PvdA-program: niet om te lachen
DE MAN WEET ALLES
En de vrouwen blijven alleen achter
Door
Mr. Frits Portheine
lid van de
Tweede Kamer
voor de VVD
DONDERDAG 26 AUGUSTUS 1976
Velen zullen het met mü eens
zijn dat het in de vakantie er
echt en volkomen "uit" zijn een
levens-noodzakelijkheid is. Ik
ben er dankbaar voor in die pe
riode te hebben kunnen genie
ten van de natuur en de vruch
ten van de geschiedenis die Eu
ropa in zo rijke mate te beleven
heeft. Daaruit is veel inspiratie
te putten voor het politieke
werken, zeker in een verkie
zingsjaar. Tijdens mijn reis
ontmoette ik ook een geslaagd
Nederlands zakepman, brui
send van vitaliteit. Het viel mij
op, dat hij zich totaal niet be
wust was van de geweldige in
vloed, die de politiek op zijn
werk zal hebben, als althans de
wensen van sommige politieke
partijen en het kabinet zouden
worden vervuld.
Ik heb al eerder in deze kolom
gezegd dat de politiek zich niet
met al deze particuliere bedrij
vigheid zou moeten bemoeien.
Ik was het dus aan de ene kant
met hem eens. Aan de andere
kant betreurde ik een beetje zijn
wat al te gemakkelijk heen lo
pen over de gevaren die ons
stelsel van vrije ondernemings
gewijze produktie waarin hü
succesvol optreedt, bedreigen.
En die bedreiging komt niet zo
zeer van buitenaf, maar van
binnenuit, in de gehele weste
lijke wereld.
En daarom wil ik mijn bijdrage
vandaag wijden aan het nieuwe
concept-beginselprogramma
van de PvdA, dat in de zomer-
komkommertijd veel stof deed
opwaaien.
Vriend en vijand zijn het er wel
over eens dat dit programma
veel radicaler-socialistisch is
dan dat van 1959. Het betekent,
dat het programma streeft naar
een dogmatisch-socialistische,
van het huidige maatschappij
beeld afwijkende, leefgemeen
schap. Revolutionair dus in die
zin, conservatief in het aange
ven van de strijdmiddelen.
Ik vind het altijd interessant om
in dergelijke gevallen de reac
ties te zien over dit
dogmatisch-socialistisch stre
ven bij de huidige coalitiegeno
ten van de PvdA, diverse media
en de samenstellers zelf. Een
deel van de reactie komt hierop
neer. het lijkt wel erg radicaal,
maar de soep wordt niet zo heet
gegeten, en: wat is een begin
selprogramma waard?; Het
komt toch immers op het ver
kiezingsprogramma aan?
Deze reacties zijn weinig door
dacht. Want juist dat verkie
zingsprogramma, Keerpunt
1972, en het nieuwe verkie
zingsprogramma 1977 bestem
pelen de PvdA al - in tegenstel
ling tot bv. de Duitse socialisti
sche partij - als een dogmatisch
socialistische partij. Zü maakt
dat ook waar in de regering,
waarin talloze maatregelen in
die richting of al genomen zijn
of zullen worden genomen.
Een van de bezwaren die velen
koesteren t.a.v. het programma,
is het duidelijk weer beleiden
van de nationalisatie-wens van
basisindustrieën, banken- en
verzekeringswezen.
Hier vond ik de reacties van de
programcommissie beneden de
maat. Opgemerkt werd, dat het
programma niet primair in
vloed bepleit van de staat op de
industrieën, maar die in handen
van de gemeenschap brengt.
Ook het arbeiderszelfbestuur
beteként afwijzing van de oude
gedachte van nationalisatie.
Ik vind dat allemaal lood om
oud ijzer. De te nationaliseren
industrieën worden nog steeds
uit handen van de privé perso
nen die nu doorgaans de bezit
ters zijn, gehaald en gegeven
aan de gemeenschap, d.w.z. de
overheid, rijk of gemeente,
zoals de opstellers zeggen.
Zij, die zoals ik, de werking van
het arbeiders zelfbestuur in
Joego-Slavië hebben bestu
deerd, zien dat in ieder geval als
een even grote ingreep in het
huidige maatschappijbeeld
(met overigens slechte resulta
ten, ook in menselijk opzicht) zo
dat we hier te maken hebben
met precies dezelfde ideeën uit
de oude doos van nationalisatie
en socialisatie uit de begintijd
van het socialisme.
Belangrijk nog is dat wat over
de gelijkheid van inkomens
wordt gezegd. De idee van het
basisinkomen opslagpercen
tages - uiteraard teugelen van
bovenaf - zal de maatschappij in
zo'n keurslijf brengen dat de fut
er helemaal uit gaat. Het is het
volledig ontkennen van de
menselijke drang naar het voor
PAGINA 15
zichzelf iets opbouwen, een
drang die ook tot bezitsvorming
leidt.
Dit programma doet sterk den
ken aan het boek "Wenkend
Perspectief' van het N.V.V. van
vlak na de oorlog. Daarin werd
bezitsvorming als gevaarlijk
bestempeld. Ook werd toen al
de gedachte van een dienst
plicht in het huishouden naar
voren gebracht, die nu blijkbaar
in het nieuwe programma de
lachlust van velen oproept. Ik
lach er niet om als ik zie hoe één
van onze belangrijke politieke
partijen zijn beginselen voor de
toekomst ent op verouderde, de
mens ontkennende, gedachten.
Voorzover ze in ons regerings
beleid opduiken, hebben ze er
al voor gezorgd, dat Nederlands
positie wankel is. Uit dit pro
gramma blijkt dat men daarvan
niets geleerd heeft, integendeel:
men gaat hollend op de ver
keerde weg voort.
In zijn essay "De roman van de
mens" poneert Georges Simenon
in de vorm van een verhaal een
merkwaardige stelling. Hij stelt
zich het mensenpaar voor, of dat nu
Adam en Eva zijn of twee primitie
ve, dichtbehaarde wezens die nog
op weg zijn naar de ontwikkeling
van de soort, hij stelt zich dus dat
eerste mensenpaar voor dat voor
het eerst het ondergaan van de zon
waarneemt. Dan vraagt Eva aan
Adam in grote angst: "Weet je ze
ker, dat de zon morgen terug
komt?" Adam antwoordt: "Natuur
lijk". "Waarom?" vraagt Eva. En hij
heeft het haar uitgelegd. Niet de
waarheid die hij niet kende en die
wij na zoveel eeuwen nog niet ken
nen. Maar hij heeft haar een gerust
stellend verhaal verteld. En dat zou
dan de eerste roman geweest zijn,
schrijft Simënon.
Aan deze stelling die ik nu maar laat
voor wat ze is moest ik denken toen
mij een dezer dagen een verschijn
sel opviel dat mij lange tijd, het was
vakantie, obsedeerde. Dagelijks zie
je het gebeuren, waar je je ook be
vindt. Niet zozeer 't eerste: het vra
gen van de vrouw, alswel 't tweede:
het uitleggen, het verklaren van de
man. Overal hetzelfde tafereel,
men ziet. Hu legt alles uit, hu staat
geduldig aan te wijzen. Hü zegt wat
een beeld voorstelt, of een schilde
rij. Hü vertaalt aanwüzingen. Hü
leest vóór uit de gids. Hü laat op de
plattegrond zien waar ze nu zün. Op
het station loopt hü voorop. "Kom
maar mee", zegt hü - In de trein pakt
hü de krant, leest haar wat voor en
legt uit wat er precies mee bedoeld
is. Hü weet wanneer ze er büna zijn.
Iedereen erkent ook, dat het op
hem aankomt. Aan tafel krügt hü 't
menu. Krügt zü er ook een, dan hü
toch het menu waarop de prijzen
vermeld staan. Hü keurt de wün.
Hü krügt de rekening. Wat zün de
mannen toch knap en hoe dom,
volgzaam, gedwee en gehoorzaam
zün de
Verder
We doen nu nog een paar stappen
verder. Het gesignaleerde ver-
schünsel heeft zich ver uitgebreid.
Natuurlük zal ik nu overdrijven.
Maar je kunt geen mening naar vo
ren brengen, zo is mü al jaren gele
den tüdens psychologie-colleges
geleerd, wanneer je alle nuances
gaat aanbrengen. Het "enerzüds"
"anderzüds" verzwakt elk betoog.
Dan gaat de bedoeling volledig
schuil achter een woud van af
zwakkingen.
Vrouwen moeten luisteren naar
mannen. Overal en altüd. Mannen
weten alles, ze leggen alles uit, ze
hebben altüd gelük, ze hebben alles
al aan zien komen, ze hebben hun
maatregelen altüd al genomen, zü
beheersen de schepping. En vrou
wen hebben maar te luisteren, moe
ten "ja" zeggen en "natuurlük", ze
moeten gehoorzamen, dankbaar
zün en zich bü alles eerbiedig neer
leggen.
Voorbeelden
Neem de politiek. Een gave
i-aangelegenheid. Er lopen
wel een paar vrouwen in de Tweede
Kamer rond, maar daar weet men
niet veel méér van dan dat er twee
op een dag precies dezelfde japon
droegen en dat een ander duidelük
zwanger was. Was er ooit een kabi-
netsinformatrice? Een première?
Voor een vrouwelüke minister
hebben we niet eens een woord. Er
zün of waren wel een paar vrouwe
lüke eerste ministers, maar Golda
Meir moest om zich te handhaven
een super-havik worden en die van
India heeft het natuurlük aan haar
vader te danken. En de vrouwelüke
premier van Ceylon werd 't nadat
haar man vermoord was. Gewone
ministers dan? Af en toe één, jawel.
Hoe zit het met het bedrijfsleven?
Aan de top: nergens een vrouw.
Hoogleraren dan? Ik weet er één, in
Nümegen. Maar zü moet het dan
ook wel weten.
Is er een hoofdredactrice van een
goed dagblad, hier of in het buiten
land? Niet én.
ziel?
Op het terrein van de godsdienst
dan, hoe zit het büvoorbeeld met de
katholieke kerk? Emmy van Over-
eem, redactrice van de N.R.C.
schreef me onlangs, dat ze de Kerk
een mannentroep vond. Ze heeft
gelük. Elke uitwerking hiervan is
overbodig. De leiding van de Kerk
in de meest uitgebreide zin van het
woord, ik bedoel vanaf de paus tot
de jongste kapelaan, heeft büna
2000 jaar uitsluitend in handen van
mannen gelegen. Na heel lang pra
ten, na eindeloos gezeur, gedebat-
teer, na uitgebreide studies van 's
werelds grootste vaktheologen zie
je waarachtig hier en daar af en toe
bü een eucharistie-viering tüdens
de woorddienst een vrouw of zelfs
een meisje achter de lezenaar staan
om een fragment voor te lezen uit
de H. Schrift. Paulus, ik bedoel nu
de apostel, moet ervan sidderen. De
grootste theoloog van de kerk
Thomas van Aquino stelde eens in
een van zün beroemde boeken de
vraag: "Heeft de vrouw een ziel?"
Waarna hü schrijft: "Het schünt
van niet". Maar tenslotte komt hü
tot de overtuiging, dat er meer ar
gumenten vóór dan tégen pleiten.
De kwestie lükt nog steeds ac
tueel
Er zün of er waren grote, indru
kwekkende vrouwelüke orden en
congregaties. Maar aan het hoofd
ervan staat of stond altüd een man
door Rome benoemd en met ver
plichte standplaats in de heilige
stad. Bü de ingang van elke voor
name kerk in Italië, in elke straat
wel één, staan er donkere, norskü-
kende mannen toe te zien en zü we
ren vrouwen of meisjes waarvan zü
vanuit een volkomen belachelüke
opvatting menen dat ze onwelvoeg-
üjk gekleed zün. "Hier Marie, doe
mün jasje maar even aan" zegt de
man tot zün vrouw die dan in arren
moede maar 't dwaze, veel te grote
en wat zweterige spükerbroek-jasje
over haar schouders hangt. Dan
mogen ze binnen.
Vergaloppeerd
Marga Klompé heeft zich in Phila
delphia onlangs hevig vergalop
peerd toen zü tüdens het Eucharis
tisch Congres aldaar verklaarde,
dat er in de H. Schrift geen enkele
grond te vinden was om vrouwen
het priesterUjk ambt te ontzeggen.
Zij dacht waarschünüjk: "Wie kent
mün kont in Keulen". (De waarne
mend hoofdredacteur zal deze zin
wel doorstrepen, hoewel het een
staande Hollandse uitdrukking is).
Maar kardinaal Wille brands was
daar ook aanwezig en moet haar
gehoord hebben. Er zullen bü de
eerstvolgende vergadering van
"Justitia et Pax" nog wel harde no
ten gekraakt worden.
De vrouw stelt de vragen, de man
geeft het antwoord. Zo was het vol
gens Simenon al bü de eerste men
sen. En toch stelt elk kind de eerste
vragen aan zijn moeder en krügt elk
kind van zün moeder de eerste
goede en meest waardevolle ant
woorden.
Misschien is 't wel goed dat we de
vraag of oorlog onvermüdelük is nu
eerst eens gaan stellen aan de
vrouw. Het is nog nooit eerder ge
beurd.
PIET WESSELING
ISTANBOEL - Dikke tranen glü-
den over de wangen van een in
een kleurrijk gewaad gestoken
jonge vrouw. Ze neemt een punt
van de onder haar kin geknoopte
hoofddoek, haalt 'm vluchtig
over haar gezicht en staart met
rood behuilde ogen langs een
douane-employé naar een achter
een hekje druk zwaaiende man.
Ze probeert een glimlach, heft
aarzelend een hand op en maakt
met haar vingers een grqetbewe-
ging.
Om haar heen krioelt het van men
sen, die met oosterse onstuimig
heid blük geven van hun aanwe
zigheid. Mannen, vrouwen en
kinderen vallen elkaar ontroerd
om de hals, anderen banen zich
met volgepropte koffers driftig
een weg door de massa.
Het is een chaos op deze zaterdag
morgen in augustus in de ver
trekhal van het vliegveld Yesil-
köy bü Istanboel. Voor vele in het
buitenland werkende Turkse ar
beiders zit de vakantie er op en
hele families zün meegekomen
om de werkers over de grens uit
geleide te doen.
De vrouwen doen dat over het al
gemeen sti! en vol verdriet zoals
de jonge vrouw met de hoofd
doek, de mannen meestal met
een joviale luidruchtigheid. Tien
maanden of misschien wel langer
zal het duren voordat men elkaar
zal weerzien; voor de vrouwen
moet het een eeuwigheid lüken.
"Het is verschrikkelük om hem zo
lang niet te zien", zegt Esma Gü-
nes. "En voor de kinderen is het
ook erg moeilük. Ze praten veel
over hun vader en missen hem
erg".
Esma Günes, een kleine wat verle
gen vrouw van 31, woont met
haar kinderen Hacer (10), Serap
(6) en Emin (3) in een bescheiden
driekamerwoning in een buiten-
wük van Ankara, die is gekocht
met het geld dat haar man Yusuf
(36) in Holland büeen heeft weten
te sparen. De eerste aanbetaling
was 5000 gulden, de jaarlükse las
ten zün 1500 gulden.
IJzervlechter
Afgezien van het overal in Turküe
te vinden portret van Atatürk, de
grondlegger van het moderne
Turküe en een wandkleed met
een afbeelding van de Blauwe
Moskee uit Istanboel, doet ook
veel in de huiskamer aan het
verre Nederland denken. Het
televisietoestel, de draagbare ra
dio, de bandrecorder, het pakje
shag op de houten salontafel
Yusuf is al zes jaar üzervlechter
bü Montan IJzer en Staal NV in
Amsterdam. Hü is nog thuis. Hü
heeft nog een paar dagen vakan
tie voor de boeg.
Bü het aanhoren van Esma's uitla
tingen over het alleen-zün draait
hü wat op zün stoel en knikt.
"Ik heb geregeld familie op be
zoek", vervolgt Esma, "en ik heb
wat contact metrvrouwen, die ook
alleen zün achtergebleven. Ze
hebben dezelfde problemen, we
praten daar over en helpen elkaar
wat. Maar verder sta je er toch al
leen voor, heb je geen hulp. Ik
hou me nou maar vast aan de
hoop ooit eens met de kinderen
naar Nederland te kunnen ko
men en weer een normaal gezins
leven te kunnen hebben".
Hulp
"De Turkse regering doet niet zo
veel voor de achtergebleven
vrouwen", zal wat later Raphaèl
den Haan, sociaal attaché bü de
Nederlandse ambassade in An
kara en directeur van het Neder
lands Selectiebureau zeggen.
"Ze houden zich veel meer bezig
met de vertrekkende mannen.
Dat is belangrijk voor de econo
mie van het land. Daardoor ver
mindert het werkloosheidsper
centage en komen er deviezen
binnen.
Begrijp nre goed, ik wil geen kritiek
leveren op de Turken, maar ik
constateer alleen maar dat ze het
.belangrijker vinden de mannen
de deur uit te krijgen dan te zor
gen yoor een goed verzorgings
systeem voor de achterbhjvende
vrouwen. Overigens vraag ik me
toch af hoe dat zou moeten. Wat
kun je büvoorbeeld doen als een
man weigert zün kinderbüslag
over te maken? Hem per brief
herinneren aan zijn vaderlüke
plichten? Gelukkig kent men
hier nog de ware familiegeest en
worden in de kleine dorpen de
vrouwen nog door het hele dorp
opgenomen".
Kritiek op het uitblüven van hulp
hoor ik echter niet van Esma Gü
nes. Ze wil bü haar man zün en
het liefst in Nederland omdat ze
daar zoveel goeds over heeft ge
hoord. Ook voor de kinderen
hebben de woorden Holland en
Nederland door de verhalen van
Pa Yusuf, die nog geen melding
hoefde te maken van rassenrellen
zoals onlangs in Schiedam, een
magische klank gekregen.
Condities
"Ik heb vrienden, die in België,
Frankrijk en Duitsland werken",
vertelt Yusuf. "We schrijven el
kaar vaak over onze belevenissen
en ik weet, dat de condities in
Holland gewoon het beste zün.
De sociale garanties, het leefkli
maat Bovendien heb ik het op
de zaak büzonder naar mün zin.
Ik werk als enige buitenlander in
een ploeg van 25 man, waarin een
geweldige sfeer heerst. Alleen
heb ik een probleem, dat de
meeste van mün vrienden niet
kennen en dat is de huisvesting".
Yusuf vertelt dat hü al jaren met
een aantal vrienden op een kamer
woont in een Utrechts pension,
waar hü 25 gulden per week voor
een bed betaalt. Pogingen om een
betere huisvesting te verkrijgen
zün tot nu toe op niets uitgelopen.
"Ik geloof, dat het me minder
moeite zou kosten als ik Hollan
der zou worden", zegt Yusuf.
"Dat zou kunnen, want ik heb in
de zes jaar dat ik in Holland werk
nog nooit met iemand moeilük-
heden gehad. Maar als goede
Turkse staatsburger verander je
niet van nationaliteit. Dat doe je
niet. Het liefst zou ik in Turküe
zelf willen wérken en bü mün
vrouw en kinderen wonen, want
wat dat uOok ik heb het moei
lük en moet dagelüks in de fa
briek aan hen denken. Maar de
mogelükheden bü ons zün veel
minder en de salarissen stukken
lager".
Projecten
Toch wordt er in Turküe met Ne
derlands geld gewerkt aan pro
jecten, die het de gastarbeiders
aantrekkelüker moeten maken
om naar hun land terug te keren.
Raphaèl den Haan daarover
"De werving van gastarbeiders
waarvoor ons bureau samen met
de Turkse autoriteiten zorg
draagt, is de laatste twee jaar
sterk verminderd. Weliswaar
kennen we in Nederland nog
geen officiële stop zoals Duits
land en Frankrük, maar het komt
er in de praktük toch op neer dat
er nauwelüks arbeidskrachten
worden uitgezocht. Daardoor
hebben we meer tüd om ons be
zig te houden met het onderzoe
ken van de mogelükheden voor
werkgelegenheidsprojecten in
Turküè zelf. Onze minister Pronk
nam enkele jaren geleden het in
itiatief tot het instellen van derge-
lüke onderzoeken in de ontwik
kelingslanden met als gedachte;
We hebben buitenlandse arbei
ders gebruikt voor de Neder
landse economie, wel als ze dan
naar huis gaan geef ze wat mee
waaraan ze wat hebben.
Het streven daarbü is om de Turkse
arbeiders in Nederland te bewe
gen hun spaargelden te steken in
kleine fabrieken of bedrijven. Wü
willen ze helpen bü het opzetten
door ze büvoorbeeld te trainen in
bepaalde zaken, experts te leve
ren en ook subsidie te verlenen.
Voor dat werk staat ons dit jaar
zeven miüoen gulden ter be
schikking".
Volgens Den Haan zün de Turkse
arbeiders zelf hierover büzonder
enthousiast. Er zün al enkele be
drijven op poten gezet hoewel of
ficieel nog niets is geregeld. Wel
wordt er gewerkt aan een
werkgelegenheidsprojecten-
overeenkomst tussen Turküë en
Nederland.
Yusuf Günes zegt van de projecten
op de hoogte te zün, maar er niet
warm voor te kunnen lopen.
"En ook mün vrienden niet.
Waarom niet? Ik heb er slechte
ervaringen mee. Ik heb zelf drie
aandelen gekocht in zo'n bedrijf.
Het is nu al over de kop".
Ook de Turkse autoriteiten zün
volgens Den Haan niet al te opti
mistisch. Ook zü wüzen daarbü
op een aantal mislukkingen.
"Maar dat is niet juist", vindt Den
Haan. "Iedereen maakt fouten,
zeker in het begin, maar daar
moet je juist van leren. Zonder
doorzettingsvermogen bereik je
natuurlük niets".
De familie Günes voor hun woning in Ankara. Twee maanden per jaar is het gezin bij elkaar. De overige tien
maanden zit vader Yusuf in Amsterdam, waar hij werkt als ijzervlechter.
Voor Yusuf Gunes is die ene erva
ring echter al genoeg.
"Laten de regeringen van beide
landen gezamenhjk maatschap-
püën opzetten. Dan geloof ik er
wel in, maar nuVolgens mü
kunnen ze beter die zeven mil
joen besteden aan de vele werk
lozen in Nederland of het geld als
een soort premie meegeven aan
de Turken die naar huis willen".
Geen geloof in werkgelegenheid
sprojecten, wel nog steeds hoop
op een betere huisvesting in Ne
derland bü Yusuf. Zolang hem
dat niet gelukt is zal Esma hem
ieder jaar na een bezoek van twee
maanden moeten uitwuiven.
