„Wassen beelden
lijn een klein
beetje griezelig"
Portier Glazer bij Madame Tussaud:
Niet elke
gemeente
krijgt de
burgemeester
die ze
verdient
Van de 15.000 mensen die pet uur
het wassenbeeldenmuseum van Ma
dame Tussaud aan de Amsterdam
se Kalverstra at passeren, besluiten er
enkele honderden de collectie van
vaak bedriegelijk echt lijkende ko
pieën van de beroemdheden der aar
de te gaan bekijken. Op hoogtijda
gen verwerkt het niet al te grote
bouwwerk zo'n 5000 bezoekers, een
toeloop waar het warme weet van
de laatste weken geen negatieve in
vloed op heeft gehad. Integendeel:
een modern museum waakt ervoor
dat de temperatuur een aangenaam
constant peil behoudt en zeker een
wassenbeeldenmuseum, dat zijn
kunstschatten in een oogwenk zou
zien instorten, mocht de buitentem
peratuur vat krijgen op de expositie
ruimte.
DOOR
ALEXANDER MUNNINGHOFF
Jacques Glazer (69) is officieel de
portier van Madame Tussaud. Hij
Is dat al sinds 1970, het jaar dat
de Amsterdamse vestiging van het
Londense museum de poorten open
de. Zelf omschrijft Glazer zijn taak
(die hij drie dagen per week uit
oefent) liever als stoupier: „Wat ik
doe is de mensen binnenpraten, niet
op een hinderlijke manier, maar
meer als onderdeel van een show.
Madame Tussaud is een modern be
drijf met een moderne 'research
achter de schermen, maar tegelij
kertijd vertegenwoordigt het een
ouderwets spektakel. En daar hoort
een stoupier bij, een man die het
publiek warm maakt voor zijn spul
len. die de drempelvrees van de men
sen wegneemt. Want die bestaat
hoor, 'reken maar. Wassen beelden
zijn een klein beetje griezelig, voor
al als ze „net echt" zijn zoals bij
ons. Ik aarzel niet te zeggen dat ik
het kunst vind wat hier staat. Als
je nagaat dat sommige van die pop
pen over de f 10.000 kosten en dat
een staf van artistieke specialisten
er maanden werk aan heeft om zo'n
ding te maken, dan begrijp je waar
om ik dat zeg.
Geen besef
Het publiek heeft er vaak geen
besef van hoeveel zorg er aan de
expositie is besteed. Hoe bijvoor
beeld haar voor haar wondt inge
plant om de werkelijkheid zo dicht"
mogelijk te benaderen. Hoe een spe
ciale man met een koffer vol glazen
ogen urenlang bezig is om precies
het juiste knikkertje te vinden. Je
staat soms versteld van de manier
waarop de bezoekers de beelden scha
de aan doen. En als je er iets van
zegt krijg je de wind van voren.
Onlangs zag ik een moeder met haar
zoontje. Het ventje was 'bezig met
een ballpoint op een van de beel
den in te hakken.
Ik natuurlijk als een haas erop
af. En weet je wat die mevrouw toen
zei tegen haar zoontje? „Kom mee,
die meneer houdt niet van kinde
ren". Nou vraag ik je".
Een van de zwaarst beproefde pop
pen is die van Jacques Glazer zelf.
Het kunstwerk staat dan ook op een
in het oog lopende, makkelijk be
reikbare plaats: naast de kassa van
Madame Tussaud namelijk. Gla
zer: „Dat was een vondst hoor. Dat
ding trekt een hoop publiek aan,
want de mensen krijgen een indruk
van de hoge kwaliteit van de expo
sitie en raken nieuwsgierig naar wat
er allemaal nog meer achter die deu
ren staat opgesteld. Per dag wordt
mijn evenbeeld tientallen keren aan
gesproken door argeloze bezoekers.
Dat komit zo vaak voor, daar kijkt
niemand meer van op. Aan de an
dere kant moet het beeld om de ha
verklap naar de restauratiewerk
plaats omdat er weer iemand zijn
nagels in heeft gezet om te voelen
of het wel echt was is of zoiets. Ook
gebeurt het helaas geregeld dat de
bril wordt afgerukt door straatjochïes
die er dan hard mee wegrennen.
Daar valt eigenlijk niets aan te doen.
Mijn vrouw, die achter de kassa zit,
kan er natuurlijk niet achteraan en
ikzelf ook niet. Want reken maar
dat ik het druk heb, op een hoog
tijdag zoals deze zeker.
Receptionist
Ik ben ook een beetje receptionist,
begrijp je. Ik geef de mensen inlich
tingen, vaak als antwoord op de gek
ste vragen, zoals „meneer, is het hier
een wasserette", of „meneer, -waar
ligt André van Duin opgebaard?"
Ja. de mensen hebben soms de
vreemdste ideeën ove'r wat een was
senbeeldenmuseum nou eigenlijk is.
Ook luister ik naar de commenta
ren van de bezoekers als ze naar
buiten komen. Welk beeld ze niet
De enige echte Jacques Olazer
(rechts): „Mijn evenbeeld wordt
tientallen keren ver dag aange
sproken door argeloze bezoekers
Dat komt zo vaak voor, daar kijkt
niemand meer van op".
Maar als het publiek zulke geintjes
uithaalt kun je daar weinig tegen
doen".
Herkenning
Zelf Is Glazer door zijn evenbeeld
aan de kassa een geregeld herkende
verschijning op straat geworden.
Niet alleen in Amsterdam, maar ook
op zijn vele korte vakantiereizen in
het buitenland, tot in Tunesië en
Spanje toe slaken ex-bezoekers kre
ten van herkenning. Daar heb je die
portier. „Ik ben er wel aan gewend
geraakt", zegt Glazer berustend, „en
ik vïnd het ook helemaal niet on
prettig. Ik ben nou eenmaal een tikje
ij del, dat moet je ook haast wel zijn
als je, zoals ik, 40 jaar lang in de
showbusiness hebt gezeten. Ik ben
drummer geweest in België. Heb op
getreden met wereldberoemdheden,
zoals Josefine Baker, Louis Arm
strong, Maurice Chevalier, noem
maar op. Tot 1960 was ik actief. Het
laatst speelde ik mee in Hot Club
de France. Daarna ging ik in de
handel, maar daar kwam een eind
aan toen ik een hartinfarct kreeg.
Nou ja, wat doe je dan als 60-jarige
Hobbies heb Ik niet, behalve voet
bal en Amerikaanse humoristische
films. Maar de hele dag thuis zit
ten niksen dat kon ik niet. Vandaar
dat ik blij was dat ik toen werd
aangenomen in 1970. Want het werk
dat ik hier doe, dat is voor mij ge
knipt. Met mensen omgaan, in de
aandacht staan, publiek bespelen. Ik
voel me er reuze Jong bij".
Dat laatste valt inderdaad van
Glazers gezicht te lezen. Hij ziet er
uit als een goede vijftiger, niet als
iemand van 69. Zou dat een ge
heimzinnig gevolg zijn van zijn om
gang met de wassen beelden, die im
mers ook onaangebeten blijven door
de tand des tijds. Madame Tussaud
mag dan een modern en efficiënt
bedrijf zijn, het lichte geurtje van
mystiek blijft er hardnekkig hangen,
onherroepelijk weg uit het museum.
Kennedy hebben we laten staan,
maar dat was ook een heel bijzon
dere president. Madame Tussaud is,
wat de historische belangrijkheid van
iemand betreft, natuurlijk niet maat
gevend, maar als je beeld blijft staan
nadat je -zelf bent verdwenen is dat
wel een aanwijzing, geloof ik".
Vaak zie je grapjassen onder het
publiek doodstil staan in een van die
halfduistere corridors die in het mu
seum de diverse tableaus verbinden.
Als niets vermoedende bezoekers al
langsdrentelend de buitengewone na
tuurgetrouwheid van zo'n exemplaar
prijzen, zal de practical joker plot
seling een onverwachte beweging of
nog erger een akelig geluid ma
ken. Om je rot te schrikken, en
Glazer vindt dat dan ook niet ver
antwoord. „We hebben weieens een
suppoost gehad die dat deed. Een
oude dame is daar toen zo van ge
schrokken dat ze er overstuur van
raakte. Dat is natuurlijk gevaarlijk.
goed gelijkend vonden, bijvoorbeeld.
Dat geef ik dan door aan de direc
tie en daar wordt terdege rekening
mee gehouden. Zelf ben ik niet meer
zc geboeid door de expositie, dat
spreekt vanzelf na zes jaar. Als er
een nieuw beeld komt ga ik wel
kijken natuurlijk, en dan zeg ik wat
ik ervan vind. Ja, de beelden worden
hier regelmatig gewisseld. Madame
Tussaud volgt de actualiteit op de
voet. Als straks in Amerika een nieu
we president 'komt gaat meneer Ford
Al bijna anderhalf jaar lang is het
Limburgse Eygelshoven „burgemees
terloos". Als donderslaag bij heldere
hemel kwam in januari vorig jaar
het besluit dat burgemeester Joh. G.
A. Janssen niet was herbenoemd.
Hij had zijn gemeente van nog geen
zesduizend inwoners voor ruim een
half miljoen gulden in de schuld
gestoken. Sindsdien wachten de
Eygelshovenaren op de komst van
een nieuwe burgervader....
Maar niet alleen zij. In ongeveer
vijftig van de 850 Nederlandse
gemeenten wordt gewacht op de
benoeming van een nieuwe burge
meester.
Het aantal „burgemeesterloze" ge
meenten is momenteel groter dan
gewoonlijk. Hoewel het op het
ministerie van binnenlandse zaken
wordt tegengesproken, weet de
Gelderse commissaris van de
koningin mr. W. J. Geertsema - zelf
minister van binnenlandse zaken
geweest - het zeker: „Het aantal
vacatures ligt, in elk geval in
Gelderland, duidelijk hoger dan
voorheen".
Door
Jan Schinikelshoek
Wat is de oorzaak? Niet de
plotseling grote sterfte onder
burgemeesters. Al trekken zich meer
eerste burgers wegens gezondheids
redenen terug dan normaal. Niet de
inspraak van de gemeenteraad. Al
vergt dat tijd. Niet de traagheid van
de commissarissen van de koningin.
Al laten hun voordrachten wel eens
op zich wachten. Niet de laksheid
van de ambtenaren op het
ministerie van binnenlandse zaken.
Al kan het wel eens vlugger. Ook
niet de besluiteloosheid van minister
De Gaay Fortman. Al heeft hij wel
wat tijd nodig.
De voornaamste oorzaak zijn de
politieke aard verschuivingen van de
laatste Jaren, die langzamerhand
ook in de burgemeestersbenoemingen
gaan doorwerken. Dit levert gewel
dige vertragingen op. Om elke
gemeente wordt veel meer touwge
trokken dan anders. Minder dan
ooit tevoren staat bij voorbaat vast
welke partij de burgemeester mag
leveren. De bedreigde partij stelt
alles in het werk om de kapers van
de kust te houden. Andere partijen
proberen hun slag te slaan.
Vechten
Dit blijkt vooral in het zuiden. Niet
voor niets zit daar een derde van
het aantal vacante burgemeesters
posten. Het „beneden-Moerdijkse" -
eenmaal een hecht KVP-bolwerk -
wordt ernstig belaagd door PvdA en
VVD. Er kan geen plaatsje in
Brabant of Limburg vrijkomen of
liberalen en socialisten eisen 'm op.
Zo wordt er momenteel een stevig
robbertje gevochten om Heerlen. De
KVP wil deze plaats houden, de
PvdA wil 'm hebben. Dit lot treft
ook Eygelshoven.
Jarenlang was het zuiden het
vanzelfsprekende bezit van de KVP.
N iet-katholieken werden geweerd.
In 51 gevallen wordt op dit
ogenblik gewacht op de benoe
ming van een nieuwe burgemees
ter.
Al langere of kortere tfijd zijn
de vacatures opengesteld voor:
In Groningen: Veendam.
In Friesland: Vlieland, Schier
monnikoog, Ameland, Kollumer-
land, Nieuw-Kruisland en Fer-
werderadeel.
In DrentePeize en Assen.
In Overijssel: Losser, Diepen -
heim en Enschede.
In Gelderland: Oldehroek,
Brummen, Didam, Dinxperlo, Nee-
de, Lichtenvoorde en Gent.
In Utrecht: Baarn, Harmeien
en Bunschoten.
De Gaay Fortman
veranderde politieke verhoudingen
ters verdisconteren
benoeming burgemees-
In Noord-Holland: 's Graveland,
Ouder-Amstel, Wieringen, Hilver
sum, Anna Paulowna, Callants-
oog en Alkmaar.
In Zuid-Holland: Zwijndrecht,
Leimuiden, Nieuwveen, Rijnsa-
terwoude, Lekkerkerk,
Schoonhoven en Te'r Aar.
In Zeeland: Korfcgene.
In Noord-Brabant: Eersel, Hee-
ze, Hilvarenbeek, Sint Michels-
gestel, Moergestel, Bakel, Mierlo,
Dongen, Etten-Leur, Huijbergen
en Heusden.
In Limburg: Eygelshoven, Heer
len en Broekhuizen.
Mr. W. J. Geertsema.
Oud-burgemeester Thomassen (Pv
dA) van Rotterdam heeft in 1957 -
toen hij nog burgemeester van
Zaandam was - gesolliciteerd naar
Eindhoven. Hij is door de Brabantse
commissaris van de koningin, De
Quay, „afgepoeierd".
Hoe moeilijk het voor de KVP is om
afstand te doen van de alleenheer
schappij van het zuiden, bleek bijna
twee jaar geleden tijdens de „slag
om Eindhoven". De benoeming van
een PvdA-burgemeester in de
Ph'ilipsstad werkte op de KVP'ers als
een rode lap op een stier. Dit was
de eerste grote bres in het
KVP-bastion. Tot de benoeming van
mr. J. J. van der Lee in Eindhoven
was er in heel Brabant en Limburg
slechts een PvdA-burgemeester te
vinden: in Woudrichem.
Bij de benoeming van burgemeesters
in grote plaatsen (meer dan 50.000
inwoners) zijn de landelijke politie
ke verhoudingen doorslaggevend. De
zeventien steden met meer dan
100.000 inwoners zijn netjes verdeeld
tussen de grote partijen: de PvdA 6,
de KVP 6. de VVD 3. de AR 1 en de
CHU ook 1.
Zo levert de grootste partij, de
PvdA, de burgemeesters voor de
twee grootste steden: Amsterdam en
Rotterdam. Den Haag is een
KVP-plaats. AR of CHU zaten van
oudsher op de Utrechtse burgemees-
tersstoel. Maar met de komst van
oud-VVD-staatssecretaris Vonhoff
naar Utrecht is een einde gemaakt
aan de protestantse hegemonie in de
Domstad. De afbrokkeling van de
KVP deed Eindhoven - de vijfde
stad - overgaan in PvdA-handen.
Kleur
Niet alleen burgemeestersposten,
maar ook andere baantjes worden in
ons land met een zekere evenredig
heid over de politieke partijen
uitgesmeerd. Het is niet toevallig
dat er onder de commissarissen van
de koningin drie PvdA'ers (Drente,
Zuid-Holland en Noord-Holland)
drie KVP'ers (Overijssel, Noord-Bra
bant en Limburg), twee VVD'ers
(Groningen en Gelderland), 'twee
anti-revolutionairen (Utrecht en
Zeeland) en een CHU-man (Fries
land) zijn.
Ook bij de benoeming van de leden
van de Raad van State wordt op de
politieke kleur gelet. Niet voor niets
heeft de VVD een boze brief naar
minister De Gaay Fortman geschre
ven, omdat er de laatste tijd maar
geen liberalen meer staatsraad
werden. Een inbreuk op de
„evenredigheidsregel" wordt hoog
opgenomen.
Nog altijd is het verdelen van
baantjes naar evenredigheid in het
pluriforme Nederland een onaan
tastbare regel. De minderheden -
socialisten, confessionelen en libera
len - ontzien elkaar - houden
rekening met elkaar en verdelen de
macht onder elkaar. Naar evenre
digheid.
Sinds de zestiger Jaren is er veel
veranderd. „Politisering" en „polari
satie" - opgezet door de progressieven
om van minderheid meerderheid te
worden - deden het Nederlandse
politieke stelsel op z'n grondvesten
schudden. Maar bij het benoemin
genbeleid bleef de evenredigheidsre
gel imtakt. Zelfs midden in de storm
van de polarisatie bleef het
confessioneel-liberale kabinet-Bies
heuvel socialisten op belangrijke
posten benoemen. De eerste D'66-
burgemeester dateert ook van die
tijd. Ook het kabinet-Den Uyl bleef
in de pas. De VVD'er Geertsema
werd commissaris van de koningin
in Gelderland en de anti-revolutio
nair Ruppert vïce-voorzitter van de
Raad van State.
Dat ministers van binnenlandse
zaken hun eigen partijen bevoorde
len is niet waar. De AR is lang niet
altijd te spreken over het benoemin
genbeleid van De Gaay Fortman.
Van CHU-minister Beernink is lang
beweerd dat de CHU bij hem meer
dan een streepje voor had. Dat er
veel CH-burgemeesters zijn wordt
verklaard uit de neutrale en minder
strijdbare opstelling van de door
hervormden gedomineerde CHU. in
plaatsen met grote politieke tegen
stellingen werd dikwijls een CHU-
man benoemd. Niet alleen om olie
op de golven te gieten, maar ook
Afbrokkeling
Niet de plaatselijke verhoudingen,
maar de ste'rkte in de Tweede
Kamer telt bij het evenredigheids
principe. Zo zijn in Den Haag en
Haarlem - allesbehalve roomse
gemeenten - KVP'ers tot burgemees
ter benoemd. En kreeg het
katholieke Eindhoven een PvdA-
burgemeester. Als de KVP straks
Heerlen verliest is het op grond van
dezelfde regel als waarop het Den
Haag behouden heeft. Of zoals
minister De Gaay Fortman het in
de Tweede Kamer zei: „In de
Nederlandse politieke verhoudingen
is het onmogelijk dat niemand
anders dan een KVP'er tot
burgemeester van een gemeente in
het zuiden zou wofden benoemd".
De afbrokkeling van het confessio
nele blok (van 51 procent in 1963
naar 32 procent in 1972) gaat nu
pas goed doorwerken. Want minister
De Gaay Fortman is vast van plan
om - zoals hij in de Tweede Kamer
zei - „de veranderende politieke
verhoudingen in den lande in de
benoeming van burgemeesters te
verdisconteren". De christen-demo
craten zullen heel wat moeten
prijsgeven. Want hoewel KVP, ARP
en CHU ongeveer een derde van de
Nederlandse kiezers vertegenwoordi
gen, beschikken ze gedrieen over 592
van de 839 burgemeesters. Bijna
driekwart van alle burgemeesters is
dus christen-democraat.
Rechttrekken
De KVP heeft volgens de cijfers van
eind vorig jaar 338 burgemeesters,
de ARP 130 en de .CHU 124. De
grootste partij, de PvdA, heeft er
slechts 145 en de WD 84. De
socialisten die 27,4 procent van de
kiezers achter zich hebben staan,
bezitten slechts 17,3 procent van het
aantal burgemeestersposten. De
WD (met een aanhang van 14,4
procent) komt er iets beter af: 10,0
procent.
In confessionele kring wordt de
wanverhouding gebagatelliseerd. Er
wordt op gewezen dat de socialisti
sche burgemeesters - ondanks het
grote verschil - bijna evenveel
inwoners in hun gemeenten hebben
als hun KVP-collega's (31,1 tegen
32,6 procent). Een PvdA-reactie op
deze redenering: „Dat wij zoveel
mensen onder PvdA-burgemeesters
in Amsterdam en Rotterdam heb
ben, wil niet zeggen dat wij op de
Veluwe en in Zeeland geen
burgemeesters meer willen".
Het „rechttrekken" kan niet in een
klap. „Het is een kwestie van
geleidelijkheid", zei minister De Gaay
Fortman in de Tweede Kamer. De
meeste burgemeesters blijven nu
eenmaal tot hun vijfenzestigste
zitten. De 'minister kan ze niet
ontslaan als 't politieke beeld zich
wijzigt. In het verleden duurde het
ook lang voordat nieuwe verhoudin
gen waren doorgewerkt in het
burgemeesterscorps. Na 1920 heeft
het twintig jaar geduurd voor de
gevolgen van de „liberale overheer
sing" enigermate waren uitgewist.
Het uitwissen van de confessionele
overheersing is de voornaamste
oorzaak van de lange wachttijden
bij burgemeestersbenoemingen. Mi
nister De Gaay Fortman wijkt zeer
regelmatig af van de voordrachten
van de commissarissen van de
koningin, die veelal geen rekening
houden met de gewijzigde nationale
krachtsverhoudingen. In Gelderland
gebeurt dat volgens Geertsema in
een van de drie gevallen.
Toch zal het burgemeesterscorps wel
nooit een getrouwe afspiegeling
worden van de landelijke politieke
verhoudingen. Want er wordt wel
degelijk naar de bekwaamheid van
de kandidaat gekeken. Vooral
minister De Gaay Fortman geeft bij
voorkeur zijn vertrouwen aan een
vakman. In verschillende plaatsen
(Eindhoven, Capelle aan den IJssel
en Brunssum) heeft hij burgemees
ters neergezet die elders het
handwerk geleerd hadden.
Ook wordt - met name in kleinere
gemeenten - rekening gehouden met
de plaatselijke verhoudingen en
omstandigheden. De nieuwe burge
meester moet aansluiting weten te
vinden bij het leef- en werkpatroon
van de gemeente, heeft de minister
eens gezegd. Zo zal er wel nooit een
PvdA-burgemeester in Staphorst of
Urk benoemd worden. En geen
SGP'er in het communistische
Beerta (Groningen).
Behalve naar de samenstelling van
de gemeenteraad wordt ook naar de
omringende gemeenten gekeken. Zo
behield Waddinxveen een AR-burge
meester, omdat Gouda, Boskoop,
Zoetermeer, Bodegraven, Moerkapel-
le. Benthuizen, Zevenhuizen en
Reeuwijk allemaal een burgervader
van een andere kleur hadden.
Problemen
De invloed van de „inspraak" van de
gemeenteraad bij burgemeestersbe
noemingen wordt niet hoog aange
slagen. Meestal wordt - zeker in
grote gemeenten - de plaatselijke
zeggenschap ondergeschikt gemaakt
aan nationale politieke verhoudin
gen. Vaak kan dat ook niet anders-
„Wil men het landelijke beeld in de
gaten houden, dan is een conflict
met de plaatselijke inspraak dikwijls
onvermijdelijk", zegt oud-burgemees
ter Thomassen van Rotterdam. Dit
is ook de mening van mr. J.
Klaasesz, oud-commissaris van de
koningin in Zuid-Holland: „Als men
zo sterk naar de politieke verhou
dingen kijkt, kan men maar beter
niet met een inspraakprocedure
beginnen. Zolang het niet zo is dat
een burgemeester wordt gekozen,
krijgt de minister problemen als hij
zich losmaakt van de adviezen".
Zo krijgt niet elke gemeente de
burgemeester die ze verdient. En
niet iedere burgemeester de gemeen
te die hij verdient.
