Nog geen keuze
voor bouw AZL
mm
Wandelen met Monnich s
langs kerken en hoven
Tachtigjarig
Endegeest
zet de dag
behandeling
in volle licht
Gemeente Leiden aarzelt
VRIJDAG 28 JANUARI 1977
"DE KERK IN HET MIDDEN"
Dit pas verschenen boek met
tekst van dr. C. W. Monnich,
hoogleraar in Amsterdam, en
foto's van zijn zoon Con is ge
boren uit overpeinzingen van
een wandelaar langs kerken,
hoven en kapellen in Neder
land. Stuk voor stuk prach
tige foto's, zwart-wit en ruim
veertig in kleur, met een
boeiend verhaal eromheen,
als een decoratieve lijst om
een weids schilderij.
Riskant
De titel van het boek is al ris
kant. Een man als de luthe
raan Monnich, die de kerk
met kritische zin gadeslaat en
beleeft, weet maar al te goed,
dat er genoeg mensen zijn die
met de kerk niet veel te ma
ken hebben of willen hebben.
"Wat er geleerd wordt, wat er is
gebeurd: mensen zijn er door
in de knoop geraakt en er zijn
er ook die zich van haar heb
ben losgescheurd om in leven
te kunnen blijven en weer
adem te vinden. De kerk, dat
zijn ook de mensen van de
kerk. En zo aardig zijn wij
soortgenoten niet voor elkaar,
ook niet in de kerk. Er zijn af
schuwelijk veel dingen onder
hen misgegaan.
En dan: onze wereld draait niet
meer om de kerk in het mid
den: het leven van een dorp of
stad dekt zich niet langer met
de kerkelijke gemeenschap.
Op die manier wordt die kerk
onbegrijpelijk voor steeds
meer mensen".
Zelfs voor een aantal kerkgan
gers, vult Monnich nog aan.
"Zij kennen alle bezwaren.
Meer nog: zij begrijpen hoe
anderen van haar vervreemd
zijn, omdat zij zich op de
zelfde weg zien. Vervreem
ding, zij delen er zelf in.
Maarhet is het gevoel in de
vingertoppen en in de holte
van de hand dat hen vas
thoudt. Geboren worden is
niet een zaak van denken, en
het is op dat allerdiepste ni
veau waar mensen geboren
worden en sterven, waar zij
wedergeboren worden, waar
zij verliefd worden en naar el
kaar tasten, met de vingers,
met de ogen, met de mond;
het is ook op dat niveau dat zij
van hun kerk niet loskomen".
Merkteken
Bij alle verandering is het kerk
gebouw een oriëntatiepunt
gebleven. De kerk is een
merkteken waaraan de men
sen hun omgeving onder
scheiden. Daardoor zijn ze
vertrouwd met hun land. La
ten die herkenningspunten
maar eens uit onze omgeving
verdwijnen, dan merken we
hun afwezigheid terdege.
"Of wij er ons van bewust zijn of
niet, de zekerheid van ons da
gelijkse doen en laten, van de
voorstelling die wij hebben
van de wereld waarin wij le
ven en van onszelf wordt ge
boren uit die vertrouwde
beelden. Daar oriënteren wij
ons op: daar staat de kerk,
daarnaast de molen, even
verder naar rechts is de fa
briek en aan de andere kant,
in het opgaande hout, schuilt
de boerderij van Hofstra. Ze
staan ellemaal op hun vaste
plaats, maar ze worden bij
eengehouden door dat hoog
ste punt, die toren, dat grote
rechte vlak van het kerkdak".
Monnich vertelt dat de kerken,
nu zo mooi in het centrum van
d orp en stad, lang niet altijd in
het midden hebben gestaan.
Of het moet het midden van
de wildernis zijn geweest.
Er was een klooster, ergens ver
weg op de woeste gronden,
met hier en daar wat perceel
tjes akker- of weideland. Daar
woonden mensen, mannen of
die nu juist het
midden van de wereld vrees
den. Zij hadden die afgezwo
ren om in de eenzaamheid
hun leven aan God te kunnen
wijden.
Er zijn boeren in dienst van het
klooster, zij gaan er in de
buurt wonen, er komen wat
ambachtslieden bij, voor hen
wordt misschien nog een ei
gen kerkje gebouwd, moge
lijk ontstaat er een markt,
graag gehouden op de feest
dag van de plaatselijke heilige
of op de gedenkdag van de
inwijding der kerk, en daaruit
groeit dan weer de dag van de
kermis. De kerk kwam op die
manier in het midden te lig
gen, het kloppende hart voor
dat stukje samenleving".
Een hart
Wij moeten de kerk in het mid
den laten, zeggen we. Daar
mee bedoelen we: niet in uit
ersten vervallen. Er zijn ge
noeg mensen die dat de hoog
ste wijsheid vinden. Zoek het
gulden midden. Monnich zou
willen, dat mensen bij dat ge
zegde van de-kerk-in-het-
midden meer werden herin
nerd aan het beeld van een
hart in het lichaam.
Vanzelfsprekend is dat niet. Bij
al zijn bewondering voor de
kostbare pracht van zo'n oude
kerk die eens kloosterkerk
was komt er bij deze wande
laar soms ook een gevoel van
wrevel op. De kerk was in het
verleden soms onvoorstel
baar rijk en de kloosterlingen
waren in bepaalde gevallen
leden van de allerhoogste
adel. Er was geld te over om
deze weidse praal in het leven
te roepen en adellijk bloed
genoeg om er zich in thuis te
voelen. De bouwheren heb
ben het willen weten dat ze
rijk en machtig waren.
Toch laat de schrijver het beeld
van het kloppende hart niet
vallen. De kerk in het midden
van dorp of stad betekent
voor veel mensen heel wat
meer dan een monument van
voorbijgegane rijkdom en
macht. Zij voelden dat Gods
zegen vandaaruit zijn proces
sie hield langs de omtrek van
het dorp en door de omrin
gende velden.
'In dorp en stad gelooft toch ei
genlijk niemand meer in het
gebazuin van een rijke en
machtige christenheid, ook
de wandelaar niet, en als hij
het silhouet ziet van zulke
bakbeesten als de grote ker
ken van Edam en Monnic-
kendam, dan kan hem dat
amuseren. Wat een stenen
praatjes! In die gebouwen is
altijd veel meer ruimte ge
weest dan voor de totale be
volking van zulke stadjes no
dig was. Zelfs in hun grootste
bloeitijd Wat moest al die
grootsigheid?"
Blijkens de keuze van de foto's
hebben vooral het noorden
van het land en Zuid-
Limburg vader en zoon Mon
nich geïnspireerd. In Mon
nich sr. vindt de lezer een gids
die meer in beelden dan in
woorden denkt. Zo vormen
de schapen in de wei bij het
kerkje van Britswerd voor
hem een levend beeld van dat
oeroude woord, voortgeko
men uit een nomadenvolk en
bij de vromen de eeuwen door
bewaard: het woord van de
"schapen van Gods weide".
Belevenis
Zulke associaties kom je in het
hele boek tegen, en dat maakt
het kijken en lezen tot een be
levenis. Monnich heeft met
opzet als wandelaar zijn toch
ten gemaakt. Hij nam er de
tijd voor. Gunde zich het
voorrecht van het zo te kun
nen filosoferen en een hoofd
vol zinrijke beelden te mogen
hebben als zijn voeten ver
moeid raakten. Die rust heeft
zijn toch al meer dan gewone
waarneming nog aanmerke
lijk verscherpt.
Wie met hem meegaat, maakt
een ontdekkingsreis. Met
evenveel indringende aan
dacht voor het grote - in de
keten van torens boven Maas
tricht - als voor het detail - in
het marmeren herdersspel in
de Stiftskerk van Thorn.
Helaas zijn ae samenstellers
minder zorgvuldig geweest
bij hun plaatsaanduidingen
in de foto-onderschriften.
Zo toont de twee-pagina's grote
plaat waarmee het boek be
gint niet de kerk van Wirdum
maar die op de terp van
Britswerd. In de tekst van
Monnich sr. komt dezelfde
fout voor.
De kerk op bladzij 6 is niet die
van Oterleek, die op bladzij 60
niet de kerk van Siddeburen
maar van Holwierde, een
bladzij verder niet die van
Spijk maar van Uithuizer-
meeden, de twee foto's die
bladzij 170 vullen stellen niet
de kerk van Marum maar van
Marsum bij Appingedam
voor en de dorpskerk van
Zwijndrecht, die achterin het
boek staat, laat zich niet zo
maar verplaatsen naar Dord
recht.
Ontsiering
Misschien is bij al het filosofe
ren de indrukwekkende route
die de Mönnichs hebben
moeten afleggen wat ver
vaagd. Maar het blijft een be
treurenswaardige ontsiering
van dit overigens zo fraaie
boek.
"De kerk in het midden", door
C. W. en C. Monnich, 176
bladzijden f79,- uitgeverij
Terra Zutphen.
DE GR.
Om alle plannen van het lande
lijke werk van de Hervormde
Kerk dit jaar ten uitvoer te kun
nen brengen, is bijna 30 miljoen
aan inkomsten uit de kerk nodig,
zo meldt de Generale Financiële
Raad van deze kerk in zijn laatste
bulletin. Onder "landelijk" wordt
alle werk van de landelijke en
provinciale organen verstaan,
met inbegrip van het zendings
werk en de diakonale hulpverle-
nening.
Volgens de raad blijkt telkens op
nieuw, dat door middel van vrij
willige bijdragen van zeer velen
de nodige gelden worden bijeen
gebracht, naast de hoge bedragen
die nodig zijn voor het plaatse
lijke werk. De bijdragen uit de
kerk zelf zijn voor dit landelijke
werk echter niet voldoende. De
begroting vermeldt een eindbe
drag van 54 miljoen gulden. Aan
overheidssubsidies voor speciale
takken van werk wordt ruim 7
miljoen ontvangen, terwijl uit an
dere inkomsten nog eens 17 mil
joen wordt geput.
Geref. Kerken: aangenomen de
benoeming tot godsdienstleraar en
schoolpastor aan de chr. oplei
dingsschool voor onderwijsgeven
den "De Voorpost" te Rotterdam E.
P. Bosma Barendrecht. Chr. Geref.
Kerken: aangenomen naar The-
singe (Gr.) kandidaat J. C. Harde
man Apeldoorn. Geref. Gemeen
ten: bedankt voor Randburg
(Zuid-Afr.) J. W. Verweij Hendrik
Ido Ambacht. Geref. Gemeenten in
Nederland: aangenomen naar
Gouda A. van den Berg Bruinisse.
De rk bisdomraad Breda wil een
discussie op gang brengen over de
zorg voor christenen die hun geloof
niet binnen de kerk menen te kun
nen beleven. Uitspraak van de
raad: "Men moet zichAmoral afvra
gen: wat is er met die 30 procent, die
wel ter kerke gaat, aan de hand, dat
anderen daar met meer bij willen
horen"?
Linkse christenen in Columbia
(Zuid-Amerika) hebben hun ver
oordeling door de Columbiaanse
bisschoppen afgewezen. Volgens
hen bevat de veroordeling (contact
met marxisten is een dwaalweg en
een gevaar voor de eenheid van de
kerk) ongegronde beschuldigin
gen. Verscheidene Columbiaanse
bisschoppen zijn het met dit stuk
niet eens. In de Latijnsamerikaanse
landen komen steeds meer bis
schoppen die vinden dat linkse
ideeën en activiteiten aanvaard
baar zijn, gezien de bestaande toe
standen. De linkse christenen ver
wijten de opstellers van de veroor
deling, dat zij de christenen niet
hebben opgeroepen om zich bezig
te houden met sociale rechtvaar
digheid als deel van hun geloof in
Christus de Bevrijder.
LEIDEN - Nog steeds wordt
geaarzeld welk advies het col
lege van B. en W. uit moet bren
gen aan de ministerraad over de
nieuwbouw van het academisch
ziekenhuis in Leiden. Ook giste
ravond konden de drie raads
commissies voor stedebouw, ge
zondheidszorg en economische
aangelegenheden niet tot een
definitieve keuze komen tussen
plan C en plan D. Er is een lichte
voorkeur voor plan D te bespeu
ren, maar het gebrek aan gege
vens over dit plan maakt de de
finitieve keuze nog steeds moei
lijk.
Een geheel nieuw AZL zou bij plan
C naast en aansluitend op het be
staande ziekenhuis komen langs
de Wassenaarseweg. In plan D
komt een gedeelte nieuwbouw
op het sporterrein bij het Piet
Paaltjenspad en wordt een ge
deelte van het huidige ziekenhuis
gerenoveerd.
Universiteit en AZL hebben jaren
lang gewerkt aan de uitwerking
van plan C, terwijl plan D pas kort
bij de discussies betrokken is.
Het gebrek aan gegevens over de
precieze invulling van plan D
bleek ook gisteravond de verge
lijking van deze twee plannen
zeer moeilijk te maken. Van de
zijde van universiteit en AZL
werden de mogelijkheden van
plan C voor gezondheidszorg,
onderwijs en onderzoek naar vo
ren geschoven. Bij plan D bestaat
over die mogelijkheden nog on
zekerheid, maar tellen vooral de
planologische voordelen: de ge
meente zou meer ruimte voor
woningbouw tot haar beschik
king krijgen en met deze wo
ningbouw zou eerder begonnen
kunnen worden dan bij plan C.
Voordelen
Gisteravond was in de commissie
vergadering ir. Nieuwzwaag van
de Rijksgebouwendienst aanwe
zig die zich zeer fel inzette voor
plan D. Naast de planologische
voordelen voor de gemeente,
wees hij op voordelen voor het
AZL. Bij plan D zou de bouw eer
der begonnen kunnen worden
omdat deze bouw niet afhanke
lijk zou zijn van gemeentelijke
procedures zoals bij plan C. Bij
gegevens van de zijde van uni
versiteit en AZL die zouden moe
ten aan tonen dat uit het oogpunt
van gezondheidszorg en organi
satie plan D niet kan tippen aan
plan C zette hij grote vraagte
kens. Verschillende externe bu
reaus hebben voor universiteit en
AZL deze gegevens verzameld,
maar hoe hebben zij dat kunnen
doen, zo vroeg Nieuwzwaag zich
af, als nog niet bekend is hoe plan
D ingevuld moet worden?
Nieuwzwaag benadrukte dat het
wachten is op wat het college
voor ziekenhuisvoorzieningen
half februari over de mogelijkhe
den van plan D aan de minister
raad zal berichten.
De onzekerheid over de financiën,
hoeveel er per jaar beschikbaar
zal zijn voor de -nieuwbouw,
speelt ook mee in de keuze tussen
de twee plannen. De geldstroom
bepaalt hoelang de bouw zal du
ren en, tot op zekere hoogte, hoe
veel overlast de patiënten van die
bouw zullen ondervinden. De
bouwsnelheid heeft weer invloed
op de termijn waarop grond van
het huidige AZL beschikbaar zal
zijn voor de gemeente als plan C
wordt uitgevoerd. Dit laatste
speelt in plan D daarentegen
nauwelijks een rol.
Soepel
De grond van het huidige AZL is
eigendom van de universiteit.
Gisteravond zegde mr. W. G.
Koppelaars, lid van het college
van bestuur van de universiteit,
toe dat de universiteit zo goed
mogelijk mee zal werken met de
overdracht van die grond als ge
kozen zou worden voor plan C.
Uit contacten met de betrokken
ministeries was hem gebleken
dat ook op rijksniveau een soe
pele regeling voor de grondover-
dracht mogelijk zou zijn. Vanuit
de raadscommissie werd daarbij
echter weer gewezen op de onze
kerheid van de termijn waarop de
gemeente die grond zou kunnen
overnemen. Het is de vraag of ge
noemde bereidwilligheid over
tien of vijftien jaar nog aanwezig
is, zo werd gesteld.
Universiteit en AZL bleken giste
ravond meer dan vorige keren
bereid tegemoet te komen aan
i de gemeente als plan
C zou worden uitgevoerd. Ge
meentewerken toonde gistera
vond een versie van plan C die
belangrijk afweek van de versie
van de universiteit: door het zie
kenhuis negentig graden te
draaien zou er meer ruimte kun
nen komen voor woningbouw en
door enkele voorzieningen voor
biologie uit het terrein tussen
Wassenaarseweg en Plesmanlaan
weg te laten werd nog meer
ruimte voor de gemeente gewon
nen. Koppelaars liet zich positief
over deze draai van het nieuwe
AZL uit en stond ook welwillend
tegenover de andere punten die
door Gemeentewerken naar vo
ren waren gebracht.
Afwachtend
Bij de peiling van de mening van de
commissieleden kwam naar vo
ren dat plan D de voorkeur zou
genieten als zeker zou zijn dat
zowel bij plan D als bij plan C een
goed ziekenhuis te verwezenlij
ken is. Uit het oogpunt van ge
zondheidszorg gaf het CDA op
grond van de tot nu toe bekende
gegevens zonder meer de voor
keur aan plan C. De overige
commissieleden toonden zich
meer afwachtend, omdat er van
plan D nog weinig gegevens be
schikbaar zij n in vergelijking met
plan C. Bij deze raadsleden leefde
verder de mening dat het college
van B. en W. in zijn advies aan de
ministerraad niet zozeer zich uit
zou moeten spreken over de kwa
liteiten van beide ziekenhuizen
als wel over de planologische
kanten van de zaak: de mogelijk
heden van woningbouw en de
vestiging van kantoren.
Wethouder Waal opperde gistera
vond de mogelijkheid dat de drie
commissies 10 februari nogmaals
bijeengeroepen zouden kunnen
worden om zich over een
ontwerp-advies uit te spreken.
Wellicht zijn er dan ook weer
meer gegevens van de kant van
universiteiten AZL. De maandag
daarop zou dan de gemeenteraad
zich nog uit kunnen spreken over
het advies dat B. en W. moeten
geven aan de ministerraad. De
ministerraad zal dan waarschijn
lijk uiterlijk 1 maart beslissen
welk van beide plannen uitge
voerd zal kunnen worden.
LEIDENIOEGSTGEEST -
Onder grote belangstelling
heeft burgemeester Vis gis
termiddag het Centrum voor
dagbehandeling van het psy
chiatrisch ziekenhuis Endegeest
c.a. officieel geopend. Hij deed
dat tijdens een feestelijke bij
eenkomst in de grote zaal van
Endegeest, waar hij een sirene
in werking stelde. Op dat mo
ment floepte vlak voor het cen
trum een aantal schijnwerpers
aan, die het gebouw in het volle
licht zetten.
Op de bijeenkomst, waarvoor
diverse burgemeesters, zieken
huisdirecteuren, artsen, psy
chiaters, hoogleraren en een ge
deputeerde van de provincie
Zuid-Hollaiid waren uitgeno
digd, werd niet alleen aandacht
geschonken aan de opening van
het Centrum voor dagbehande
ling Ook het 80-jarig bestaan
van Endegeest werd uitbundig
in de onderscheidene toespra
ken bezongen. Zo ging wethou
der Oosterman uitvoerig in op
de geschiedenis van het psy
chiatrisch ziekenhuis en volgde
hem dokter G. Mojet, directeur
van Endegeest, die zich even
eens aan een historisch, over
zicht waagde. Prof. Bastiaans,
hoogleraar psychiatrie in Lei
den, sprak tot slot over de goede
samenwerking tussen Ende
geest en de universitaire Jel-
gersmakliniek, die naar zijn
mening moest blijven.
Speciaal ter gelegenheid van
het 80-jarig bestaan was er in
Endegeest een "Endefeest Cou
rier" vervaardigd, een feeste
lijke editie van het mededelin
genblad van het psychiatrisch
ziekenhuisHierin wordt aan de
hand van korte impressies op
verschillende manieren stilges
taan bij het jubileum.
Na het officiële gedeelte konden
de genodigden gisteren een ten
toonstelling bezichtigen van ar
tikelen die door patiënten wa-
Burgemeester Vis haalt eer,
hendeltje over, waarmee hij eer
sirene en een aantal schijnwer
pers in werking zou stellen.
ren gemaakt. Deze tentoonstel
ling was opgesteld in het Cen
trum voor dagbehandelingbe
ter bekend als het gebouw "Ire-
Het Centrum voor dagbehande
ling, zoals bekend, bedoeld voor
drie groepen van cliënten, na
melijk jongeren tot 30 jaar met
problemen op het gebied van re
latie, sexualiteit en werk, oude
ren die een relatiesteun moeten
missen (geen gezin, geen werk
meer) en mensen die opgenomen
zijn geweest. Het centrum biedt
plaats aan in totaal twintig
cliënten en heeft drie therapie
ruimten De cliënt komt er 's och
tends en gaat 's avonds weer
naar huis. Hiermee wordt een
wisselwerking nagestreefd tus
sen het centrum en het milieu
(gezin,samenleving). In het cen
trum wordt voornamelijk in
groepstherapie gewerkt.
Twee nieuwe
hoogleraren
in Leiden
LEIDEN - Prof. dr. M. van de Vall,
sinds 1963 hoogleraar in de sociolo
gie aan de State University of New
York in Buffalo (VS), is aan de
Leidse universiteit benoemd tot
gewoon hoogleraar in de methoden
en technieken. Prof. Van de Vall
(54) werd in Heiloo geboren en stu
deerde sociale en politieke weten
schappen aan de Universiteit van
Amsterdam. In 1963 promoveerde
hij tot doctor in de sociale en poli
tieke wetenschappen op een proef
schrift, getiteld "De vakbeweging
in de welvaartstaat". Prof. Van de
Vall verzorgde in 1953 gastcolleges
op het Salzburg Seminar in Ameri
can Studies en trad in hetzelfde jaar
in dienst van de Utrechtse universi
teit, waar hij twee jaar werkzaam
was als assistent en vervolgens tot
1959 als hoofdassistent. In 1961
kreeg hij een leeropdracht in de
methodiek en techniek van het so
ciologisch onderzoek.
Dr. B. van Gent is aan de Leidse
universiteit benoemd tot gewoon
hoogleraar in de andragogiek, in
het bijzonder de sociale en cultu
rele vorming van volwassenen, in
clusief de voorlichtingskunde. Hij
is hoofdwetenschappelijk mede
werker aan de Universiteit van
Amsterdam en studieleider en do
cent sociale pedagogiek bij de
Stichting Nutsseminarium aan
deze universiteit voor de sociaal- en
cultureel-pedagogische opleidin
gen mo-a en b.
Dr. Van Gent (39) studeerde in Am
sterdam en promoveerde in 1973 tot
doctor in de sociale wetenschap
pen. Na zijn studie trad hij in dienst
van de Universiteit van Amster
dam. Dr. Van Gent werd vorig jaar
gekozen tot decaan van de subfa
culteit der andragologie.
Mr. Van Riel te
gast bij JOYD
LEIDEN - Mr. Harm van Riel,
oud-Eerste Kamerlid voor de WD,
is volgende week dinsdag aanwezig
op een discussiebijeenkomst met
als onderwerp "Partijpolitieke ver
houdingen binnen Nederland". De
bijeenkomst wordt georganiseerd
door de Jongeren Organisatie
Vrijheid en Democratie, afdeling
Leiden en vindt plaats in de Au-
berge Fran^aise, Kloksteeg 19.
De discussie begint om half negen;
om half acht wordt eerst een leden
vergadering door de Leidse afde
ling van de JOVD gehouden.
