UIT HET LOOD...
Eeuwenoud ambacht
aan de kant gezet
Overgang na twee jaar
voorbereiding een feit
EXTRA
Er loas vanmorgen in het bedrijf iets vreemds aan de hand. Op
een moment dat het beeld normaal gesproken wordt bepaald
door grote bedrijvigheidwas het stil. Het werk loas neergelegd.
Niet vanwege de een of andere stiptheidsactie, waarmee iedere
kritische en zichzelf respecterende werknemer vandaag de dag
zijn baas minstens éénmaal slapeloze nachten moet hebben be
zorgd, maar, omdat iedereen getuige wilde zijn van een historisch
moment.
Vandaag, maandag 16 augustus, is een belangrijke dag in de ge
schiedenis van het bij het Leidsch Dagblad/Alphens Dagblad
gedrukte woord. De moderne techniek heeft getriomfeerd. Een
eeuwenoud ambacht is nu ook door het LD/AD aan de kant gezet.
De zetmachines hebben hun laatste werk gedaan. Computers
hebben in Amerika al decennia lang bewezen het allemaal veel
beter mooier, sneller en economischer te kunnen, dan de in grijze
stofjassen gehulde vakmensen, die zetters worden genoemd.
„Schept uw geluck uit pers en druck. Druckt uw gemoet op 't
woord des Heeren, soo dat de heilige letter net in het herte over
word geset. Waar nu ghij u moogd reguuleren. En dat ghij t geen
icat God behaagd, geduurig in uw boesem draagd", schreef de
zeventiende eeuwse graficus en literatur Jan Luyken in zijn
lofzang op de drukker.
Hij deed dat op een moment dat het edele drukkersvak nog maar
net de markt had veroverd en nog niemand vermoedde dat dit
ambacht op een dag zou verdwijnen.
Wel, die dag hebben we dan vandaag beleefd, vandaar dat we er
vanmorgen in de baas zijn tijd even bij stil hebben gestaan en
hebben gezien hoe voor de laatste keer, het in lood gedrukte
woord zijn weg naar het papier vond
Nu gaat de lezer zo'n interne, toch vrij vreedzaam verlopen revolte
natuurlijk weinig aan, ware het niet dat het overdragen van de
macht van de zetter aan de computer, niet alleen het beeld in
het bedrijf heeft veranderd, maar ook zijn sporen in het uiterlijk
van de krant heeft nagelaten.
Vandaar dat vandaag, bij hoge uitzondering, de deur van onze
keuken op een kier wordt gezet.
,Jk had een brok in mijn keel, toen ik die oude machines buiten in de regen zag staan".
Eén van de laatste pagina's die bij het LD/AD in lood werden gezet.
(Jo, 58 jaar, machinezetter: „Kijk,
het ligt aan Je aard. In het be
gin had ik het er vreselijk moei
lijk mee. Je had er wel eens
van gehoord. Ik heb een abon
nement op een vakblad, de
„Graficus" en daarin had ik
al gelezen dat het oude vak er
uit ging. Ik wist dat het hier
ook zou gebeuren. Maar het is
wat als je op Je 58ste nog moet
omscholen. In het begin dacht
ik, dat red ik nooit meer. Ik
vertelde het thuis en toen zei
mijn zoon: „Hoor eens pa, Jij
moet dan één keer in Je leven
omscholen, maar ik zal mis
schien wel vijf keer wat anders
moeten gaan doen". Daar had
die Jongen natuurlijk gelijk in.
Wat moet Je? Ergens anders kun
Je niet heen, want ze doen het
in andere bedrijven ook. Nu
valt het wel mee, begrijp me wel,
ik blijf het Jammer vinden,
maar ik zie er niet meer zo
tegen op als vroeger. Nee, ik ga
niet met een rothumeur naar
mijn werk. Je moet er lol in
blijven houden, anders is het
gauw met Je gebeurd. Op een
bepaalde manier is het op mijn
leeftijd ook nog een uitdaging").
Amerika
Zo'n Jaar o ftien geleden zijn in
Nederland de eerste kranten
concerns begonnen met studies
over een nieuwe manier van
zetten. Niet meer met gebruik
van lood, maar met behulp van
een toen betrekkelijk nieuwe
techniek in de drukkerswereld:
de fotografie. In het buitenland,
met name in Amerika, werd al
ruim gebruik gemaakt van de
mogelijkheden van wat in de
wandeling „fotografisch zetten"
wordt genoemd.
De tendens paste in het streven
naar een meer efficiënte be
drijfsvoering, die uiteindelijk
moest resulteren in een zo kort
mogelijk produktieproces, met
zo min mogelijk risico's. Een
eerste stap was a-1 gezet op het
moment dat het handzetten
alleen nog maar werd toegepast
voor het fabriceren van koppen
en het overige werk door een
automatische machine was
overgenomen. De op de re dak-
ties vervaardigde kopij werd van
dat moment af door vaardige
krachten op ponsbandjes ge
tikt, die, eenmaal in de ma
chine gemonteerd, na een sim
pele druk op de knop, voor de
loden regels zorgde. Maar het
kon allemaal nog veel beter,
sneller en met minder fouten
met de inmiddels in andere
sectoren van het bedrijfsleven
al flink terrein winnende com
puter. Grote kranten stuurden
eigen mensen naar de V.S. om
poolshoogte te nemen en te be
kijken hoe het daar ging. Wat
nu precies de voordelen waren
en wat een dergelijke omscha
keling aan investering vergde.
Voorzichtig
Na
studiereis werd dan ver
slag uitgebracht over dit nieuwe
produktieproces en dat de be
richtgeving over dit nieuwe sy
steem van meet af aan positief
is geweest staat vast, want de
naaperij begon op 't continent
al snel. Voorzichtigjesaan wel
iswaar, werd een computertje
gina lood vijf kaders hebt of op
een fotografische pagina. Vroe
ger was het maken van kaders
een rotwerk, nu is het zo ge
beurd").
*t bedrijf binnengehaald, waar
mee binnenskamers werd ge-
experimenteerd.
Dat het niet allemaal rozengeur
en maneschijn was, wat aan
Amerikaanse breinen was ont
sproten, bleek al spoedig. Zo'n
computer ging er weer uit en
werd vervangen door een an
dere, waar opnieuw mee gestoeid
werd, totdat men op een ge
geven ogenblik zo ver was dat
de eerste fotografische pagina
in de krant verscheen. Het ei
was gelegd, het kind was ge
boren en wie zou er niet bly
zijn met het resultaat.
Experiment
De verschillende Nederlandse
krantenuitgevers hebben bij de
overschakeling van lood naar
fotografisch zetten, een stap,
perimenteren door vrijwel ieder
een werd gekozen, verschillende
wegen bewandeld. In het ene
concern werd gekozen voor bij
voorbeeld een voorbereiding van
twee Jaar, waarna van de ene
dag op de andere het oude
systeem aan de kant werd gezet
en met het nieuwe werd be
gonnen.
Die methode, in Nederland weinig
toegepast, bracht uiteraard
grote risico's met zich mee, want
is het oude machinepark een
maal opgeruimd, dan kun je
niet meer terug en hoe goed de
voorbereiding ook is, problemen
komen er altijd, terwijl de gul
den regel „elke middag moet de
krant er weer uit" onveranderd
gehandhaafd wordt.
Stap voor stap
Schoon werk
(Koos, 43 jaar, opmaker: „Nou,
ik zal Je wat vertellen, ik had
vroeger op school al gehoord,
dat het in het buitenland werd
gedaan. Toen was er hier nog
niets van bekend. Ik heb het
oude vak lang meegemaakt. Ben
koppenzetter geweest, heb ad
vertenties gemaakt en kwam
uiteindelijk aan steen te staan
als opmaker. Ik ben er hard-
stikke blij mee, van mij had het
eerder gemogen. Waarom? Je
werkt nu veel schoner natuur
lijk. Een stofjas heb Je niet
meer nodig. Je loopt gewoon in
Je normale kleren, vuile handen
krijg Je niet meer. En het werk
is minder zwaar. Het is een
'heel verschil of je in een pa-
Logischerwijze kozen de meeste
kranten voor een stap-voor-stap
overgang. Eerst maar eens wat
onderzoek doen, de verschillende
manieren, waarop in deze tech
niek te werk gegaan kan wor
den, rustig bekijken. Dan kiezen
voor een bepaald systeem, voor
zichtig wat apparatuur aan
schaffen, proefpagina's maken,
en als dat allemaal lukt, een
termijn uitzetten, waarbinnen
de omschakeling gerealiseerd
moet zijn en het personeel zijn
omscholing achter de rug moet
hebben. Geleidelijk aan het aan
tal pagina's in lood laten af
nemen.
Dit
dan onze laatste pagina
in lood. We stappen over naar
het fotografisch tijdperk. Dat
overstapje ziet u op de volgende
pagina.
Ondanks de moeilijkheden bij het omschakelingsproces, bleef de gulden regel „de krant moet
er elke middag om een uur of drie weer zijn", onveranderd gehanhaafd. Wat de persen betreft
verandert er trouioens niet veel.
