'Verwoerds
moordenaar
was 5 jaar
speelgoed
voor de
sadisten n
ZATERDAG 21 AUGUSTUS 1976
EXTRA
LONDEN - Voor het eerst is een
man erin geslaagd te ontsnap
pen uit Zuid-Afrika's best be
veiligde gevangenis, Zonder-
water, en te ontvluchten naar
het buitenland.
Brian Price, 35 jaar oud, werd
in 1972 tot elf jaar gevangenis
straf veroordeeld wegens han
del in LSD. Nadat Price er 3 1/2
jaar op had zitten, ontsnapte
hij met een mede-gevangene.
Ze ontkwamen aan een speur
tocht in het hele land door te
voet naar Pretoria te sluipen.
Daar verborg Price zich aan
boord van de Windsor Castle,
die hem - als verstekeling -
naar Engeland bracht. Z'n
partner werd gepakt.
Om te ontsnappen wisten de
twee gevangenen een afdruk te
maken van de sleutel op de eer
ste deur in de toegangstunnel.
Op de 31ste mei, een nationale
feestdag om half acht 's och
tends openden ze het slot van
de eerste poort, zaagden het
slot uit de tweede en knipten
de hangsloten van de derde en
vierde poort.
Price, die ten stelligste ont
kent in LSD te hebben gehan-
dend, vertelde Ian Mathers het
gruwelijke verhaal van het le
ven in de Centrale Gevangenis
in Pretoria, en met name in de
beruchte afdeling "Beverly
Hills", waar jaarlijks zo'n
honderd mensen worden op
gehangen. Hij zat daar meer
dan een jaar.
[E©lA)
Pfife
(nn)
tfoj(ol©(n)
®V®1?0
§D(§l(§llfi)
I I 5 arbeidster.
zinnig
aan toe.
Op het schavot in Be
verly Hills kunnen zes
mensen tegelijk opge
hangen worden. Ze
hangen ze om zes uur 's
morgens. Ze binden
hun handen op de rug
met een schoenveter en
brengen hen dan over
een gang en twee trap
pen naar de executie
plaats.
De zwarten zingen steeds tot het
moment van hun dood. Een paar
dagen voor de executie krijgen ze
het te horen. Vanaf dat moment
zingen ze hun stamliederen. Mees
tal zingen ze met z'n veertigen, of
zo. Het is een hypnotiserend ge
zang, met alsmaar hetzelfde refrein.
Als je de woorden niet verstaat lijkt
het een klaagzang. De laatste 24 uur
zingen ze onophoudelijk.
Ze brengen zichzelf ermee in tran
ce. Dat lijkt de bedoeling ervan te
zijn. Als ze op hun laatste dag langs
de cellenrij lopen, rammelen de an
dere gevangenen aan hun tralies en
roepen "Vaarwel" en "We zien jul
lie ginds wel weer". Ze aanvaarden
hun dood, ze sterven waardig zou ik
zeggen.
De beul in Zuid-Afrika maakt lang
niet zoveel werk van een hangpartij
als zijn Britse collega vroeger deed;
die laatste was er tenminste trots op
als hij er "een mooi karwei" van had
gemaakt
Als ze bij de gevangenisdienst ko
men, moeten jonge bewakers een
keer gaan kijken bij een ophanging
Dat wordt "hangplicht" genoemd.
Als ze ervan terugkomen, zweren
velen dat ze er nooit meer naar toe
zullen gaan. Ze vertelden ons hoe
de opgehangen zwarten er uit za
gen. Ze waren ziek van het bloed en
van de lijken. Het was hun taak de
lijken van de galg te halen
Gruwelijk
De manier van ophangen is gruwe
lijk. Als een nek het niet onmiddel
lijk begeeft als het luik geopend is,
halen ze het slachtoffer nog een
keer naar boven en laten hem weer
vallen. Bewakers vertelden me dat
de beul met de steel van een hou
weel op het achterhoofd van een
gehangene slaat tot hij stil is.
De lijken blijven er dan twintig mi
nuten hangen. Dan worden ze uit
gekleed. De kleren gaan in een
mand en worden gewassen voor de
volgende keer.
Een Engelsman, John Gibbs, die
voor een reeks kleine overtredin
gen een straf van negen tot vijftien
jaar moest uitzitten, moest de
blinddoeken wassen, zodat die
weer gebruikt konden worden.
Dimitri Tsafendas, die de Zuidafri-
kaanse premier dr. Verwoerd in
1966 vermoordde, is een van de
weinig blanke gevangenen in Be
verly Hills. Hij is 58, maar zijn haren
zijn helemaal wit en zijn rug is ge
kromd. Hij leeft in zijn eigen
droomwereld.
Er was een zwarte bewaker, Black
Mamba, die ervoor moest zorgen
Tsafendas geestelijk en lichamelijk
te breken. Black Mamba bracht al
tijd Tsafendas' eten en dan pieste
hij erin. Daarna moest Tsafendas
het opeten. Ook sloeg en schopte
hij hem. Zo ging het de eerste vijf
jaren. Tsafendas was speelgoed
voor de sadisten.
Nu is hij een gebroken man, en ze
laten hem meestal met rust. Hij
wordt apart gehouden van de an
dere gevangenen en mag helemaal
niets. Twee keer heb ik z'n haren
geknipt. Daar had hij om gevraagd.
Hij heeft een prachtige stem en
zong aria's. Hij spreekt ook een
hoop talen. Maar meestal zit hij
maar te luisteren, naar de zwarten
die hun doodsliederen zingen. Hij
moet duizenden zwarten hebben
zien komen en vertrekken naar het
schavot.
ledereen weet dat hij nog als de
dood is voor Black Mamba. en
sommige gevangenen pesten hem
ermee. "Hè", fluisteren ze dan,
"Black Mamba komt eraan". Hij
begint dan te huilen, de naam al
leen al maakt hem doodsbang.
Zwarten worden niet alleen voor
moord opgehangen. Vaak voor
verkrachting. Als een zwarte een
blanke vrouw verkracht wordt hij
opgehangen. Als een blanke een
zwarte vrouw verkracht, krijgt hij
achttien ntaanden of zoiets. Ik ken
een blanke die van twintig ver
krachtingen werd beschuldigd. Hij
kreeg twintig jaar.
Ik ken een zaak van een blanke en
een zwarte die samen een overval
pleegden waarbij iemand werd ge
wond. De blanke werd veroordeeld
wegens eerstegraads moord, de
zwarte wegens tweedegraads
moord. Ze gingen beide in beroep.
De zwarte man werd opgehangen,
de blanke man kreeg gevangenis
straf.
Inferieur
De bewakers behandelen de zwar
ten als inferieure wezens. Als ze een
opdracht geven gaat dat vergezeld
van een draai om de oren of een
schop. Een zwarte kan daar niet
tegen in opstand komen, want dan
slepen ze hem naar buiten en
schoppen hem net zolang tot z'n
botten gebroken zijn.
De zwarten schijnen dat te accepte
ren. Al was ik ook gevangene, toch
noemden ze me "baas". Hun eten
was slechter dan het onze. Zij
moesten in leven zien te blijven op
bonen en eens per week vlees. De
bewakers gooiden het eten naar
binnen en als beesten moesten ze
het dan maar opvreten van de vloer.
De blanke gevangenen krijgen elke
dag vlees of vis. Maar je kan er nooit
op kauwen. Ze hebben het hele
maal dood gekookt. Al m'n tanden
zijn gevuld. Je tanden rotten weg
cn vallen uit. Als ik nu een stuk
vlees eet, moet ik na tien keer kau
wen ophouden, m'n kaken zijn er
niet meer aan gewend.
Wreedheid is aan de orde van de
dag, en gebroken ribben, kaken en
tanden zijn geen uitzondering. Ze
sluiten je dan gewoon in je cel op en
wachten tot je beter wordt, of sterft.
Er zijn mensen die beslist niet had
den hoeven sterven als ze maar
goed behandeld waren. Een man
was met een steen op z'n hoofd ge
slagen. Ze gaven hem pillen en hij
stierf aan een hersenbloeding. Hij
had beslist naar het ziekenhuis ge
moeten.
Ik had een geweldige hernia
maar de ehbo-man'in het zieken
huis zei dat er niets aan de hand
was. Alleen door lastig te blijven
slaagde ik erin een dokter op be
zoek te krijgen. En ik moest elf da
gen na de operatie al weer het hos
pitaal uitlopen.
Ontsnappen
Een vriend van me, een Engelsman,
rende weg toen hij met een groep
buiten de omheining aan het werk
was. Iemand zag hem en blies op
een fluit. Hij was niet fit maar pro
beerde toch weg te rennen. Toen
bedacht hij zich dat hij geen kans
had, ging terug en gaf zich over.
Twee bewakers namen hem te
pakken en een sloeg hem in elkaar
Toen kwamen er nog twee bewa
kers met herdershonden. Die lieten
ze op hem los terwijl ze hem vas
thielden. De honden trokken hele
stukken vlees uit zijn benen. De
wonden gingen zweren, maar geen
dokter kwam in zijn cel.
Als er bewakers in een groep naar je
bungalow komen om je te slaan,
gaan de meeste gevangenen op de
grond liggen. Ze proberen hun
hoofd en hun maag te beschermen
en laten zich verder maar schop
pen. Er zijn er maar weinig die zich
daar niet bij neerleggen. Die vinden
dat als er dan geslagen moet wor
den ze zelf ook best een paar klap
pen kunnen uitdelen.
Op een k£er ontsnapten negen man
uiteen bungalow in de gevangenis
door het raam eruit te wrikken.
Midden in de nacht renden ze weg
en klommen over de omheining. De
volgende dag gingen helikopters
hen opsporen in het open veld. Ze
vonden een man en takelden hem
zo toe. dat ze hem niet durfden te
rug te brengen. En dus gooiden ze
hem op een hoogte van zes meter
uit de helikopter en zeiden dat de
man zich zo verwond had bij een
sprong. We zagen hem inderdaad
vallen. Delman vertelde ons later
dat hij geduwd was.
Bij een andere gevangene openden
ze de deur van zijn cel en stuurden
er drie herdershonden op af. De
honden verscheurden hem. Maar
hij overleefde het gelukkig en z'n
familie die wat geld had ging naai
de rechter. Een paar bewakers ver
loren hun baantje.
Geen eten
Vlak voor ik ontsnapte was er een
opstand in de zwarte afdeling van
Zonderwater. Ik weet dat er in ieder
geval een gevangene werd gedood.
Ze sloten ons toen allemaal op, om
dat de bewakers naar die afdeling
moesten om de opstand neer te
slaan.
Door
Ian Mathers
Observer-dienst
(De minister van politie. J. J. Kru-
ger, verklaarde onlangs in het par
lement dat de politie vorig jaar 98
volwassenen en vier jongeren heeft
gedood toen ze trachtten te ont
vluchten. Er werden 287 volwasse
nen en 18 jongeren gewond).
In Zonderwater staat een hoge
functionaris bekend als Flash
Harrv omdat hij er altijd zo keurig
uitziet. Hij is bevoegd om ter
plekke straf uit te delen. Voor het
minste of geringste vergrijp houdt
hij je eten in. Als hij je in de gang
ziet lopen terwijl er een knoop los
is, word je een dag lang zonder eten
opgesloten.
Diezelfde straf krijg je als je niet de
juiste kledij draagt. Afhankelijk
van het jaargetijde verandert de ge-
vangeniskledij. Eind mei worden
de korte broek en safariblouses
vervangen door lange broek, over-j
hemd en trui. En hoe warm het dan
ook nog zijn kan, elke knoop moet
dicht
Mary
Een uitvinding die een "Marv"
wordt genoemd, dient om gevan
genen af te kunnen ranselen. Het
zijn twee forse houten palen die
met een houten poot zo woruen
neergezet dat ze een hoek van 45
graden met de aarde maken. Een
gevangene wordt er gespreid op ge
legd en z'n handen en voeten wor
den er aan vast gebonden.
De gevangene is naakt op een klein
stuk wit canvas na. dat z'n achterste
bedekt en een kussentje in de rug
bij z'n stuitje. Dat moet voorkomen
dat de nieren worden geraakt als
het rottinkje de billen mist. De stok
waarmee het pak slaag wordt gege
ven is een soepel stuk riet, zo'n twee
a drie centimeter dik. De bewaker
hanteert het met beide handen, en
zet er al zijn kracht achter. De billen
worden helemaal open gehaald en
de gevangene gilt en schreeuwt om
genade. Maximaal kun je acht sla
gen krijgen, maar het is absoluut
barbaars.
Kinderen krijgen ervan langs met
de "lichte stok". Ik heb kinderen
van 5 gezien die werden geslagen.
Ze kunnen veroordeel ijn omdat
ze een fles melk hebb^.i gestolen,
een geluid hebben gemaakt of iets
anders onbenulligs hebben gedaan.
Ze zitten dan een nacht in de ge
vangenis.
Ik heb twee grote politieagenten
gezien die een lapje voor het ach
terste van een kind bonden en er
acht slagen op gaven. De kinderen
krijsen en krijsen. De agenten pak
ken hen hardhandig aan. Ze leggen
de kinderen gewoon op een bank
en slaan er dan op los. Ik heb het
tientallen keren zien gebeuren.
Schreeuwen
Ik werd naar Zonderwater overge
bracht omdat ik in de Centrale Ge
vangenis steeds voor m'n rechten
was opgekomen Als ik per dag 170
gram vlees hoorde te krijgen en ze
gaven me maar 90, dan schreeuwde
ik. En als ik elke week 90 gram pin
dakaas hoorde te krijgen en het was
maar 40. dan schreeuwde ik. Als ik
begon te schreeuwen, zetten de an
dere gevangenen 'ook een keel op,
en dat is iets waar de gevangenisau
toriteiten een hekel aan hebben. Ze
willen niet dat mensen zelfstandig
nadenken.
De oude Zonderwater gevangenis
valt onder het leger en niet onder
het gevangenis-departement. Het is
er smerig en er lopen open rio
leringen doorheen.
In elke bungalow, twaalf bij ruim
vier meter, zaten we met 26 man.
We sliepen op de vloer op vieze ma
trassen, en als je je verroerde
stootte je je buurman aan. We wer
den naar het nieuwe Zonderwater
overgebracht nog voor dat het klaar
was, omdat ze de oude gevangenis
nodig hadden voor vluchtelingen
uit Angola.
De nieuwe gevangenis, die een
kleine veertig miljoen gld. heeft
gekost, is naar Amerikaans voor
beeld gebouwd in de vorm van een
wagenwiel. De vier secties bevatten
elk tien bungalows. In het
midden staat een dertig meter hoge
toren. Daarbovenop houden bewa
kers met verrekijkers voortdurend
de hele omgeving in de gaten.
In de nieuwe gevangenis zijn de
omstandigheden beter. Blanken
gevangenen slapen er met dertien
man in een bungalow, je hebt je
eigen krib en er zijn douches en
wasbakken waar je je kleren kunt
Je staat op om vijf uur. ontbijt, en
gaat om zes uur aan het werk. De
onderbreking voor de lunch
van 11.40 uur tot een uur en
dan wordt er nog tot vier uur ge
werkt Daarna het avondeten en
dan word je om half vijf opgesloten
voor de nacht. In de weekends
word je een uur eerder opgesloten
en sorns zijn er zo weinig bewakers
dat de gevangenen direct na de
lunch in hun cellen moeten. Het is
erg moeilijk bewakers te vinden, en
sommige zijn pas zestien of zeven-
Op zaterdagochtend is er film en op
andere tijden muziek. Als iemand
iets verkeerds doet, wordt iedereen
bestraft. Er is dan geen film en mu
ziek. Ook bij ontsnappingen wordt
er collectief gestraft.
Werken
De meeste gevangenen werken
binnen de hekken, of in de ijzergie
terij of in de houtzagerij waar ze ta
fels maken. Je kunt er ten hoogste
tien rond (ruim 25 gulden) verdie
nen, maar dat halen de meesten
lang niet. In drie en een half jaar
verdiende ik niet meer dan éen
rand per maand. En dan maakte ik
tussen de 8 er. 10 tafels per week,
terwijl sommige gevangenen er
maar eén maakten.
Ik heb mensen gezien die vijftien
jaar uitzaten omdat ze vooreen paar
dubbeltjes snoepgoed hadden ge
stolen. Er zat een man al veertien
jaar omdat hij een wild hert had ge
schoten.
Het Zuidafrikaanse systeem werkt
zo: Voor een eerste overtreding kun
je twee tot vier jaar "corrigerende
training" krijgen. Als je dan weer
wat misdrijft, krijg je vijf tot acht
jaar. En word je voor een derde keer
gepakt, dan moet de rechter je van
negen tot vijftien jaar geven, watje
ook hebt gedaan. Daar kan hijniet
onderuit.
Corruptie
De corruptie viert hoogtij. Als de
gevangenen bier willen brouwen,
dan kunnen ze het gist alleen maar
kriieen door het illegaal van een
bewaker te kopen. Sommige ge
vangenen die verstand van paar
denraces hebben danken hun
goede behandeling eraan dat ze
voor de bewakers de wedformulie-
ren invullen.
Ik weet zeker dat er kolonels rond
lopen die lang niet voldoende
opleiding hebben genoten voor
hun rang. In de Centrale Gevange
nis stond een drukpers en de ge
vangenen drukten er niet alleen
certificaten, maar ook werkelijk
eerste klas vals geld.
Smokkelen komt ook veel voor. Op
bouwterreinen, waar de blanken
het geschoolde en de zwarten het
ongeschoolde werk doen, leggen
blank en zwart contact. De blanken
willen "dagga" (marihuana) in ruil
voor sigaretten, zeep en geld. De
gesmokkelde waren worden over
de omheiningen gegooid die de
blanke en zwarte secties van de
gevangenis scheiden.
Er is veel homoseksualiteit. Ik
schat dat een kwart er homosek
sueel wordt. Sommige gevangenen
doen het voor geld. Vlak voor ik
ontsnapte was er een geval van een
bewaker die een gevangene cognac
en "dagga" had gegeven en met een
andere gevangene, Vicky van zo'n
jaar of twintig, naar bed was ge
gaan. Het was niet de eerste keer
dat zoiets gebeurde. De man wero
betrapt en overgeplaatst naar een
zwarte gevangenis.
Ik ontsnapte op 31 mei van dit jaar
om half acht 's ochtends. Ik had een
afdruk gemaakt van de sleutel van
de eerste poort. We waren met z'n
tweeën. We openden de eerste
poort, zaagden het slot in de tweede
poort eruit, en gebruikten een
draadtang om de hangsloten op de
derde en vierde poort door te knip
pen. De eerste drie kilometer leg
den we op handen en voeten krui
pend af.
In het open veld stuitten we
op een groep zwarten. Als een
zwarte een ontsnapte gevangene
terugbrengt, krijgt hij tien rand
Terwijl we langs de groep liepen
zei ik hardop tegen mijn vriend
"Die kant moeten we op"
We liepen het olifantengras in en
keerden heel stil terug. We zaten op
nog geen 20 'meter van de zwar
ten. Die vertelden het de boer, die
op zijn beurt de gevangenis belde.
Toen ze in de gevangenis de men
sen gingen tellen, merkten ze niets.
Twee vrienden van me moesten
onze plaatsen innemen en dan voor
de telling in hun bungalow gauw
teruggaan. Pas bij het grote appel
van vier uur werden gemist.
Maar ik had meer te verduren
gehad dan ik verdragen kon.
Ik was zo wanhopig, dat ik be
reid was alles, en dat meen ik letter
lijk te doen om er uit te komen en
om mijn vrouw en kinderen terug
te zien.
