en tenslotte wordt nog
hemelse hulp ingeroepen..."
„Pijngroep werkt
meest in vrije tijd"
Leidse cursus voor artsen
over behandeling van pijn
Dr. Menaes: "Het enige wat je c
heenslaan"
"andere" pijn. Hetgeen de
samenstelling van de pijn-
groep aanmerkelijk zou beïn
vloeden.
Volgens prof. dr. Joh. Spierdijk,
hoogleraar anesthesiologie in
het AZL en een van de oprich
ters van de pijngroep, be
paalde de pijngroep zich aan
vankelijk tot somatische (is:
lichamelijke) pijnen. "En of
het dan met naaldwerk is of
met medicijnen, je kunt dan
in elk geval die pijn wegne
men. Dat deden we aanvanke
lijk soms ook. Maar na die
teevee-uitzending kregen we
pure ellende. Er kwamen
mensen hier naar toe met zo
genaamde signaalpijn. Had
den bij de dokter allerlei din
gen gekregen. En waren
kunt doen is een arm om haar
overal al geweest. Maar niets
had geholpen. En die
signaal-pijn dat is geen synd
room. Dat is een signaal van
een totaal onlustgevoelen.
Een uiting van smart, zou je
kunnen zeggen. En in elk ge
val een niet-somatische pijn".
'Het bleek toen dat we grote
behoefte hadden aan psychia
ters, psycho-somatici, een
klinisch psycholoog. Want
het bleek dat er in Nederland
een grote groep van mensen
rondloopt met die signaal-
pijn. Het zijn mensen die
moeilijkheden hebben. In het
werk of in het gezin. Die naar
de dokter lopen en daar een -
tabletje krijgen. Dat tabletje
helpt dan niet. Komen ze
weer bij de dokter terug".
Dr. L. J. Menges, lector in de
klinische psychologie aan de
Leidse universiteit en even
eens deel uitmakend van de
pijngroep, noemt deze "ande
re" pijn een "existentieel ge
beuren". Een reële klacht die
niet zomaar uit de lucht is ge
grepen. Menges vervult in het
AZL een belangrijke rol bij de
stervensbegeleiding, heeft
goede contacten met het
"ziekenhuis der stervenden"
St. Christopher's Hospital in
Londen. En is vakmatig be
trokken bij de psycho-sociale
aspecten van pijn.
Op grond van zijn ervaring zegt
hij: "Pijn is echt, pijn be
staat".
Mozaiek
Pijn, vindt Menges, mag niet
eenzijdig worden benaderd.
Niet uitsluitend 'somatogeen'
(op het lichaam betrekking
hebbend).
En niet alleen "psychogeen"
(m.b.t. de geest). Hij zegt
"Omstreeks en na de Tweede
Wereldoorlog kreeg je eigen
lijk een omwenteling in de
benadering van ziektebeel
den. Eerst was het somato
geen. Later werd het psycho
geen. Maar dat vind ik even
eenzijdig. Je kreeg toen het
beeld van: ach, dat is psy
chisch. En al gauw. ach, dat is
aanstellerij. In dat licht wor
den mensen lichamelijk ei
genlijk niet meer serieus ge-
"Ik zeg dan zelf altijd: pijn is een
mozaiek. Het zijn allerlei
steentjes die in een mozaiek
vallen. En dat mozaïek is de
levenssituatie van de mens.
Ik ga ervan uit dat de mens
uniek is en dat zijn levenss
ituatie uniek is. En. ik heb er
vooral de laatste jaren daarom
steeds meer bezwaar tegen als
men ziektebeelden specifiek
vanuit zijn eigen vakgebied
gaat benaderen. Ik wil inte
graal werken. Zoals we dat nu
in de pijngroep doen met ver
schillende disciplines samen.
We staan echt voor elkaar
open. Praten niet langs elkaar
heen. En al zou er in een be
paald geval sprake zijn van
een heel duidelijke psychi
sche component bij een geval
dat we bespreken, dan blijft
het toch een heel pijnbeleid
Kanker
Er zijn, zo heeft de pijngroep in
de loop van haar bestaan wel
ervaren, vele vormen van
pijn. Er is de vrouw die kan
ker heeft. Die vreselijke pijn
heeft en niet kan zitten. Ze
krijgt injecties, wordt pijnvrij
gemaakt. En leeft - zich vol
ledig bewust van haar toe
stand - de laatste drie maan
den van haar leven als een ge
lukkig mens.
"Sommige mensen", zegt prof.
Spierdijk, "hebben zelfs pijn.
nodig. Iemand met een onge
neeslijke ziekte verlangt
doorgaans naar het eind van
pijn. Maar de kans is soms
aanwezig dat als die pijn
wordt weggenomen, hij ge
confronteerd wordt met het
feit van z'n ongeneeslijke
ziekte, doordat z'n aandacht
wordt afgeleid. En dan kan zo
iemand er wel eens niet tegen
kunnen. We hebben hier
mensen gehad die zelfs een
stukje pijn terug wilden heb
ben. Die pijn gewoon nodig
hadden om hun aandacht
maar van hun probleem af te
leiden".
Relatie
Volgens dr. Menges is er een
duidelijke relatie tussen pijn
en angst. Hij zegt: "Onder
zoeken hebben aangetoond
dat er een samenhang is tus
sen de angst die mensen heb
ben vóór de operatie en de
pijn die ze hebben na de ope
ratie. Er ligt hier een heel dui
delijke taak voor de voorlich
ting.
De voorlichting op dat gebied is
vaak heel slecht. Patiënten
die een operatie moeten on
dergaan, moeten goed voor
gelicht worden. Er moet hun
verteld worden wat ze te
wachten staat. Er moet ge
probeerd worden ze inzicht te
geven in het hoe en waarom.
En als je dan kans ziet om de
angst voor de operatie te ver
minderen, verminder je ook
de pijn".
De pijngroep wordt, zoals ge
zegd, ook geconfronteerd met
pijn als signaal. Dr. Menges
ziet wat dat betreft een duide
lijke samenhang tussen pijn
en depressie. Hij zegt "Ik heb
een geval meegemaakt van.
een vrouw die een borstam-
putatie had ondergaan en die
maar pijn bleef houden. Ze
werd onderzocht, maar er
werd niets gevonden. Me
disch gezien was er dus niets
aan de hand. We hebben er
toen uitgebreid over zitten
praten. En daar komt dan dit
beeld uit een vrouw die al ja
renlang een redelijk huwelijk
heeft. Wel wat oppervlakkig
contact met haar man. Maar
toch: een redelijk huwelijk.
Ze ondergaat een borstampu-
tatie en komt thuis. En dan
blijkt dat de man zijn vrouw
niet wil zien. Niet kan zien.
LEIDEN - "Als je iemand een vriendschap
pelijke stomp op z*n arm geeft, dan zegt hij er
niets van. Maar als je het zomaar doet, plotse
ling, dan schrikt-ie en zegt: au, verdomme".
Je Leidse hoogleraar kijkt veelbetekenend. Zegt "Ik
bedoel maan je kunt je tegen pijn wapenen".
"Er zijn geweldig veel gevallen die tussen de wal en
het schip vallen. Mensen die pijn hebben als een sig
naal voor hun probleem". De Leidse lector noemt een
voorbeeld: "Vereenzaming. Vrouwen die om tien uur
's ochtends klaar zijn met hun huishouden. Die op een
stoel gaan zitten in een leeg huis. Flatbewoners die
maar alleen zitten in hun flat.".
Pijn is een grillig iets. Terwijl er
goede vorderingen worden
gemaakt op het gebied van de
spectaculaire hart-, nier- en
beenmergtransplantaties,
weet eigenlijk niemand pre
cies wat pijn is. In het grijze
verleden hielden de geleer
den het er op dat pijn een li
chamelijk verschijnsel was.
Pijn kon worden weggeno
men met allerhande medicij
nen, desnoods door middel
van een operatie, zeiden ze.
Maar de inzichten zijn veran
derd. Nu. zegt men: pijn kan
van alles zijn. Een louter li
chamelijk gevoel met een di
rect aanwijsbare oorzaak, die
medisch kan worden wegge
nomen. Of een signaal, een re
latie.
Door
Wim Wirtz
Tot voor kort hadden de meeste
ziekenhuizen in ons land een
arts in dienst die zich speciaal
bezighield met pijnbestrij
ding. Dat is nog steeds zo.
Maar er is iets bijgekomen.
Namelijk: pijnbegeleiding.
Want er zijn mensen die pijn
blijven houden.
Er zijn gevallen bekend van
mensen bij wie medisch in
grijpen volstrekt vruchteloos
was. Ze hadden merkbare
pijn op een aanwijsbare plek.
Ze kregen er medicijnen voor.
Of er werd een zenuw doorge
sneden. Met het gevolg dat de
plek gevoelloos werd. Maar
de pijn bleef.
Met het veranderen van de in
zichten over pijn, veranderde
in en buiten de ziekenhuizen
ook de behandeling van men
sen die pijn hadden. Zo werd
in januari '71 - in navolging
van ontwikkelingen in het
buitenland - in het Acade
misch Ziekenhuis Leiden
(AZL) een pijngroep opge
richt. Te zelfder tijd kwam er
in dat ziekenhuis een termi
nal care groep van de grond,
die een beter inzicht wilde
krijgen in de behandeling van
mensen die in het laatste sta
dium van hun ziekte zijn (bijv.
stervensbegeleiding van
kankerpatiënten). De pijn
groep had zich ten doel ge
steld om aan de terminal care
groep advies te geven over
pijnbestrijding. Daarnaast
zouden de leden van de pijn
groep ieder afzonderlijk pa
tiënten met pijn in het zie
kenhuis behandelen en daar
verslag van doen in de pijn
groep, die vervolgens over de
desbetreffende gevallen ad
vies zou uitbrengen. Wat nog
steeds de geëigende werk
wijze is.
De pijngroep heeft inmiddels
een vaste polikliniekruimte
in het Leidse academisch zie
kenhuis. Eèn keer per week'
wordt er spreekuur gehou
den. En gemiddeld komen er
per week vier nieuwe patiën-
pijngroep heeft
flinke groei doorgemaakt 187
in 1073, 191 in 1974 en 419 in
1975.
De directie van het AZL heeft er
intussen in toegestemd dat de
pijngroep vijf bedden krijgt
voor langer durende behan
deling van pijnpatiënten.
Tabletje
Aanvankelijk bestond de pijn
groep louter uit medici: anes
thesisten (artsen die zich o.m.
bezighouden met narcose),
internisten, chirurgen, een
keel-, neus- en oorarts en een
gynaecoloog. Maar daar
kwam spoedig verandering
In 1973 wijdde de televisie een
uitzending aan de pijngroep,
die daardoor ruime bekend
heid verwierf. De gevolgen
bleven niet uit. Er stroomden
meer mensen met pijn naar
het academisch ziekenhuis.
En ook meer mensen met
Hij heeft angst voor wat hij te
zien zou krijgen. Ze gaan ge
scheiden naar bed. Eerst de
man, dan de vrouw. En an
dersom. Als de man later gaat
dan de vrouw, laat hij het licht
uit. Hij raakt haar ook niet
meer aan. Geen liefde, geen
tederheid kon hij haar meer
geven. Kunt u zich voorstel
len dat die vrouw in een wan
hopige situatie terecht komt?
Ze is alles kwijt. In een gat
gevallen.
Het enige wat je dan nog kunt
doen is een arm om haar heen
slaan. Pijn is in zo'n geval zo
essentieel. Depressie krijgt
dan de vorm van pijn. En als.
je die pijn zou wegnemen, dan-
bestaat er een kans dat die
vrouw er aan kapot gaat. Kijk,
in dat geval is pijn heel duide
lijk een signaal naar de ander
toe. Is pijn een relatie."
Prof.Spierdijk: "Er zijn men
sen die pijn nodig hebben."
Signaal
Dr. Menges meent dat ook in de
werksituatie pijn als signaal
een rol kan spelen. "Je kunt
zeggen dat de pijnen sterk
zijn toegenomen. En het is
zeker zo dat ook de klachten
in de werksituatie zijn toege
nomen. Veel van deze klach
ten zijn relevant. Het zijn vaak
klachten van menselijkheid.
Over het werk, over de hele
situatie van het werk. Ik vind
dan dat je moet zeggen: we
moeten onze zaak dan maar
eens anders gaan organise
ren, de maatschappij anders
gaan inkleden. In dat geval
pak je het probleem van pijn
bij de kern aan".
"Er zijn nog wel meer multidisciplinaire teams, ja. Er zitten
artsen in, wijkverpleegkundigen, psychologen, maatschappelijk
werkers enzovoorts. Maar werken ze echt samen? Ik geloof dat
niet zo. Het gaat meestal zo: eerst krijg je de somatogenen (die
zich met het lichaam bezighouden, red.) die gaan verklaren wat
zij ervan denken. Vervolgens komt de psycholoog die er wat over
zegt vanuit zijn vakgebied en dan de maatschappelijk werkster -
ja, het gaat nog hiërarchisch ook - en als er dan helemaal niets
meer aan te doen is, dan wordt ook nog de hulp van de hemel
ingeroepen en mag de pastor er nog wat van zeggen" (dr. Menges).
"Het ligt eigenlijk heel eenvoudig. Er is
een stop wat de artsen in ziekenhuizen
betreft. Dus er is ook een stop in de uit
breiding van de gezondheidszorg. Dat be
tekent dat we overuren moeten maken.
Het werk voor de pijngroep gebeurt ook
voornamelijk in de vrije tijd. Maar de
'medewerkers zijn razend enthousiast. En
uitsluitend dank zij hen, kan de pijn
groep goed functioneren". (Prof. Spier
dijk).
Vorig jaar werd er in Florence, op initia
tief van een Amerikaanse hoogleraar, een
internationale vereniging ter bestudering
van pijn opgericht. Recentelijk gebeurde
iets dergelijks ook in Nederland. De Neder
landse Vereniging voor bestudering van
Pijn stelt zich ten doel het onderzoek dat in
Nederland gedaan wordt naar de oorzaken
en het bestrijden van pijn, te bundelen en te
coördineren. Alleen academisch gevorm-
den, inclusief fysiotherapeuten, kunnen als
lid. tot de vereniging worden toegelaten.
Tientallen medici, farmaceuten e
tenschappers hebben zich inmiddels bij de
vereniging aangesloten.
In Leiden organiseert de Boerhaave
Commissie voor Voortgezet Onderwijs op 15
en 16 oktober een Boerhaave-cursus voor
artsen over "Multidisciplinaire behande
ling van patiënten ma pijn". Tijdens deze
cursus zal o.m. worden gesproken over de
pijnpatiënt, belicht vanuit verschillende
disciplines.
