 10 ds.
Eekhof, Bethlehemkerk 10 ds. Steen
stra, opendeur-dienst, medew. jeugd
koor uit Voorschoten,1 Bevrijdingskerk
10.30 ds. Boogert, 5 zangd., Vredeskerk
10 dr. Lamping. Waalse kerk 10.30 ds.
Ribs, Acad. Ziekenhuis 10 ds. Bakker,
Diaconessenhuis 10.30 ds. Hemmes,
jeugdkapel, Vredeskerk 10, Merenwyk
10 ds. Hortensius, oec. werkplaats. Plan
tage 16, 10.30, Petrakerk, Suriname-
straat 10.30 dhr. Haaring, Geref. Kerk
Petrakelrk, Surinamestraat 10.30 dhr.
Haaring, Zuiderkerk 10 ds. Vree Alphen,
5 dr. Vlijm, Petrakerk 10 ds. Sijtsma, 5
ds. Hortensius, Oude Vest 10 ds. De
Zeeuw, Voorschoten, 5 ds. Sijtsma, Mar.
kerk 10 ds. Eekhof. 5 ds. Koolstra. Bevr.
kerk 9 dr. Vlijm, 5 ds. Boogert, Groenho
ven 10 ds. Koolstra, De Mirt 10 dhr. Hui
gen, Mierennest 10 dhr. Kroon, Dole
rende Noodgem. Groot Leiden (Her-
engr. 70) 8.30 en 7 ds. ds. Vreugdnehil, 's
avonds openb. geloofsbelijdenis, Geref.
K. Vrijg. (Herengr. 70) 10 en 5 ds. Goo
tjes, Chr. Geref. Kerk (Steensch. 9) 10 ds.
Rebel Sassenheim 5 ds. Carlier, Geref.
Gem. (N. Ryn) 10 en 4.30 ds. Boogaard,
Geref. Gem. in Ned. (Bethel, kerk
Driftstr.) 11.30 en 5.30, Evang. Luth.
Gem. (Hoogl. Kerkgr.) 10.15 ds. Happee,
Remstr. Doopsgez. KGem. (Pieters-
kerkstr.) 10.15 ds. Meijering, gez. dienst,
Baptistengem. (O. Rijn 3) 10 ds. v. Mame
ren, Evang. Chr. Gem. (Middelstrgr. 3) 10
dhr. Dikkes, Zendingswerk Midder-
nachtsroep (Zoeterw. singel 21) 5 nam.
dhr. v.d. Keur, Evang. centrum Zylsiy-
gel 2,10 Edgar Holdec, di. 8 bijbelstudie,
vr. 8jeugdsamenkomst, Leger des Heils
(Hooigr.) 10 dienst, 7.30 zangdienst in de
Vredeskerk, Burggravenlaan, medew.
muziekkorps A.dam-Overtooom, voorg.
kap. Ruijsink, veel samenzang, Nieuw-
Apost. Kerk (H. Rijndijk 24) 9.30 en 4,
woe. 8. Christian Science (Steensch. 6)
10.30, Kerk van J. Chr. van de Heil. der
Laatste Dagen (Steenschuur 6) 10.15,
Oud-Kath. Kerk (Zoeterwoudse Singel)
10 h. mis, Vrij-Kath. Kerk (Vreewijkstr.)
10.30 h. mis, RK Kerken Haagweg zat. 7,
zo. 9.10.45,12 en 6.30, Steenschuur zat. 7,
zo. 10,11.30, 6 en Lammenschansweg
zat. 7, zo. 9, 10.30, 12 en 6, Haarlemmer
straat zat. 7, zo. 9.30,10.45 en 12.15, Rijn
dijk. 281 zat. 7, zo. 9.30 en 11.3(4 Boshui-
zerlaan zat. 7, zo. 9.30,11 en 12.15, Heren
singel zat. 7, zo. 8.30, 9.30 en 11.
ABBENES - Herv. Gem. 9.30 en 7 ds.
Den Harder
AARLANDERVEEN - Herv. Gem 10
dhr. Nap Woerden, 7 dhr. Wolf Alphen,
Geref. Kerk 10 en 6.30 ds. Buitenhuis,
Bodegraven, Chr. Geref. Kerk 9.30
dienst. 6.30 ds. Den Hartog, Veenendaal,
RK Kerk zat. 7. zo. 7.30 en 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv. Gem.
Adventskerk 10 ds. Hanemaayer, 5 ds.
Bogers, Kruiskerk 10 ds. Fokkema, Op-
standingskerk 10 ds. Bogers, 6.30 ds.
Fokkema, Nabij 10 dhr. Molenaar
jeugdkapel, G.H. Kerk 9 dr. v. Saten, De
Bron 1PM30 en 5 dr. v. Santen, Ouds-
hoornseweg 10 ds. Oort, Sionskerk 9.30
ds. Verploeg, 6.30 ds. Droogers Bode
graven, Geréf. Kerk Mar. kerk 10 ds. v.
Harmeien, 6.30 ds. Swierts Koudekerk,
Salvatorikerk 10 dhr. Teneyenhuis. 6.30
ds. v. Harmeien en dr. Gill (onderw.:
"Alcoholgebruik en misbruik in deze
tyd"), G.H. Kerk 10.30 ds. v.d. Ree. 6.3Ö
ds. Verheul, De Bron 9 ds. v. Ree, 9.30 ds.
Verheul, 6.30 ds. v.d. Ree, Geref. K.
Vrijg. 8.45 dienst, 6.30 ds. Borgdorff, Ge
ref. K. Vrijg. Buiten Verband 9.30 dhr.
Wemmenhoven, 4.30 dhr. v.d. Hout, Ei
kenlaan 233, Chr. Geref. Kerk 9.30 en
4.30 ds. Bouw Scheveningen, Oud Geref.
Gem. 9.30 en 4, Baptistengem. 10 en 6.30
•ds. Koekoek Noord (Sportlaan) 10 ds.
ASgtereek, Leger des Heils 10 en 6.30
Corn, de Vlamingstr., Remstr. Kring 10
ds. Roos, Moluks Prot. Kerk 4 ds. Torna-
soa Woerden, Moluks Evang. Kerk 11 ds.
Sitanala, Volle Evang. Gem., geb. Kin
dervreugd, 10 dhr. Bronsvéld Amers
foort, RK Kerken Bonifaciuskerk zat. 9,
Piuskerk zat. 7, zo. 9,10.30 en 11.45, De
Bron zat. 6.30, zo. 8.30 en 11.
BENTHUIZEN - Herv. Gem. 9.3D en 6.
BODEGRAVEN - Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Droogers. 6.30 kand. Plante
Utrecht, Salvatorkerk 10 ds. Koole Den
Haag, 6.30 ds. De Vreugd, Bethlehem
kerk 10 ds. De Vreugd, 6.30 ds. Den Boer
Wageningen, Geref. Kerk 10 en 6.30 ds. 't
Hart.
BOSKOOP - Herv. Gem. 9.30 en 6.30,
Geref. Kerk 9.30 ds. Dijkstra, 6.30 ds.
Dijkstra in Herv. Kerk, gez. jeugdienst,
De Stek 9.30 ds. Stelwagen, Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 4.30 ds. Toorman Den Haag,
Geref. Gem. 9.30 en 6, Opwekkingsgem.
(geb. Concordia) 9^30, Vergadering van
Gelovigen (Nieuwstr.) 9.30 en 5, RK
Kerk zat. 7, zo. 8.45,10 en 11.30, Ontmoe
ting zat. 5.30, zo. 10.30.
HAZERSWOUDE - Herv. Gem. 9.30 en
6.30 ds. Geertsema, Geref. Kerk 10 ds.
Pouwels H.gom, 5 dhr. v.d. Land,
jeugdd., RK Kerk Michaelkerk zat. 7, zo.
9, Bernarduskerk zat. 7, zo. 10.30, Haz.-
dorp zat. 7, zo. 8, 10 en 11.30.
HILLEGOM - Herv. Gem. 10 ds. Van
Bruggen, 7 ds. Carstens De Kaag, Geref.
Kerk 10 en 5 ds. Hartkamp. Chr. Geref.
Kerk 10 en 5 ds. v.d. Kamp HA, RK Ker
ken Martinuskerk zat. 7. zo. 8.30,10,11.30
en 12.45, Jozefkerk zat. 7, zo. 8.30, 10 en
11.30.
HOOGMADE - Herv. Gem. 10 ds.
Knorth, Leiderdorp, RK Kerk zat. 7, zo.
10.
DE KAAG - Herv. Gem. 10 ds. Carstens,
RK Kerk zat. 7, zo. 8 en 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv..
Gem. Dorpskerk 10 ds. Makkenze Joure,
6 ds. Heymans 't Harde, Ontmoetings-
kerk 10 ds. Heymans, 6.30 ds. Bouman
Katwijk aan Zee, Geref. Kerk 9.30 ds. v.
Halsema, 5 ds. De Vries, RK Kerk zat. 7,
zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE - Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. Catsburg, 6 ds. De Vos, Oude
Kerk 10 ds. Boer, 6 ds. Vroegindewey,
Ichthuskerk 10 ds. Teygeler. Katwijk
aan den Rijn, 5 ds. Hovius, Pniêlkerk
9.30 ds. Vroegindewey, 6 ds. Boer, Gr. v.
Pr.-school 10 ds. Vink, Overduin 2 ds.
Baas, Geref. Kerk Vredeskerk 10 ds.
Flinterman, 5 ds. v. Halsema, Triumfa-
torkerk 10 ds. De Vries. 5 ds. v. Drie
open-deur-dienst, Geref. K. Vrijg. 10.15
en 3.30 ds. Hofï, Geref. K. Vrijg. Buiten
Verband 8.45 ds. Roukema, 7 ds. v.d.
Brink Rotterdam, Chr. Geref. Kerk 10 en
5 ds. v.d. Ent, Geref. Gem. 10 en 5,
Volle-Evang. gem. (Voorstr. 100) 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem. 10 ds. v.d. Linden, 7 dhr. Stroo,
kerslooth 4.30 ds. Perdok, Geref. Kerk 10
ds. Heemskerk, Geref. K. Vrijg. Buiten
Verband 8.45 en 4 ds. v.d. Berg, Volle-
Evang. gem. gem. centr. 4 dhr. v.d.
Brugge, RK Kerk Willibrordkerk zat. 7.
zo. 9,10.30 en 12, Bonaventurakapel, zat.
6.30, zo, 9 en 11.
OUD-ADE - RK Kerk zat. 7, zo. 8.30 en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gem. 9.30 ds. Lalleman, Geref.
Kerk 9.30 ds. Hoornstra Nieuw-Vennep,
6.30 ds. Damstra Rijnsburg, RK Kerk
zat. 7, zo. 8.15, 9.45 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN - RK Kerken
P. Banden zat. 7, zo. 8,9.30,11 enl2.15, M.
Presentatie zat. 7, zo. 8, 9.30 en 11.
RIJNSATERWOUDE - Herv. Gem. 9.30
ds. De Kruyf, 7 ds. Bronsgeest. Chr. Ge
ref. Kerk 9.30 dienst, 2.15 d6. Bouw
Scheveningen.
RIJNSBURG - Herv. Gem. grote kerk
9.30 dr. Bezemer Schevenjngen, 5 ds. v.
Niel, Bethelkerk 9.30 ds. v. Niel. 5 ds.
Gebraad Katwijk aan den Rijn, Geref.
Kerk Petrakerk 9.30 ds. Baayen, 5 ds.
Damsma, Immanuelkerk 9.30 ds.
Damsma, 7 ds. Huisman en ds. v.d. Bo-
gerd, evang. dienst, Mar. kerk 9.30 ds.
Huisman, 5 ds. Baayen, Geref. K. Vry-
gem. 10 en 5.15 ds. Zomer, Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 5 ds. De Graaf Ede, evang.
Christengem. (aula mavo) 10, RK Gem.
schap (aula tuinbouwschool) zat. 7, zo.
10.30.
RIJPWETERING - RK Kerk zat. 7, zo.
7.30, 9 en 10.30.
SASSENHEIM - Herv. Gem. 9 ds. Car
stens De Kaag 10.30 ds. Lagerwey Den
HKAAG 6.30 DS. De Jong Leiden, Ge
ref. Kerk 10 en 5 ds. v. Santen HA, C.HR.
Geref. Kerk 10 ds. Carlier Leiden, 5 ds.
Rebel, Ned. Prot. Bond 10.30 ds. Beek
huis Haarlem, Jul. laan 17, RK Kerk zat.
7, zo. 8.30, 9.30 en 11.
TER AAR - Herv. Gem. 10 en 6.30: ds.
Lindenburg, Geref. Kerk 10 ds. v.d. Hei
den Zwammerdam, 6.30 ds. Bezemer,
RK Kerk Langeraar zat. 7, zo. 8, 9.30, 11
en 12.15, Ter Aar Dorp 9 en 12.
VALKENBURG - Herv. Gem. 10 ds.
Overgaauw, 6.30 ds. Pannekoek Leiden,
Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. Rooze, Geref.
K. Vryg. 9.30 leesd., 5.15 ds. Hoff.
VOORHOUT - Herv. Gem. 10 dhr. Bak
ker Sassenheim, RK Kerk zat. 7, zo. 9,
10.30 en 11.45.
VOORSCHOTEN - Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Meyering, 7 ds. Saraber Hulp
en Heil 10 ds. Lentz, aula NH 9.30 vicaris
Bijl, clubgebouw Molenlaan 10 jonge-
rend., Geref. Kerk 10 ds. Dondorp Rot
terdam, 5 dr. De Zwart, intrede na beves
tiging door ds. Dondorp Dronten, Geref.
K. Vrijgem. 10 leesd., 4 ds. Reijneveld
Bilthoven, RK Kerken M. Godskerk zat.
7. zo. 8,10 en 11.30, Laurentius zat. 7, zo.
8.30, 10.30 en 12. aula NH 11.
WADDINXVEEN - Herv. Gem. Brug-
kerk 9.30 ds. Verboom, 6.30 ds. v.d. Heu
vel, Hoeksteen 9.30 ds. v.d. Heuvel, 6.30
ds. Baas Fijnaart, Bethelkerk 9.30 ds.
Trouwborst Benschop, 5 ds. Verboom,
Immanuelkerk 10 en 5 ds. Flink, Geref.
Kerk Kruiskerk 10 ds. Leene, 5 ds. Vegh
Aalsmeer, Ontm. kerk 10 ds. Vegh 5 ds.
Leene, Oud-Geref. Gem. 10 en 6.30, Chr.
Afgescheiden Gem. 9.30 en 5 ds. Ver
loop, Volle-Evang. gem. (Lindengaarde
17a) 9.30 dhr. v.d. Heijden, 4 jeugd-
bijeenkomst.RK Kerk Ontm. kerk zat. 7,
zo. 8.30,11.45 en 7, Viktorkerk zat. 7, zo.
10.
WARMOND - Herv. Gem. 10 en 5 ds.
Den Tonkelaar, RK Kerk zat. 7, zo. 8.30,
10 en 11.30.
WASSENAAR - Geref. Kerk 10 en 5 ds.
v.d. Meulen, Zuid ds. Omta Boskoop, 5
ds. Wiersma (Herv Ned. Prot. Bond
10.30 ds. v. Straaten Den Haag.
WOUBRUGGE - Herv. Gem. 9.30 kand.
Zoutendijk Utrecht, 6.30 ds. Blenk, Ge
ref. Kerk 9.30 ds. Huizebosch, 6.30 ds.
Meynhardt Reeuwijk, RK Kerk zat. 7, zo.
10.*
ZEVENHOVEN - Herv. Gem, 9.30 kand.
Boelhouwer Linschoten, 7 ds. Nicolai,
Geref. Kerk 9.30 dhr. Knotters Oudewa
ter, 7 ds. De Ruiter, Alphen aan den Rijn,
RK Kerk zat. 7. zp. 9 en 10.45-
ZOETERWOUDE - Herv. Gem. 10 ds.
Schoch, RK Kerk Janskerk zat. 7.30, zo.
9.30, Chr. Dienaarkerk, zat. 7, zo. 10 en
11.30, Rijndijk Meerburg zat. 7, ZO. 10,12
ZWAMMERDAM - Herv. Gem. 10 en
6.30 ds. Mostert, Geref. Kerk 10 ds. Be
zemer Ter Aar, 6.30 ds. v.d. Heiden.
ZATERDAG 12 FEBRUARI 1977
Geref. Kerk 10 ds. Swierts, 7 kand. Te-
nyenhuis, Alphen aan den Rijn.
LEIDERDORP - Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpskerk 10 dr. v. Vliet Hoogma-
de, 3 dienst met geestelijk gehandicap
ten ds. Bovenberg Leiden, Hoofdstraat-
kerk 10 ds: Van Steenis Rotterdam, 6.30
ds* Knorth, Scheppingskerk 9 en 10.30
óf. Geursen HA, 5 ds. v. Loenen HA,
Baptistengem. (v.d. Valk Boumanweg)
10 Koekoek, Lourens, 6.30 gez. doop-
dienst in Alphen aan den Rijn ds. Koe
koek, RK Kerk zo. 9,10.30 en 12.
LEIMUIDEN - Herv. Gem. 9.30 ds. De
Vree HA, 7 ds. v. Hoegee Alphen, Geref.
Kerk 9.30 en 7 ds. Hasper Zwaneburg,
RK Kerk zat. 7, zo. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE - Herv. Gem. grote kerk 10 ds.
Brokerhof Voorhout, Pauluskerk 10 ds.
v.d. Velden, 7 ds. Overgaauw Valken
burg, Geref. Kerk 10 ds. De Wit, 5 ds.
Pouwels Hillegom, Geref. K. Vryg. 10 ds.
Simpelaar, 5 leesd., Geref. K. Vrijg. Bui
ten Verband 10.45 ds. Schuurman, 5
leesd., Chr. Geref. Kerk 10 en 4.30 ds.
Biesma HA, Geref. Gem. 10 en 4 leesd.,
woe. 7.30 ds. Hakkenberg, Oud Geref.
Gem. 9.30 en 3 leesd., do. 7.30 leesd., RK
Kerken Agathakerk zat. 7, zo. 8.30,10 en
11.30, Poelhuys zat. 7, zo. 9 en 11.30, Ma-
riakerk zat 7, zo. 8.30, 10, 11.30, Engel-
bew. zat. 7, zo. 7.30, 9^30. 11 en 5.45.
NIEUWKOOP - Herv. Gem. 9.30 ds.
Bronsgeest, 6.30 ds. Bronsgeest Haar
lem, Geref. Kerk 9.30 ds. Koers Den
Haag, 6.30 ds. Boonstra Amstelveen,
Chr. Geref. KSrk 9.30 dienst. 2.15 ds. v.d.
Ent, RK Kerk zat. 7, zo. 7.30,9,10.45 en 7.
NIEUWVEEN - Herv. Gem. 9.30 ds. Ge
braad Katwyk, 6.30 ds. Verploeg Alp
hen, Geref. Kerk 9.30 dienst, 7 ds. Vrolijk
Katwyk aan den Rijn, RK Kerk zat. 7, zo.
9 en 11.
NIEUW-VENNEP - Herv. Gem. 9.30 ds.
Sybrandi Den Haag, 7 ds. Kryger Den
Haag, Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. Wijn
gaarden, Chr. Geref. Kerk 9.30 en 3 ds.
Vüetstra Bunschoten, RK Kerk zat. 7, zo.
9.30 en 11.
NOORDEN - (Woerdense Verlaat) Herv.
Gem. 9.30 kand. Klein Kranenburg Hoe
velaken, 7 kand. Prosman Utrecht, Ge
ref. Kerk 10 en 7 ds. Nooteboom, RK
Kerk zat. 7.30, zo. 9 en 10.30.
NOORDWIJK - Herv. Gem. Binnen
Voorstraat 10 ds. Hoekstra te Oegst-
geest, 7 dr. Jansen zangdienst, Zee,
Hoofdstraat 10 dr. Jansen, De Rank 10
kand. Kruimer Katwijk 5.30 ds. Van
Bruggen Hillegom, 7 ds. Hovius Kat
wyk, Geref. Kerk Hoofdstraat 10 ds.
Warnink, 5 ds. Elgersma, Vinkenlaan-
kerk, 9.30 ds. Elgersma, 5 ds. Warnink,
Sole Mio 9 dhr. Van Duin, Van den
Bergh-stichting 11 ds. Bosman, Ned.
Prot. Bond (Oude Zeeweg) 10.30 ds. Wa
genvoorde Leiden, RK Kerken Binnen
zat. 7, zo. 8,10 en 11:30, Zee zat. 7, zo. 9,11
en 7, aula Boerenburg 11.
NOORDWIJKERHOUT-Herv. Gem. 10
dhr. Geursen Haarlem, RK Kerken Jo
zefkerk zat. 7, zo. 10, 11.30 en 6, Viktor
kerk zat. 7, zond. 8, 9.30 en 11.
OEGSTGEEST - Herv. Gem. Groene
Kerk 10.30 ds. Sasse, Pauluskerk 10 ds.
Ter Linden HA, Gem. centr. 10.30 dr.
Barnouw, 7 ds. Brokerhof, Gem. centr.
10.30. dhr. Nauta jeugdkerk, Van Wyc-
De kerkgangers verenigen zich in kringen rond kleine tafels. Elke
eenheid heeft een gespreksleider en een "notulist".
LEIDERDORP - De kerkdienst. Hij was een logi
sche, onbesproken en vanzelfsprekende zaak en
is een voorwerp van kritiek, discussie en ver
vreemding geworden. Een verzwakte traditie. En
in onze cultuur over vrijwel de gehele linie.
Het is toch niet niks als een pastor
zelf zulke vragen opwerpt.In één
van de Hilversumse wijken doet
men nu maandelijks een poging
om zo'n dienst van de grond te
krijgen. Alleen over het thema is
een duidelijke afspraak gemaakt.
Verder staat er niets vast. De
voorbereiding tot de dienst duurt
van half 5 tot rond 5 uur en de
"werkdienst" zelf vraagt een 40
minuten. Vóór zessen staat ieder
weer buiten.
"En", zegt Bouma, "we hebben dan
een onvergetelijke dienst achter
dé rug. Die we intens meemaak
ten omdat we hem letterlijk méé
maakten".
In kringen
Iets dergelijks gebeurde op zonda
gavond 30 januari van half 7 tot 8
uur in de Dorpskerk van Leider
dorp. Daar was een "agapè-
viering" in het kader van een se
rie diensten die mede door jonge
ren worden voorbereid. (Met het
Griekse woord "agapè" worden
de voor ieder toegankelijke lief
demalen bij de eerste christenen
aangeduid). Voorganger was
Hans van Dam, pastoraal mede
werker in Velsen, nog studerend
aan de Vrije Universiteit. Het
thema; "Bid en werk".
De mensen - van alle leeftijden -
zaten nu eens niet in rijen achter
elkaar (een opstelling die elke
gemeenschapsbeleving wel móet
belemmeren), maar in kringen
rond kleine tafels. Ieder stelde
Het is al te gemakkelijk om dat los
jesweg aan geloofsafval of onver
schilligheid toe te schrijven. Of
als een welvaartsverschijnsel,
alsof de kerk pas echt floreert in
tijden van armoede en zij daarin
dan ook tevreden zou moeten be
rusten. Onder het probleem van
de kerkdienst ligt een ingewik
keld samenstel van oorzaken. Ge
leerden hebben er een diep
gaande studie voor over. Zo sim
pel ligt het dus niet.
Onwrikbaar
Eén van de oorzaken - in allerlei
toonaard is dat te horen - is het
gemis aan contact en gemeen
schapsbeleving tijdens dit zon
dag aan zondag terugkerende ge
beuren.
Niet-weinigen zien dat zó; aan de
ene kant een anonieme, passief
toehorende verzameling van in
dividuele mensen; tegenover hen
een beroepsman of -vrouw die
het voor het zeggen heeft. Elk ac
tief aandeel van de groep, zowel
in de voorbereiding als in de uit
voering, ontbreekt en de mono
loog blijft onwrikbaar overeind.
Een lied wordt soms aangekon
digd als een antwoord op wat
men gehoord heeft, maar de
voorganger kiest het. Zo gaat het
althans op de meeste plaatsen.
Buitenstaander
Hans Bouma, gereformeerd predi
kant in Hilversum, die (dit tussen
haakjes) zich in woord en daad
erg om ons leefmilieu bekom
mert en (haakjes sluiten) in zijn
kerk een "werkdienst" heeft
geïntroduceerd om de mensen
meer bij het gebeuren te betrek
ken, schreef vorige week in een
dagbladartikel dit
"Het verloop van de
"panklare" kerkdienst
staat bij voorbaat vast.
Over de liederen, de
gebeden, de lezingen en
de preek valt niet meer
te praten. Als kerkgan
gers heb je maar mee te
doen. Maar wanneer je
niet gekend bent in de
vaststelling van het
scenario, kun je met je
rol erin wel eens moeite
hebben. Er word je iets
opgedrongen. Je voelt
je gemanipuleerd.
Waar blijf je als mondig
gemeentelid? Wat zich
hier afspeelt, is niet
jouw dienst, maar de
dienst van de dominee.
Je bent buitenstaander.
Is er nu een mogelijk
heid om van die buiten
staanders insiders te
maken? Kunnen we een
dienst zo organiseren,
dat alle aanwezigen de
touwtjes in handen
hebben"?
zich aan de anderen aan zijn tafel
voor. Eindelijk hoorde je de naam
van mensen, die je misschien al
ettelijke keren anoniem in de
kerk had gezien.
Na een welkom en de liturgische
groet werd een lied gezongen, en
toen voerden drie jongelui een
kort spel op waarin het thema van
de dienst, die door de groep met
de voorganger grondig was voor
bereid, werd aangegeven. De lie
deren, het gedicht, de lezing uit
de bijbel en de gebeden waren
alle op dit thema afgestemd.
Hans van Dam leidde de discussie
in met een eenvoudige overden
king. "Jesaja, de profeet", zei hij,
"veroordeelt niet het bidden,
maar wel de onechte godsdien
stigheid. Ofwel: het christendom
in een luie stoel. Godsdienst is
ook: dienst aan mensen. Het cen
trale woord van het leven is: die
nen. Aan zondagsgeloof hebben
de mensen niets. Onrecht en li
turgie kunnen niet samengaan.
God gaat pas weer naar ons luis
teren als we in ons leven en in de
wereld wat aan het onrecht
doen".
Heel stimulerend
Van Dam's inleiding was bedoeld
om het gesprek aan de tafeltjes
over drie - op de liturgie afge
drukte - discussiepunten op gang
te brengen. Die punten waren:
welke redenen kunnen mensen
hebben om geloven en werken te
Jongeren (hier Gerard van Zwieten) doen volop mee in de
liturgie.
scheiden; wat doe jij praktisch
met je geloof en moéten bidden
en werken, geloven en doen soms
gescheiden worden (politiek)?
Een half uur lang hebben de deel
nemers daar in hun eigen kleine
tafelkring met elkaar intens over
gepraat. Elke tafel had een ge
spreksleider en een "notulist".
Dat gaf helemaal geen proble
men. Voor een paar kringen was
het halfuur veel te kort. Er ston
den daar meer vragen dan ant
woorden op papier toen de ver-
slagjès ingeleverd moésten wor
den. Hans van Hartingsveldt (35),
één van de groepsleden, vindt dat
niet erg. "Zolang er vragen zijn, is
men ermee bezig, en je moet
nogal streng op de tijd letten; als
je zo'n dienst niet in de hand
houdt, zou je mensen om die re
den kunnen afstoten".
Tijdens de maaltijd - boterhammen
met kaas en worst, volle melk,
karnemelk en fruit - nam Hans
van Dam de verslagjes door, die
hij na het eten verwerkte in zijn
afrpnding van de discussie. Vele
bleken vooral moeite te hebben
met de vraag, hoe je je geloof in
praktijk moet brengen. "Dat las
tige kruis in het christelijke ge
loof is voor een heleboel mensen
een realiteit". Algemene regels
kon Van Dam ook niet geven.
"Maar", zei hij, "het mag voor ons
geen vraag zijn, of geloven méér
is dan het beamen van vast
staande formuleringen en reli
gieuze handelingen. We moeten
maar gewoon beginnen met bid
den en werken samen te laten
gaan, ieder in zijn eigen situatie".
Met het lied "Sjaloom, chaveriem"
(Vrede zij met u, kameraden) gin
gen de agapè-vierders welge
moed huiswaarts.
Een paar reacties: 't Was erg
leuk". "Je zat er niet voor spek
en bonen bij". "Als je zelf mee
doet, is zelfs anderhalf uur niet
te lang". "Dat was nou eens een
toffe dienst". "Heel interessant
en stimulerend". "Je hebt het
gevoel dat je bij elkaar hoort".
Ook de koster van de kerk mocht
tevreden zijn. Hij hoefde er in
deze extra dienst nauwelijks aan
te pas te komen.
Steeds anders
De interkerkelijke groep die deze
reeks mee voorbereidt is in het
begin van de jaren '70 begonnen.
Ze bestaat nu uit 9 leden en ver
zorgt per jaar een achttal dien
sten.
Men probeert ze zoveel mogelijk te
variëren: woord-, gespreks- en in
formatiediensten en agapè-
vieringen. De liturgie is steeds
weer anders. In deze diensten is
ook eens het avondmaal gevierd,
de doop bediend en een huwelijk
ingezegend. De groep heeft voor
maart een beroep gedaan op de
Utrechtse hervormde predikant
Aan het
gemeenschappelijke
gesprek over
"Bid en werk"
- tijdens een
agapè-viéring
in Leiderdorp
- gaat een kort
rollenspel
vooraf. Van
links naar
rechts Pe-
trièlle Teyge
ler, Kees Bu-
lens en Helma
Faber.
Irik (voorheen te Oegstgeest),
voor april op ds. Van Loenen
(Leiderdorp) en voor mei op
Sipke van der Land (Wassenaar).
Het is mogelijk, dat één van deze
een forumdienst wordt.
Aan motivatie ontbreekt, het de
groep niet. Hans van Hartings
veldt "We willen een aantal an
dere vormen van samenkomen
proberen, die met name jongeren
aanspreken. Eén van de redenen
is het tekort aan gemeenschap en
betrokkenheid in de kerk. Men
kan dat moeilijk tegenspreken.
Er zouden in het algemeen meer
mensen bij de liturgievoorberei
ding en de preek ingeschakeld
kunnen worden en je zou toch
ook wel eens kunnen napraten.
Een agapé-viering heeft het voor
deel dat in die kleine groepjes ie
dereen op een ontspannen ma
nier aan het woord kan komen. Je
moet dat ook weer niet te vaak
doen, maar de vorm op zichzelf is
voor dit doel heel geschikt. Meer
dan 100 mensen moetje er eigen
lijk niet bij hebben".
Oude traditie
Mevrouw Sysling, pastoraal me
dewerkster van de Geref. Kerk in
Leiderdorp, vertelde mij dat de
christelijke gemeente het sa
menkomen aan tafel heeft over
genomen van het Joodse volk dat
het vriendschapsmaal kende aan
de vooravond van sabbat en grote
feesten. Het waren gewone bij
eenkomsten, ter beoefening van
de gemeenschap en ter onder
steuning van de armen. Ze had
den geen sacramentele beteke
nis. Ter afsluiting van zo'n lief
demaal werd bij bepaalde gele
genheden nog het avondmaal ge
vierd.
Toen de gèmeenten te groot wer
den, raakte de agapè-viering in
onbruik. John Wesley, in de I8e
eeuw één van de grondleggers
van het Methodisme (een op
wekkingsbeweging) in Enge
land, is erop teruggekomen. En
na de tweede wereldoorlog her
stelde de oecumenische bewe
ging de agapè-viering als een
soort alternatief avondmaal,
waarop de problemen rond de
kwestie eucharistie-avondmaal
niet van toepassing waren.
Mevrouw Sysling: "Vooral onder
jongeren kom je deze vorm
nogal vaak tegen. Dat heeft
vooral te maken met de behoefte
aan gemeenschap. Zulke sa
menkomsten zijn minder mono-
logisch. Je hebt er je eigen in
breng. Misschien speelt bij deze
jongeren ook wel de gedachte
mee dat ze daarmee hun eigen
avondmaal hebben".
"Als er behoefte aan is, moet er voof
deze diensten een plaats blijven",
vindt mevrouw Sysling. "Zeker
in het kader van de jongeren-
diensten". Ook de sfeer van de
gesprekskringen en de varian
tendiensten lijkt haar geschikt.
"Het is de charme van deze groe
pen dat ze niet zo groot zijn. In
een volle zondagmorgendienst
valt zoiets niet te realiseren. Het
moet gewoon een mogelijkheid
zijn naast de bestaande".
Zo ziet Hans Bouma het met zijn
werkdiensten ook. "Ze hebben
alleen kans van slagen als de toe
loop niet te groot is".
Intensiteit
De winst van een alternatieve
kerkdienst als deze agapè-viering
is niet dat hij "anders" is - het
nieuwe is er o zo gauw af en de
varianten zijn maar beperkt -
maar dat ieder hem met meer in
tensiteit meebeleeft.
Daaraan ontlenen steeds meer
groepen christenen - binnen en
buiten de officiële kerken - hun
kracht. s. J. DE GROOT
