Vara's Ben
Eikerbout:
een man
die weet
waarover
hij praat
mmtm
Tekst
van Paul
Wolfswinkel
*!f:S
Een VARA-collega omschrijft Ben Eikerbout als "een
man, die weet waarover hij praat". Over zichzelf
zegt-ie: "Ik weet dat; ik praat veel. Ja, ik probeer
altijd twee liter in een èèn-literfles te stoppen en ik
weet al jaren dat dat niet kan. Maar ik doe het toch
maar telkens. Je hebt alles toch wel kunnen bijhou
den?".
Hij is 36 en sinds april van dit jaar adjunct-hoofd
televisie. Wat bracht hem op deze post? Hoe goed, in
VARA-ogen heeft hij al die jaren gewerkt? Wat deed
hij?
Na drieëneenhalf jaar politieke wetenschappen te
hebben gestudeerd in Amsterdam, ging hij in de
journalistiek. Dat was 1964. Maar voordat die jour
nalistieke werkzaamheden konden beginnen, was
hij eerst een half jaar assistent van de sectieleiding
televisie. Daarna ging hij naar Achter het Nieuws,
de actualiteitenrubriek. Hij heeft het zelf over
"Jongste bediende", maar ja, je moet ergens begin
nen. Op die manier kon hij zich een positie verwer
ven binnen de actualiteitenrubriek.
Wel, de rest is bekend. Het ging gestaag omhoog met
hem. Zeer bekend zijn de reportages over Biafra, het
Midden-Oosten en de allereerste vliegtuigkaping in
1970. Vooral die laatste uitzending ging "coast to
coast" in de Verenigde Staten over de tv.
Zijn programmatische zwanenzang was de serie ge
sprekken met Golda Meir. In 1971 werd hij
adjunct-chef van AhN, zoals de afkorting luidt. Er
werd minder gereisd, er werd meer gepland.
April 1976, Eikerbout wordt adjunct-hoofd tv, naast
Piet te Nuyl.
Het is een paar maanden later en Eikerbout stemt toe
in het eerste interview na zijn promotie. Hij laat
weten nu iets meer te kunnen vertellen over zijn
taak, over het werk bij de momenteel zeer snel
rozen- en ledenkwekende VARA.
HILVERSUM - "Koos Postema
werd in 1975 adjunct. Wat ik
dus nu ben. Na een paar maan
den diende Rotterdam zich aan
en vertrok hij. Ik geloof dat hij
vertrok als uitvloeisel van de
herstructurering bij de VARA.
Al die publiciteit. Ik heb altijd
gezegd dat we geen crisis om de
identiteit hadden, maar een
cr§is rond het gezag. Het zat in
de organisatie. Natuurlijk, er
waren verschillen van aanpak
bij dezelfde uitgangspunten.
En die verschillen zijn vanzelf
sprekend overbrugbaar".
"Koos was eigenlijk geen adjunct
in de betekenis zoals ik het ben.
Zijn vertrek versnelde de hele
evaluatie. Hij had meer een ho
rizontale functie in de kern
groep en stond niet in een ver
ticale lijn naar de mensen toe.
Ik geloof ook dat dat hem be
lemmerde, hoor. Ikzelf kan veel
beter verticaal dan horizontaal
functioneren".
"Je zou kunnen zeggen dat er nu,
bij ons, een meer hiërarchische
lijn is. Ja, ik weet het, er is altijd
over me geschreven dat ik am
bitieus was in de negatieve zin
van het woord. Ik draag graag
een verantwoordelijkheid en ik
neem graag besluiten. De din
gen, die er dan verteld worden,
heb ik altijd zelf versterkt, door
er afstand van te nemen. Het is
een soort spel: "Jij bent
rechts", zeggen ze dan. "O.K.,
ik ben rechts" is mijn reactie
Maar hoe rechts ben je dan?
"Links, ik ben links. Ik streef
ernaar om tot harmonieuze op
lossingen te komen. Ik wil we
ten waar de raakvlakken zijn.
Ik wil weten waar de conflicten
liggen, om te zien, waar we de
oplossing moeten gaan zoeken.
Het is niet een "mantel der lief
de" waarmee ik werk".
'Buiten de VARA geniet alles van
de VARA meer belangstelling
dan erbinnen. Dat is zeker.
Daar ben ik ook erg blij om,
maar het is tevens wat hinder-
IW.
Ambitie
Wéér over AhN: "Ik heb nooit de
ambitie gehad om de eindre
dacteur van dat programme te
worden. Journalistiek kijk ik
sympathiek tegen Hans Jacobs
op. Op een aantal punten vul
den we elkaar aan. Hij was een
soort "meester" voor me. Ja
cobs is intelligent en in journa
listiek oogpunt behoort hij tot
de besten in Nederland. Een
houterig man? Ach, dat ligt aan
zijn performance. Over ieder
een zeggen ze wel wat. Over mij
dat ik zo "hard" bij een verga
dering zit".
"De naam van een functie is voor
mij nooit van belang geweest.
Weet je wat ik wil? Ik wil in
vloed uitoefenen op het
VARA-beleid. Zolang ik voedde
dat mijn inbreng van belang
was, was dat voldoende voor
"En ik vind het leuk".
"Toch ben ik weggegaan bij AhN.
Ik wilde meer leiding. Ja, jaja,
ambitieus. In stond niet achter
aan met kritiek. En het gevolg
is geweest dat, als de mogelijk
heid zich voordoet,je de leiding
pakt. Ik heb uitgesproken me
ningen over die VARA-teevee.
Bij de programmatische opvat
tingen sta ik heus niet aan de
kant. En kan ik het in deze posi
tie, vroeg ik me af. "Graag",
dacht ik.
'Uitermate kritische mensen, die
ook zo'n neiging hebben, nou,
met die mensen werk ik het
prettigste. En als je het niet
leuk vindt, moet je het niet
doen. Dan kan je het trouwens
ook niet. Ik houd ervan om
dingen te regelen. En dan mo
gen ze me rechts noemen: ik
vind dat onzin".
Niet splitsen
De functie van Eikerbout is niet
los te zien van die van Te Nuyl
"We hebben niet gemeend te
moeten beginnen met het split
sen van terreinen. Dat hebben
we duidelijk tegen elkaar ge
zegd. In hel begin hebben we
zoveel mogelijk met elkaar sa
mengewerkt. Op die manier
was ik in staat om alles te kun
nen overzien. Hè, en in die zin is
er natuurlijk moeilijk over te
praten: wie er wat precies aan
het doen is. In de praktijk bete
kent het voor ons een groot deel
de probleembeheersing binnen
de VARA. Ik zorg voor een
coördinerend verloop van de
diverse groepsbesprekingen.
Verder betekent het dater veel
personele dingen bij komen
kijken".
"Ik ben op die manier meer in
staat aandacht te besteden aan
werkprobleempjes en daarover
ook te praten".
"Ik ben wel met iets bezig, waar
van mijn vrouw zegt, dat het me
binnen niet al te lange tijd in
het ziekenhuis zal brengen. Ik
ben een slaaf van mijn agenda,
zegt ze. Natuurlijk, ik ben de
hele tijd bezig. Weet je, ik zal
het je zeggen: ik wil me eigen
lijk overal mee bemoeien. Wat
mij betreft zijn er nooit dingen
die besproken worden over de
hoofden van de mensen heen.
En dat gebeurt ook niet".
"De krant lezen, dat probeer ik
weer te doen. Ik ben er ook erg
hard mee bezig dat te herstel
len. Een stukje zelforganisatie
is, geloof ik, best op zijn plaats.
Maar ja, de VARA is geen pro
bleemloos bedrijf. De VARA is
geen lopende band
Democratisering
Leuk onderwerp: de overdemo-
cratisering. Eikerbout trekt aan
een wilde Havanna en zegt:
"Nee, nee. Er is helemaal geen
sprake van over-
democratisering bij de VARA.
Democratie heeft helemaal
geen ongunstige betekenis,
vind ik. De verantwoordelijk
heden liggen duidelijk op ta
fel". En tien jaar terug? Zou
de aanpak van de problemen
toen niet rustiger zijn ge
speeld?
"Dat weet ik niet. De dingen lopen
door elkaar heen. De program
mamakers hebben teveel met de
organisatorische zaken, de be
leidszaken te maken. Kijk, er
gebeurt hier elke dag iets
"Er bestaat tegenwoordig de nei
ging om erg lang over zaken te
praten. Dat kan zinvol zijn; het
kan net zo goed verloren tijd
zijn. Je kunt er iets aan doen op
de manier waarop je een ge
sprek voert".
"Ik ben van mening dat de
mensen hun verantwoorde
lijkheden'moeten pakken, op
het moment dat ze die kunnen
pakken. Verantwoordelijkheid
is geen schande, zeg ik altijd. Je
hebt van die mensen, die zeg
gen, dat verantwoordelijkheid
iets verdachts is. Maar een ver
antwoordelijkheid moet toch
naar iets leiden? Net zoals in
het parlement. Daar kennen de
mensen ook verantwoordelijk
heid. Zo vind ik dus dat onze
verenigingsraad een goed sys
teem is".
"Ik wil weten of er vertrouwen is,
en daarom ben ik altijd bereid
mijn positie ter discussie te
stellen. De programmamakers
zitten met HUN eigen pro
gramma; ik zit er met een hele
boel meer. Logisch, dat er dan
iemand denkt: het is mijn pro
gramma", maar er moet er één
zijn, wanneer hij een bepaalde
beslissing neemt. Bij ons kun
nen ze in beroep gaan tegen be
paalde besluiten. Als er goede
argumenten zijn, die een be
roep duidelijk maken, nou, dan
kan er geen bezwaar tegen
worden aangetekend. Je moet,
en dat doe ik, elk besluit serieus
Matrastongen
De „ruzie" bij de VARA is over.
Boze matrastongen beweren
dat het is overgeslagen naar
andere omroepverenigingen
die per definitie bekend staan
als "kalm", "braaf' en "niet
bang voor ledenverlies"Dat
soort opmerkingen heeft beslist
een grond van waarheid. Maar
er heerst een stevig geconser
veerde waas van geheimnis om
die omroepen. Een ballon om
doorheen te prikken kom je heel
moeilijk tegen.
Maar bij de VARA is het voorbij.
Of niet? Eikerbout produceert
een brede glimlach en zegt dui
delijk en zeer overtuigd: "Op
een bepaald moment is er een
vermoeidheid ontstaan. Zowel
leiding als personeel zijn door
schade en schande wijzer ge
worden. Je zou het ook wat
duidelijker kunnen stellen, er
waren teveel ruzies en conflic
ten; we hebben veel met elkaar
geluld."
"Nou, en die situaties zijn er niet
meer. De sfeer is nu stukken en
stukken beter".
- Maar het rapport van de com
missie van goede diensten, dat
een paar maanden geleden de
functie van voorzitter Kloos in
de openbaarheid bracht. Wat
daarover?
'Nee, nee, dat betrof een aantal
aanbevelingen Kloos kreeg,
onbedoeld, te veel macht aan
zich, om het zo maar eens te
zeggen. Macht die niet was te
voorzien. Op dit moment, tij
dens dit interview, zeg ik mijn
zegje niet. Dat is niet de bedoe
ling. Later, te zijner tijd, kun je
me horen. De ondernemings
raad moet bij uitstek het orgaan
zijn van het personeel van de
VARA, niet de krant".
'We hebben voorop gelopen; we
waren verdomde snel bij de
VARA met een medezeggen
schapscommissie. Er was bij
ons veel ruimte om tot conflic
ten te komen. Daar hadden we
ruim de kans voorEr heer
sten bij ons veel meer toestan
den dan bij autoritaire bedrij-
'Met andere omroepen hebben
we daarover nooit contact ge
had. We waren gewoon veel te
veel met onszelf bezig. Je moet
niet vergeten dat het hier ook
een onderbezet bedrijf was. Jan
de Troye was weg. Rengelink
was weg. Kloos had teveel ta
ken gekregen. Het bedrijf was
gewoon niet in reguliere banen
te leiden. We zijn nu, en dat is
een weerspiegeling van het be
drijfsleven, aan het herstructu
reren".
Toch aanspreken
En dan toch nog iets over de
VARA-televisie. Het was trou
wens helemaal niet erg dat Ei
kerbout veel meldt over interne
zaken.
- Vertrossing, kwaliteit. Reageer
"Vroeger, hé, vroeger was de
VARA gewoon kwaliteit. Alle
goeie artiesten zaten bij de
VARA. En ik geloof heel sterk,
dat we die kant weer opgaan.
Dat willen we natuurlijk ook.
Kijk maan Sonja Barend,
Brugsma (ja, geen artiest, maar
wel een topjournalist). En ver
trossing: wat is dat nou? Dat is
amusement dat makkelijk aan
slaat. Dat is het. Maar het is niet
wat wij constant willen. We
hebben al jarenlang niet zo'n
makkelijk programma's die
tóch aanspreken: "Koning
Klant", "De Ombudsman",
"Hoe bestaat het", "De Senio
renshow". Daar is allemaal
over gedacht; er is creatief over
gedacht. Bij de verkiezing voor
de Nipkov-schijf zat het hele
VARA-pakket er zowat bij.
Nou, dat betekent wel iets."
- En André van Duin?
"Van Duin? Als die jongen mor
gen bij mij op de deur klopt, is
hij de eerste die op een stoel zit.
Natuurlijk. Alleen zou hij bij
ons een andere begeleiding
krijgen. Ik vindt het een prima
artiest".
- Sonja?
"Sonja is zaterdagavond
amusement. Haar nieuwe pro
gramma bij ons, dat wordt
goed. Bekende Nederlanders,
die zelf mee mogen samenstel
len".
- Hoe krijgen jullie je leden? Al
leen door het programma dat
wordt uitgezonden?
"Mede natuurlijk. Over het alge
meen zijn de waardering en de
kijkdichtheid goed. Een pro
gramma als "Haagsche Krin
gen" zal heus geen miljoenen
mensen trekken".
"Ik geloof dat de VARA best
amusement mag brengen dat
geen boodschap heeft. Maar
het moet wel kwaliteit hebben.
In bepaald opzicht willen we
voorop lopen en willen we hoog
gekwalificeerd amusement
brengen. Dus: Freek en Bram,
De Engel van Amsterdam en
dat geeft wel eens risico's".
Taboes
'Je begrijpt dat we over het al
gemeen niet de makkelijkste
weg aan het kiezen zijn. We
hebben veel voor de kijkers ge
daan en doen nog steeds veel
dingen voor ze. Voor een groot
deel hebben we een aantal ta
boes doorbroken. Ik noem de
specials maar over de onge
huwde moeders, de homo-
sexualiteit, de abortus en ga zo
maar door. Daarom werk ik
graag bij de VARA. Je bent van
betekenis. Je hebt het idee dat
je op het maatschappelijke vlak
meer doet dan een ander. En
het is jammer dat het ledental
aan het teruglopen was. Dat
had allerlei factoren, die zeer
zeker ook met de binnenlandse
politiek te maken hebben".
"Welke factoren? Ja, wist ik het
maar, wist ik het maar. Dan was
de oplossing zoveel gemakke
lijker".
De presentatie moet aantrekke
lijk gebeuren, vind ik. Zonder
dat de kwaliteit eronder lijdt.
Geef de mensen wat ze willen,
maar zorg dat ze toch het be
lang inzien van wat ze te zien
krijgen. We willen voorop lo
pen, maar niet zover dat de
mensen onze hand niet meer
kunnen vasthouden"
.Zijn Spa is op. De anderhalf uur,
die ruim twee uur bleken te
zijn, gingen rap voorbij. Zijn
kamer ademt een sfeer uit van
de manager, die het helemaal
gemaakt heeft.
Er zijn nog een kleine dertig jaar
te gaan voor het pensioen in
aantocht is. er moet nog veel
geregeld worden bij de VARA.
De gedachte dat Ben Eikerbout
er aan te pas komt, is gerecht
vaardigd, zonder koffiedikkij-
kerij te bedrijven.
"Ik sta niet terzijde", zei hij.
En: "Als je het niet leuk vindt,
moet je het zeker niet doen".
Nee, logisch.
