Rusland, voor,
tijdens en na
de revolutie
t t
T
i
-
7
w
f
Unieke verzameling foto's
ZATERDAG 6 NOVEMBER 1976
EXTRA
I
1
Dwangarbeid in Siberië. Om te
voorkomen dat de banneling er
vandoor ging werd hij aan zijn
kruiwagen geketend.
s* iy éciïf
Lening in rolstoel (rechts). Deze
unieke foto werd gemaakt door
de zuster van Lenin, Maria.
De juli-demonstratie in 1917
(links). Paniek op het plein voor
de openbare bibliotheek in Pe
tersburg. Demonstranten rennen
weg. Er blijven er ook liggen. Do
delijk getroffen door geweerscho-
Ik krijg een heel apart gevoel van
binnen als een uitgeverij tnet veel
bombarie konde doet van het feit
"bij toeval op een manuscript" of
een "verzameling unieke foto's"
te zijn gestoten. Bij mij gaat dan
het rode lampje branden. Zoals
dat lichtje bijvoorbeeld ook aan
floept bij de mededeling van een
platenmaatschappij dat bij een
ver familielid van een reeds lang
overleden zanger gave bandop
namen boven water zijn geko
men met daarop voldoende ma
teriaal om er tien langspeelplaten
mee te vullen.
Maar goed, bij de Amsterdamse
uitgeversmaatschappij Contact
schijnt het mirakel toch te zijn
geschied. Daaï viel, tijdens de
jaarlijkse grote schoonmaak in de
kluis, het oog op een "zwarte,
sombere map", met lintjes dicht
gemaakt, bevattende honderden
foto's van Rusland van vóór, tij
dens en na de revolutie, zeg maar
de periode tussen 1852 en 1932.
De zwarte map, zo is uit een re
constructie gebleken, heeft
waarschijnlijk sinds 1932 in de
archiefkluis gelegen. Hoe hij daar
is gekomen weet niemand ("de
man die het zou kunnen weten is
overleden") en niemand begrijpt
ook waarom tussen 1932 en die
gedenkwaardige schoonmaak-
dag in 1975 geen kip op de ge
dachte is gekomen de map eens
nader te bekijken.
Enig houvast omtrent de herkomst
van de foto's en de bijgevoegde
vellen verklarende tekst heeft
men aan een in de zwarte map
aangetroffen mededeling in het
Duits dat de in totaal 450 foto's
werden vergaard door Sandor
Marai, Lazlo Dormani en Albert
Kner (waarschijnlijk Hongaren)
en bestemd waren voor de uitge
verij Pantheon. Het is mogelijk
dat de drie Hongaren het fotoma
teriaal destijds hebben aangebo
den aan Pantheon en, toen het
daar niet verkoopbaar bleek,
doorgespeeld naar Contact. Die
heeft er toen ook niets mee ge
daan maar het wel om de een of
Curieus
Het is zo goed als zeker dat de in
houd van de in 1975 ontdekte
map in de beginjaren dertig nau
welijks het publiceren waard
was. De willekeurig samenges
telde collectie bevat een paar
Pjotr baron Wrangel, een onbe
duidend militair leider. Maar
toch op verzoek van de uitgever
toch in het fotoboek opgenomen
"omdat hij er zo stoer uitziet".
honderd voor die tijd incourante
foto's, door de drie Hongaren los
gepeuterd bij een stel persbu
reaus. Maar er zijn inmiddels
veertig jaar verstreken en nu lig
gen de kaarten anders. De aan
vankelijk weinig opwindende
verzameling is opeens curieus
geworden.
Rusland-kenner Karei van het
Reve heeft voor de uitgeverij de
foto's en de begeleidende teksten
bestudeerd.
Wat betreft de meeste foto's; die
zijn toch niet zo uniek als de uit
gever ons wil doen geloven. Of ze
komen al voor in boeken uit het
begin van deze eeuw of ze staan in
ieder geïllustreerd boek over
Rusland. Een typisch voorbeeld
daarvan is de foto van de julide-
monstratie in 1917, die vooraf
ging aan de staatsgreep van Le
nin. Daarop valt te zien hoe op het
plein voor de openbare biblio
theek in Petersburg honderden
demonstranten in paniek weg
vluchten als er op hen geschoten
wordt.
Een veel gepubliceerde foto. Maar
daar staat weer een aantal zeld
zame plaatjes tegenover. Bij
voorbeeld die van de invalide
Lenin in een rolstoel. Slechts één
keer eerder hebben de Russen
die foto "vrijgegeven". Dat was in
1970 toen er een fotoboek op de
markt verscheen met daarin alle
foto's die ooit van hem zijn ge
maakt. Toen kon men er niet on
deruit om ook van de "andere
Lenin" een foto op te nemen, al
zal men dat met tegenzin hebben
gedaan. De foto werd overigens
gemaakt door Lenin's zuster Ma-
Bizar
Lenin stierf op 21 januari 1924. Zijn
gebalsemde lijk werd een paar
dagen later overgebracht naar het
houten mausoleum op het Rode
Plein, dat later door een marme
ren werd vervangen. Over dit
U 1
mausoleum doet een bizar ver
haal de ronde dat zich een paar
jaar geleden zou hebben afge
speeld. In die tijd zou een con
cours zijn gehouden om een ac
teur te vinden die de hoofdrol
kon spelen in een film over Le
nin. Grote gelijkenis met Lenin
was belangrijk. De uiteindelijke
winnaar werd uitgenodigd naar
Moskou te komen en verdween
spoorloos. Het mausoleum, dat
enige weken gesloten was ge
weest, werd weer geopend en
Lenin zag er opeens aanmerke
lijk frisser uit, zo wil het verhaal.
Wat valt er zo al meer in dit foto
boek over Rusland te "bespie
den"? De rode draad zijh uitér-
aard de foto's van massademon
straties, oorlogshandelingen,
partijbonzen vroeger en nu, de
tsarenfamilie en de energiek
ploeterende arbeidersklasse
waarvan de foto van een glimla
chend boerenmeisje op een akker
stoer manoeuvrerend met een
tractor wel het meest de sowjet-
propaganda van omstreeks 1930
verwoord.
Veel foto's ook over de bittere ar
moede in de Sowjet-Unie, di
kwijlsals gevolg van misoogsten.
De ste was in 1921. Stromen
hongvïgen trokken toen riaar de
steden, waar ook niets te eten
was. De Russische regering deed
toen of er niets aan de hand was
maar dankzij een oproep voor
hulp tot het buitenland van onder
andere de schrijver Maxim Gorki
stuurde Amerika voor vijftig mil
joen dollar aan voedsel en medi
camenten naar Rusland. Dat was
de laatste keer dat het Sowjet-
béwind toegaf dat er hongers
nood heerste en buitenlandse
hulp aanvaardde. Van de hon
gersnoden van 1931 en 1947 is
nooit officieel gewag gemaakt.
Siberië
Wie Rusland zegt, zegt ook Siberië.
Tien van de 450 foto's gaan over
Siberië, dat altijd "gastvrijheid"
heeft verschaft aan politieke bal
lingen. Westerlingen plegen bij
het woord Siberië altijd te den
ken aan een intens uitgestrekte
en steenkoude openlucht
gevangenis waar de meest hal-
starrigen tot inkeer komen, maar
toch is Siberië ook een land om te
wonen en te werken, al laten de
foto's de andere kant van de me
daille zien. Gespierde beulen die
glunderend lijfstraffen uitdelen,
zwoegende gevangenen die met
stalen kettingen aan hun kruiwa
gens zijn verankerd.
i Sowjet-propaganda van rond
1930. Ploeteren met een glim lach.
En dan een foto van een groep
mannen die flierefluitend op weg
lijkt naar een voetbalwedstrijd.
Uit het bijschrift van Karei van
het Reve blijken het bannelingen
te zijn die geen geld hadden voor
een spoorkaartje naar Siberië.
Dus moesten ze maar gaan lopen.
"Een heel eind, ook voor de sol
daten van het konvooi. Voor wie
het kon volhouden moet het een
unieke wandeling zijn geweest,
zij het door een landschap dat
weinig afwisseling bood", zo
schrijft Van het Reve.
Bijna alle foto's uit de zwarte map
zijn in het boek opgenomen om
de oorspronkelijke verzameling
zoveel mogelijk in tact te houden.
Er ontbreken er vijf. Het zijn de
portretten van Balkandiploma
ten die door Van het Reve reso
luut ter zijde zijn geschoven
"omdat hun gezichten er zelfs na
vijftig jaar nog niet in geslaagd
zijn interessant te worden".
Hoofdbrekens
Het maken van de verklarende
tekst heeft Van het Reve iiogal
wat hoofdbrekens bezorgd. De
teksten die hij in de map aantrof
bleken in een aantal gevallen
"grove onjuistheden" te bevat
ten. De kroon spande wel de tekst
bij een foto waarop een in lompen
gehulde bejaarde man over een
voetpad sloft, steunend op een
stevige stok. Volgens de Honga
ren zou dat de Russische schrij
ver Tolstoj (o.a. "Oorlog en Vre
de", "Anna Karenina", "Kinds
heid, jeugd en jongelingsjaren")
zijn, op klaarlichte dag gefotogra
feerd terwijl hij vlucht van zijn
landgoed Jasnaja Poljana.
Van het Reve heeft die tekst ontze
nuwd. "Toen Tolstoj op 28 no
vember 1910 Jasnaja Poljana ver
liet, 's morgens om een uur of vijf,
was het aardedonker. Hij wilde
zijn vlucht voor zijn vrouw zo
lang mogelijk verborgen houden
en vertrok in alle stilte naar het
naastbijzijnde spoorwegstation.
Er is nog een reden waarom de
man op de foto nooit Tolstoj kan
zijn; hij kleedde zich in zijn latere
jaren' wel als een man uit het volk,
maar zijn vrouw zorgde ervoor
dat de kleding van haar man van
uitstekende kwaliteit was. Zij zou
hem nooit in zo'n armoedige jas
hebben laten lopen. Bovendien
lijkt de man niet op Tolstoj, dat
wil zeggen hij lijkt wel op hem,
maar hij is het niet," aldus Van
het Reve.
t Tolstoj op zijn vlucht uit Jasnaja
Poljana. althans zo beweren de
drie Hongaren. Karei van het
Reve ziet dat anders. "Hij lijkt er
wel op, maar het is 'm niet."
Hongersnood in Rusland anno
1921. Oorzaak: misoogsten. Vol
gens de regering was er niets aan
de hand. Er kwam toch Ameri
kaanse hulp. Voor 50 miljoen
gulden aan medicamenten en
voedsel.
