'Bethlehem'
hof wordt
opgeknapt
Kostbare Leidse bezitting: 35 hofjes
Meermansburg
grootste hofje
van Leiden met
dertig panden
Indeling van vele hofjeswoningen totaal verouderd
Bram van
Leeuwen
ZATERDAG 6 NOVEMBER 1976
EXTRA
LEIDEN - Leiden telt op dit
ogenblik 35 hofjes. Daaron
der zijn grote en kleinere,
fraaie en minder fraaie, en
de één is harder toe aan res
tauratie dan de ander. De
toestand waarin een groot
aantal hofjes verkeert, is be
droevend.
Onderhoud is gezien de hoge kos
ten maar mondjesmaat mogelijk en
de indeling van de hofjeswoning is
totaal verouderd. Voorzieningen
als water, gas en elektriciteit zijn
dikwijls ontoereikend en een aantal
is brandgevaarlijk.
Lichtpunten
Uit die opsomming zou gemakke
lijk geconcludeerd kunnen wor
den, dat er slechts in mineurstem
ming over de Leidse hofjes gespro
ken kan worden. Dat is niet hele
maal waar, want er zijn ook enkele
lichtpunten Toekomstperspectie
ven in de vorm van restauratie
plannen, die binnenkort in uitvoer
ing zullen komen en zullen bijdra
gen tot een herstel en een verbete
ring van het woongenot in een aan
tal Leidse hofjes.
De dienst Gemeentewerken heeft
onlangs een inventarisatie gemaakt
van de hofjessituatie in Leiden.
Daarbij is onder meer gebleken dat
verscheidene hofjeswoningen in
Leiden niet meer aan bejaarden
verhuurd worden, maar overge
dragen zijn aan de Stichting Stu
dentenhuisvesting, die er, zoals de
naam al zegt, studenten in huisvest.
Het gaat om een zestal hofjes met in
totaal 83 woningen. De hofjes zijn
het Francois Houtijnshofje (9), het
Jan de Laterehofje (20), het Jean
Michelshof (12), het Pieter Lori-
danshof (12), het Sint Salvatorhof
(15) en het Van Assendelfthof (15).
Sinds een vorige inventarisatie (in
1958) zijn er ook twee hofjes ver
dwenen. Het Woudendorphof, dat
aan de Vrouwenkerkkoorsteeg lag
werd gesloopt, en het Elisabeth
Gasthuishof aan de Caeciliastraat,
wordt na een restauratie in de jaren
'68—*71 gebruikt als verpleeghuis.
Dan is er nog het Klein Sionshof
aan de Lange Schoolsteeg, die oor
spronkelijk vijf woningen had,
maar op het ogenblik door één
echtpaar wordt bewoond.
Telt men dat laatste hofje mee, dan
zijn er in Leiden nog 28 hofjes met
in totaal 390 woninkjes die be
schikbaar kunnen blijven voor het
huisvesten van de bejaarden. Een
uitgangspunt dat het college van B
en W heeft ingenomen in een eerder
dit jaar gepubliceerde nota over het
volkshuisvestingsbeleid in de ko
mendejaren. Het aantal woningen
dat na restauratie beschikbaar
komt is ongetwijfeld lager dan de
380 die nu geteld zijn, omdat een
aantal huisjes zo klein is, dat ze ver
heeld (dat wil zeggen samenge
voegd) moeten worden om een leef
bare ruimte te krijgen, volgens mo
derne maatstaven.
Voor de 28 "bejaardenhofjes" is
nog een nadere onderverdeling te
maken wanneer gelet wordt op de
"bescherming" die het hofje geniet.
Zo zijn ,er tien hofjes met 150 wo
ningen, die "beschermd monu
ment" zijn en waarvoor plannen
voor restauratie en verbetering in
voorbereiding zijn. Deze hofjes
zijn: Bethlehemshof (17), Jan Pe-
sijnhof (12), Meermansburg (30),
Mierennesthofje (5), Pieter Gerritz
Speckhof (8), Schachtenhof (12),
Sint Jacobshof (16), Sionshof (15),
Stevenshof (15) en Tevelshof (20).
Het Sint Janshofje met 15 wonin
gen is geen beschermd monument,'
maar er is wel een restauratieplan
voor. Dan zijn er zes hofjes (86 wo
ningen) die ook op de monumen-
'tenlijst staan, maar waarvoor nog
geen verbeteringsplannen bestaan.
Tot die zes behoren het Anna Aal-
moeshuishofje (13), Brouckhoven-
hof (16). Coninckshof (12), Eva van
Hogeveenshof (12), Joost Frans van
de Lindepoort (12) en Samuel de
Zee s Hof (21).
Vier Leidse hofjes zijn als £>eeld-
ondersteunende panden aange
merkt, maar een restauratieplan is
er nog niet voor. Dat zijn de Groe-
neveldstichting (9), het Jacobs-
dochterenhof (14), het juffrouw
Maashofje (6) en het Sint Anna's
Hofje (16). Tenslotte zijn er nog zes
hofjes met 89 woningen die niet
"beschermd" zijn en waarvoor ook
nog geen verbeteringsplannen zijn
gemaakt. Deze "vogelvrijen" zijn
het Barend van Namenshof (12), het
Betaniëhof (12), het Catherina
Maartencjochtershof (14), het Heili
gen Geesthofje (24), het Jeruza-
lemshof (15) en het Justus Carel-
huis (12).
Volgens de directeur Gemeente
werken in Leiden, ir. H. H. Vos
vormen de zeer hoge kosten vaak
een ernstige belemmering om ver
beteringsplannen te kunnen uit
voeren. Ook al wordt van de be
schermde hofjes driekwart van de
kosten gesubsidieerd, dan nog zijn
die bijdragen meestal niet toerei
kend om een sluitende exploitatie
te krijgen met een redelijke huur
prijs. Vooral dat laatste is een groot
probleem, omdat de huren die nu
bestaan vaak niet meer dan een
symbolisch bedrag zijn en meer op
een stukje liefdadigheid lijken dan
een werkelijke afspiegeling van de
kosten.
Opgevoerd
Conclusie is dan ook dat de subsi
die nog verder zal moeten worden
opgevoerd. Om voor de komende
jaren een duidelijker beeld te heb
ben van de kosten, die gedragen
zullen moeten worden door de ge
meente, provincie en rijk heeft
Gemeentewerken e^n planning
gemaakt waarin de restauratie van
de 28 bejaardenhofjes is opgeno
men. Voor zover er plannen be
staan zijn die verwerkt.
Voor de andere hofjes is zonder
overleg met de regentencolleges
een globaal schema opgesteld, dat
zich uitstrekt tot begin 1982.
LEIDEN - De Leidse hofjes zijn
al vele malen op de gevoelige
plaat vastgelegd. Ook zijn e
in de loop der jaren diverse
boeken over verschenen.
Maar een echte speelfilm is
voor zover bekend nog niet
eerder gemaakt.
Dat is nu gebeurd cioor een
oud-bewoner van het Leven
daal, Hans Meester. Hans,
die nu in de Merenwijk
woont, heeft die film samen
gemaakt met zijn vriend Ge
rard Bijkerk. Het tweetal
heeft zich eerst verdiept in
de geschiedenis van het
Bethlehemhofje heeft daar
na een compleet draaiboek
opgesteld voor de film.
In de film wordt een feitenre
laas opgenomen, dat zich on
geveer honderd jaar geleden
in het hofje afgespeeld zou
kunnen hebben. Om alles zo
realistisch mogelijk in beeld
te brengen heeft men een van
de huisjes onlangs helemaal
in oude stijl aangekleed.
Compleet met potkachel en
olielampvjerlichting.
Onder meer wordt in de film in
beeld gebracht hoe een der
regenten van het hofje de
woningen langs gaat om de
"preuve" (gaven) uit te delen
aan de bewoners.
Hans Meester: "In de jaren dat
we in het hofje hebben ge
woond zijn we er zo mee ver
bonden geraakt, dat we von
den dat die film gemaakt
moest worden".
LEIDEN - Eén van de Leidse hofjes, die binnen afzienbare
tijd gerestaureerd zullen kunnen worden is het Hof Be
thlehem aan het Levendaal. Alvorens nader op de plan
nen voor herstel in te gaan eerst iets over de historie van
het hofje.
HetBethlehemshofje is in feite ont
staan uit twee hoQes. In 1630
werd door Gernt Frankensz. van
Hoogmade aan de noordzijde van
de Langegracht het oude hofje
Bethlehem gesticht en vervol
gens geschonken aan de Water-
landsche Doopsgezinde Ge
meente. In 1660 werd door de
Vlaamsche Doopsgezinde Ge
meente aan het Levendaal het hof
"De Hoeksteen" gesticht, be
stemd voor de oude zusters.
"Hoeksteen"
Beide gemeenten gingen in 1701
een fusie aan en vanaf dat ogen
blik had men dus twee hofjes ter
beschikking. In de loop van de
18de eeuw begon het aantal leden
van de gemeente te dalen, zodat
rond de eeuwwisseling werd be
sloten om beide hofjes samen te
voegen. Het hofje "Bethlehem"
werd door de toenmalige regen
ten verlaten en men verhuisde
naar "De Hoeksteen". De naam
van het hofje aan het Levendaal
werd gewijzigd in "Bethlehem".
Op het ogenblik is het hofje aan het
Levendaal hard aan een grondige
opknapbeurt toe. Het binnenge-
deelte is nogal bouwvallig. Reden
waarom dit als eerste zal worden
aangepakt.
De subsidie, die de restauratie mo
gelijk maakt is drieledig. In.de
eerste plaats een restauratie-
subsidie, omdat het om een mo
nument gaat. in de tweede plaats
een renovatie-subsidie, omdat de
panden beter geschikt worden
gemaakt voor bewoning, en in de
derde plaats een rehabilitatie-
subsidie, omdat het hofje ligt in
de Haver- en Gortbuurt, een ge
bied, dat inmiddels als rehabilita-
tiegebied is aangewezen.
Poortwoning
Het eigenlijke hofje omvat 14 wo
ninkjes, één poortwoning en
twee gemeenschapsruimten. Te
vens behoren er dertien wonin
gen aan het Levendaal bij het hof,
dip overigens niet als monument
geregistreerd staan. De huisjes in
het hof hadden in vroeger jaren
de beschikking over één ge
meenschappelijke pomp en twee
privaten.
Aan het eind van de vorige eeuw
onderging het hofje een grote op
knapbeurt. Alle huisjes bestaan
op dit ogenblik uit een ingang,
een woonkamertje, een keu
kentje en boven een afgeschoten
slaapkamer. Er werden de laatste
jaren in het hofje gewoond door
Het Bethlehemshof je aan het Levendaal ontstond door een fusie van twee Leidse doopsgezindehofjes.
zowel jongeren als bejaarden.
Een combinatie, die naar het oor
deel van de regenten uitstekend
geslaagd is.
Ten behoeve van de restauratie is
het aantal bewoners de laatste
tijd zo klein mogelijk gehouden.
Dat kan, wanneer begonnen
wordt met de werkzaamheden,
beschikt worden over voldoende
wisselwoningen.
De plannen hebben overigens
nogal wat voeten .in aarde gehad,
omdat enerzijds gepoogd moest
worden de huisjes aan te passen
aan de eigetijdse eisen van woon
comfort en anderzijds alles in het
werk gesteld moest worden om
het authentieke karakter van de
woninkjes zo weinig mogelijk
geweld aan te doen. Zo was bij
voorbeeld een eis van Monumen
tenzorg, dat de wenteltrap in zijn
oorspronkelijke staat gehand
haafd moest worden.
Halletje
Na intensief overleg is er tenslotte
een plan uit de bus gekomen, dat
voor de begane grond voorziet in
het maken van een woonkamer
van ruim 3 bij 4.5 meter. Als men
de hofjeswoning binnenkomt,
staat men in een halletje met gar
derobe. Daarachter ligt een van
uit het halletje bereikbare toile
truimte.
De ruimte op de begane grond
wordt gecompleteerd' met een
zogenaamde "kitchenette". Op
de eerste verdieping is plaats in
geruimd voor een badkamer en
een ruimte waar bijvoorbeeld een
wasmachine kan staan.
Al naar gelang de wensen van de
toekomstige bewoners kunnen
cp de zolder een of twee slaap
kamertjes worden ingericht. Als
er twee slaapkamertjes komen
hebben die de volgende afmetin
gen: 3.15 bij 2.30 en 2.10 bij 2.10
meter. Aan de buitenzijde van de
woningen zal ook het een en an
der veranderen.
In de panden die grenzen aan de
Gortestraat komen grotere ra
men en de ramen worden alle
maal weer voorzien van luiken.
Verder zullen alle zolderruimten
opnieuw beschoten worden en
krijgen de gevels een goede isole
ring. Waar nodig zullen kozijnen
en deuren vernieuwd worden.
Zodra de eerste fase van de res
tauratie is afgesloten hoopt men
te kunnen beginnen met de wo
ningen gelegen aan weerszijden
van de ingang van het Levendaal.
Zo zullen de beneden- en boven
woningen tot één huis worden
verheeld. Er blijven dan 9 ruime
re woningen over. Twee hoekwo-
ninkjes in het hotje zijn nu al aan
de woonbestemming onttrok
ken. De ene ruimte wordt benut
als recreatiezaaltje en in de an
dere ruimte zal de centrale ver
warming worden ondergebracht.
Eventueel zal de resterende
ruimte gebruikt kunnen worden
als fietsenstalling en wasserette.
Kosten
De kosten van de restauratie wor
den in totaal begroot op een be
drag van ruim 1.3 miljoen gulden.
De huren die op het ogenblik f 30
per maand bedragen zullen na de
restauratie worden opgetrokken
tot f 218 per maand.
door
joen. De gemeentelijke bijdrage
in de kosten zal rond de 370.000
gulden liggen.
Evenals in het hof Bethlehem lig
gen de huren in de Meermans
burg op het ogenblik erg laag.
Een bedrag van 40 gulden per
maand is niet meer dan een sym
bolisch bedrag. Na de restauratie
zal dat bedrag aanmerkelijk ver
hoogd worden namelijk tot rond
205 gulden per maand.
Huursubsidie
Geen rekening is daarbij gehouden
met het feit of de toekomstige
bewoners in aanmerking komen
voor een individuele huursubsi
die.
Ingang van hof "Meermans
burg"
Een ander hofje waar de res
taurateurs binnenkort aan
de slag kunnen gaan is de
"Meermansburg" aan de
Oude Vest 159. De historie
van dit Leidse hofje gaat
terug tot het jaar 1474, toen
de Graauwe Zusters van
de orde van Sint Franci-
scus begonnen met de
bouw van een klooster ge
naamd "Nazareth".
Tijdens het beleg van Leiden door
de Spanjaarden in 1574 worden
de meeste nonnen verjaagd en
nadat het nog jaren als onderko
men heeft gediend blijft er aan
het eind van de 16de eeuw een
vervallen kloostercomplex over.
Armenschool
In verband met de komst van vele
Vlaamse arbeidskrachten voor
de textielindustrie wordt het
klooster verbouwd tot tientallen
Het hof "Meermansburg" aan de Oude Vest 159 op de plaats waar eens het klooster "Nazareth" stond.
kleine woninkjes. De kapel wordt
in de loop der jaren voor verschil
lende doelen gebruikt. Onder
meer als gildekamer voor
schoolmeesters en een armen
school.
De naam Meerman komt voor het
eerst ter sprake wanneer Maarten
Ruyckhaver Meerman het stads
bestuur overeenstemming be
reikt over de verkoop van het
kloosterterrein. In 1680 wordt
met de bouw begonnen. In juli
van dat jaar wordt een begin ge
maakt met de huisjes aan de
westzijde en na voltooiing van
het poortgebouw en de hoekhui
zen wordt in 1682 een begin ge
maakt met de bouw van de huis
jes aan de westzijde en na vol
tooiing van het poortgebouw en
de hoekhuizen wordt in 1682 een
begin gemaakt met de bouw van
de huisjes" aan de oostzijde. Uit
het reglement dat voor het hof
werd opgesteld blijkt dat het be
stemd is voor eerbare weduwen
en vrouwspersonen van onbe
sproken gedrag.
In vergelijking met de conditie van
de woninkjes iQ het Hof Bethle
hem verkeren de 30 hofjeswo
ningen van de Meermansburg in
een veel betere conditie.
Architect ir. Schutte: "De huisjes
zijn mooi en goed gebouwd en
moeten alleen opgeknapt wor
den". Na de renovatie zullen de
woningen er als volgt komen uit
"te zien: de woning wordt betre
den via een entree met garderobe
en twee muurkasten. Achter de
garderobe ligt een toiletruimte.
De woonkamer heeft een lengte
van ruim vier meter en een
breedte van ruim drie meter, met
een uitbouw achter de toiletruim
te.
Onder de trap naar de eerste ver
dieping komt een bergruimte,
terwijl de ruimte op de begane
grond wordt gecompleteerd met
een kitchenette. Er komen in het
keukentje een inbouw-koelkast
en een inbouw elektrische kook
plaat, terwijl tevens ruimte is ge
reserveerd vooreen wasmachine.
Op de eerste etage komt men via
een trap, die uitkomt op een over
loop. Verder is er een portaal en
een badcel. De slaapkamer heeft
een lengte van 4.44 meter en een
breedte van 2.90 meter. Aan
weerszijden van de ingang van
het hofje liggen twee grotere wo
ningen, waarvan er één bestemd
is voor de conciërge en de ander
voor de wijkzuster.
Als de renovatie is voltooid komt de
zaal boven aan de beurt. In het
voorgebouw is bovendien ruimte
voor een cv-ketelhuis en een
werkplaats en bergruimte voor
de monteur.
In september van het vorig jaar
werd het plan ingediend bij B. en
W. Volgens een raming komen de
kosten van de renovatie op een
bedrag dat dicht bij de tweeën
half miljoen gulden ligt. Daarvan
neemt het ministerie van Volks
huisvesting bijna een miljoen
voor zijn rekening en het ministe
rie van CRM bijna een half mil-
