"Ik wil niet dat
ze gaan zeggen:
donder eens op
Rijnlands strijd
tegen het zout
Chirurg Ad van Dongen:
ZATERDAG 8 JANUARI 1977
LEIOEN
Afscheid van
Elisabeth
Ziekenhuis
na ruim
dertig jaar
Door
Wim Wirtz
LEIDEN - "Ik ben gebo
ren op de Haarlemmer
straat. Mijn ouders had
den daar een schoenen
zaak. Twee kinderen, een
broer. Maar ik weet me
van mijn vroege jeugd ei
genlijk niet zo veel meer
te herinneren. Wel van de
middelbare school, Bo-
naventura. En vooral van
de hockeyclub daar. Die
heb ik opgericht. H,oc-,
keyclub Stick, heette die.
Later is die club min of
meer overgegaan naar de
hockeyclub Roomburg".
"We mochten met die hockey
club niet in neutraal verband
spelen, ha, ha. Ik ben toen nog
naar bisschop Huibers geweest
in Haarlem. Ik in mijn nederige
eenvoud bij hem. En hij - hij
was alleen - zegt: wij hebben
besloten dat u niet in neutraal
verband mag spelen. Joop van
Eisen, nu KVP-kamerlid, zat er
toen in. En de hoogleraar Kees-
"Ik had altijd paleontholoog
(tak van de geologie red.) willen
worden. Maar dan moest je
eerst geoloog worden. En dat
bracht niet zoveel geld op. Dus
men zei tegen mij: dat moet je
niet doen. Geld, ja een beetje.
Dat speelde wel een rol. Maar
toch voornamelijk mijn inte
resse voor de biologie. Ja kijk
es, ik kwam tenslotte uit een mi-
r Van Dongen: een regelmatiger leven.
lieu, een schoenhandel waar
eh. Het was een harde tijd voor
mijn ouders. En ik moest m'n
studie zelf betalen. Moeilijke
tijden hoor, de crisis. Ik gaf dic
taten uit, aan studenten. Maakte
ik zelf. Ik was de eerste die dat
deed. En zo kwam ik aan geld".
Ad van Dongen ging medicij
nen studeren in Leiden en werd
chirurg Is nu sinds 1945 als zo
danig werkzaam in het St. Eli
sabeth Ziekenhuis. Gaat als zes
tigjarige nog deze maand weg
en wordt adviserend ongeval-
geneeskundige bij het Ge
meenschappelijk Administra
tie Kantoor (GAK). "Er zijn di
verse redenen voor", zegt hij.
"Te oud, ja, dat ook wel. En als
je er dan mee ophoudt, moetje
natuurlijk nog wat proberen te
verdienen. Je moet niet alles
aan de lieve heer overlaten, je
moet hem ook nog wat moge
lijkheden geven, ha, ha, ha. Nee
kijk, ik heb twee uitstekende
collega's: Langezaal en Vroom.
Prima. Er is tussen hen en mij
alleen een soort medisch gene-
ratieverschil. Ik zeg: medisch.
En ik wil niet dat ze op een ge
geven moment tegen mij zeg
gen: ik zou graag willen dat je
nou maar es opdondert. Een re
gelmatiger leven, dat speelt ook
een belangrijke rol. Ik weet niet
of ik het zal missen. Ik had daar
natuurlijk al over na moeten
denken. Maar je moet het eerst
verwerken, denk ik".
Joviaal
We praten op woensdagmid
dag. Z'n wekelijkse vrije mid
dag. Achter de Kaagsociëteit, in
z'n tweede huis "Ter Kage", dat
hij later zal kenschetsen als een
"beetje primitief'. Het is een
luxe stede. Deels hout, deels
steen. Kantoortje erbij, open
haard.
Het is guur en mistig. Het om
ringende polderlandschap is
bedekt met een onaf wit kleed.
Van Schie, de botenverhuur
der, zet de roeiboot naar de
overkant. Een smal pad leidt
naar Van Dongens riante op
trekje. Hij komt enthousiast
naar buiten. Joviale begroeting
in de tuin. Binnen, één van de
zes dochters ("Allemaal bloed
mooi", zegt ze), vrouw Truus en
een kleinkind, dat in de loop
van het gesprek herhaaldelijk
een onbezonnen uitval doet
naar onze borrel.
Van Dongen is een kleurrijke
figuur. Een voortreffelijk ama
teurcellist, zo wordt gezegd.
Heeft grote belangstelling voor
alles wat met geschiedenis en
kunst te maken heeft. Is zelf be
zig met een historisch onder
zoek in de voortijd van de
renaissance. Vervulde in zijn
lange Leidse leven een scala aan
functies, was voorzitter van de
Stichting die het Elisabeth Gas
thuis deed restaureren en
Roomburch tot stand bracht
(Hij: "Vanwege de lange naam
noemden ze die wel de Van
Dongen-stichting, ha, ha"),
door die activiteiten ere-burger
van Leiden, lid van de raad van
advies van het universitair kan
kercentrum, lid van het kerk
bestuur van de parochie Harte-
brug, voorzitter van de Raad
voor Maatschappelijk en Cultu
reel Overleg (voormalige Cultu
rele Raad), voorzitter van de ter
ziele gegane Adelbertvereni-
ging, en is nu nog voorzitter van
de vereniging "Oud-Leiden" en
secretaris van het Nederlands
Artsenverbond, waarvan hij
ook een van de oprichters was.
Zwaarder vak
Over zijn vak, de chirurgie.
"Het was vroeger een moeilij
ker vak dan nu, ook veel zwaar
der. De farmacie was lang nog
niet op het peil zoals we dat nu
kennen. En de anesthesie, dat,
was toen ook al zo ontzettend
moeilijk. Patiënten onder nar
cose brengen deed je zelf. En
het was vaak een kwestie van
leven en dood, de gevallen die je
binnenkreeg. Het was toen
voornamelijk acute chirurgie,
van preventieve chirurgie was
toen nog geen sprake".
"In de oorlog werkte ik in het
Sint Franciscus Gasthuis in
Rotterdam. De zusters hadden
Op 19 januari kan er van dr.
Van Dongen afscheid worden
genomen in het St. Elisabeth
Ziekenhuis. Van vier tot vijf
uur 's middags is er een af
scheidsreceptie voor het zie
kenhuis en van half zes tot
half zeven voor de patiënten
en andere belangstellenden
in de woonflat van de ver
pleegkundigen.
een hele berg kolen opgeslagen
en we hadden een noodaggre-
gaat. Het was het enige zieken
huis in Rotterdam dat draaide.
En ik was daar als enige chirurg,
met assistenten natuurlijk.
Keihard werken. We hebben
een keer dertien operaties op
een zondag gehad. Er werden
heel wat patiënten binnenged
ragen. Je had toen de bombar
dementen hè. Soms werden er
250 gewonden binnengedragen.
Werkte je tweemaal vierentwin
tig uur achter elkaar. Doden en
gewonden kwamen er binnen.
Lagen door elkaar. Het was een
baan om dan te selecteren. Vre
selijk. Maar als je dat allemaal
goed organiseert, loopt dat per
fect".
"We opereerden op de derde
verdieping, onder een grote gla
zen koepel. Maar ten tijde van
de bommeldingen opereerden
we daar nooit. Dat deden we
dan beneden. En ik heb het een
keer gehad dat de enige bom
scherf die naar binnensloeg
vlak achter m'n hiel terecht
Abortus
Van Dongen maakte in hetoude
St. Elisabeth Ziekenhuis aan de
Hooigracht, eigendom van de
Zusters Franciscanessen te
Breda, de secularisering van de
verpleging mee. Was in diverse
opzichten nauw betrokken bij
de flinke groei die het zieken
huis doormaakte. Wilde graag
dat het ziekenhuis voor de bin
nenstad behouden zou blijven.
En was dan ook enigszins tele
urgesteld toen hij het - na 25
jaar aan de Hooigracht gewerkt
te hebben - zijn verrichtingen
moest verplaatsen naar het
nieuwe gebouw in Leiderdorp.
In dat nieuwe ziekenhuis werd
hij geconfronteerd met pogin
gen om er mogelijkheden te
scheppen voor het verrichten
van de abortus provocatus,
zoals dat in andere ziekenhui
zen wel gebeurt. Van Dongen,
een principieël tegenstander
van abortus, verzette zich daar
heftig tegen. "Het is toen heel
hoog gelopen, ja. En het gebeurt
nog steeds niet. Maar als ik weg
ben, zal wel niet zo lang meer
duren, denk ik".
Acht a negen jaar geleden
raakte Van Dongen betrokken
bij de oprichting van het Neder
lands Artsenverbond. Een club
van artsen die tegen abortus
zijn. 't Is een stichting gewor
den. Met als taak om binnen de
Maatschappij voor Genees
kunde artsen te beïnvloeden de
juiste houding aan te nemen bij
abortus provocatus. Nee, tenzij.
Ja, maar dan wel een heel strin
gent tenzij. We hebben al iets
bereikt. De stemming in de Eer
ste Kamer. Dat is ook door onze
invloed geweest".
"Het heeft geen pest met religie
te maken. Mijn opvattingen
worden net zo goed door katho
lieken als door protestanten en
niet-gelovigen vertolkt. Dat de
kerken ook tegen zijn, heeft er
niets mee te maken. Dat zou je
als een toeval kunnen zien".
Maatschappij
"Die ontwikkelingen rond ab
ortus hebben te maken met de
maatschappij, ja. Ik heb daar
over ook iets gezegd in Edin
burgh tijdens een chirurgen-
congres. Namelijk: het feit dat
de verwondingen die aan men
sen worden toegebracht, steeds
agressiever worden - en niet al
leen door auto's, maar ook door
messteken, gebruik van pisto
len, en ik maak dat mee in mijn
praktijk - duidt op ontredder
ing van deze maatschappij. Aan
alle kanten wordt gezegd: we
moeten de ongevalgenees-
kunde opvoeren. En begrijp me
goed: ik ben daar voor. Maar in
feite doen we dat om onszelf te
beschermen. Dat geldt voor ab
ortus ook. Het leidt allemaal tot
een Victoriaans herstel. En daar
ben ik erg bang voor. Al zal dat
in Nederland wel niet zo'n vaart
lopen, omdat wij een klein
landje zijn".
"Oorzaken? Welvaart, nou
Maar het is natuurlijk wel zo dat
we nu meer hebben dan vroe
ger. In mijn studententijd bij
voorbeeld waren we al enigs
zins aangeschoten van twee
glaasjes bier. Ja, echt waar. We
waren het niet zo gewend. Ik
heb een keer meegemaakt, dat
we met z'n vieren een fles jene
ver leegdronken, toen. Dat is
niet veel tegenwoordig. Maar
wij waren toen behoorlijk aan
geschoten. Hebben toen nog op
de stadhuistrap staan plassen,
ha, ha, ha".
Tweeëneenhalf uur later zet hij
zelf de roeiboot naar de over
kant. "Voorzichtig op die ge-
vaarlijke dijk", zegt hij.
"In '76 was het tweemaal kantje boord
99
LEIDEN - De geringe re
genval in het afgelopen jaar
en de langdurige ,roogte-
periode in de zomermaan
den heeft voor een aantal
Kril 'eke momenten ge
zorgd bij de waterhuishou
ding in Rijnland. "Twee
maal is het in '76 kantje
boord geweest. Toen heeft
het er echt om gespannen of
we het zouden redden", zegt
de heer Nienhuis van het
hoogheemraadschap, die
verantwoordelijk is voor het
boezembeheer binnen Rijn
land.
"De eerste keer was begin juli. Door
het opdringende zoute water vanuit
zee was de Hollandse IJssel - het
punt waar Rijnland water binnen
laat - zout geworden. Door de grote
droogte was het waterpeil binnen
de boezem zo laag en de kwaliteit zo
slecht geworden, dat we het zoute
water wel moesten binnenlaten.
Kort daarop was er vrij grote afvoer
van de Rijn. Water met een laag
zoutgehalte. We hebben toen bij
Open avond bij
Leidse Jeugd Actie
LEIDEN - Op woensdagavond 12
januari houdt de Leidse Jeugd Ak-
tie een open avond. Belangstellen
den kunnen dan kennis maken met
de cursus creatieve handvaardig
heid. Onder leiding van docenten
en tweedejaars cursisten kan men
twee uur bezig zijn. De avond be
gint om half acht. Deelnemers
kunnen zich opgeven bij het LJA,
Noordeinde 2a, tel. 140020, toestel
11. Na opgave krijgt men een deel-
nemersbewijs.
Gouda extra veel water kunnen in
laden, waardoor we het slechte
hebben kunnen wegspoelen.
Daarna is het weer langzaam be
rgafwaarts gegaan. Eind augustus
was de Hollandse IJssel opnieuw
verzilt. We zijn toen weer de dans
ontsprongen, omdat het kort
daarop begon te regelen. Zodat we
geen water hoefden in te laten.
In de zomerperiode is via ingewik
kelde noodvoorzieningen vrij lange
tijd water uitgevoerd uit het
Amsterdam-Rijn-kanaal. Dat ge
beurde bij Tolhuissluizen en bij
Bodegraven. Omdat dit Rijnwater
een langere weg aflegt, is het beter
van kwaliteit dan bij Gouda. Daar
krijgen we het "vlugge water". Dat
staat vijf tot zeven dagen nadat het
bij Lobith ons land is binnengeko
men bij ons voor de deur."
Het Rijnwater, waarvan vrijwel
heel westelijk Nederland afhanke
lijk is, kende het afgelopen jaar een
sterk wisselend zoutgehalte. Dat
hing nauw samen met de wate-
raanvoer van de Rijn. De overeen
komst die vorig jaar werd gesloten
tussen de Rijnoeverstaten voor een
verminderde zoutlozing door de
Franse kalimijnen is door het
hoogheemraadshap met vreugde
begroet. "Maar", zegt de heer Nien
huis, "we moeten daar ook geen
wonderen van verwachten. We
zouden het al prachtig vinden, als
het zoutgehalte op hetzelfde niveau
bleef en niet meer steeg."
Een hoog zoutgehalte levert vooral
in de land- en tuinbouw problemen
op. Het hangt sterk af van de cultu
res. In de bloementeelt is een
chloride-gehalte boven de 200 mil
ligram al teveel in de tuinbouw
treedt bij 300 milligram schade op.
Nienhuis: "We moeten er' altijd re
kening mee houden dat het water
op z'n weg door Rijnland nog zou
ter wordt. We hebben in het gebied
bijvoorbeeld een aantal polders
met "zoute kwel".
Positief punt in het afgelopen jaar
was, dat zich vrijwel geen vissterfte
heeft voorgedaan. Een verschijnsel
dat zich in voorgaande jaren mees
tal voordeed in de nazomer wan
neer planten en algen afsterven en
veel zuurstof aan het water ont
trekken. Hoe het kwam dat het dit
jaar niet is opgetreden, is nog on
duidelijk. Nienhuis: "Er zijn zoveel
factoren die meespelen, dat zoiets
moeilijk valt na te gaan.
Om de waterproblemen in de ko
mende jaren het hoofd te kunnen
bieden wordt op diverse punten
aan plannen gewerkt. Zo is men be
zig met de uitwerking vn een plan
voor een zoetwaterkanaal tussen
Waddinxveen en Voorburg. Op die
manier hoopt men de waterkwali
teit van Delfland te kunnen verbe
teren. Het rijk heeft inmiddels sub
sidie toegezegd voor dit plan.
Veel minder voorspoedig gaat het
met de plannen voor het zoetwa
terkanaal tussen Maarssen en Bo
degraven. Dat opent de mogelijk
heid om wanneer de Hollandse IJs
sel verzilt is en bij Gouda geen wa
ter kan worden ingelaten, water te
halen uit het Amsterdam-
Rijnkanaal. Nienhuis: „De plannen
werden al in 1967 voor het eerst ge
noemd. Op dit ogenblik zijn we nog
niet veel verder. Het gaat om een
zeer ingrijpende zaak. Behalve de
aanleg van het kanaal zijn er ook
voorzieningen nodig om het
Amsterdam-Rijn-kanaal om te zor
gen dat er voldoende water over
blijft om de scheepvaart niet te la
ten stagneren."
Ondanks de langdurige droogte is
men er binnen Rijnland, steeds in
geslaagd het waterpeil te handha
ven. Nienhuis: "Dat heeft wel wat
moeite gekost. We hebben enkele
weken op volle capaciteit moeten
draaien om het gewenste peil te
handhaven. In Delfland is dat niet
helemaal gelukt. Daar heeft men
tien dagen een lagere waterstand
gehad. In Rijnland hebben we het
geluk te beschikken over een zoda
nige infra-structuur dat we het wa
ter kunnen brengen naar alle plaat
sen waar we dat nodig hebben."
De maanbouw zijnde waterzuiveringsinstallatie in Katwijk waarin straks ook direct het rioolwater ajkomstig
van Oegstgeest en Rijnsburg terecht zal komen. De installatiedie dit jaar ingebruik wordt genomen, zal de
waterkwaliteit voor de kust van Katwijk en Noordwijk verbeteren. Ook het boezemwater tussen Leiden en
Katwijk zal niet langer door ongezuiverd rioolwater verontreinigd worden.
Overigens blijkt dat het waterver
bruik in Rijnland de laatste jaren
flink toeneemt. Dat komt omdat de
land- en de tuinbouw steeds hogere
eisen stellen. Zo is de kunstmatige
berekening dit jaar voor het eerst
op grote schaal toegepast. "We we
ten ook dat veel agrariërs dit jaar
zo'n installatie hebben besteld. Dat
zou er toe kunnen leiden dat de in
laat bij Gouda te klein wordt.
Vooral omdat ook het kanaal
Voorburg-Waddinxveen meer wa
ter zal vergen".
De heer Nienhuis verwacht dat het
zuurstofgehalte van het water in
Rijnland de komende jaren zal ver
beteren. De zuiveringsinstallatie
bij Gouda, die inmiddels al gedeel
telijk in bedrijf is, zal dit jaar volle
dig gaan functioneren. Datzelfde
geldt voor de installaties in Kat
wijk, Bodegraven en Hazerswoude.
Ook het uitmalen van overtollig
boezemwater wordt verbeterd. Het
oude stoomgemaal bij Halfv/eg
wordt vervangen. Daardoor zal de
bemalingscapaciteit met ongeveer
vijf procent toenemen. Ook dat is
noodzakelijk omdat binnen het ge
bied van Rijnland steeds meer
"verhard oppervlak" aanwezig, is.
Vroeger toen nog slechts een klein
gedeelte van de grond bebouwd
was, drong het regenwater eerst in
de bodem en kwam geleidelijk te
recht in kanalen, meren en vaarten.
Nu steeds grotere oppervlakten be
straat, geasfalteerd en voorzien van
rioleringen zijn, komt het regenwa
ter in zeer korte tijd en bij grote
hoeveelheden tegelijk in Rijnlands
boezem terecht. Om dat sneller te
kunnen uitmalen, is een grotere ca
paciteit nodig.
Om een indruk te geven om welke
hoeveelheden het gaat: in 1975
werd bij Katwijk 212 miljoen ku
bieke meter water in de Noordzee
geloosd. Tot dusver moest dat in de
zomermaanden steeds in de avond
en nachtelijke uren gebeuren zodat
de badgasten aan het strand niet
zouden zwemmen tussen ongezui
verd afvalwater. Dit jaar kan het
ook overdag gebeuren, omdat het
afvalwater voordat het in de
Noordzee wordt gespuid, eerst ge
reinigd wordt in de nieuwe zuiver
ingsinstallatie in Katwijk.
Tentoonstelling
kinderboeken
LEIDEN - De Leidse schoolad
viesdienst organiseert van 11 toten
met 21 januari in het pand Statio
nsweg 32 een kinderboekenten
toonstelling. Het gaat hier om on
geveer 200 boeken voor kinderen
van twee tot acht jaar. De tentoon
stelling is bedoeld voor leerkrach
ten van kleuter- en lager onderwijs,
ouders, kinderen en andere belang
stellenden. Achterliggende ge
dachte is bekendheid te geven aan
de boeken die op de markt ver
schijnen. Elke dag, uitgezonderd
zaterdag en zondag, is de tentoon
stelling geopend en wel van 9.00 tot
17.00 uur. Op 11 januari en 18 ja
nuari is de tentoonstelling ook 's
avonds geopend van 20.00 tot 22.00
Toneel bij
Diabetes
vereniging
LEIDEN - Op uitnodiging van de
afdeling Leiden e.o. van de Diab
etes Vereniging Nederland speelt
de toneelvereniging St. Theodolfus
uit Oude Wetering vrijdagavond 14
januari in het Antoniusclubhuis
(Stille Mare 43, Leiden) een klucht
in drie bedrijven, getiteld "Toetsie
Froetsie" of "Vader is op stap ge
weest". Kaarten zijn na half acht
aan de zaal verkrijgbaar en ieder
een is welkom. In de pauze zal er
een verloting worden gehouden
met vele prijzen.
Clandestien
drank verkocht
op veemarkt
DEN HAAG/LEIDEN - Een 36-
jarige koopman uit Zoetermeer,
had zich voor de Haagse rechtbank
te verantwoorden voor het feit dat
hij op de Leidse veemarkt zonder
vergunning drank had verkocht.
Daarvoor was hij door de kanton
rechter al veroordeeld tot een boete
en verbeurdverklaring van de
drank en ter compensatie driedui
zend gulden toegekend. Dat laatste
bedrag zou, zo betoogden ver
dachte en zijn verdediger, mr. Ha
mer, verhoogd moeten worden,
omdat de in beslag genomen drank
een waarde van ongeveer tiendui
zend gulden vertegenwoordigde
(verdachte had wel een vergunning
voor slijterijen, die hij exploiteer
de). Omdat de Zoetermeerse
koopman inmiddels failliet is ver
klaard, zijn in feite de crediteuren
de dupe van de inbeslagname. De
president van de rechtbank consta
teerde echter dat het hier een kwes
tie van "vestzak-broekzak" voor de
staat betreft, omdat verdachte ook
belastingschulden heeft, die de
tienduizend gulden verre te boven
gaan. De officier van justitie zag
daarom geen reden om het vonnis
van de kantonrechter te wijzigen.
Over ongeveer twee weken zal de
rechtbank uitspraak doen.
