Expositie Rieser
TOJIFKL
Tita
Telajora
ASTERIX
WOENSDAG 8 SEPTEMBER 1976
Vanaxxmd gaat de Max Have-
laar van Fons Rademakers in
premiere: de film dus, niet het
boek van Multatuli, want dat
beleefde zijn eerste druk al in
1860. U kent, mag ik hopen, de
befaamde eerste zin van Max
Havelaar:
"Ik ben makelaar in koffij, en
woon op de Lauriergracht, nr.
37". De laatste zin is minder be
kend: "Aan u vraag ik met ver
trouwen of het uw keizerlijke
wil is: dat de Havelaars worden
bespat door den modder van
slijmeringen en droogstoppels: -
en dat daar ginds uwe meer dan
dertig millioenen onderdanen
worden mishandeld en uitgezo
gen in uwen naam?
Ik wil het daarom even over die
eerste zin met u hebben,die in de
film overigens niet door Bata-
vus Droogstoppel wordt uitge
sproken. De Max Havelaar is
van de meest vertaalde boe
ken a it de Nederlandse taal.
Voor zover ik het, bij de Stich-
f6"-* voor Vertalingen in Am
sterdam, heb kunnen nagaan,
bestaan er minstens 23 verschil
lende vertalingen van Max Ha
velaar, waarvan vier (verschil
lende) in het Duits, vier in het
Frans, twee in het Hongaars,
twee in het Pools en (waar
schijnlijk) twee in het Russisch,
en verder nog eenmalige verta
lingen in het Engels, Deens, Slo-
veens, Zweeds, Italiaans, Tsje
chisch, Roemeens en Maleis. Er
zullen er ongetwijfeld nog wel
meer zijn, maar die heb ik, on
danks alle naslagwerken, niet
kunnen achterhalen, ook al om
dat de eerste bekende vertaling
(in het Frans) al van 1876 da
teert. Hoewel, wat heet "al", dat
was nog altijd 16 jaar na zijn
verschijning, terwijl de eerste
bekende Duitse vertaling van
1898 dateert. Maar dat zijn al
lemaal "feiten" waaraan u mij
niet, gelijk Barbertje, moet op
hangen, want een erg degelijke
studie heb ik er niet van ge
maakt.
Kohvimaakler
In zijn inleiding bij Max Have
laar vertelt Garmt Stuiveling
dat die beroemde eerste zin
aanvankelijk een ietsje stijver
was gesteld: "Ik ben makelaar
in koffy (Lauriersgracht nr.
37)". Ik heb bij de Stichting voor
Vertalingen uit de aldaar aan
wezige ixx>rraad Havelaar-
vertalingen die eerste zin voor u
overgeschreven. Hier volgen ze:
"Saya adalah makelar kopi,
tinggal di Lauriergracht no.
37", (Maleis, vertaler H. B. Jas-
sin, 1972).
"I am coffee broker, and I live at
no. 37 Lauriergracht, Amster
dam", (Engels, vertaler Roy
Edwards, 1967).
"Ich bin Makier in Kaffee und
wohne Lauriergracht 37",
(Duits, Wilhelm Spohr, 1903).
"Ich bin Makier in Kaffee, und
wohne auf der Lauriergracht
nummer 37", (Duits, dr. Karl
Mischke, begin 1907).
"Ich bin Kaffeemakler und
wohne Lauriergracht nr. 37",
(Duits, vertaler Paul Seliger,
ongeveer 1898).
"Je suis courtier en cafe. j'Ha-
bite Lauriergracht, no. 37",
(Frans, vertaalster Roland
Garros, 1968).
"Yo soy negociante en cafe y
vivo en Lauriergracht 1
Experimenten in landschappen
OEGSTGEEST - Tot 16 september
is er in Galerie Pulchri Studio een
tentoonstelling te zien van Willy
Rieser. Het betreft prenten alugra-
fieën, een lithografie-techniek op
aluminium. Met deze techniek kan
men zowel aquarel-achtige als
kryt-achtige effecten bereiken.
Op een enkele uitzondering na zijn
het landschappen, en dan vooral
Nederlandse landschappen. Dat
laatste is belangrijk. Als we aan het
"Hollandse landschap" denken,
dan zien we verre horizonten, sil
houetten van dorpen en steden,
grote bewolkte luchten en wate
roppervlakten voor ons. In een zeer
Josse stijl weet Willy Rieser derge
lijke wydse landschappen uit te
beelden. Uiteindelijk blijken deze
landschappen alle ongeveer op het
zelfde neer te komen. Ze zijn niet
eentonig, maar ze vertonen een ge
lijke structuur.
Met dit motief is Willy Rieser op een
originele wijze gaan experimente
ren. De meeste prenten zijn ont
staan doordat Willy Rieser verschil
lende van zijn landschappen in een
kontrasterende kleur over elkaar
heeft afgedrukt. Het opvallende
daarbü is dat op deze wijze geen
onleesbare, abstrakte prenten ont
staan, maar geheel nieuwe land
schappen. Dat wordt, dacht ik, ver
oorzaakt door het feit dat de over
elkaar afgedrukte landschappen
elk ongeveer een soortgelijke struc
tuur hebben. Door weloverwogen
te werk te gaan, of door speels te
experimenteren, weet hy soms bij
zonder heftige, expressieve resulta
ten te bereiken, die toch niet ont
staan zijn door een onstuimige ma
nier van werken, wat men op het
eerste gezicht wel zou denken.
Ogenschijnlijk zijn de prenten
soms ingewikkeld, maar na enige
tijd blijken de landschappen te ont
rafelen te zyn. Op zichzelf is dat een
boeiende bezigheid, omdat we zo
kunnen zien hoe het zelfde motief
steeds op een andere wijze is toe te
passen, met totaal verschillende re
sultaten. Mede hierdoor is het een
tentoonstelling waaraan men veel
plezier kan beleven.
MICHAEL VAN
HÖOGENHUVZE.
Geen landschap maar wel een
ander fraai werkstuk van Willy
Rieser, dat in de Pulchri Studio in
Oegstgeest is te zien
Galerie Van der VHst
Botermarkt 3. Expositie Marjon de Wit
en Andries Beeftink - aquarellen. Piet
Gertenaar - schilderyèn en Hans Karre-
Tnan - edelsmeedwerk. Tot 30 sept.
Geopend di. t.m. za. van 10-17 uur, do. tot
2Lnar..
Rijksmuseum van Oudheden (Rapen
burg 28)* We'rkd. 10 uur voóhm-5 uur
nam. zondag 1-5 uur nam.
Atelier "De Scherf'. Nassaulaan 41,
.Oegstgeest, tel. 150220. Ans v d. Hei--
de-Kort exposeert eigen werk glas bui
gen, houtwerk, tegels en mozaïeken.
Galerie JA, Sportfondsenbad, Wasse-
Tentoonstelling leden Nederlandse Ver
eniging van Zeeschilders. Geopend woe.
20-22 uur, do. t/m zo. 10-17 uur. Van 26
aug. t/m 12 sept.
Salerie Pulchri Studio, Passage 10,
Oegstgeest
Tentoonstelling grafiek van Willy Rie
ser. Van 27 aug. t/m 16 sept. Dag.
geopend van 10-16 uur.
De Ruif, Janvossensteeg 59. Speelse
'andschapsfotografie van Wouter
Daams. Tot 23 sept.
KLEINE VAART
Carebeka-1 6 15 zw Ouessant nr Delfzijl
Comelia-B-4 pass 6 Inner Downsing nr
Gunness
Dutch Master 7 v Rotterdam nr Lissabon
Mare Li be rum 6 te Rotterdam
Meres 7 215 z Cape Vert nr North Har-
GROTE VAART
Alkes 6 te Buenos Aires verw
Amstellaan 7 v Bandar Abbas nr Co
lombo
Area 7 v Stanlow nr Plymouth
Balong 6 te Kaapstad
Britsum pass 6 Landsend nr Norfolk
Cartago 7 v Tokio nr Davao
Chevron Amsterdam 6 300 o Hololulu nr
Honolulu
Cinulia 6 410 no St. Maarten nr Rotter-
Daphne 6 te Curacao
Diadema 7 te Delaware verw.
Diogenes 7 te Buenaventura
Ganymedes 7 te Guayaquil
Hercules 7 te Rotterdam
Hermes 12 te Amsterdam verw.
Kara 7 te Thameshaven
Katelysia 7 300 no Mogadiscio nr Dar es
Salaam
Katwyk 6 v Abadan nr Singapore
Kermia 6 400 zw Azoren nr Stanlow
Kopionella 7 35 z Okinawa nr Miri
Leiderkerk 7 te Singapore verw.
Lion of Ethiopia 6 120 wnw Jenbo nr
Rotterdam
Maasbracht 6 420 zzw Luderitz nr Sao
Sebastiao
Mame Lloyd 6 2070 z Abidjan nr Santos
Meta pass 6 Kp Palm as nr Rotterdam
Moordrecht 7 te Hamburg
Musi Llovd 6 v Hongkong nr Kaohsiung
Mytilus v Mississippi nr Barbados
Nedllovd Kimberley 7 te Colombo verw.
Palamedes 0 te New York verw.
Patro pass 6 Gibraltar nr Mersa al Ha-
Safocean Albany 6 v Port Louis nr Port
Elizabeth,
Rijnborg 7 te Domsjoe verw.
Sepia 0 t.a. Singapore
Sliedrecht 0 160 nw Kp. Finisterre nr
Golf v Mexico
Spaamekerk 7 te Port Elizabeth verw.
Steenkerk 7 te Bremen
Straat Algoa 5 v Paranagua nr Buenos
Straat Fiji 6 v Durban nr Singapore
Straat Forcados 7 te Dubai
Straat Kobe 7 te Ras Tanura
Straat Nagasaki 0 v Takoradi nr Lome
Straat Nagoya 0 400 wzw Luanda nr
Straat Nassau 8 te Kevlung
Straat Tauranga 0 275 z Sao Tome nr
Antwerpen
Streefkerk 7 te Doha verw
Talamanca 0 te Belize
Toloa 7 te Cristobal
Volvox Hollandia 0 780 w Lobito nr Rot
terdam
Waalekerk 7 te Dubai verw
Willemskerk 7 te Barcelona
Wonosan 7 te Guayaquil verw
Wonosobo 0 300 n Solomon eil. nr Lapu-
Zonnekerk 7 v Bahrein nr Jabu Dhabi
Zwyndrecht 6 550 wnw Vancouver nr
Fukuyama
•PANDA EN DE GOUDDORST
16-134 - Joris was een beetje in de buurt geblevenD>,_
Panda te houden. Tenslotte was het eigenlijk zijn schuld dat Panda
opgebracht was naar het politie-bureau. Hij was dan ook verrast, toen
hij Panda weg zag draven. "Zou het baaske ontvlucht zijn"? vroeg hij
zich af.
"Daar benlk toevallig een deskundige in. Tegen een geringe vergoe
ding kan ik hem laten profiteren van mijn ervaringen in het uit de weg
gaan van de sterke arm der wet". Met die woorden greep hij de lang
skomende Panda beet en trok hem een steegje in. Maar Panda had
helemaal geen tijd voor een praatje,
oogje op "Laat me gaan"! riep hij. "Ik moet naar Hobbeldonk!
Jollipop is in grote moeilijkheden. Het staat zelf in de krant. Een
klopgeest is bezig om het huis te verwoesten!
'Een klopgeest"!? herhaalde Joris, terwijl hij snel van gedachten ver
anderde. "Aha! Eh ik bedoel: daar had ik het toevallig net met u
over willen hebben, baaske. Ik heb namelijk een kennis die tegen
betaling klopgeesten verjaagt. Een geest-verdrijver, in andere woor
den".
KWARKGODENSPIJS
kwart liter melk. 1 pakje
vanillesuiker, 50 g sui
ker. 30 g griesmeel, 20 g
boter. 250 kwart magere
kwark, een halve liter
blik ontpitte kersen of
geweekte gedroogde
abrikozen.
Kook van de melk, sui
ker, vanillesuiker en
griesmeel een dikke vla
en laat deze afkoelen.
Roer de boter zacht en
klopt met de mixer de
kwark en de afgekoelde
vla erdoor (5 minuten
kloppen). Doe deze vla
laag om laag met de ker-
wAajajeep B9*J JE
•MSI AfSAl Och
IJD^k)
U2 k\dacu^ kjJè> *(£c pJL -
h-bocd cLaJr Ut vCuuk cLbaY
éÜL COUZistLaW
[yc&dlé
'Uc djAOsVCn>e<\ IjJQQ CL^cLa^S. -
■Mgvc WjliQru.yS'. 'LI
9lu
ieium
september 1976
Honderd jaar geleden stond in
de krant:
- Bij Javor - zo wordt uit Bel
grado gemeld - zijn gedurende
de laatste drie dagen hevige ge
vechten geleverd. De Turken
werden door de Serviërs uit drie
verschansingen verjaagd en
twee batterijen werden ver
overd. De vijand werd totaal
verslagen en op de vlucht ge
jaagd. De Serviërs maakten ook
vele gevangenen en veroverden
vaandels, munitie en geweren.
Een aanval der Turken op Klein
Zwornik werd afgeslagen en
voorts werden de Turken bij
Kapaomk, ondanks hun over
macht, op de vlucht gejaagd. In
Londen is een brochure van
Gladstone verschenen tegen de
wreedheden der Turken in Bul
garije. De vroegere eerste minis
ter eischt het onttrekken van
Bosnie.de Herzegowina en Bul
garije aan het beheer van Tur
kije. De ..Times" neemt een
soortgelijk standpunt in. Het
blad betreurt het zeer,dat Enge
land verleden jaar niet aan het
streven van Bosnië en Herzego
wina is tegemoet gekomen om
zelfstandig te worden. Thans is
het zoo goed als zeker, dat ook
Bulgarije betrokken zal moeten
worden bij de emancipatie der
christelijke provinciën van het
Turksche rijk. Doch berouw
baat niet. Er zal gehandeld moe
ten worden. Czaar Alexander is
zoo gematigd als men maar
wenschen kan. Als ook de Brit-
sche regeering de ijdele phrasen
harer tegenwoordige politiek
laat varen en met Rusland tot
eene schikking komt, dan zal
Turkije voor den vereenigden
vredelievenden drang dezer
beide mogendheden zeker moe
ten wijken, aldus hel blad.
Vijftig jaar geleden:
- De Spaansche vliegenier, die
eenige maanden geleden naar
Buenos Aires vloog, heeft in het
verslag over zijn vlucht zeer
waarderend over de radio ge
schreven Zoowel in Las Palmas
'als St. Vincent waren de mist
banken zoo dicht, dat hij den
radiorichting zoeker in geen ge
val had kunnen missen. De
radio-peilinrichting had hem
onschatbare diensten bewezen
en het is onbegrijpelijk, dat het
aan boord hebben van een mo
derne radio-installatie nog niet
wettelijk is voorgeschreven,
zooals voor schepen reeds lang
het geval is.
LUXOR "The taxi driver", dag. 2.3
en 9.15 uur. zo. 2.15,4.30,7.00 en 9.
18 jaar.
CAMERA* "Once upon a time in tl
West", dag. 8.00 uur. 14 jaar. Kinderm
tinee: "De zotte wereld van Charlv Ch
plin", za. en woe. 2.30 uur. zo 2.00
-jw. mê a\j. c.. 4.15
AL. Nachtvoorstelling- "The gra
duate". vt en za 11 30 uur 18 jaar
STUDIO: "One flew over the cuckoo'
nest", dag. 2.30,
4.45 uur. 18 jaar.
LIDO: "Mother, jugs and speed", dag.
,,n - zo. ook 4.45 uur 14
TRIANON: "André van Duin's pret-
film", dag. 2.30, 7.00 en 9.15 uur, zo. ook
4.30 uur. AL
REX: "Meisjes die zichzelf bedienen",
dag. 7.00 en 9.15 uur. 18 jaar. Kinderma
al "101 Dalmatiers", za. en zo. 2.30
AL. Nachtvoorstelling "De blonde
sexmachine", vr. en za. 11.30 uur.aije
Ongevallendienst
ziekenhuizen Leiden
Ongevallendienst elke dag Academisch
Ziekenhuis behalve van dinsdag 13 00
Uur tot woensdag 13.00 uur (Diacones-
senhuis) en van vrijdag 13.00 uur tot za
terdag 13.00 uur (Elisabeth-ziekenhuis).
Bezoekuren ziekenhuizen
Diaconessenhuis Middagbezoekuur
13 45-14 30 uur Avondbezoek'jur
18 30-19 30 uur Kinderafdeling dage-
£hh^.e" ,^"e" Mê' ouderajvan 18.3IM930
14 00 tot 14.30 uur en van 18.30 tot 19.00
Sport-Medisch Adviescentrum Spreek
uur, do 19.30-20.30 uur in het St.
Elisabeth-Ziekenhuis.
Endegeest dinsdag en vrijdag 13-14.30
uur 's zondags 11-12 uur en 14-15 uur;
eerste klasse: de gehele dag.
Annakliniek:
Klasse afdeling van 13 00-14.30 uur van
18.30 tot 20.00 uur.
Derde klasse bezoekuur van 13.00-14.00
uur en 18.30-19.30 uur
Kinderzaal. van 13.00-14.00 uur Op
woensdagavond (uitsluitend voor de
9*15 uur "zo ook [|ebben geen tocSank' op de klnderafde
ling.LM
*SInt~Elizabeth-ziekenhuis volwassenen
dagelijks van 14.00-14.45 uur en van
18.30 tot 19.30 uur; klasse-afdelingen ook
11.15 tot 12.00 uur. Kraamafdeling: dag.
van 11.15 tot 12.00 uur (alleen voor echt-
gen.)v. 15.00 tot 16.00 uur en van l£.30tot
19.30 uur. Laatste kwartier middag- en
avondbezoek babyshow. Kinderafde
ling dag. 15.00 tot 18.30 uur. CCU (hart-
bewaking) dag. van 14.15 tot 14.45 uur en
van 19.00 tot 19.30.
ACADEMISCH ZIEKENHUIS
Voor alle patiënten (behalve kinderen)
zijn de bezoekuren als volgt:
Elke dag:
14 15-15 00 uur.
18.30-19.30 uur
Voor de prematurenafdeling gelden de
volgende bezoekuren (alleen voor ou-
Maaiidag tlm vrijdag:
18.30-18.45 uur.
Zaterdag en zondag:
14.45-15-00 uur.
Bezoek aan ernstige patiënten:
Wanneer voor ernstige patiënten door
lopend bezoek wordt toegestaan kan de
hoofdverpleegkundige hiervoor spe
ciale kaarten verstrekken.
Bezoektijden Kinderkliniek:
Dagelijks:
15.00-15.45 uur.
18.30-19.00 uur.
Bezoektijden kinderafdeling
Elke dag
14 15-15.00 uur.
18.30-19.00 uuc.
Alphen aan den Rijn
Rijnoord: le en 2e klas 11-11.30; 13.30
14.15 en 18 30-19.30 uur; 3e kla4 13.30-
14.15 en 18.30-19.30 uur, Kraamafdeling
13.30-14.15 uur alleen voor echtgenoten'
19-20 uur; Kinderafdeling 13-15.30 uur
alleen voor ouders 18-18.30'üur.
Geluidshinder Schiphol
Klachten over geluidshinder van vlieg
verkeer van en naar Schiphol kunnen
dag en nacht worden'gemeld bij het in
formatiecentrum Geluidshinaer Schip
hol (020-175000)..
37", (Spaans, vertaler Franci
sco Carrasquer, 1975).
"Sint mijlocitor in comertul de
cafea si locuiese pe Splaiul Da-
fxnilor nr. 37", (Roemeens, ver
taler H. R. Radian, 1967).
"Olen kohvimaakler ning mu
aadress cm Lauriergracht 37",
(Estlands, Rein Sepp, 1973).
U ziet het, een kleine greep uit
het totale aantal vertalingen.
Opmerkelijkste dingen: in de
Engelse vertaling staat er "Am
sterdam" achter Lauriergracht
37, want anders denken Engelse
lezers dat het wel weer in Lon
den zal spelen (er had tenslotte
ook nog "Nederland" achter
Amsterdam kunnen staan, dus
we mogen nog niet mopperen).
En verder was de Roemeense
vertaler de enige die het nuttig
oordeelde Lauriergracht te ver
talen,in "Splaiul Dafinilor"De
meeste anderen hebben deze
grachtnaam ondernaan de
bladzijde verduidelijkt via een
voetnoot.
28 dagen
Ik vertel geen nieuws als ik zeg
dat Max Havelaar de grootste
en onvergankelijkste "roman"
is uit de Nederlandse literatuui
een werk weliswaar waar Peter
Faber, die Havelaar in de film
speelt, niet doorheen kon komen
zoals hij eerlijk heeft toegege
ven, maar ondanks dat een boek
dat nog geenszins verouderd
aandoet. Want als iemand kon
schrijven was het Multatuli. En
geen gemier ook. In vrij kleine
druk telt het boek 239 bladzij
den die hij schreef tussen 16 sep
tember 1859 en 13 oktober 1859.
In 28 dagen dus. Wat let u een
maandje vrij te nemen en het
ook eens te proberen?
NICO SCHEEPMAKER
PAGINA 25
