'Behandeling is
mensonwaardig'
Bij de Raad van Arbeid
weten ze alles over leven en
werken.Vandaar dat men
voor Gispen meubelen koos.
"Er is geen opvang
voor de patiënten
Raad van
Arbeid
officieel
geopend
Vervallen hoek tot
nieuw leven gebracht
ZATERDAG 15 JANUARI 1977
LEIDEN
LEIDEN - Onvoldoende aandacht voor de pa- \w
tient, gebrekkige communicatie tussen artsen en
verpleegkundigen en als gevolg daarvan een on
bevredigend werkklimaat. Dit alles vormt de
voornaamste kritiek van vijf verpleegkundigen
op de gang van zaken in het isolatiepaviljoen,
gevestigd op het terrein van het academisch zie
kenhuis in Leiden.
Verpleegster bij een zg. laminair down flow isolator, waarin de patient wordt behandeld.
Verpleegsters reageren kritisch op gang van
zaken rond beenmergtransplantaties in Leiden
Door
Wim Wirtz
Drie van hen - Ans Dekker, Hilly
Punselie en Dagmar de Wijs - heb
ben uit pure onvrede met de situa
tie per 1 januari j.l. ontslag geno
men. Van de overige twee vertrekt
Joke Heeremens per 1 maart en zal
Jeannette Crispijn voorlopig nog in
het isolatiepaviljoen blijven wer
ken. Hun kritiek is evenwel gelij
kluidend: de werkwijze in het isola
tiepaviljoen van het Instituut voor
Radiopathologie en Stralenbe-
scherming deugt niet.
In het isolatiepaviljoen - dat wel op
het AZL-terrein staat maar formeel
niet tot het ziekenhuis behoort -
worden patiënten verpleegd die
een beenmergtransplantatie (heb
ben) endergaan. Het zijn patiënten
die lijden aan een aplastische ane
mie of een acute leukemie. Een
soort bloedziekten met dodelijke
afloop.
Sinds 1974 worden er bij dit soort
patiënten in Leiden beenmergtran
splantaties verricht. Na zo n trans
plantatie is er namelijk een theore
tische kans op genezing, die bij pa
tiënten met een aplastische anemie
- statistisch gezien - groter is dan
bij patiënten met een acute leuke-
Deze beenmergtransplantaties zijn
erg ingrijpend De patiënt krijgt
een diepgaande voorbehandeling,
waarbij gebruik wordt
gemaakt van hoge doses medicij
nen en zeer hoge dosis radioactieve
straling. Dan volgt een verblijf van
zes weken tot enkele maanden in
een zg. laminair down flow isolator,
een tent-achtige ruimte die de pa
tiënt moet beschermen tegen infec
ties.
In deze ruimte (twee bij drie meter)
moet de patiënt de "normale din
gen" uit het dagelijkse bestaan
ont,b eren: privacy, bewegings
vrijheid, lichamelijk contact en
sexuele omgang. Hij leeft in voort
durende spanning en onzekerheid
en vraagt zich aanhoudend af of hij
het wel overleeft.
Bovendien kunnen er na een
beenmergtransplantatie afschuwe
lijke complicaties ontstaan. Als bij
voorbeeld de beenmergcellen die
getransplanteerd zijn, de ontvanger
patient) niet herkennen en niet
goed reageren, kunnen er darm- en
huidafwijkingen, leverstoornissen
en longaandoeningen ontstaan, aan
de gevolgen waarvan de patiënt
kan overlijden.
Discussie
Tegen die achtergrond is er op het
terrein van het academisch zieken
huis een medisch-ethische discus
sie op gang gekomen. Globaal spe
len daarbij twee vragen een rol. Aan
de ene kant mag men de patiënt
een kans op genezing wel onthou
den? En aan de andere kant: mag
men de patient een beenmergtran
splantatie wel aandoen?
In een pagina-groot artikel in deze
krant van 23 december j.l. werd
daar al de nodige aandacht aan be
steed. Er werd gewag gemaakt van
een scriptie van een verpleegkun
dige, waarin nogal wat kritiek werd
gespuid over het ontbreken van
psycho-sociale begeleiding van de
patiënt en het team. Ook figureerde
in dat verhaal de directeur van het
isolatiepaviljoen, dr. Cocq A.
Hartgrink-Groeneveldt, die de
scriptie enerzijds als een verwron
gen en achterhaald document beti-
LEIDEN - Burgemeester dr. A. J.
Vis van leiden heeft gistermiddag
het nieuwe kantoorpand van de
Raad van Arbeid aan de Hoge Rijn
dijk officieel geopend. Hij deed dat
tijdens een bijeenkomst in de kan
tine van het kantoorgebouw, dat de
Raad van Arbeid vorig jaar heeft
overgenomen van de verzeke
ringsmaatschappij Interpolis, en
waar de Raad sinds 1 oktober ge
vestigd is.
In het gebouw, dat 3.6 miljoen gul
den heeft gekost, werken ongeveer
80 mensen aam de uitvoering van
de Kinderbijslagwet, de AOW en de
AWW. Per jaar keert de Raad van
Arbeid ongeveer 125 miljoen gul
den uit aan degenen, die er op
grond van genoemde wetten recht
op hebben. In het ressort van de
Raad van Arbeid (dat 34 gemeenten
in de wijde omgeving van Leiden
omvat) zijn er alleen al 50.000
kinderbijslag-gerechtigden.
Het kantoor van de Raad van Ar
beid was vóór de verhuizing naar de
Hoge Rijndijk gevestigd in twee
panden in de Leidse binnenstad,
één aan de Breestraat en één aan
het Rapenburg. Rond het pand aan
de Breestraat, dat de naam „Het
Hof van Holland" draagt, is een
W issel wonin gen
LEIDEN - Een drietal terreinen in
de Waard wordt voorlopig gereser
veerd voor de plaatsing van vijftig
tijdelijke woningen. Dat zijn de ter
reinen tussen de Tasman
straat-Trompstraat-Admiraal
Banckertweg; langs de Admiraal-
weg; het terrein Kortenaer-
straat-Tasmanstraat. Deze zg. wis
selwoningen, die op deze terreinen
zullen komen, zijn bestemd voor
tijdelijke huisvesting van bewo
ners van LWS-woningen in het
Noorderkwartier (de complexen 2
en 5). Deze laatste woningen zullen
worden afgebroken en plaats ma
ken voor nieuwbouw.
Dagbehandeling
Endegeest start
LEIDEN - Het psychiatrisch zie
kenhuis Endegeest c.a. zal op don
derdag 27 januari het gebouw Irene
aan de Endegeesterstraatweg in
Oegstgeest officieel in gebruik ne
men voor de te starten dagbehande
ling. Die dag zal het ook 80 jaar ge
leden zijn dat de eerste patiënten in
Endegeest werden opgenomen.
telde, maar aan de andere kant zei
wel oog te hebben voor een aantal
in deze scriptie genoemde proble
men. Zij zei o.m.: "De indruk die
hier wordt gewekt als zou de me
dische staf er zonder enig menselijk
gevoel tegenover staan, is onjuist.
Toen de discussie ontstond over
het al of niet doorgaan met de
transplantaties kwam die uit de
hoek van de medische staf. Ook zij
hebben, even goed als de verple
ging, hun twijfels. Het is juist het
gevoel zo vaak met de rug tegen de
felle discussie gevoerd over de
vraag of het eventueel gesloopt zou
mogen worden. Dit om nieuwbouw
van het kledingconcern C en A op
die plaats mogelijk te maken.
C en A heeft in november 1975 van
minister Van Doorn van CRM toe
stemming gekregen om het pand te
slopen, maar tegen dat besluit is be
roep aangetekend bij de Kroon. Pas
wanneer de Kroon beslist, dat de
sloop mag plaatsvinden, zal het
pand definitief worden overgedra
gen aan C en A. In de tussentijd is
muur te staan als de gevreesde
complicaties optreden, dat hen
heeft doen besluiten om raad te
vragen".
De vijf verpleegkundigen reageren
daar nogal schamper op. Een van
hen zegt: "Toen ik dat las, moest ik
eigenlijk wel lachen. Die discussie
is namelijk helemaal niet van de
medische staf uitgegaan, maar van
Andere achtergrond
De verpleegkundigen in het isola
het verhuurd aan de gemeente Lei
den, die er huisvesting heeft, ge
vonden voor een paar ambtelijke
diensten. De beslissing van de
Kroon wordt tegen het eind van dit
jaar verwacht.
In zijn toespraak maakte Raad van
Arbeid-voorzitter B. van Loen dui
delijk, dat de plannen v-oor een be
tere huisvesting, die al tientallen ja
ren bij de RvA leefden, pas in een
stroomversnelling raakten nadat
de voormalige wethouder Kret er
bij hem op aangedrongen had, de C
tiepaviljoen - dat vooropgesteld -
hebben een structureel andere ach
tergrond dan de medische staf. Dat
uit zich ook in het dagelijks werk.
De ve -pleegkundige ziet bijvoor
beeld de patiënt 's ochtends wak
ker worden, schiet als eerste toe
wanneer er iets aan schort en komt
verreweg het meest met de pro
blemen van de patiënt in aanra
king. Een verpleegkundige: "Ons
werk is informeel, daardoor infor
matief'.
Om die problemen van de patiënt te
kunnen verwerken en op te vangen
heeft de verpleegkundige behoefte
aan iets of iemand waarop zij kan
terugvallen. En de vijf verpleeg
kundigen vinden dat het daaraan
ontbreekt: "De verpleegkundigen
vgn het isolatiepaviljoen zijn al
twee jaar bezig om professionele
begeleiding te krijgen voor de pa
tiënt en voor de verpleegkundigen,
een team met een maatschappelijk
werkster, een psycholoog en zo. We
hebben daar diverse keren om ge
vraagd. Bij de directeur en bij de
artsen. En uiteindelijk hebben we
dan een jaar geleden een psychiater
gehad, die een half uurtje per week
kwam. Dat was te weinig natuur
lijk. Er kwamen toen ook werkbe
sprekingen. Maar nu is die psychia
ter er niet meer en zijn ook de
werkbesprekingen verdwenen".
Praktijkvoorbeelden
Een andere verpleegkundige komt
met een praktijkvoorbeeld: "Er
was een keer een patiënte overle
den. En er was een verpleegkun
dige die erg bij die patiënte betrok
ken was geweest, die zich daar erg
verdrietig door voelde en dat ook
uitte. Dat is ook een ethisch pro
bleem, want wat zeggen ze dan: je
mag er niet te emotioneel tegenover
staan. Maar ik vind dat je als ver
pleegkundige verdrietig moet
kunnen zijn. Ze zeggen dan: als je er
niet tegen kunt, ben je niet geschikt
voor dit werk, en ga dan maar weg".
En weer een ander "Er heeft bij ons
een jonge vrouw gelegen, ze wist
precies wat ze had, was leukemie-
patiente. Een jaar nadat ze bij ons
gelegen had, is ze teruggekomen
voor een beenmergtransplantatie.
Ze lag in de flow (isolator) en ze kon
het bijna niet meer aan. Ze werd
onder morfine behandeld. Maar ze
stikte bijna. Ze heeft toen uitdruk
kelijk om euthanasie gevraagd,
maar door aarzeling bij het team
werd er geen enkele maatregel ge
nomen. Ze is toen eigenlijk moe
derziel alleen doodgegaan. En het
verpleegkundigenteam is toen echt
in elkaar gezakt. Gewoon: omdat
we er niet meer tegen konden".
Een derde praktijkvoorbeeld: "We
hebben een keer een Italiaan gehad
bij wie de mogelijkheid bestond dat
hij getransplanteerd zou worden.
Op een gegeven ogenblik wilde hij
de isolator zien, waarin hij zou ko
men te liggen. Dus ik liet hem dat
zien. Ik heb toen enorm op m'n
donder gekregen, want ik mocht
dat niet laten zien omdat nog heie
en A-nieuwbouw in de Breestraat
mogelijk te maken. De heer van
Loen zei zeer tevreden te zijn over
de nieuwe behuizing, hoewel hij de
minder goede bereikbaarheid en de
excentrische ligging als nadelen
noemde. Hij sloot dan ook niet uit,
dat het aantal bezoekers van het
RvA-kantoor, dat in 1975 ruim
30.000 bedroeg, enigszins zal terug
lopen. Wanneer dat het geval is, zal
er waarschijnlijk ook een spreek
uur in de binnenstad worden ge
houden.
maal niet zeker was dat hij getrans
planteerd zou worden. Maar ze
werden er wel voor naar Nederland
gehaald. Want ze moesten zonodig
mensen hebben om het werk van
het Instituut voor Radiopathologie
en Stralenbescherming te kunnen
laten doorgaan".
Begeleiding
Volgens de vijf verpleegkundigen
was de eerste beenmergtransplan
tatie die in het isolatiepaviljoen
werd uitgevoerd, de aanleiding
voor de tot op heden voortdurende
discussie tussen artsen en ver
pleegkundigen. De desbetreffende
patiënt legde zijn ervaringen vast in
een stuk, dat hij voorzag van de titel
"In de tent gelokt". Het stuk was in
voorzichtige termen gesteld, maar
bevatte een duidelijke roep om be
geleiding. Een verpleegkundige:
"Neem nou zo'n Italiaan die hier
naar toe wordt gehaald. Hij heeft
geen geld - gaat weer berooid naar
huis - er is geen huisvesting voor
z'n familie die meekomt, en je zit
met een taalbarrière. Maar toch
worden die mensen hier naar toe
gehaald, want er zijn geen mensen
genoeg in Nederland voor die
beenmergtransplantaties, dat heb
ik zelf gehoord. En je maakt die
mensen echt goed ziek, door al die
piedicijnen en zo. Maar je kunt er
niet goed met ze over praten".
Een ander zegt: "Je mag niet gene
raliseren. maar je kunt toch wel
zeggen dat voor de artsen in het iso
latiepaviljoen de research op de
eerste plaats komt. Ze stellen zich
niet voldoende open voor ons. Je
probeert alsmaar de problemen
waarmee je in aanraking komt, be
spreekbaar te maken. Maar er is
geen opvang. Voor de patiënten
niet en ook niet voor de verpleeg
kundigen, die met die problemen
zitten. Ik heb zelf het gevoel gekre
gen dat je op de duur met de rug
tegen de muur staat. Dan praatje er
maar niet meer over, dan probeer je
het maar niet eens meer".
Het vrijwillige ontslag van de vier
verpleegkundigen - ze hebben er
resp. acht, zes, zes en twee jaar ge
werkt - staat niet op zichzelf. Het
past volgens hen in een reeks van in
totaal acht vrijwillige ontslagen ge
durende het afgelopen halfjaar.
Ontslagen om min of meer dezelfde
reden, namelijk: onvrede met de
door de verpleegkundigen als
"mensonwaardig" aangeduide be
handeling van de patiënt.
Een verpleegkundige: "Er
zijn er heel wat weggegaan.
Maar eigenlijk willen ze dat
daar ook: een fris team. Als
verpleegkundigen de pro
blemen niet aankunnen,
dan is de beste manier om
dat op te lossen dat ze op
stappen. Maar dat is natuur
lijk onzin. Want daar los je
problemen helemaal niet
mee op".
Lezers schrijven
Breestraat
LEIDEN - In het Academisch Zie
kenhuis Leiden zijn de volgende
kandidaten geslaagd voor het exa
men ziekenverzorgende: N. de
Boer, W. Booij, B. J. Calandt, C.
Gressie, M. J. Hartevelt, C. C. M.
Hermans, A. Hesseling, M. C. M
Hoff, Y. C. M. Hogenboom-Van
Klink, G. Kindt, G. Los, W. J. M. van
der Meer, T. F. Meijer, P. C. van
Mierlo, W. S. de Mooij, Y. Neute
boom, Y. A. Son, A. Hing, C, Straat
hof, W. van Rijn, B. E. M. Vorst-v. d
Ham en W. M. E. van der Zalm
Het pand op de hoek Hogewoerd/Watersteeg
LEIDEN - „Een lelijke vervallen hoek op een kwetsbare plaats in de
binnenstad is tot nieuw leven gebracht". Dit constateerde mr. D. E.
Krantz, voorzitter van de stichting Diogenesbij de presentatie van
het gerestaureerde pand Hogewoerd 30 (hoek Watersteeg). Met de
oplevering van dit pand is de derde fase van de restauratie van het
vier huizen tellende blok op de hoek Hogewoerd-Watersteeg-Nieuwe
Rijn voltooid. Restauratie is trouwens niet de juiste term voor de twee
achterhuizen aan de zijde van de Nieuwe Rijn: zij werden van de
grond af aan in oude stijl herbouwd. Voor het pand Hogewoerd 30
golddat de voorgevel gehandhaafd kon blijvenmaar dat de zijgevel
aan de Watersteeg zijdemoest worden herbouwd. In dit pand zijn
vier woningen opgenomen, op evenzovele verdiepingen. De eerste
drie woonlagen zijn bestemd - en ten dele al bewoond - door en voor
gezinnende zolderetage is voor een alleenstaande De huren van de
woningen variëren, maar ze zijn zeker niet lager dan die van nieuw
bouwwoningen.
Stichtingsvoorzitter Krantz onthulde gistermiddag ook een gevel
steen in de muur aan de zijde van de Watersteeg .Deze gevelsteen, een
geschenk aan de stichting van de vereniging Vrienden van Diogenes,
laat er geen twijfel over bestaan onder wiens auspiciën de restaura
tie is uitgevoerdde Stichting Diogenes.Dit jaar zal als laatste fase
van het project, het pand Hogewoerd 32 worden aangepakt.
ADVERTENTIE
Gispen-specialist:
Het kantoorgebouw van de Raad van Arbeid aan de Hoge Rijndijk.
Los van de vraag of de binnen
stadswij ken bij de inspraak over de
Breestraat eerdere kansen onge
bruikt hebben gelaten, zouden ge
meentebestuur en politieke par
tijen zich maar éen ding moeten af
vragen: is het momenteel bij de
huidige complicaties, en met het
oog op morgen, wel verantwoord
een besluit over de proef-afsluiting
van een deel van de Breestraat te
Wij leven in een maatschappij,
.waarin „doen" in hoger aanzien
staat dan „denken". Toch kan het
soms verstandig zijn iets niet te
doen; dit gemeentebestuur zou op
nieuw in de val kunnen lopen. Er is
onvoldoende inzicht en overeen
stemming; zo is mij gebleken, dat
velen nog steeds menen, dat de ge
hele Breestraat zou worden afge
sloten.
Intussen is er genoeg ander werk te
doen. Men zou het parkeren op de
trottoirs kunnen aanpakken, of
door autobanden uitgevlakte ze
brapaden met betere verf over
schilderen etc.
W. M. v. ROOIJEN
Marislaan 11
Leiden
