Leerhuis: spoorzoeken
naar andere wereld
Eucharistisch congres over honger
KERKDIENSTEN
CAPER op
zoek naar
oplossing
Voor religieuzen
Een aantal r.k. religieuze insti- 1
tuten (orden en congregaties)
heeft, juist als instituut, mense
lijkerwijs gesproken weinig
overlevingskansen. Toch be
rgen zij een macht aan vitale
mensen, die misschien met an
deren samen in andere vormen
het religieuze leven zouden
kunnen voortzetten. De be
staande instituten doen echter
weinig aan samenwerking en
samengaan om tot levensvat
bare groepsvorming te komen.
Deze klacht komt van het Cen
traal Adviesbureau voor Pries
ters en Religieuzen, afgekort
CAPER - wat in het Engelse
taalgebied nogal verbazing
wekt want daar betekent "ca
per" iets als bokkesprong en
capriool.
Het Caper in Nederland is be
gonnen als adviesbureau voor
uittredende priesters in een tijd
toen het vrijwel alleen celi-
baatskwesties waren die tot
vertrek leidden. Het bureau is
door de bisschoppen en de pro
vinciale oversten van orden en
congregaties in het leven ge
roepen om priesters en religieu
zen met persoonlijke moeilijk
heden of problemen in hun
"werkomgeving" van advies te
dienen.
In het jaarverslag van het Caper
wordt bericht dat het aantal uit-
tredenden en alleenwonenden
onder de religieuzen tussen 30
en 45 jaar groeit.
"Het gaat hier om vitale en reli
gieus bewogen mensen, die ook
religieus willen blijven. Binnen
de bestaande instituten zien zij
geen perspectief meer of ze vin
den daarbinnen geen leefwijze
die aan hun religieuze of mense
lijke verwachtingen beant
woordt".
"Een aantal van hen zou in een
levensvatbaar verband van re
ligieuzen hun religieus leven
willen voortzetten, maar die al
ternatieve vormen zijn er te
weinig".
Versneld
Deze ontwikkeling zal zich vol
gens het Caper op korte termijn
in versneld tempo blijven
voortzetten. Er is al eerder aan
gedrongen op een veranderd
beleid maar dat heeft geen ef
fect gehad.
Het Caper vindt dat lering uit
Amerika getrokken moet wor
den. Daar kunnen religieuzen,
die het in de eigen congregatie
niet meer zien zitten, zich onder
de hoede van een bisschop stel
len. Gelijkgezinden vormen een
groep, die zich schriftelijk in
Rome aanmeldt met een verkla
ring van de betrokken bisschop
dat hij "sponsor" van de groep
is. Als "vroom gezelschap" kan
de groep dan een zekere status
krijgen totdat er een "regel" is
geschreven. "Als wij samen",
aldus het Caper, "niet bij
machte zijn meer aan te bieden
dan de huidige bestaande vor
men, kan veel inspiratie en
mankracht verloren gaan. Of
moeten wij genoegen nemen
met een afbouw (Limburgs en
Duits en Binnenhofs voor af
braak) en afsterven van die be
staande instituten en wachten
op een nieuwe revolutie vanuit
mensen die opnieuw begin
nen?" (Hier wordt gezinspeeld
op de stichters van de be
staande organisaties).
Het Caper kan met zo'n nieuwe
revolutie wel vrede hebben,
maar alleen als er alles aan ge
daan is om aan een kostbare
traditie van religieus leven
nieuwe mogelijkheden te bie
den.
Bij degenen die zich tot het bu
reau wenden zijn steeds terug
kerende thema's de eenzaam
heid sbeleving. het gebrek aan
ruimte om anders te zijn, de
problemen van de kleine groe
pen.
Het is weer de tijd dat men zich in
pastorieën, kerkeraden, parochie
raden enz. bezint op het winter
werk, zoals het nog al eens ge
noemd wordt. Vroeger waren dat
de catechisaties, gemeenteavonden
en mogelijk een reeks bijbellezin
gen of iets dergelijks, meestal om
de veertien dagen. In de protes
tantse kerken was dit geënt op het
patroon dat sinds de Reformatie in
ons land had gegolden. Naast de
kerkdiensten waar van een bijbel
tekst werd uitgegaan, had men de
catechismus als het leerelement
ook in de dienst op zondagmiddag.
En in de week, meestal op woens
dagavond, een ^stuk uitleg van een
bijbelboek, hoofdstuk na hoofstuk,
de z.g.n. kapittelpreken.
Door
S. J. M. Hulsbergen
emeritus predikant
Dat oude patroon doet het niet
meer. Het heeft zichzelf overleefd.
We kunnen dit jammer vinden,
maar we zullen ons bij dit feit moe
ten neerleggen. De zondagmor-
genprediking is dan gebleven, zij
het dan ook enigszins anders van
vorm dan dit vroeger het geval was.
De Heidelbergse catechismus is er
uit. Hier en daar bespeuren we iets
van herleving. En waar kent men
nog de kapittelpreken, het behan
delen van hoofdstuk na hoofdstuk?
Gemist
Nu is het niet zo, dat men dit alles in
de gemeenten een stille dood heeft
laten sterven en de zondagmorgen-
dienst alleen heeft overgehouden.
In de kerkeraden (ook in de paro
chieraden, al ligt het daar iets an
ders) heeft men toch een gevoel van
gemis gekend wanneer er na de ca
techisatie niets anders meer was.
Men heeft het geprobeerd met een
cursus over èèn of een bepaald aan
tal onderwerpen, met kringen, die
van allerlei aard konden zijn en
gemakkelijk een interkerkelijk ka
rakter konden krijgen toen dat iri
zwang kwam. Die cursussen en
kringen bewogen zich meestal op
een terrein dat lag tussen kerk en
maatschappij in. Dat is begrijpelijk
in deze tijd. In voorgaande tijden
was het vanzelfsprekend dat kerk
en maatschappelijk leven met el
kaar te maken hadden. Ze waren als
het ware met elkaar vervlochten.
Die vanzelfsprekendheid is er nu
niet meer en dat roept allerlei vra
gen op naar de plaats van de kerk in
de tegenwoordige samenleving. Nu
mag het getal van de deelnemers
aan een cursus of kring niet al te
groot zijn. Er moet iets beslotens
blijven. Vijftien lijkt ons een goed
getal. Doch men kreeg ook deze
moeizaam bij elkaar en menige
kring is al zeer spoedig aan bloe
darmoede gaan lijden. En hoeveel
gemeenten zijn er niet, waar men
ondanks herhaalde pogingen, geen
kans heeft gezien zulk een kring
bijeen te krijgen? De belangstelling
er voor ontbrak, tot teleurstelling
van predikant en kerkeraadsleden,
die hun best hadden gedaan om iets
van de grond te krijgen dat nuttig
en leerzaam zou zijn voor gemeen
teleden.
Jodendom
Nu zien we de laatste jaren in de
kerkelijke gemeenteberichten tel
kens weer een "leerhuis" aange
kondigd. In het kerkelyk spraak
gebruik komen we dit woord ook
nog al eens tegen. Op zichzelf is het
een neutraal woord. Elke school
zou men een leerhuis kunnen noe
men. En werd vroeger, in menige
streek van ons land, de catechisatie
ook niet de „lening" genoemd? Dit
zal een herinnering zijn geweest
aan de tijd dat men de Heidelbergse
catechismus uit het hoofd moest le
ren. Achter het woord "leerhuis" zit
toch een andere gedachte en om
daarvan de inhoud te bepalen zul
len we verder terug moeten gaan
dan de Reformatie. We komen te
recht bij het Jodendom, zoals zich
dit ontwikkeld heeft na de ver
woesting van de tempel door de
Romeinen in het jaar 70, toen de
Joden verstrooid raakten over heel
de oude wereld en moesten leven
onder geheel andere omstandighe
den dan dat vroeger het geval was.
Toen was het niet meer mogelijk te
leven met de wetten van Mozes
zoals men dat vroeger deed, althans
niet met een groot gedeelte van de
ze. En welke betekenis had nu de
Thora, ons Oude Testament? Wat
kon men daarmee nu nog doen?
Volgens bepaalde, door allen aan
vaarde regels van verklaring, werd
in het "leerhuis" door de joodse
rabbi's, in gesprek met leden van
hun gemeente, heel de Thora op
nieuw uitgelegd. De oude teksten
werden toegepast op de omstan
digheden die er nu waren. Men
wilde de kloof overbruggen die er
lag tussen de tijd waarin deze tek
sten waren ontstaan en de tijd
waarin men nu moest leven. Naast
de Thora ontstond een hele stroom
van mondelinge overleveringen,
meestal in gespreksvorm, waaraan
men steeds meer gezag ging toe-
PHILADELPHIA - Zondag om 12
uur begint in de Verenigde Staten
het 41ste internationale eucharis
tische congres rond het thema:
"De eucharistie en de vormen van
honger van de mensheid". Con-
gresstad is Philadelphia, waar 200
jaar geleden de afgevaardigden
uit 13 Amerikaanse koloniën bij
eenkwamen om te bidden voor ge
rechtigheid en vrijheid. Vanaf de
opening in de kathedraal tot de
slotplechtigheid op 8 augustus in
het John F. Kennedystadion met
500 priesters, een koor van 1200
personen en een 200 man sterk or
kest, waar 250.000 mensen worden
verwacht, zijn er ruim 50 liturgi
sche bijeenkomsten, naast vele
conferenties, voorstellingen en
tentoonstellingen van religieuze
kunst.
Miljoen
De organisatoren rekenen op een
miljoen bezoekers uit 100 landen,
het aantal dat het laatste eucha
ristische congres in 1973 in Mel
bourne bezocht had. Het eerste
congres, in 1881 in Rijsel, telde 800
bezoekers. In 1924 vond het con
gres plaats in Amsterdam. Het vo
rige eucharistische congres in de
V.S., in 1926 in Chicago, trok een
kennen. Daar het leven voortging
en er steeds nieuwe situaties ont
stonden, groeide deze stroom
steeds aan. Het leven vroeg om
steeds nieuwe beslissingen. In de
vijfde en zesde eeuw na Christus
vooral heeft men die traditie van
beslissingen van het "leerhuis"
verzameld in de vele geschriften,
die gezamenlijk worden aangeduid
met het woord "Talmoed". Het
"leerhuis" is op deze wijze gewor
den de ziel van de Joodse samenle
ving en dit "leren" gaat nog steeds
door, want telkens weer zijn de om
standigheden waaronder wij moe
ten leven, anders.
Kerk en Israël
Nu is in ons land in de protestantse
kerken (voor zover we tenminste
weten) het woord "leerhuis" geïn
troduceerd door de kerkeraads-
commissie van de hervormde ge
meente van Amsterdam, die de
naam heeft aangenomen: "Tenach
en Evangelie". Al jaren lang ont
vangen we maandelijks het blaadje
van deze commissie, "Bekirsehoe".
Het gaat deze commissie om het ge
sprek van kerk en Israël en dat zulk
een commissie in Amsterdam tot
stand kwam, is ook begrijpelijk,
daar deze stad een belangrijk stuk
Joods leven heeft gekend en nu nog
heeft. Amsterdam is daarom bij uit
stek de stad om gestalte te geven
aan wat er in de kerkorde van de
N.H. Kerk kwam te staan als een
van de taken der kerk, het gesprek
met Israël. Voor beide, kerk en Is-
half miljoen gasten. Van de ruim
200 bisschoppen, die zich hebben
aangemeld, zijn er 19 afkomstig
uit Polen. Nederland wordt verte
genwoordigd door mgr. A. Simo-
nis, bisschop van Rotterdam, en
door kardinaal J. Willebrands,
aartsbisschop van Utrecht en
voorzitter van het sekretariaat
voor de eenheid, die zal spreken op
de oekumenische dag van het con
gres.
Tot teleurstelling van de Ameri
kanen, zal paus Paulus, die in 1968
op het congres van Bogota wel
aanwezig was, niet komen. Hij
laat zich vertegenwoordigen door
de Australische kardinaal Robert
Knox, hoofd van de Romeinse
congregatie voor de sacramenten
en de eredienst. Om zich toet gees
telijk met het congres te vereni
gen, gaat de paus op de sluitings
dag naar Bolsena, 100 km ten
noorden van Rome, waar in 1263
een priester bloed zag stromen uit
een hostie.
Nieuwe stijl
Ook in Philadelphia wordt de
nieuwe stijl doorgezet, die het
congres kreeg in München in 1960.
raël is het Oude Testament Heilige
Schrift en het Nieuwe Testament is
zonder het oude niet te verstaan.
Het Nationaal Socialisme van Hit-
Ier heeft ons geleerd dat, wanneer
Israël wordt aangetast, tegelyk ook
de kerk wordt aangetast. Deze heeft
leren zien dat het gesprek met Is
raël niet alleen belangrijk, maar
ook onmisbaar is. Wanneer ze met
elkaar willen spreken, zullen ze
samen in het "leerhuis" moeten. Bij
beide gaat het om de vraag: wat
moeten we in deze tijd met de H.
Schrift? Hoe moeten we die lezen
en uitleggen onder telkens veran
derde omstandigheden? Nu weet ik
natuurlijk niet op welke wijze men
bij de kerkelijke aankondigingen
van het "leerhuis" dat weer zal be
ginnen, van plan is dit woord te
gaan vullen. Het kan een mode
woord geworden zijn, een ander
etiket op een artikel dat vroeger
ook reeds werd verkocht. Wanneer
we de oorsprong van dit woord na
gaan, is het "leerhuis" niet zo maar
gelijk te stellen met een cursus of
kring en het is ook niet zo maar te
herleiden tot een stuk catechisatie.
Het is een gezamenlijk zoeken hoe
wij moeten denken en leven, naar
uitwijzen van Thora en Evangelie,
onder telkens veranderende om
standigheden. Er zal wel niemand
zijn die hier niet met vragen zit, ten
zij hij het Evangelie heeft afgezwo
ren. Evenals Israël kennen wij ook
in de kerk een bepaalde traditie,
maar die hapert nu op verschil
lende onderdelen. We leven nu
eenmaal in een andere wereld dan
9nze grootouders. Wanneer wij nu
Daar beperkte men zich niet lan
ger tot de massale viering en ver
ering van de eucharistie, maar
werd het congres ook benut voor
allerlei werkbijeenkomsten. »n
Philadelphia komt iedere dag een
ander aspect van de honger aan
bod: honger naar God, naar brood,
naar vrijheid en gerechtigheid,
naar de geest, naar waarheid, naar
onderling begrip tussen volken,
rassen, klassen, kerken en genera
ties, naar vrede. De laatste dat
staat in het teken van „honger
naar Jezus, het brood des levens".
Er zijn dagen gewijd aan het gezin,
de zieken, priesters en religieuzen,
oecumene en jongeren.
Sprekers zijn moeder Teresa uit
India, bisschop Helder Camara uit
Brazilië en de generale overste
van de jezulten, pater Pedro Arru-
pe. Kardinaal Suens, voorman van
de charismatische beweging, zal
spreken over de honger naar de
geest. De befaamde blues-zangeres
Ella Fitzgerald is èèn van de op
tredende artiesten. Prins Reinier
en prinses Grace van Monaco, af
komstig uit Philadelphia, zullen
.aanwezig zijn.
In een brief aan kardinaal Knox
noemt de paus de naam Phila
delphia, die betekent "broeder
lijke liefde" op speciale wijze in
ZATERDAG ai JULI 1976
de H. Schrift lezen, kunnen we niet
volstaan met te zien: hoe hebben
onze voorouders die uitgelegd? Het
gaat om de vraag: wat heeft zij nu
tot ons te zeggen en hoe moeten wij
met het woord van de Schrift nu
leven? Een "leerhuis" is dus een
stuk bijbelstudie, maar met het da
gelijks leven direct op de achter
grond. Nog eens, ik weet niet hoe
predikanten en kerkeraden hun
"leerhuis" willen gaan vullen, maar
die bijbelstudie met dit praktische
doel, kan er volgens mij niet bij
worden gemist
Toepassing
Eigenlijk moet men gezamenlijk in
het "leerhuis" doen waarmee ie
dere prediker worstelt wanneer hij
zijn sermoen voorbereidt. In myn
jeugd was het laatste stuk van ie
dere preek de toepassing. Dat
kwam dan na de tussenzang.
Tegenwoordig is dat geen regel
meer, maar al mag deze dan door
heel de preek heenzitten, die toe
passing moeter toch wel zijn, ook al
wordt ze dan nooit meer zo ge
noemd. Het gaat om de vraag: hoe
moeten we met dat woord verder
gaan in het leven dat vóór ons ligt.
In de kerk willen we vanuit het
Evangelie worden aangesproken.
Ook daar moeten we iets willen le
ren. Maar er is het gevaar dat men er
zich zo gemakkelijk van kan afma
ken met de opmerking dat het de
mening van de prediker is. In een
"Leerhuis" gaat het om een geza
menlijk zoeken, het gezamenlijk
worstelen om, aan de hand van de
Schrift, de weg te vinden die we
moeten gaan.
"Cel"
Een "leerhuis", zoals de joden het
bedoelden is niet een plaats om
kennis van alles en nog wat te ver
zamelen, met misschien in het ach
terhoofd de gedachte dat kennis
macht is, maar het gaat om de wijs
heid die zch wil laten leren en die
bereid is "een cel in de gemeente te
zijn, die de sporen van een nieuwe
en totaal andere wereld in zich
draagt". "Want wie getraind is door
de verhalen van Israël, heeft een
gevoelen voor het gebeuren van
zijn tijd gekregen." (Bouhuys en
Deurloo).
overeenstemming met de eucha
ristie, "bron en voedsel van liefde
en eenheid in het hart van de
kerk". Hij sprak de hoop uit dat de
Amerikanen, trouw aan hun grote
religieuze en maatschappelijke
tradities, hun welvaart en hun in
spanningen aanwenden voor de
wereldvrede.
Het congres is in de V.S. voorbe
reid door een jaar van geestelijke
vernieuwing en een aantal liturgi
sche, katechetische, apostolische
en sociale projecten, zoals de actie
"Rijstkom", die voor de derde we
reld 12 miljoen gulden extra heeft
opgebracht.
Honger
Juist vanwege de honger, het con
gresthema, is er de nodige kritiek
geuit op de glanzende reclamefol
der voor het congres, die slechts de
toeristische kanten toont van de
stad en uitsluitend goed gevoede
mensen. Ook zijn er bezwaren
tegen de kosten. Dat het kolossale
altaar in het stadion ruim 2,5 ton
gekost zou hebben, is echter ont
kend, maar over het totaal van de
uitgaven blijven de organisatoren
uiterst vaag: tussen een half en èèn
miljoen.
De Belgische kardinaal Suenens, die op het eucharistisch congres i
Philadelphia zal spreken over "de honger naar de geest".
Lucas 15 11 vv). ,Je hebt pas
werkelijk geleefd, als je op het
einde van je leven kunt zeggen:
Als ik het nog eens over zou kun
nen doen, dan zou ik het weer
precies zo doen", luidt een ker
nachtige uitspraak van Nietz
sche. We hebben allemaal wel
eens het gevoel, dat we bepaalde
periodes van ons leven over
zouden willen doen, en dan de
pijnlijke ervaring dat dat on
mogelijk is. Aan ons verleden is
helemaal niets te veranderen.
Vandaar dat we ook met
schuldgevoelens omtrent het
verleden zitten, die we zo moei
lijk kwijt kunnen raken. - Vol
gens Nietzsche worden ons dat
soort schuldgevoelens waardoor
we tot zielige mensen worden,
door God „aangepraat"m.n.
door de God zoals Hij in de
christelijke traditie wordt gete
kend en daa rom moet God dood
worden verklaard, opdat de
mens werkelijk in vrijheid kan
leven.
Het boeiende van de gelijkenis
van de verloren zoon is. dat de
jongste zoon zijn vader behan
delt als ware hij dood: reeds tij
dens het leven van zijn vader
vraagt hij om het erfdeel (er zal
toen nog wel niet voor hebben
gezeten om op die manier aan
Nieuwe kans
ae hoge successierechten te ont-
komen!). En de vader laat zich
behandelen als ware hij dood en
geeft het erfdeel aan zijn zoon.
De gelijkenis suggereert dus,
modern uitgedrukt De levende
God laat zich dood verklaren,
als wij mensen per sé zonder
Hem willen leven, dan zal Hij
ons niets in de weg leggenGod
gunt ons onze vrijheid en geeft
ons zelfs de mogelijkheid onze
vrijheid te misbruiken.
De jongste zoon loopt in zijn
vrijheid vast en krijgt op dat
moment berouw. Jierouw heb
ben" is heel anders dan „achte
raf spijt hebben dat het alle
maal zo is gelopen of zo heeft
moeten lopen". Berouw hebben
betekent: Ik berunu op de ver
keerde weg, maar ik kan nu nog
anders. Op de weg van het be
rouw, op de nieuwe weg die we
daarbij inslaan, wil de levende
God ons ontmoeten.
,JDe verloren zoon" in de gelij
kenis hoeft niet alleen de jongste
te zijnmaar kan ook de oudste
zijn. Hij ergert zich aan de
vreugde waarmee de vader zijn
jongste zoon ontvangt. Hij geeft
daarbij een merkwaardige mo
tivering: trHij heeft zijn vermo
gen doorgebracht met slechte
vrouwen". Maar daarover
wordt niets verteld in de gelij
kenis. Waarschijnlijk herinnert
de oudste zoon zijn vader, aan
een tekst uit het boek Spreuken
(29 3): „Wie wijsheid liefheeft
verheugt zijn vader, maar wie
met hoeren verkeert brengt zijn
vermogen door". Hj herinnert
zijn vader aan de overgeleverde
godsdienstige wet. Maar in soe
vereine vrijheid staat zijn va
der boven de wet. Hij kan zich
zelfs verheugen in een zoon die
de wijsheid niet liefheeft heeft
gehad.
Deze gelijkenis wil een illustra
tie zijn bij het leven van Jezus.
Jezus zelf komt in de gelijkenis
niet voor, maar hij handelt er
wel tiaar. Hij richt zich tot de
mensen die in het leven door de
godsdienstigen zijn afgeschre
ven en geeft hun een nieuwe
kans. Hij brengt Gods liefde hun
nabij die het volgens de overge
leverde normen niet verdiend
hebben. Dat is de kern van het
evangelie van Jezus.
Dr.E.P Meijering
remonstrants predikant
LEIDEN -Herv. Gemeente: Hooglandse
kerk: 10 dr. Lamping, 11.45 oec. stud,
dienst; 7 ds Kloek, Soest. Marekerk: 10
ds. De Jong: 5 ds. Roelofsen, Zeist. Ma-
ranathakerk: 10 ds. De Vree, Leimuiden.
Komngskerk: 9 ds. Hemmes: Bethle-
hemkerk: 10 ds. Pannekoek Bevrij
dingskerk: 9 ds. Wagenvoorde (Ge-
meensch. dienst). Vredeskerk: 10 ds.
Hemstede: Acad. Ziekenhuis 10 ds. Bre-
derveld: Diaconessehuis 10.30 ds.
Hemmes. Merenwijk: 10 pastoor Van
Well.
Geref. Kerk: Zuiderkerk: 10 ds. Sijtsma;
Petrakerk: 10 ds. v. d. Zwaan, 7 ds.
Sijtsma; Oude Vestkerk: 10 ds. Koolstra;
5 ds. Brederveld. Maranathakerk: 10 ds.
Van Achterberg; 5 ds. Koolstra. Bevrij
dingskerk: 9 ds. Boogert, 5 dr. v. d.
Zwaan. Groenhoven: 10 ds. Rikkers,
Suameer. Gezinsdiensten Jeugdhaven:
10 de Mirt hr Boelee sr. 10 Het Mieren
nest: hr. Kroon. Diaconessehuis: 10.30
ds. Hemmes Acad. Ziekenhuis: 10 ds.
Brederveld Merenwijk: 10 pastoor Van
Well. Maandag: 3 ds. Koolstra in Oud-
Katholieke kerk, Zoeterw. singel.
Dolerende Noodgemeente Groot Leiden
(Herengr. 70): 8.30 ds. Van Mechelen,
Urk 19 00 ds. Van Mechelen, h. avond
maal.
Geref Kerk Vrygem.: 10 en 5 leesdienst.
Geref. Gemeente: 10 leesdienst, 7 n.m
student Ekkeveld.
Geref. Gemennte in Ned.: 11.30 en 5.30
dienst
Evang.-Luth. Gemeente: 10.15 ds Hap-
Remonstr.-Doopsgez. Gemeente: 10.15
ds Wagenvoorde
Leger des Heils: 10 en 7.30 (Hooigracht).
Baptistengemeente: 10 ds. van Mame-
Evang. Christengemeente (Middelstegr.
3) 10 hr. Dikkes.
Zendingskerk Middernachtsgroep (Zoe
terw. singel 21): 6 uur n.m.
Evangeliecentrum Zijlsingel 2: 10 hr.
van Delft, Eindhoven dinsd. 3 aug 8 hr
Verkuil; vrij. 6 aug. 8jeugdsamenkomst.
Nieuw-Apost Kerk (H. Rijndyk 24): 9.30
en 4, woensdag 8.
Christian Science (Steenschuur): 10.30.
Kerk van J. Chr. v d. Heiligen d. Laatste
Dagen (Steenschuur 6): 10.15 dienst
Vrij-Kath. Kerk: 10 30 h mis
Rk. kerken: Haagweg: zat. 7, zond. 9,
10.45, 12 en 6.30. Steenschuur zat. 7,
zond 10, hoogmis, 11.30, 6 en 7. Lam-
menschansweg: zat. 7, zond. 9, 10.30,
hoogmis, 12,6. Haarlemmerstraat: zat. 7,
zond. 9.30,10.45,12em 6.30. Rijndijk 281.
zat. 7, zond. 9.30 én 11.30. Boshuizerlaan:
zat 7, zond. 9.30, 11 en 12.15. Herensin
gel: zat. 7, zond 8.30, 9.30 en 11.
AARLANDERVEEN: Herv Gem. 10
eerw Wolf, Alphen; 19.00 dienst geref.
kerk ds. Matter.
Geref Kerk: 10 ds. Van Harmeien, 6.30
ds Matter, Baarn.
Chr Geref. Kerk: 9 30 dienst des woords;
6.30 student Rietveld, Apeldoorn
Rk kerk: zat. 7, zond. 7.30 en 10-30.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv Ge
meente: Adventskerk 9.30 ds. Stehou-
wer, Kruiskerk: 9.30 ds. Hanemaayer;
Gpstandingskerk 9 30 ds Bogers; 6 30
ds. Hanemaayer; Maranathakerk 6.15
zangdienst, 6.30 open deurdienst met hr
Goedhart, Nieuwkoop. Salvatorikerk
zat 19.00 avondgebed Oudshoorn/Rid-
derveld' Goede Herderkerk 9 en 10.30
ds. v. d. Ree De Bron: 9 en 10.30 ds.
Hoogendijk. Rijnstroom Raadhuisstraat
20.00 ds. Bongartz, Woerden. Wijkge-
meente Oudshoornsekekr 10 ds. Oort.
Sionskerk 9.30 ds. Vermaas, Huizen, 6.30
kand. Oorschot, Dordrecht
Geref. Kerk: Maranathakerk: 9.30 ds.
Vree, 6.30 dhr. Goedhart. Salvatorikerk:
9.30 dr. Matter, Baarn, 6.30 ds. Van Mar-
melen. Noord, Goede Herderkerk 9 en
10.30 ds. v. d. Ree, 6.30 ds. J. de Ruiter.
De Bron: 9 en 10.30 ds. Hoogendijk, 6.30
ds. v. d. Ree
Geref Kerk Vrijg Marthastichting, 8.45
en 18.30 dienst des woords.
Geref. Kerk Vrijg Buiten Verband: 9.30
en 16.30 kand. Van leeuwen. Utrecht.
Chr Geref. Kerk: 9 30 en 4.30 dienst des
woords.
Oud-Geref Gem.: 9.30 en 4 leesdienst,
dinsd. 3 aug. 7.15 ds. Van Prooyen.
Baptistengem 10 ds. Koekkoek, 18 30
ds. v d. Wetering
Leger des Heils: 10 en 7.30 samenkomst.
Volle-Evangeliegem (geb. Kinder
vreugd): 10 hr. Van Leeuwen, avond-
Moluks Evang. Kerk: 11 ds. Sitamala.
Moluks Prot. Kerk: 16.00 ds. Molle, Den
Bosch.
Rk. Kerken: Bonifaciuskerk: zat. 7,
zond. 8.30; 10 en 11.30; Piuskerk: zat. 7,
zond. 9, 10.30, 11 45; De Bron zat. 6.30;
zond. 9 en 11.
BENTHUIZEN - Geref Gem. - 9 30 lees
dienst; 14.30 ds. Honkoop, Rotterdam
BODEGRAVEN - Herv Gem Dorps
kerk 9.30 dr v. d. End, Ermelo; 6.30 ds.
Droogers. Salvatorkerk: 9.30 ds Van
Embden 6.30 ds Kunz, Werkendam.
Bethlehemkerk: 9.30 ds. Droogers; 6.30
ds. Van Embden.
Geref. Kerk: 8.30 ds. Steen, Utrecht, 5 ds.
Huizebosch.
WOUBRUGGE% Geref Kerk Vrygem
9 30 en 4 ds. Teunis
BOSKOOP - Herv. Gemeente. 6.30 n.m
ds Dijkstra, gezamenlijke dienst met
Gereformeerden
Geref. Kerk: 9.30 ds. Dijkstra. De Stek:
9 30 ds. Stelwagen; 6.30 gez. dienst in
Herv. Kerk, ds. Dijkstra.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 4.30 student
Visser, Veenendaal.
Geref. Gemeente: 9.30 en 6 dienst.
Opwekkingsgemeente (geb. Concordia):
9 30 dienst.
Vergadering van Gelovigen (Nieuwstr.):
9.30 en 5
Rk Kerk: zat. 7, zond. 8.45, 10 en 11.30.
Ontmoeting: zat. 5.30, zond. 10.30.
HAZERSWOUDE - Herv Gemeente:
9.30 hr Bakker, Maassluis; 6.30 ds. Lefe-
ber, Alphen.
Geref Kerk: 9.30 en 5 ds Versluys.
Rk Kerken: Michaelkerk: zat. 7. zond. 9,
Bernarduskerk: zat. 7, zond. 10.30; Rid
derhof zond. 10 30; Hazersw. dorp: zat 7,
zond. 8. 10 en 11.30.
HILLEGOM - Herv. Gem.: 7 gem.
dienst, cand. Bakker.
Geref. Kerk: 10 drs. Van Es, Zwanen
burg, 7 kand. Bakker. Gem. Dienst in
Geref. Kerk.
Chr. Geref. Kerk: 10 ds. v. d. Kamp; 7 ds.
Moerdijk, Amsterdam
Rk Kerk Martinuskerk: zat. 7, zond.
8.30, 10, 11.30 en 12 45. Jozefkerk; zat.7,
zond. 8.30, 10 en 11.30.
HOOGMADE - Herv. Gemeente: 10 dr.
Van Vliet.
Rk. Kerk: zat. 7, zond. 8 en 10.30.
DE KAAG - Herv Gemeente: 9.30
jeugddienst, S. v. d. Land
Rk. Kerk: zat. 7, zond. 8, 10 en 7.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv. Ge
meente: Open Hof Kerk: 10.30 ds.Teyge-
ler; Dorpshuis 6 ds. de Vos, Katwijk aan
Zee; Ontmoetingskerk 10 ds. Gebraad;
6.30 ds. Teygeler
Geref. Kerk: 9 ds. de Vries; 6.30 ds. van
Halsema.
Rk Kerk zat. 7, zond 9 30 en 11.15.
KATWUJK AAN ZEE - Herv. Gemeen
te: Nieuwe Kerk: 10.30 ds. Visser,
Nieuwe-Tonge; 6 ds. Koelman, Oude
Kerk: 10 ds. Van Roon, Zeist; 6 ds. Ho-
vius. Ichtuskerk: 10 ds. De Vos; 5 ds.
Visser, Nieuwe-Tonge; Pnièlkerk: 9.30
ds. Hovius, 6 ds. Van Roon, Zeist. Groen
v. Prinstererschool: 10 ds. De Boer;
Wijkgebouw Hoeksteen 10 ds. Karl Ha-
laski Ziekenhuis Overduin: 2 ds. Baas.
Geref. kerk: Vredeskerk 9.30 dhr. Brou
wer; 5 ds. De Vries; Triumfatorkerk 9.30
ds. Van Halsema; 5 hr. Brouwer
Geref. Kerk Vryg. 8.45 stud. v. d. Dus-
sen, Rotterdam. 7 stud. v. d. Dussen.
Geref. Kerk Vrijg. Buiten Verband 10.15
dienst, 3.30 ds. Hoff.
Chr. Geref. Kerk: 10 ds. Van Rookhui-
zen, stud. 5 idem.
Geref. Gemeente: 10 en 4.30 kand Van
Eckveld, ScherpenzeelDmdag 3/8 7.30
ds. Blok, Dirksland.
Volle-Evangeüegemeente(Voorstr. 100):
aanvang dienst 9.45.
Soefie-beweging: 4 nam. dienst.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem.: 10 ds. Van der Linden, 7 ds. Van
Niel, Rijnsburg.
Geref. Kerk: 10 ds. Koenekoop, Rotter
dam. 7 ds. Versluys, Hazerswoude.
LEIDERDORP - Herv. Gemeente en
Geref. Kerk: Dorpskerk 10 ds. Van Mal-
sen; Hoofdstraatkerk 10.30 ds. Van Loe-
nen; 6.30 ds. De Vries, Katwijk; Schep-
pingskerk 9 ds. Van Loenen; Leythen-
rode 10 ds. Blonk.
Baptistengemeente: 5 n.m. J. de Vries
Rk. Kerk: zat. 7 zond 8 30, 10 en 11.30.
LEIMUIDEN - Herv. Gemeente: 9.30 ds.
Kramer.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Hoornstra,
Nieuw-Vennep, 7 eerw hr. Van der
Land, Wassenaar.
Rk Kerk: zat. 7, zond 7.30,9.30 en 11.15.
LISSE- Herv. Gemeente: Pauluskerk 9
ds. Oostinga. Grote Kerk: 10.30 en 19.00
ds. Oostinga, h. avondmaal
Geref. Kerk: 10 en 7 kand. Zwaan, Am
sterdam.
Geref. Kerk Vrijg.: 10 en 5 leesdienst.
Geref. Kerk Buiten Verband Vrijgem.:
Salvatori 10.45 ds. Schuurman, 5 ere
dienst.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 4.30 ds. Leender-
tse, Middelburg.
Geref. Gemeente: 10 en 4 ds. Hakken
berg.
Oud-Geref. Gemeente: 9.30 en 3 lees-
diensten, dond. 19.30 ds. Schinkelshoek.
Rk Kerken: Agathakerk: zat. 7, zond.
8.30, 10 en 11.30; Poelhuis zat 7, zond. 9
en 11 30; Manakerk zat 7, zond. 8.30, 10,
5.30; Engelbewaarders zat. 7, zond. 7.30,
9.30, 11 en 5.45.
NIEUWKOOP - Herv Gemeente: 9.30
ds. Bronsgeest, Haarlem; 18.30 ds.
Moerman, Als meer.
Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds. Verschoor,
Leiderdorp.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 dienst des
woords.
Rk Kerk: zat. 7, zond. 7.30, 9, 10.45 en 7.
NIEUWVEEN - Herv. Gemeente: 9.30
ds. Kaai; 18.30 ds. Blenk, Woubrugge.
Geref. Kerk: 9.30 en 7 ds. Post, Oegst-
Rk. Kerk: zat. 7, zond. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP - Herv Gemeente:
9.30 ds. Den Harder; 19 ds. Goverts.
Geref. Kerk: 9.30 drs. Houtman, Lei
muiden; 18.30 ds. Wijngaarden.
Chr Geref. Kerk 9.30 en 3 student Riet
veld, Apeldoorn.
Rk. Kerk: zat. 7, zond. 9 en 11.
NOORDEN - Herv Gemeente: 9.30
eerw. hr. De Groot, Nieuw-Lekkerland;
19.00 eerw. heer Henzen, Leiderdorp.
Rk Kerk: zat 7.30. zond. 7.30,9 en 10.30.
NOORDWIJK - Herv Gemeente: Voor
straat: 10 kand. Bakker, Sassenheim,
19.00 ds. Brokerhof, Voorhout; Hoofd
straat. 10 ds Keuning; De Rank 17.30 ds.
Keuning; De Rank Ichtus 10 ds. Harke-
ma, Zeist; 15.30 ds. Van Eik, Gouda.
Duitse dienst 20.00 Pfarrer Unversagt.
Geref. Kerk: Hoofdstraat 1. ds. War-
nihk; 7 ds. Boonstra, Wassenaar. Vin-
kenlaankerk: 9.30 ds. Boonstra; Wasse
naar; 19.00 ds. Warmnk; Stichtingskerk:
11 ds. Bouma; Sole Mio 9 ds. Van Duin.
Rk Kerken: Binnen: zat. 7, zond. 8,10 en
11.30. Zee. zat. 7, zond. 9, 11 en 7.
NOORDWIJ KERHOUT - Herv. Ge
meente: 10 ds. Streefland, h. doop.
Rk Kerken: Jozefkerk: zat. 7, zond. 8,10,
11.30 en 6; Viktorkerk: zat. 7, zond. 8,
9.30,11 en 6. H. Hart De Zilk zat. 7, zond.
8.30, 10. 11.30 Kapel Sint Bavo 9.30. Ka
pel Sancta Maria zat. 7, zond. 10.
OEGSTGEEST - Herv. Gemeente:
Groene- of Willibrordkerk 9.30 ds. Ter
Linden; Pauluskerk 10 ds. Oost, Leider
dorp; Gemeentecentrum by Wytten-
bachweg 10.30 ds. v Hylckema Vlieg,
Maasdyk; 19.00 ds. Vegter; Diaconesse
huis 10.30 ds. Hemmes.
Geref. Kerk: Mauntskerk: 10 ds. Vegter;
Gemeentecentrum: 7 ds. Vegter
Geref. Kerk Vryg.: 9.30 leesdienst, 14.45
ds. De Vries.
Geref. Kerk Vrijgem. Buiten Verband:
8.45 ds. v. d. Berg, 16.00 ds. v. d. Berg.
Rk Kerk: Willibrorduskerk: zat. 7, zond.
10 en 12; Bonaventurakapel: zat. 6.30,
zond. 9 en 11.
OUD-ADE - Rk Kerk: zat. 7, zond. 8.30
en 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gemeente: 9.30 ds. Lefeber, Alp
hen.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Cziria, 6.30 ds. Lan-
gedyk, Waarder.
Remonstrantse Gemeente: 10 drs. De
Jonge, Rotterdam.
Rk Kerk: zat. 7, zond 8, 9.30 en 11
Vervolg kerkdiensten zie pagina 10
