De nacht
van de
LAATSTE NON
UIT VIETNAM
'Ik had nog zoveel willen doen
ZATERDAG 14 AUGUSTUS 1976
k Foto: het drama
tische moment (op 6
mei 1937) dat de
"Hindenburg" ex
plodeert, op het
moment dat het
luchtschip wilde
afmeren op vlieg
veld Lakehurst in
Amerika.
Wat het "Grieks vuur" betekende voor
de belagers van het Bizantijnse rijk en de
cilinder-revolver van de blanke geluks
zoeker voor de Indianen, dat was het
Duitse luchtschip in de eerste werel
doorlog voor de Engelsen. Een super
wapen, waar aanhankelijk nauwelijks
verweer tegen mogelijk was. De Zeppe
lins, zoals ze ook naar hun ontwerper
graaf Zeppelin werden genoemd, gleden
's nachts als zilveren reuzen-sigaren
hoog over Engeland heen. Een lint van
bomkraters markeerde hun routes.
Maar de luchtschepen ble
ken na een tijdje toch niet
onkwetsbaar te zijn. De pri
mitieve tweedekkers van het
Royal Flying Corps werden
opgefokt om de vlieghoogte
van hun viiand te kunnen
bereiken en luchtdoelge
schut en zoeklichten werden
verbeterd. Het resultaat was
dat een aantal Zeppelins de
Heimat niet meer terugzag.
Als laaiende fakkels werden
ze naar beneden geschoten.
door
Robert Schouten.
Van die „klapsigaren"
maakte de Engelse pers flink
wat ophef om het toch wel
wat geschokte moreel van de
bevolking te verbeteren. Na
de grote luchtaanval op 3
september 1916 werd ook
een boekje uitgegeven,
waarin aan een zekere luite
nant William Leefe Robin
son een heroïsche rol werd
toegeschreven. r
Robinson, die tot het
Worcester-regiment be
hoorde maar was ingedeeld
bij het Royal Flying Corps,
had een Zeppelin bij Cuffley
in de buurt van Enfield in
brand geschoten. Het had
Zijne Majesteit De Koning
dan ook behaagd hem het
Victoria-kruis toe te kennen
„voor grote dapperheid
tegenover de vijand bewe-
Of zoals de London Gazette
toen meldde: „Hij viel een
vijandelijke luchtschip aan
onder uiterst moeilijke om
standigheden en groot ge
vaar, en zond het als een
brandend wrak naar de
grond. Hij was gedurende
meer dan twee uur in de
lucht en had tijdens deze
vlucht al een ander lucht-
schin aaneevallen".
Over die Zeppelin-raids
moet niet geringschattend
worden gedacht, zoals uit
een in 1919 gepubliceerd
kaartje waarop de bominsla
gen in Londen staan aange
geven, wel blijkt.
Talloze stippen bedekken 't
hart van de stad en markeren
belangrijke aanvoerwegen.
Het officiële rapport over die
■septemberdag, drie jaar
daarvoor, zegt "De luch-'
taanval werd uitgevoerd
door dertien luchtschepen
en was dus de zwaarste aan
val tot dusver op dit land. De
voornaamste strijdtonelen
lagen in de oostelijke graaf
schappen en de doelen
schijnen Londen en zekere
industriële centra in de Mid
lands te zijn geweest."
„De nieuwe maatregelen die
zijn genomen voor verduis
tering bleken zonder twijfel
heel effectief, want de aan
vallende luchtschepen tast
ten, in plaats van een rechte
koers aan te houden, zoals in
deraids van 't voorjaar, rond
in het duister om een veilige
weg naar hun doelen te vin
den."
„Drie luchtschepen waren
slechts in staat de buiten
wijken van Londen te berei
ken. Een van hen verscheen
boven het noordelijk deel
om ongeveer twee uur 's
nachts, waar het meteen
werd Opgepikt door zoe
klichten en zwaar werd aan
gevallen door luchtdoelge
schut en vliegtuigen. Na een
paar minuten zag men het
luchtschip in brand vliegen
en snel naar de aarde vallen.
Het wrak, motoren en half
verbrande lichamen van de
bemanning werden bij Cuf
fley gevonden." ,Onze ex
perts hopen sommige delen
van het frame te kunnen re
construeren. De hoeveelheid
hout die voor het frame is
gebruikt is verrassend groot
en zou kunneh wijzen op een
gebrek aan aluminium in
Duitsland."
„De twee andere luchtsche
pen die Londen naderden
werden door de verdediging
verdreven voor ze het cen
trum konden bereiken. Een
groot aantal bommen werd
her en der over Oost-
Engeland en de zuid
oostelijke graafschappen
gestrooid, maar het aantal
slachtoffers en de. schade
was onbetekenend in ver
houding tot het aantal lucht
schepen en een groot aantal
bommen viel in zee of in af
gelegen districten".
Te brandbaar
"The low down thing", het
„gemene ding", zoals de
Zeppelin door de Engelsen
wel werd genoemd, bleek te
langzaam en te brandbaar
voor de corlog te zijn. De in
1900 door graaf Zeppelin be
gonnen ontwikkeling wordt
echter na de vrede-voortge
zet. Bij het begin van die oor
log waren er al zo'n 1600 rei
zen door luchtschepen ge
maakt waarbij bijna 40.000
mensen werden vervoerd.
Voor de geallieerden die het
na de vrede in Duitsland te
vertellen hadden reden om
Zeppelins als herstelbeta
ling te eisen. Ook in Enge
land en Amerika worden nu
luchtschepen gebouwd en
na de eerste oversteek over
de Atlantische Oceaan door
een Brits luchtschip in 1919
volgt tien jaar later de vlucht
om de wereld in twintig da
gen van de „Graf Zeppelin"
met 60 passagiers aan boord.
Acht jaar heeft dit beroemde
luchtschip een lijndienst
tussen Duitsland en Ame
rika onderhouden. Het einde
van het luchts'chiptijdperk
nadert dan. In 1936 wordt
Duitslands super-Zeppelin
gebouwd; de "Hindenburg,,.
Zo'n 240 meter lang, 40 me
ter in doorsnee en met een
inhoud van bijna 200.000 m3
waterstofgas. Het grootste
en meest luxueuze van de
wereld. Men kent het tra
gisch einde: na de transat
lantische oversteek breekt
bij New Yersey door onop
gehelderde oorzaak tijdens
het ankeren brand uit en
binnen enkele seconden
verschrompelt de Hinden
burg tot een grote vuurbal.
Op wonderbaarlijke wijze
brengen 62 van 97 passagiers
het er levend af. Dertien pas
sagiers, 22 bemanningsleden
en een toeschouwer vinden
de dood.
Het luchtschip heeft dan
vrijwel afgedaan. Plannen
om het geschikt te maken
voor het onbrandbare maar
twee keer zo zware helium-
gas blijven onuitgevoerd.
Het vliegtuig komt snel op
en in de nieuwe wereldoor
log die uitbreekt vervult het
luchtschip slechts een be
scheiden rol als luchtver-
sperring (de zgn. „blimps")
of uitkijkpost voor onder
zeeboten.
Weer plannen
Toch zijn er, vooral weer in
Duitsland, plannen om
luchtschepen voor speciale
doeleinden te bouwen. De
oliecrisis is daar niet vreemd
aan. Men denkt bijvoorbeeld
aan zwaar vrachtvervoer
over niet al te lange afstan
den, waarbij de vluchtduur
langer, maar de kosten lager
zouden zijn dan per vlieg
tuig. Voorlopig blijven het
plannen, want de vraag is
wie nog zijn geld in lucht
schepen durft te steken.
v,
PELLEVOISIN - Zuster Frangoise, de maakte abrupt een eind aan haar niet
laatste Nederlandse missionaris in aflatende zorg voor duizenden oor-
Vietnam, die na de val van Saigon als logsgewonden.
één van de weinige buitenlanders ach
terbleef, heeft afscheid moeten nemen Een ambtenaar deelde haar koeltjes
van haar patiënten in het hospitaal mee, dat Vietnam hét voortaan wel
van'Ho Tsji Minh-stad. Na veertig jaar zonder buitenlandse hulp kon stellen
in Vietnam te hebben gewerkt, werd zij en dat ze daarom binnen drie dagen
twee weken geleden met de laatste vij- met de andere missionarissen moest
fentwintig buitenlandse missionaris- vertrekken^Protesteren hielp niet en
sen het land uitgezet. daarom pakte zuster Frangoise geëmo-
Een eenvoudig gestencild briefje, met tiottëerd de hoogst noodzakelijke spul-
"het verzoek 's morgens even langs een letjes bij elkaar en. stapte ze met een
kantoor van het ministerie van Bin- koffertje dat nog geen tien .kilo woog
nenlandse Zaken in Saigon te komen,op het vliegtuig naar Parijs.
Precies veertig jaar na
dat de ondernemende
Limburgse Lies Das
sen als zuster Frangoi-
se haar intrede deed in
het Franse hospitaal-
klooster van Tonkin,
moest ze het zwaar be
proefde Vietnam verla
ten en kwam ze dode
lijk vermoeid in Frank
rijk aan, waar ze werd
opgevangen door de
zusters van Saint Pau-
linn.
Uitrusten
„Het wordt tijd dat u wat gaat
uitrusten", hadden de Viet
namese autoriteiten bij haar
vertrek .gezegd. En zuster
Erangoise die sinds de Viet
namese oorlog geen dag vrij
heeft gehad, was er ook echt
aan toe. Nadat ze in Parijs
verslag had uitgebracht aan
de generaal-overste van haar
congregatie, reisde ze deze
week naar Pellevoisin, een
schilderachtig dorpje ten
.zuiden van de Loire, om er bij
haar eigen zusters in het
klooster van de Dominica-*
te gaad logeren.
Het leek een ideaal oord om
hier al het oorlogsgeweld te
vergeten. In de door linde
bomen omzoomde dorps
straat heerst een serene rust.
Het klooster van de Domini
canessen, gehuisvest in een
oud kasteel midden in een
park aan de rand van goud-
golvende korenvelden, is
gemakkelijk te vinden.
Over de weidse binnenplaats
klinkt vanachter de vensters,
met gehaakte kanten gordij
nen, geroezemoes en gerin
kel van bestek en borden.
Voordat wij aanbellen doet
de moeder-overste, in wit ha
bijt, al open. „Komt u voor
zuster Frangoise? Dat zal ze
wel prettig vinden", zegt ze.
Maar zuster Frangoise, een
Diijmoedige Limburgse, is
duidelijk beduusd door de
belangstelling voor haar
veelbewogen leven in Viet-
„Ik kan echt niets zeggen", zegt
ze zeer beslist. Maar na de
lunch ontvangt ze ons toch,
om in de gastenkamer van
het klooster uiterst behoed
zaam over haar werk als ver
pleegster en later als zieken
huisdirectrice in Vietnam te
vertellen. De geschiedenis
van een ongelooflijke loop
baan, die ze veertig jaar gele
den in het mondaine, voor
oorlogse Tonkin begon en die
ze twee weken geleden moest
beëindigen in het uitgehon
gerde Saigon, dat nu Ho.Tsji
Minh-stad heet.
De veertig tropenjaren, waar
van dertig in de meest barre
oorlogsomstandigheden, zijn
de 65-jarige zuster Frangoise
nauwelijks aan te zien. „Ik
heb geen tijd gehad om oud
te worden", glimlacht ze.
„Als je dertig jaar lang in de
oorlog hebt geleefd, worden
een heleboel dingen zo ver
schrikkelijk onbelangrijk.
Om iets van de tragiek van
Vietnam te begrijpen mqet je
de geschiedenis kennen",
zegt ze.
„De ellende van Vietnam be
gon toen tegen het einde van
de tweede wereldoorlog de
Japanners het land binnen
vielen en er abrupt een eind
kwam aan het sprookjesach
tige bestaan van de Franse
kolonisten. Want toen stortte
ook de hele economie in el
kaar en werden miljoenen
Vietnamezen werkloos. Het
werd het begin van de
chaos", vertelt zuster Fran
goise.
„De burgeroorlog brandde los.
In ons ziekenhuis werden zo
veel gewonden binnenge
bracht, dat ze zelfs op bran
cards in gangen werden ge
legd. Na de val van Dien Bien
Phoe en het vertrek van de
Fransen bleef ik op mijn post
in Tonkin. In de westerse we
reld werden daar de meest
verschikkelijke voorstellin
gen van gemaakt, maar het
viel eigenlijk wel mee. We
konden gewoon met ons
werk doorgaan en af en toe
kregen we zelfs Ho Tsji Minh
op bezoek. Een sobere, onge
compliceerde man, met smal
le, lange handen, die met ie
dereen praatte en die vooral
van mij wilde weten welke
medicijnen we nog nodig
hadden. Het mocht niet ba
ten. In het voorjaar van 1960,
twee weken na zijn laatste
bezoek, werd ik uitgewezen".
Maar zuster Frangoise, Fran-
gaise ook toen op het vlieg
tuig naar Parijs werd gezet,
bleef niet lang in Frankrijk.
Ze werd benoemd tot
moeder-overste van een kli
niek in Saigon. „Het was een
oud gebouw met ongeveer
200 bedden, in het centrum
van Saigon, waar naarmate
de oorlog verstreek, steeds
zwaarder gewonde mensen
werden binnengebracht.
Toen de Amerikanen het nog
voor het zeggen hadden, kre
gen wij massa's medicijnen.
Maar het leek allemaal zo
nutteloos, want met kisten-
vol penicilline-ampullen kon
je wel pijn en ziekte bestrij
den, maar geen menselijk
leed verzachten.
Bombardementen
Je had soms het idee dat de
Amerikanen zich werkelijk
niet realiseerden waar ze ei
genlijk mee bezig waren. Ze
gingen door met vechten,
maar tegelijkertijd werden
vrijwel elke dag scheepsla
dingen medicijnen aange
voerd. Maar op het laatst wa
ren de mensen door de bom
bardementen zo zwaar ver
minkt, datje zelfs met de be
ste medicijnen niets meer
kon beginnen.
We werkten met onze staf van
artsen en verpleegsters zo'n
achttien uur per dag. En in
het ziekenhuis speelden zich
hartverscheurende taferelen
af. Het meest afschuwelijke
was als je een jonge moeder
zag sterven met haar totaal
ontredderde kinderen om
zich heen en je kon niets
doen".
„Maar het was soms ook wel zo
dat je opgelucht was, als een
hopeloze patiënt overleed,
omdat je dan weer plaats had
voor een ander. Je leerde net
als de Vietnamezen de dood
wat gemakkelijker aanvaar
den. Al waren er vooral tij
dens de slag om Saigon ook
moeilijke momenten. In die
periode kregen we geen me
dicijnen meer en stierven tal
loze kinderen die een maand
tevoren met anti-biotica nog
wel gered hadden kunnen
worden".
„Toen de Amerikanen de strijd
opgaven ontstond er een on
voorstelbare paniek in de
stad. Ruim 2000 ontredderde
Vietnamezen, voornamelijk
uit de krottenwijken, namen
hun toevlucht in ons zieken
huis, omdat ze zich daar vei
lig voelden. Pas geopereerde
patiënten probeerden weg te
lopen om nog met het laatste
Amerikaanse vliegtuig weg
te kunnen. De meesten zak
ten al aan het begin van de
straat in elkaar. De Neder
landse ambassadeur belde
mij nog op, om me met de al
lerlaatste groep Nederlan
ders nog te evacueren. Maar
ik wilde blijven, want ik kon
de mensen hier toch niet in
de steek laten?"
„En toen ineens, heel plotse
ling, hield de beschieting op
en was de oorlog afgelopen.
De 200 Vietnamezen in ons
ziekenhuis waren verschrik
kelijk bang, maar er ge
beurde niets. Er kwam een
vrachtauto met soldaten van
het bevrijdingsleger de straat
inrijden. Ze stopten en kwa
men mij alleen vragen of ik
de rode vlag wilde uitste
ken".
,Na een paar dagen kwam een
medische staf van het
Noord Vietnamese bevrij
dingsleger ons ziekenhuis
bezoeken. Er waren doktoren
bij die ik nog kende uit Ton
kin. En gelukkig kwam toen
ook meteen weer de medicij
nentoevoer op gang. Maar na
een paar dagen bleek ook, dat
het communisme in Zuid-
Vietnam lang niet zo idealis
tisch was als ik het vroeger in
Noord-Vietnam had leren
kennen".
.Soldaten van het bevrijdings
leger, die jarenlang in bittere
armoede hadden geleefd,
hielden macabere feesten in
de zojuist door Amerikaanse
officieren verlaten huizen,
waar de ijskasten nog vol
stonden met whisky en coca
cola. Noordvietnamese amb
tenaren verrijkten zich
enorm met allerlei achterge
laten bezittingen, maar de
bevolking van Zuid-Vietnam
bleef arm en werd door de gi
gantisch werkloosheid
steeds armer. In Saigon is nu
vrijwel geen rijst meer te
krijgen en honderden kinde
ren zijn al gestorven van de
honger. Talloze families
trokken naar het platteland,
om daar nog iets eetbaars te
vinden".
Juist door deze hoDeloze situa
tie viel voor zuster Frangoise
het afscheid met Vietnam zo
zwaar. ,,Ik had nog zo veel
'.villen doen, maar ineens was
het afgelopen. De Vietna
mese autoriteiten wilden
geen buitenlandse missiona
rissen meer. Ze dwongen ons
om een papier te onderteke
nen, waarin wij verklaarden
dat we vrijwillig vertrokken.
Als een soort machteloos
protest streepte ik het
woordje „vrijwillig" door en
schreef er met grote letters
onder, dat ik zo gauw moge
lijk terug wilde komen".
Speciale mis
De avond voor het vertrek van
zuster Frangoise werd ii
kapel van het ziekenhuis
speciale mis voor haar opge
dragen, die door honderden
Vietnamezen werd bijge
woond. Door de talloze men
sen die zij het leven had gered
werd er in maanden niet zo
gehuild.
de
Zuster Fran
goise terug in Eu
ropa: ineens was
het afgelopen. De
Vietnamese auto
riteiten wilden
geen buitenlandse
