Samen op
weg" niet
te keren
Antwoord
TE GEK OM
'LOS'TE LOPEN
ZATERDAG 18 DECEMBER 1976
Ir. Van der Graaf van de
Geref. Bond in de Her
vormde Kerk:
- "verbijsterende ervaring"
Forumvoorzitter ds.
Blenk uit Woubrugge:
- kansel toegankelijk -
UTRECHT - De barometer van de oecumene in ons land
staat op veranderlijk. Niet van zonnig naar buiig, maar wel
afkoeling aanduidend. "Er is hier en daar nog wel wat
gaande, maar veel dingen zijn doodgebloed", constateert
pater Amatus van Straaten, die onlangs opstapte als direc
teur van het rk vormingscentrum in Witmarsum.
Toch is er in de tuin van de Neder
landse oecumene één gewas dat
tegen alle verdrukking in met
kracht uit de grond schiet Het
draagt de veelbelovende naam
"Samen op weg" en is een stek van
de moederplant waaraan de toena
dering tussen hervormd en gere
formeerd is ontbloeid. De grootste
protestantse kerken onder ons, die
tientallen jaren hun onderlinge af
stand almaar groter zagen worden,
hebben het spoor naar elkaar toe
hervonden. Een oecumenisch feit
van vérstrekkende betekenis.
Wind van voren
Nu zal het niemand verbazen, dat
deze loot in ons soms zo gure kerke
lijke klimaat de wind stevig van vo
ren krijgt. En dat is dan geen wind
uit de niet-kerkelijke hoek, maar
uit uiteenlopende kerkelijke rich
tingen, waarbij een paar stromin
gen zich in kracht duidelijk onder
scheiden. De ironie is, dat juist die
geen twijfel toestaan aan de on
weerstaanbare kracht van de Geest,
en dat de kerken die, ondanks hun
waarschuwingen, tóch samen op
weg zijn gegaan zich op diezelfde
Geest beroepen.
"Hoe zou je het dan nog kunnen
keren!", riep professor Klaas Ru-
nia, rector van de Kamper gerefor
meerde theologische hogeschool,
uit op een landelijkeforumavond
van de gereformeerde gezindte
over dit samen-op-weg-zijn. Het fo- j
rum (in het Congrescentrum van de
Utrechtse Jaarbeurs) ging uit van
de reünistenorganisatie van een
calvinistische studentenvereni- I
ging. Een grote zaal zat mudvol. i
Het valt niet te ontkennen, dat.
"Samen op weg" zelf ook de be
kende stuipjes vertoont. Dat brengt
de zelfstandigheid van de plaatse
lijke kerken nu eenmaal mee. De
één gaat met gezwinde pas op weg,
de ander schoorvoetend, en er zijn
er ook die het isolement nog altijd
belijden als de hoeder van de waar
heid.
Federatie
Een paar plaatselijke voorbeelden.
In Lemele (Ov.) is een hervormde
kerkeraad die de hervormde en ge
reformeerde kerkeraden van Le-
melerveld voorstelt, met z'n drieèn
tot kanselruil over te gaan. Her
vormd Lemelerveld reageert spon
taan positief, maar de gerefor
meerde kerkeraad stelt, op aan
drang van een gemeentevergader
ing, bepaalde voorwaarden: kan
selruil voorlopig twee keer per jaar
met een proeftijd van een jaar en
ondertekening door de beide her
vormde predikanten van een "acte
van verbintenis" waarbij zij verkla
ren in te stemmen met de "drie
formulieren van enigheid". En dat
terwijl in deze plaatselijke verhou
dingen de tegenstelling vrijzinnig-
rechtzinnig helemaal niet aan de
orde is. In diezelfde regio (Ommen,
Den Ham, Beerzerveld enz.) wordt
kanselruil zonder voorwaarden ge-
praktizeerd.
In het Friese Hoornsterzwaag doen
ze het anders. Daar zeggen ze: we
mogen naar buiten geen geschei
denheid meer laten zien als duide
lijk is, dat de Heer ons bij elkaar
heeft gebracht. En zo wordt de her
vormde dominee Lammertsma met
ingang van 1 januari ook predikant
van de gereformeerde kerk. Na
Hindelopen en Oldeboorn is dat de
derde federatie in Friesland. Een
gebied waar de kerkelijke tegen-
der Graaf via zijn hoofdredacteur
schap van het weekblad "De Waar
heidsvriend" een invloedrijk
woordvoerder is. Iemand heeft
hem eens getypeerd als de
secretaris-generaal van een "scha
duwkabinet", waarmee hij het
hoofdbestuur van de Bond bedoel
de, als tegenhanger van de her
vormde synode.
Vlak voor de onlangs gehouden ge
combineerde synodevergadering
gaf de Bond, als een schot voor de
boeg, een verklaring uit waarin hij
het samengaan van hervormden en
gereformeerden moest ontraden
om te voorkomen dat de restanten
van het reformatorische karakter
van de "kerk der vaderen" door de
moderne gereformeerde theologie
zouden worden overspoeld. We
hebben aan onze eigen afwijkingen
van de rechte leer de handen meer
dan vol, zo redeneert de Bond die
"de waarheid" binnen de Her
vormde Kerk wenst te verdedigen
eri te verbreiden.
Ir. Van der Graaf was op de foru
mavond in Utrecht, uiteraard met
goedvinden van de forumpresi
dent, de Woubrugse predikant C.
Blenk, en met instemming van de
gespannen luisterende zaal, veel
vuldig aan het woord.
wel tot de gereformeerde gezindte
gerekend kunnen worden, wan t
dié staat op een onverkorte hand
having van de belijdenis. "De theo
logische steun die wij als Geref.
Bond van de Vrije Universiteit én
van "Kampen" mochten verwach
ten, is weggevallen. In de gerefor
meerde theologie zijn leemten ge
komen die tot ver over de grenzen
merkbaar zijn. De handen en de
voeten zijn belangrijker geworden
dan het hart."
Een, naar hij zei, "verbijsterende
ervaring" deed Van der Graaf on
langs aan de Vrije Universiteit op,
toen hij, sprekend voor vierdejaars
studenten theologie over de leer
van zonde en genade, de hele dag
geen enkele bijval kreeg. "Het gaat
dan niet meer om nuanceringen
maar om afstanden." "Ga wat meer
in Marx lezen; daar kun je nog heel
veel van leren", werd hem geadvi
seerd.
Teken van ontrouw
In de ogen van drs. A. Vergunst,
predikant van de kerk die zich met
de verzamelnaam "Gereformeerde
Gemeenten" tooit, is "Samen op
weg" meer een teken van ontrouw
dan van hoop. Ontrouw aan de
drijfveren van de Afgescheidenen
cepteert. Door die tweeslachtig
heid kan een wezenlijke bijdrage
moeilijk van die kant komen."
Een positieve toon in het gezel
schap der bezorgde critici kwam
van de hervomd-confessionele
dominee S. Kooistra uitMenaldum.
Hij waardeert de synodale ontmoe
ting als "een eerste stap". "Maar
dan zullen we elkaar ook op de kan
sel moeten erkennen. Met een lief
desverklaring aan de drie formulie
ren van enigheid komen we er niet.
Veel kerken die deze erkennen
hebben tóch geen weg kunnen vin
den om samen te leven."
Augiasstal
Met de "bonder" Van der Graaf had
de gereformeerde hoogleraar Ru-
nia, afkomstig uit een volbloed
"doleantie-nest", het grootste aan
deel in de discussie. Toen hij de
hervormer Calvijn had geschilderd
als een man die niets van afschei
ding moest hebben en alleen ij
verde voor een zuivere prediking
en bediening van de sacramenten,
ontpopte Van der Graaf zich fluks
als zijn opponeftt door te vragen
hoe Runia dan de Afscheiding van
1834 en de Doleantie van 1886 kon
rijmen. De Kamper theoloog bleef
Ir. Van der
Graaf kan
nog veel
leren van
Marx....
■sS5S.
Handen en
voeten zijn
belangrijker
geworden dan
het hart..."
stellingen diepe littekens hebben
achter gelaten. Als ds. Lam
mertsma in de toekomst weggaat,
gaan ze gewoon een geschikte op
volger zoeken, ongeacht of hij nou
gereformeerd of hervormd is.
Het ritselt op nog veel meer plaat
sen. In Schiebroek beslissen vier
kerkeraden deze maand over een
gezamenlijk voorstel van hun be-
stureh (moderamina) en een werk
groep om ingaande januari alle
kerkdiensten onder gemeenschap
pelijke verantwoordelijkheid te
houden.
Meer dan vol
Een van de groepen die deze on
stuitbare ontwikkeling niet hand-
klappend volgen is de Gerefor
meerde Bond in de Hervormde
Kerk, waarvan de Hüizer ir. J. van
Steun is weg
Hij zei: "Als wordt gezegd, dat wij
eikaars fouten en gebreken moeten
erkennen, dan vind ik dat. kerkelijk
gesproken, te ondiep. Ons past
slechts verootmoediging voor
Gods aangezicht. We zijn allen af
geweken. Tezamen zijn wij onnut
geworden. Als dat besef er was ge
weest, zou de eenheid meer bew
aard zijn gebleven."
Van der Graaf erkende de schuld
van zijn kerk aan de Afscheiding
van 1834. "Wij hebben in de kerk
van toen de dwalingen getolereerd.
Maar", zo liet hij er in één adem op
volgen, "in de gereformeerde ker
ken zijn nu dezelfde zaken aan de
orde. Daarom ontbreekt aan het
streven naar hereniging de basis
van het ondubbelzinnige belijden."
Het is voor Van der Graaf zelfs de
vraag of de gereformeerden nog
die terugkeer predikten tot de leer
en de dienst der vaderen.
"Als in de kerk het Woord niet meer
aan het woord kan komen, is af
scheiding geen eigenwillige daad
meer. Hereniging kan alleen op de
grondslag van het gereformeerd be
lijden, en dat ontbreekt in de he
dendaagse samensprekingen."
Vergunst duidt de Afscheiding als
een "wonder Gods waardoor het
belijden der vaderen zichtbaar is
gebleven". "De gereformeerden
waren bijbelgetrouw; ze zijn het
niet meer in die mate."
Dé Apeldoornse hoogleraar J. P.
Versteeg van de Chr. Gerefor
meerde Kerken legde de Geref.
Bond in de Hervormde Kerk maar
eens op de weegschaal. Hij heeft
namelijk het gevoel dat die in we
zen niets heeft te zegen. "De bond
verwijt de gereformeerden dingen
die hij in eigen kerkelijk leven ac-
vriendelijk maar zijn antwoord was
onverbloemd: "Calvijn zag een au
giasstalvan dwalingen. Ik denk dat
mijn voorvaderen dat in hun situa
tie ook zo beleefd hebben. Het ging
ook in hun tijd niet om kleine din-
Volgens Runia is een van de oorza
ken van een sterker contact van de
gereformeerden met de hervorm
den dat de gereformeerden op hun
toenaderingspogingen bij andere
kerken van hun gezindte maar
weinig reactie hebben gekregen.
"De kerken van "Samen op weg"
bevinden zich in een bepaalde si
tuatie. Mijn kerken zijn nog altijd
bezig de gereformeerde belijdenis
te handhaven, maar van de Her
vormde Kerk in haar geheel kun je
dat niet zeggen. Vandaar dat het ge
sprek moet gaan over de kernen
van belijden. Met de geschiedenis
en de idealen van de vorige eeuw
moeten we voorzichtig omgaan. Als
die situatie niet meer zo is, kun je er
als kerken die samen op weg gaan
ook niet zonder meer mee begin
nen. Op z'n hoogst kun je zeggen:
daar moeten we weer heen."
Te veelvormig
Runia is ook in zorg dat de Gere
formeerde Kerken nog eens Her
vormde Kerk worden. Maar hij
heeft de indruk dat ze zover nu niet
zijn. "er is bij ons heel wat veran
derd, maar dat wil niet zeggen, dat
we weinig meer aan de zaak van de
belijdenis doen. Over de visie-van
dr. wiersinga op de verzoening
heeft de synode dan toch maar het
"ontoelaatbaar" uitgesproken.
Zulke geluiden worden in de Her
vormde Kerk niet gehoord."
Met die constatering stelt Runia
zich allerminst gerust. "Verander
ing heeft twee kanten: verrijking,
maar ook kleurverlies. Het beeld
van mijn kerk is te veelvormig ge
worden."
Runia ziet de oorsprong van de
spanningen binnen de gerefor
meerde gezindte echter niet alleen
in de binding aan, maar ook in de
beleving van de belijdenis (de "spi
ritualiteit"). "Soms denk ik, dat dit
nog het allermoeilijkste is."
Geen aanvuringen
Uit deze inter-gereformeerde con
frontatie zijn een paar conclusies te
trekken.
De eerste is dat de gereformeerden
op hun weg samen met de her
vormden geen aanvuringen van de
andere "afgescheidenen" hoeven te
verwachten. Aan die kant is er op
z'n hoogst een kritische interesse.
Maar eerder een afwerende distan
tie.
Daarnaast blijft de Geref. Bond in
de Hervormde Kerk beducht voor
een infiltratie van "gereformeerde
vrijzinnigheid". Forumpresident
ds. Blenk, zelf van de Bond, stelde
aan het slot van de avond nu wel
royaal zijn Woubrugse kansel open
voor de leden van het forum (uit vijf
verschillende kerken), maar her
vormd Woubrugge is geen "bonds-
gemeente" in de strikte zin - die
preekstoel geeft allang toegang aan
anderen - en kan dus moeilijk een
indicatie zijn voor een soepeler op
stelling van de Bond in zijn geheel.
En het derde is, dat veranderende
kerkelijke verhoudingen pas wer
kelijk zichtbaar worden op het
plaatselijke vlak, waar gemeenten
elkaar tegenkomen en met elkaar
moeten leven.
De oecumene begint aan de basis.
Zo kan ze bevruchtend op de kerk
als geheel inwerken. En bij synodes
het besef versterken dat het getij
niet meer is te keren. Synodes moe
ten alleen een klimaat scheppen
waarin het gewas "Samen op weg"
tot wasdom kan komen.
S. J. DE GROOT
Het is veel waard, een goede
vriend of vriendin te hebben.
Iemand met wie je echt ver
trouwelijk kunt praten. Aan
wie je, vooral ook in moeilijke
omstandigheden, de nodige
steun hebt. Stel je voor, datje zo
iemand verliest, door verhui
zing of door de doodDan valt er
heel wat weg in je leven. Dan is
het net, of je je stuur hebt verlo
ren. Dan voel je je diep ongeluk
kig.
Zo zijn er mensen die God zijn
kwijtgeraakt.In Hem had je een
geweldige steun. Bij Hem vond
je gehoor. Maar God is voor hen
een vreemde geworden. Hij mag
er dan nog wel zijn, maar ze
merken niet smeer van Hem. Het
lijkt wel of Hij dood is. Waar is
Hij anders?
Vraag
Die vraag kwam indertijd ook
bij het volk Israél op, toen het in
Babel in ballingschap verkeer
de. Het was weggevoerd en
vreemden haddenhet voor het
zeggen. Van de vroegere heer
lijkheid was niets overgebleven
en de toekomst was zonder uit
zicht.
Hoe was dat nu mogelijk? Hoe
had God dit kunnen laten ge
beuren? Had Hij zijn volk in de
steek gelaten? Was Hij zijn be
loften vergeten? Of was Hij
tegen zijn tegenstanders niet
meer opgewassen? En had Hij
zich daarom onvindbaar ge
maakt.
Zo hebben de mensen gevraagd,
zich moe gevraagd. Velen heb
ben het vragen daarom maar
opgegeven, zich erbij neerge
legd.- Moedeloos. Met slappe
handen. Of opstandig. Met ge
balde vuisten
Gelijk
Enkelen waren er die bleven
vragen. Die op een antwoord
bleven hopen en naar een ant
woord uitzien
Die enkelen hebben gelijk ge
kregen. Hun vragen is niet on
beantwoord gebleven. Opeens
stond een profeet onder hen op
die goed nieuws voor hen had.
Zie,zei hijhier is uw God .Hij is
niet weg en niet dood. Hij mag
zich voor een ogenblik hebben
teruggetrokken, maar Hij is
niet voorgoed verdwenen. Hij
komt terug. En als Hij terug
komt, komt Hij niet als een
vreemde God, maar als de be
kende, als de reddende God.
Altijd
Zie, hier is uw God. Dat krijgen
we op het kerstfeest te zien. Hij
komt ons redden van de boze
machten. Hij komt niet even on
der ons logeren om dan weer
weg te gaan.
Niet maar even groeten en een
paar goede kerstdagen toewen
sen, nee. Hij komt tot ons om al
tijd en overal bij ons te zijn.
En zo leven wij in een wereld
waarin we niet alleen met
machten te maken hebben,
maar ook God bij ons mogen we
ten; waarin we ons gezegend
mogen weten met zijn liefde, die
07is vasthoudt en voorthelpt, in
alle omstandigheden.
W.H. WALVAART,
Leiderdorp.
LEIDEN-Herv.Gem.Hoogl.kerk lOds.
Wagenvoorde, 11.45 oec. studenten-
dienst, 6.30 kerstfeest met zondags
school, Marekerk 10 ds. Meijers, 5 prof
dr. Graafland Gouda, Maranathakerk 10
ds. Koolstra, Bethl. kerk 10 ds. Panne-
koek, Bevr. kerk 9 ds. Boogert, Vredes-
kerk 10 ds. Steenstra. Waalse kerk 10.30
ds. Ribs, Acad. Ziekenhuis 10 ds. Bre-
derveld, Diac. huis, 10.30 mevr. ds. Van
Everdingen Leiderdorp, jeugdkapel,
Vredeskerk 10 dienst, jeugdk. De Goede
Herder, Oude Vest 13,10.30 hr. Los, Me-
renwijk 10 ds. Hortensius, Geref. Kerk
Zuiderkerk 10 ds. Hofman, 5 ds. Sijtsma,
Petrakerk 10 hr. Van Loo Amsterdam, 5
ds. Versluys, Hazerswoude, Oude Vest
10 ds. Versluys. 5 ds. Koolstra, Mar. kerk
10 ds. Koolstra, 5 dr. Vlijm, Bevrijdings
kerk 10.30 ds. Sijtsma, 5 hr. Van Loo,
Groenhoven 10 dr. Vlijm, De Mirt 10 hr.
Wielinga, Mierennest 10 hr. v.d. Velden,
Merenwijk 10 ds. Hortensius, Petrakerk
10.30 dienst voor doven hr. Franken, Do
lerende Noodgemeente Groot Leiden
(Herengr. 70) 8.30 en 7 hr. Maaskant,
Ens., Geref. K. Vrijg. (Herengr. 70) 10 en
5 ds. Gootjes, Chr. Geref. Kerk
(Steensch. 9) 10 en 5 ds. Carlier, Geref.
Gem. (N. Rijn) 10 en 4.30 ds. Boogaard,
Geref Gem. in Ned. (Bethl. kerk
Driftstr.) 11.30 en 5.30, Evang. Luth.
Gem. (Hoogl. Kerkgr.) 10.15 kinder
kerstfeest, Remstr. Doopsgez. Gem.
(Pieterskerkstr.) 10.15 ds. Van Straten
Den Haag, Baptistengem. (O. Rijn 3) 10
ds. v. Mameren, Evang. Chr. Gemeen
schap (Middelstegr. 3) 10 hr. Dikkes,
Zendingswerk Middemachtsroep (Zoe-
terw. singel 21) 5 nam., Evangeliecen-
trum Zijlsingel 2, zo. 10 en di. 8 hr. Zijl
stra, Pinkstergem. (O. Rijn 3) 3 nam.. Le
ger des Heils (Hooigr.) 10 half 8 advents-
zangdienst in Vredeskerk Burggraven-
laan, m.m.v. muziekkorps Rotterdam-
Zuid, voorg. kap. Ruijsink, van 7.15 af
inleidende muziek, Nieuw Apost. Kerk
(H. Rijndijk 24) 9.30 en 4, woe. 8. Chris
tian Science (Steensch. 6) 10.30, Kerk
van J. Chr. van de Heil. der Laatste Da
gen (Steenschuur 6) 10.15, Oud Kath.
Kerk (Zoeterw. singel) 10 hoogmis. Vrij.
Kath. Kerk (Vreewijkstr.) 10.30 h. mis.
RK Kerken Haagweg zat. 7. zo. 9. 10.45,
12 en 6.30, Steenschuur zat. 7, zo. 10,
11.30, 6 en 7, Lammenschansweg zat. 7,
zo. 9, 10.30, 12 en 6, Haarlemmerstraat
zat. 7. zo. 9.10.30,12en 6 30. Rijndijk 281,
zat. 7, zo. 9.30 en 11.30, Boshuizerlaan zat.
7, zo. 9.30,11 en 12.15, Herensingel zat. 7.
zo. 8.30, 9.30 en 11.
ABBENES - Herv. Gem. 9.30 ds. v.
Bruggen Hillegom.
AARLANDERVEEN - Herv. Gem. 10
hr. Christ Leiden, 7 kand. Van der Steen
Waddinxveen, Geref. Kerk 10 ds. Van Es
Zwanenburg, 6.30 ds. Huizebosch Wou
brugge, Chr. Geref. Kerk 9.30 dienst, 3
ds. Roos Harderwijk, RK Kerk zat. 7. zo.
7.30 en 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv. Gem.
Adventskerk 10 ds. Hanemaayer, Kruis
kerk 10 ds. Fokkema, Opstandingskerk
10 ds. Bogers, 6.30 ds. Fokkema, Marana
thakerk 4.45 zang, 5 ds. Oliemans Dord
recht opendeurdienst, nabij 10 jeugdka
pel, Goede H. Kerk 9 ds. Hoogendijk, De
Bron 10.30 ds. Hoogendijk, 5 ds. Ver-
ploeg. Oudshoornseweg 10 ds. Oort,
Sionskerk 9.30 ds. Van der Velden
Reeuwijk, 6.30 ds. Verploeg, Geref. Kerk
10 ds. v. Harmeien, 5 zie Herv. Gem. Salv.
kerk 10 hr. Tenyenhuis, 6.30 ds. v. Har-
melen, G. Herderkerk 10.30 ds. De Rui
ter, 6.30 ds. Verheul HA, De Bron, 9 ds.
Verheul, 9.30 ds. Van der Ree, 6.30 ds.
Van der Ree, Geref. K. Vrijg. 8.45 en 6.30,
Geref. K. Vryg. Buiten Verband 9.30 hr.
Kleingeld, ds. Moggré Rijswijk, Chr. Ge
ref Kerk 9.30 dienst. 2.30 ds v.d. Ent
Katwijk, Oud Geref. Gem. 9.30 en 4, Bap
tistengem. 10 hr. De Vries, 6.30 ds. Koe
koek Noord (Sportlaan), Leger des Heils,
10 en 6.30 Corn, de Vlamingstr., Re-
monstr. Kring 4.30 ds. Bongartz, kerst-
gezinsdienst, Moluks Prot. Kerk 9.30 ds.
Tomasoa Woerden, Moluks Evang. Kerk
11 ds. Sitanala, Volle Evang. Gem. (geb.
Kindervreugd) 10 hr. v. Leeuwen, RK
Kerken Bonifaciuskerk zat. 7, zo. 8.30,10
en 11.30, Piuskerk zat. 7, zo. 9.10.30.11.45
en 5.30, De Bron zat. 6.30, zo. 9 en 11.
BENTHUIZEN - Herv. Gem. 9.30 en 6
ds. Den Dikken, Geref. Gem. 9.30 en 6
leesdienst.
BODEGRAVEN - Herv. Gem Dorps
kerk 10 ds. Den Hoed Sliedrecht, 6.30 ds.
Kalkman Amersfoort, Salvatorkerk 10
ds. Bronsgeest Nieuwkoop, 6.30 ds. De
Vreugd, Bethl. kerk 10 ds. Schroten
BOSKOOP - Herv. Gem. 9.30 en 6.30,
Geref Kerk 9.30 en 5 ds. Omta, De Stek
9.30 ds. Dijkstra, Chr. Geref. Kerk 9.30 en
4.30 ds. Geels, Haarlem, Geref. Gem. 9.30
en 6, Opwekkingsgem. (geb. Concordia)
9.30, Vergadering van Gelovigen
(Nieuwstr.) 9.30 en 5, RK Kerk zat. 7, zo.
8.45, 10 en 11.30, Ontmoetingskerk zat.
5.30,
10.30.
HAZERSWOUDE-Herv. Gem.: 9.30 ds.
Verboom Waddinxveen, 6.30 hr. Goed
hart Nieuwkoop. Geref. Kerk: 10 en 5 dr.
Wind Leiden. RK kerk: Michael zat. 7;
zond. 9; Bernardus zat. 7, zond. 10.30;
Ridderhof zo. 10.30; Haz.-dorp zat. 7.
zond. 8,10 en 11.30.
HILLEGOM - Herv. Gem.: 10 ds. Boon
stra, HA, 7 ds. v. Bruggen; Parkwijk 3 ds.
Boonstra, HA. Geref. Kerk: 10 en 5 ds. v.
Andel A'dam. Chr. Geref. Kerk: 10 en 5
ds. Slofstra Broek op Langedijk. RK
kerken: Martinus zat. 7, zond. 8 30, 10,
11.30 en 12.45; Jozefkerk zat. 7. zond.
8.30,10 en 11.30.
HOOGMADE - Herv. Gem. 10 ds. Be-
rgsma. R.K. kerk: zat. 7, zond. 8 en 10.30.
DE KAAG - Herv. Gem.: 10 ds. v. Santen
Sassenheim, 7 ds. Carstens. RK kerk:
zat. 7, zond. 8, 10 en 7.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Hexv.
Gem.: Dorpskerk 10 ds. Teygeler, 7 ds.
Gebraad jeugddienst; Ontmoetingskerk
10 ds. Gebraad, 6.30 ds. Teygeler. Geref.
Kerk: 9.30 ds. v. Halsema, 5 ds. De Vries.
RK kerk: zat. 7, zond. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE - Herv. Gem.: N.
Kerk 10 ds. Catsburg, 6 ds. De Vos; O.
Kerk 10 ds. Boer, 6 ds. Vroegindewey;
Ichtuskerk 10 hr. Vink, 5 ds. Hovius;
Pnièlkerk 9.30 ds. Vroegindewey, 6 ds.
Boer; Gr. van Pr.school 10 ds. v. d.
Broeck te Bodegraven; Overduin 2 ds.
Baas. Geref. Kerk: Vredeskerk 10 hr.
Schouten, 5 ds. v. Halsema; Triumfator-
kerk 10 ds. De Vries, 5 hr. Schouten. Ge
ref. Keerk Vrijgem. 10.15 dienst, 3.30 ds.
Hoff. Geref. K. Vrijg. Buiten Verband:
8.45 en 7 ds. Roukema. Chr. Geref. Kerk:
10 en 5 ds. Van den Ent. Volle-
Evangeliegemeente (Voorstr. 100): 9.45.
Soefi-beweging: wo. 8.30 nam.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem.: 10 ds. v. d. Linden, 7 ds. Van Niel
Rynsburg. Geref. Kerk: 10 en 7 ds.
Swiérts.
LEIDERDORP - Herv. Gem. en Geref.
Kerk: Dorpskerk 10 ds. Geursen; Hoofd-
straatkerk 10 mr. Reugebrink, 6.30 ds.
Geursen; Scheppingskerk 9 en 10.30 ds.
v. I/oenen, 5 ds. Huizebosch Woubrugge,
7.30 volkskerstzang mmv jongerenkoor
en combo de Menswording, burg v. d.
Have, pastoor Olsthoorn en ds. Meinesz.
Baptistengemeente (v. d. Valk Bou-
manweg): 10 ds. Koekkoek Alphen aan
den Rijn, 5 br. De Vries, 's morgens HA.
RK kerk: zat. 7. zond. 8.30, 10 en 11.30.
LEIMUIDEN - Herv. Gem.: 9.30 ds. De
Vree, 7 volkskerstzang in Het Spant. Ge
ref. Kerk: 9.30 ds. Oranje. Utrecht, 7
kerstzang in Het Spant. Rk kerk: zat. 7,
zond. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE - Herv. Gem.: grote kerk 10 ds.
v.d. Velden, 7 jeugddienst; Pauluskerk
10 hr. Hoffenaar Voorhout. Geref. Kerk:
10 ds. De Vries Scheveningen. Geref. K.
Vryg.: 10 en 5. Geref. K. Vrijg. Buiten
Verband: 10.45 en 5 ds. Schuurman,
tering, 7 ds. Arkeraats Zegveld. Geref.
Kerk: 10 en 7 kand. v. Helden Amster
dam. Rk kerk: zat. 7.30, zond. 7.30, 9 en
10.30.
NOORDWIJK - Herv. Gem.: Voorstraat
(Binnen) 10 ds. Keuning, 7 dr. Jansen;
Sole Mio 9 ds. Keuning; Hoofdstraat
(Zee) 10 kand. Da Costa O.geest, 5.30 ds.
Carstens De Kaag; De Rank 10 ds. Van
Eyk Gouda. 3.30 ds. Van Vliet Papend-
recht. Wo. 22 dec. 7 u. in Jeroenskerk
oec. zang- en muziekdienst. Geref. Kerk:
Hoofdstraat 10 drs. Verschoor te Leider
dorp, 5 ds. Elgersma; Vinkenlaan 9.30 ds.
Elgersma, 5 drs. Verschoor; stichtings-
kerk 11 ds. Elgersma; Noordwijkerhout
gemeensch. dienst. Rk kerken: Binnen
HA.Chr. Geref. Kerk: 10en4.30stud. v.d.
Boogert Apeldoorn. Geref. Gem.: 10 en 4
ds. Hakkenberg. Oud-Geref. Gem.: 9.30
en 3. Rk kerken: Agathakerk zat. 7, zond.
8.30 10 en 11.30; Poelhuys zat. 7, zond. 9
en 11.30; Mariakerk zat. 7, zond. 8.30,10,
11.30 en 5.30; Engelbew. zat. 7, zond. 7.30,
9.30, 11 en 5 45.
NIEUWKOOP - Herv. Gem.: 9.30 hr.
Goedhart, 6.30 ds. Van Itterzon, Gouda.
Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds. Nooteboom.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds. Roos
Harderwijk. Rk kerk: zat. 7, zond. 7.30,9.'
10.45 en 7.
NIEUWVEEN - Herv. Gem.: 9.30 ds.
Kaai, 6.30 kand. Van 't Kruis. Geref.
Kerk: 9.30 en 7 ds. De Wit Lisse. Rk kerk:
zat. 7, zond. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP - Herv. Gem. 9.30 dr.
Schram Abcoude, 7 ds. Vink, Katwijk,
jeugddienst. Geref. Kerk: 9.30 ds. Wijn
gaarden, 6.30 ds. Rang. Chr. Geref. Kerk:
9.30 en 3 kand. Rietveld. Rk kerk: zat. 7,
zond. 9.30 en 11.
NOORDEN - (Woerdense Verlaat):
Herv. Gem.: 9.30 ds. Lalleman Oude We
NOORDWIJKERHOUT - Herv. Gem.:'
hr. De Vries Vogelenzang, 4.30 kerstfeest
zondagsschool. Rk kerken: Jozefkerk
zat. 7. zond. 8,10, 11.30 en 6; Viktorkerk
zat. 7, zond. 8, 9.30, 11 en 6.
OEGSTGEEST - Herv. Gem Groene of
Wil-kerk 10.30 ds. Ter Linden en pater
Van Vliet, oec. dienst; Pauluskerk 10 ds.
Irik Utrecht; gem. centrum 10.30 ds. mr.
Mulder, Santpoort, 7 ds. Aalbers jeugd
dienst; Van Wijckerslooth 4.30 ds. Per-
dok. Geref. Kerk: 10 ds. Vegter; gem.
centrum 7, ds. Aalbers jeugddienst. Ge
ref Kerk Vrijg.: 10.15 ds. Hielding, 2.45
ds. Breen. Geref. K. Vrijg. Buiten Ver
band 8.45 ds. v.d. Berg, 4 ds. Comelisse.
R.K. kerk: WiUibrordkerk zat. 7,zond. 10
en 12; Bonaventurakapel zat. 6.30, zond.
9 en 11.
OUD-ADF.- Rk kerk: zat. 7, zond. 8.30en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gem.: 9.30 ds. De Vos, Katwijk aan
Zee. Geref. Kerk: 9.30 hr. Schoenmaker,
5 hr. Van der Land. Rk kerk: zat. 7, zond.
8. 9.30 en 11.
ROELOFARENDSVEEN - Rk kerken:
P. Banden, zat. 7, zond. 8, 9.30, 11 en
12.15; M. Presentatie zat. 7, zond. 8, 9.30
en 11.
RIJNSATERWOUDE-Herv. Gem.: 9.30
ds. Van Hoegee te Alphen, 7 ds. Kaai
Nieuwveen. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en
2.15 ds. Bouw Scheveningen, HA.
RIJNSBURG - Herv. Gemeente: grote
kerk 9.30 ds. v. Niel, 5 ds. Van den Bo-
gerd; Bethelkerk 9.30 ds. Damsma, 5 ds.
V. Niel. Geref. Kerk: Petrakerk 9.30 ds.
Van den Bogerd, 5 ds. Baayen; Imma-
nuelkerk 9.30 ds. Baayen, 5 ds. Damsma;
Mar. kerk 9.30 ds. Huisman, 5 ds. Huis
man. Geref. K. Vrijgemaakt: 10 en 5.15
ds. Blokland. Chr. Geref. Kerk: geen op
gave. Evang. Geref. Kerk: geen opgave.
Evang. Christengemeente (aula mavo):
10. Rk gemeenschap (aula tuinbouw
school): zat. 7, zond. 10.30.
RIJPWETERING - Rk kerk: zat. 7, zond.
7.30, 9 en 10.30.
SASSENHEIM - Herv. Gem.: 9 en 10 ds.
Bos Ter Heijde. 6.30 ds. De Vries Sche
veningen. Geref. Kerk: 10 prof. Berkou-
wer, Voorhout, 5 ds. Korenhoff, Heem
stede. Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds. Rebel.
Ned. Prot. Baond: 4.30 hr. Blaauw, Lei
den. Rk kerk: zat. 7, zond. 8, 9.30 en 11.
TER AAR - herv. Gem.: 10 ds. Mostert,
6.30 ds. Lindenburg. Geref. Kerk: 10 hr.
Wallinga, 6.30 hr. Schoenmaker Oude
Wetering. Rk kerk: Langeraar zat. 7,
zond. 8. 9.30, 11 en 12.15; Ter Aar dorp
zond. 9 en 12.
VALKENBURG - Herv. Gem.: 10 ds.
Rooze, 6.30 ds. Overgauw. Geref. Kerk:
9.30 ds. Overgauw, 6.30 ds. Rooze. Geref.
K. vryg.; 9 30 en 5.15 ds. Hoff.
VOORHOUT - Herv. Gem.: 10 ds. Bro
kerhof. RK kerk: zat. 7, zond. 9,10.30 en
11.45.
VOORSCHOTEN - Herv. Gem.; dorps
kerk 10 ds. Lentz, 5 zondags
school-kerstfeest; Hulp en Heil 10 ds.
Meijering; aula NH 9.30 ds. v. d. Schoot;
clubgebouw Molenlaan 10 jongeren-
dienst. Geref Kerk: 10 ds. Meynen Den
Haag, 5 ds. Van der Schoot (herv aula
NH $.30 ds. v. d. Schoot. Geref. K. Vrij
gemaakt 10.15 en 4.30 ds. Boxman, Ede.
RK kerken: M. Godskerk zat. 7, zond. 8.
10 en 11.30; Laurentiuskerk zat. 7, zond.
8.30, 10 30 en 12; aula NH 11.
WADDINXVEEN - Herv. Gem.: Brug-
kerk 9.30 kand. v. d. Valk, Gouda. 6.30 ds.
Kooien IJsselstein Hoeksteen 9.30 ds.
Van den Heuvel, 6.30 ds. Ingberg,
Moordrecht; Bethelkerk 9.30 ds. Fieren.
Ede, 5 ds. v. d. Heuvel; Immanuelkerk
9.30 ds. Diepersloot Rotterdam, 5 ds.
Flink. Geref. Kerk: Kruiskerk 10 ds.
Koekkoek, 5 dr. v. Oeveren Rijnsburg;
Ontmoetingskerk 10 dr. v. Oeveren, 5 ds.
Koekkoek. Oud-Geref. Gemeente: 10 en
6.30. Chr. Afgescheiden Gemeente 9.30
en 5 ds. Verloop. Volle-
Evangeliegemeente (Lindengaarde 17a);
9.30 hr. Van der Heyden.
Remonstr. Gemeente: 10 ds. Duinker
Rotterdam. RK kerk: Ontmoetingskerk
zat. 7, zond. 8.30, 11.45 en 6.30; Viktor
kerk zat. 7. zond. 10.
WARMOND - Herv. Gemeente: 10 ds.
Den Tonkelaar. RK kerk: zat. 7. zond.
8.30, 10 en 11.30.
WASSENAAR - Herv. Gemeente:
Dorpskerk 10 dr. Frederikse, HA, 7 ds.
Blenk Woubrugge, HA; Kievietkerk 10
ds. Wiersma; Messiaskerk 10 ds. Van
Zanten, HA; Dorpscentrum 9.30 ds. de
Raad Stolwijk. Geref. Kerk: 10 en 5 ds.
Van der Meulen; Zuid 10 ds. Heinen
Utrecht, 5 ds. Landheer Zoetermeer.
Ned. Prot. Bond: 10.30 ds. Werner.
WOUBRUGGE - Herv. Gem.: 9.30 ds.
Blenk, 6.30 ds. Boogert Leiden. Geref.
Kerk: 9.30 ds. Huizebosch, 6.30 ds. Vree
Alphen. Ned. Prot. Bond: 10.30 ds. Wer
ner. RK kerk: zat. 7, zond. 10.
ZEVENHOVEN-Herv. Gemeente: 9.30
ds. Nicolai. Geref. Kerk: 9.30 ds. 't Hart
Bodegraven, 7 ds. De Ruiter Alphen. RK
kerk: zat. 7, zond. 9 en 10.45.
ZOETERWOUDE-Herv. Gem.: 10 pater
Weem. Van maandag tot en met donder
dag 7.30 nam. getydedienst. RK kerk:
Janskerk zat. 7.30, zond. 9.30; Chr. Die-
naarkerk zat. 7, zond. 10 en 11.30: Rijn
dijk Meerburg zat. 7, zond. 10, 12 en 6.
ZWAMMERDAM - Herv. Gem.: 10 ds.
Lindenburg Ter Aar, 6.30 ds. Mostert.
Geref. Kerk: 10 ds. Boer Zoetermeer,
6.30 hr. Brouwer Katwijk aan Zee.
(De kerkdienstopgaven voor de kerst
moeten uiterlijk woensdagmorgen 9
uur in ons bezit zijn, willen ze In de lijst
die wij vrijdagavond publiceren kun
nen worden opgenomen- red. LD-AD).
