Vorster weigert
boycot Rhodesië
RUIMTE EN TIJD IN DE KOSMOS
Russen
nieuwe
lanceren
Saljoet
Leven elders
in het heelal
Aan vooravond gesprek Kissinger
Belgisch
kabinet
in gevaar
door
abortus
WOENSDAG 23 JUNI 1976
BUITENLAND
PAGINA 9
De Saljoet-4 werd op 26 december
1974 gelanceerd en werkt volgens
Sowjet-berichten nog steeds.
De laatste kosmonauten aan boord
van de Saljoet-4 waren Pjotr, Kli-
moek en Vitaly Sewastyanov, die
verleden jaar 26 juli naar de aarde
terugkeerden na 62 dagen in de
ruimte te zijn geweest.
Zij waren de derde ploeg die in de
Saljoet-4 heeft gewerkt. Afgelopen
februari heeft de onbemande
Sojoez-20 nog vastgemaakt aan de
Saljoet-4, wellicht om het laborato
rium weer operationeel te maken.
Vorstelijk
welkom
voor
Giscard
LONDEN (UPI) - President Valery
Giscard d'Estaing heeft gisteren
een vorstelijk welkom gekregen in
Londen waar hij aankwam voor een
staatsbezoek van vier dagen.
Met zijn vrouw Anne-Aymone en
de minister van buitenlandse za
ken, Jean Sauvagnargues, was hij
per vliegtuig van de Parijse luch
thaven Orly naar Gatwick gevlo
gen, op 45 km ten zuiden van de
Britse hoofdstad. Daar verwel
komde Prinses Margaret het
Franse gezelschap. Per trein reisde
men naar Londen, waar Koningin
Elizabeth met Prins Philip, premier
James Callaghan en enkele leden
van diens kabinet haar gasten af
haalde. In een open landauer reed
de Franse president met zijn gast
vrouw naar Buckingham Palace,
toegejuicht door tienduizenden
Londenaars.
Het is het eerste bezoek van een
Frans staatshoofd aan Engeland
sinds wijlen president De Gaulle in
1960 naar Londen kwam. Britse di
plomaten hopen dat het bezoek van
Giscard het begin zal inluiden van
een betere relatie tussen Londen en
Parijs. Giscard voelt voor een ver
betering van de verhouding met
Londen. In een vraaggesprek met
de Britse televisie gaf hij dezer da
gen als zijn mening, dat de betrek
kingen met Engeland op hetzelfde
plan moeten komen als de relatie
tussen Parijs en Bonn, met perio
dieke contacten op alle niveaus.
BRUSSEL (DPA) - De Belgische
coalitieregering staat voor een
nieuw ernstig probleem: de met de
christen-democraten regerende li
beralen hebben in de 'nationale
commissie' over het vraagstuk van
de zwangerschapsonderbreking
samen met de oppositionele socia
listen een besluit er door weten te
krijgen, dat de abortus zo goed als
straffeloos maakt.
En krappe meerderheid van de
commissie, die sinds 1974 met de
abortuskwestie bezig is, sprak zich
uit voor een vrije zwangerschap
sonderbreking wanneer 'de leven
somstandigheden van de vrouw
ernstig en duurzaam worden be
dreigd dooreen zwangerschap'. De
rest, 12 van de 25 commissieleden,
was van mening dat abortus straf
baar moet blijven, behalve wanneer
het leven van de vrouw door de
zwangerschap in gevaar komt of
haar gezondheid ernstig wordt
aangetast
Na dit besluit van de commissie
kan mogelijk bij de parlementaire
behandeling een meerderheid
worden gevonden voor een ver
gaande vrijgeving van de abortus -
tegen de wens van de sterkste rege
ringspartij, de christen
democraten. Bij de te verwachten
verhitte discussie in het katholieke
België zou het voortbestaan van de
regering onder deze omstandighe
den nauwelijks denkbaar zijn.
BONN (Reuter) - Premier John Vorster van Zuid-Afrika
die vandaag voor de eerste keer de Amerikaanse minister
van Buitenlandse Zaken dr. Henry Kissinger ontmoet, zal
een open oor hebben voor kritiek op zijn eigen politiek,
maar niet openstaan voor een eventuele boycot tegen Rho
desië of het voorschrijven van het bewind in Salisbury van
wat het doen of laten moet, zo verklaarde zijn officiële
woordvoerder.
Rhodesië zal naar alle waarschijn
lijkheid een belangrijke plaats op
Vorsters en Kissingers agenda in
nemen, wanneer fzij zich vandaag
en morgen in Beieren aan de on
derhandelingstafel zetten.
Vorster zal "ingespannen luisteren
naar eventuele kritiek of sugges
ties, maar het is duidelijk gemaakt
dat Zuid-Afrika nimmer het instel
len van sancties tegen Rhodesië of
enig ander land zal steunen. Wij zijn
niet bereid Rhodesië commercieel
of anderszins tc boycotten", zei de
woordvoerder".
"Wij zijn daar niet om Rhodesie de
wet voor te schrijven. Zij (de Rho-
desiërs) moeten hun eigen proble
men oplossen. Het is niet aan
Zuid-Afrika om te dicteren", zei de
woordvoerder van Vorster Vlok
Delport. Kissinger heeft gisteren in
Parijs gezegd dat zijn aanstaande
ontmoeting met premier John Vor
ster in Beieren, "in geen enkel op
zicht Amerikaanse steun voor het
optreden van de Zuidafrikaanse
regering tegen zwarte betogers be
tekent". "Wij betreuren het dat de
ontmoeting met de premier onder
deze omstandigheden plaatsheeft",
zei Kissinger op een persconferen
tie.
Hij heijiaalde de weerzin van de
Amerikaanse regering tegen het
geweld dat de regering in Pretoria
heeft gebruikt om de onlusten die
aan 140 mensen het leven hebben
gekost, de kop in te drukken.
Dr. Kissinger zei dat het doel van de
Verenigde Staten is, een rassenoor-
log in het Zuiden van Afrika te
voorkomen door te proberen on
derhandelingen op gang te bren
gen. Het was gisteren overigens be
trekkelijk rustig in Zuid-Afrika.
Levenslang
voor anarchiste
BERLIJN (DPA) - Een gerechtshof
in West-Berlijn heeft vonnis gewe
zen tegen zes anarchisten die in
1974 een van verraad verdachte
medestander, de toen 22-jarige Ul-
rich Schmücker, met een hoofd
schot hadden vermoord.
Conform de eis werd de 38-jarige
Ilse Jandt, hoofdverdachte, ver
oordeeld tot levenslange tuch
thuisstraf.
De vijf andere verdachten, bij ple
ging van het delict nog minderjarig,
kregen straffen van vier tot acht
jaar jeugdgevangenis.
Het slachtoffer Schmücker had in
1973 als lid van de anarchistische '2
juni beweging' terecht gestaan we
gens een aantal aanslagen. Hij
kreeg een straf van 30 maanden,
maar kwam wegens het belasten
van mede-verdachten vervroegd op
vrije voeten. Schmücker dook on
der in West-Berlijn, waar hij zich
onder een alias bij plaatselijke
anarchisten trachtte in te dringen.
Bij die pogingen legde hij ook con
tact met de in Wolfsburg (Neder-
saksen) aktieve groep van Ilse
Jandt.
Nadat Jandt Schmücker als poli
tiespion had ontmaskerd werd hij
op 5 juni 1974 in een Westberlijns
park "geëxecuteerd".
ROME - Twee aanhangers van
de communistische partij hebben
met rode vlaggen in de hand het
standbeeld van keizer Marcus
Aurelius, nadat de communisten
uit de gemeenteraadsverkiezin
gen waren gekomen als de sterk
ste partij van de Italiaanse
hoofdstad.
De communisten kregen daar 35 fj
procent van de stemmen tegen de
christen-democraten, die 33,1
procent van het stemmenahntal
behaalden.
Ook in Genua hebben de communis
ten hun positie in de gemeente
raad versterkt. Hun stemmen
percentage steeg.van 33,8 tot 41
waardoor hun zeteltal zich van
29 tot 34 uitbreidde. In Florence,
Milaan, Turijn en Napels hebben
de communisten het afgelopen
jaar reeds de leidng van het
stadsbestuur in handen gekre
gen.
Het centrale comité van de Russi
sche communistische partij heeft
gisteren een felicitatietelegram
verstuurd naar de Italiaanse
communisten, aldus een be
kendmaking van het Russische
persbureau Tass.
MOSKOU (Reuter) - De Sowjet-
Unie heeft gisteren een nieuw on
bemand ruimtestation, de Saljoet-
5, in een baan om de aarde ge
bracht. Met dit ruimtestation zal de
bestudering van de ruimte voortge
zet worden, zo meldt het Sowjet-
persbureau Tass.
Het verste punt van de baan is 260
km van de aarde verwijderd en
dichtstbijzijnde punt 219 km. De
hoek van de baan om de equador
bedraagt 51,6 graden. De omloop
tijd bedraagt 89 minuten.
In het bericht van Tass wordt niet
gezegd, of het ruimtestation, even
als dat bij vorige Saljoet-
experimenten gebeurde, eveneens
tijdelijk bemand zal worden. De in
stallatie aan boord van de onbe
mande Saljoet-5 werkt volgens
Tass normaal.
Tass voegt er nog aan toe, dat de
lancering van de Sajjoet verder ten
doel heeft het uitvoeren van weten
schappelijke en technische studies
en proefnemingen en verbetering
van ontwerp, systemen en uitrus
ting van ruimtelaboratoria.
Twee Russische kosmonauten
hebben eerder deze maand be
weerd, dat de Saljoet-5 zes kosmo
nauten kan herbergen en op twee
plaatsen gekoppeld kan worden
aan een ander ruimtevaartuig.
-• v*t •-* -c-v
Door P. Bok
De astronomie en daardoor
onze kennis van de kosmos
waarin we leven maken zulke
revolutionaire decennia door
als gevolg van de toepassing
van nieuwe waarnemings
technieken dat je de ene dag
iets moet herroepen of verbete
ren wat je de vorige dag hebt
geschreven.
Gisteren werd bekend ge
maakt dat astronomen van de
sterrenwacht van het Max
Planck-genootschap op de
2168 hoge bert Calar Alto in
Spanje een sterrenstelsel
zoals die Melkweg waartoe
wij behoren en waarover wij
gisteren schreven) hebben ont
dekt in de directe nabijheid
van het Melkwegstelsel, waar
door het gisteren bij het eerste
artikel in deze serie afgebeelde
Andromeda-stelsel wellicht
niet het meest nabijzijnde is.
Deze st err eng roep was tot
dusver verborgen gebleven
achter kosmische stofwolken.
De ontdekking vond plaats
met nieuwe en pas zeer recent
goed bruikbaar geworden
waarnemingstechnieken in
het gebied van de infrarood-
straling. Deze straling kan
doordringen door de stofwol
ken die het zichtbare licht on
derscheppen.
De ontdekking heeft mogelijk
diepgaande gevolgen voor de
voorstelling die kosmologen
hebben van het heelal. Zou be
vestigd worden, dat vele ster
renstelsels, ook in de "naaste
omgeving", door de zeer tal
rijke kosmische stofwolken
nog niet ontdekt zijn zoals dit
nieuwe stelsel "Calar Alto-1
dan zou de berekening van het
totale aantal sterrenstelsel in
het heelal een veel te klein getal
(tienmiljard) hebben opgele
verd.
Is het aantal sterrenstelsels
veel groter dan die tienmil-
jard dan moet de mening wor
den herzien dat het heelal zich
na de "big bang" van acht
tienmiljard jaar geleden
(welke in bijgaand artikel ter
sprake komt) onbegrensd uit
dijt wellicht moet worden her
berekeningen zou
dan wel eens kunnen blijken,
dat het heelal na vele miljar
den jaren onder invloed van
de onderlinge aantrekkein-
gskracht Van sterren en ster
renstelsels zich weer samen
trekt en ineenstort tot een
nieuwe "singulariteit" (een in
bijgaand artikel uitgelegde
term) waarna de gehele ont
wikkeling opnieuw begint.
Een oscillerend heelal derhal
ve, dat dan ook vele voorgan
gers gehad kan hebben.
k- De Egyptische pyramiden in de Nijldelta: in het kosmische jaar
pas een seconde geleden "voor de eeuwigheid" gebouwde cul
tuurmonumenten van onvergankelijke schoonheid.
In het artikel van gisteren heb
ben wij geconstateerd, dat de
waarneembare kosmos onge
veer duizend miljard maal mil
jard sterren bevat. Die sterren
kunnen in principe alle leven
sbronnen zijn, dwz in die zin dat
zij de energie kunnen leveren
voor het tot stand komen en in
stand houden van een goed
leefmilieu op om hen heen cir
kelende planeten. Wanneer we
zoeken naar leven elders in het
heelal moeten we dat doen op
dergelijke planeten, niet in de
sterren of in de lege ruimte
daartussen. We zoeken dus een
"soort aarde".
Aangenomen wordt (op rede
lijke gronden) dat de vorming
van een planetenstelsel om een
ster, zoals de zon die heeft een
betrekkelijk natuurlijk en rela
tief veel voorkomend ver
schijnsel is. Helaas kunnen wij
bij andere sterren dergelijke
planeten niet direct waarne
men. Zij zijn daarvoor te klein
(de diameter van de aarde bv is
maar ongeveer eenhonderdste
van die van de zon) en zij stralen
geen eigen licht uit maar geven
slechts betrekkelijk zwak
weerkaatst licht van de moe
derster.
De huidige telescopen zijn te
zwak om dergelijke nietige bol
letjes op zo grote afstand waar
te nemen. Dat zal bij dichtstbij
zijnde sterren waarschijnlijk
wel het geval zijn met telesco
pen buiten de aardse damp
kring, in kunstmanen om de
aarde of op de maan, waar de
atmosfeer dergelijke
mingen niet verstoort. Daar
voor is het wachten echter op
operaties van de thans in aan
bouw zijnde Amerikaanse
space-shuttle, die aan het eind
van dit decennium ter beschik
king moet komen.
Wiebelen
Niettetnin kunnen we thans al
met vrij' grote zekerheid de
aanwezigheid van planetenstel
sels bij die dichtstbijzijnde ster
ren aantonen. Door rondcirke
lende planeten zal de plaats van
een ster niet exact gefixeerd
zijn. De ster zal een beetje gaan
wiebelen als gevolg van de aan
trekkingskrachten tussen ster
en planeten. Zulke schomme
lingen zijn aangetoond bij en
kele nabije sterren en uit de
grootte en periode van die
schommelingen heeft men zelfs
de zwaarte en de baan van en
kele van de niet direct waarge
nomen planeten kunnen bere
kenen.
Wanneer iets dergelijks al
wordt geconstateerd bij nabije
sterren is het aannemelijk, dat
planetenstelsels een vrij alge
meen kosmisch verschijnsel
zijn. Een schatting van het aan
tal van deze stelsels zal in een
later artikel ter sprake komen.
In zeer grove lijnen is hiermee
het patroon van het heelal ge
schetst in stelsels bijeenho-
rende sterren, sommige of vele
begeleid door planeten en ma
nen. en een onvoorstelbare
hoeveelheid van die sterren
stelsels. Er ontbreekt nog wel
iets zeer essentieels aan dit
beeld: de afmetingen zowel in
ruimte als tijd. In het kort willen
we daar iets over vertellen en
wij.zullen zien, dat dan ook der
gelijke onvoorstelbare getallen
ter sprake komen als we tegen
kwamen bij hetaantal sterren in
het heelal. Niet voor niets wordt
er vaak gesproken over "astro
nomische getallen".
Niemendal
Iemand die een reis om de aarde
maakt vindt (terecht) dat hij er
een aardig tochtje op heeft zit
ten: de omtrek van de aarde be
draagt om en nabij (dergelijke
benaderingen gelden voor alle
komende getallen) 40.000 kilo
meter. Naar kosmische maat
staven is dat een niemendal
letje. De afstand tot de maan
(het dichtstbijzijnde kosmische
stofje naast de aarde en het ver
ste reisdoel van de mens tot
dusver) bedraagt gemiddeld het
tienvoudige. De afstand van de
aarde tot de zon, onze leven-
svoedende ster, is gemiddeld
zo'n 150 miljoen kilometer,
ruwweg honderd maal de dia
meter van de zon. De buitenste
planeet van de zon, Pluto, staat
gemiddeld op een afstand van
5.865.000.000 miljoen kilometer
van de zon. Dat lijkt heel wat,
maar kosmisch gezien is het een
kleuterpasje.
Kijken we naar de dichtstbij
zijnde sterren dan zien we in
eens een verbijsterende schaal
vergroting. De dichtstbijzijnde
ster (het zou voor deze serie ar
tikelen te ver gaan om die af
standsbepaling-te beschrijven)
staat ongeveer
30.690.900.000.000 kilometer
van de zon.
Lichtjaar
Het is duidelijk, dat met de
aardse maatstaf "kilometer"
niet meer te werken valt op
kosmische schaal. Men heeft
voor afstanden in het heelal dan
ook een andere lengte-eenheid
ingevoerd: het lichtjaar. Dat is
de afstand dié het licht met een
snelheid van 300.000 km per se
conde aflegt in één jaar. Een
lichtjaar is dus geen tijdsmaat
maar een afstand: ongeveer
9.463.000.000.000 of bijna tien-
milj^rd kilometer.
De dichtstbijzijnde ster
Proxima Centauri waarvan wij
de afstand tot de zon al opgaven
in een onhandelbaar aantal ki
lometers, staat 4,3 lichtjaar van
de zon. Maar dat is alleen de
naaste buur van de zon in het
Melkwegstelsel, dat honder
dmiljard sterren telt en als een
dikke gevulde koek van sterren
een diameter heeft van honder
dduizend lichtjaar
Er bestaan in de kosmos naar
schatting tienmiljard van der
gelijke hoe dan ook gevormde
sterrenstelsels. De dichtstbij
zijnde spiraalnevel naast de
Melkweg is de Andromeda-
nevel, in uiterlijke vorm een
broertje van de Melkweg op een
afstand van tweemiljoen licht
jaar.
De tijdschaal van de kosmos is
al even verbijsterend als de af-
standschaal. Zowel die enorme
afstanden als de grootte van het
tijdsverloop van het kosmisch
gebeuren moeten wij ons goed
realiseren wanneer het gaat om
speuren naar leven elders.
Miljarden
Op het ogenblik schat men de
ouderdom van het heelal op 18
miljard jaar. Zekerheid bestaat
daaromtrent niet, maar e zijn
aanwijzingen te over dat zoveel
jaar geleden alle materie en
energie van het huidige heelal
was samengebundeld in een
uitzonderlijk kleine bal, een
"singulariteit", die explodeer
de. Deze "big bang" of "oer
knal" vatten wij dan op als be
gin van de ons bekende kos
mos. Hoe wij ons dit proces
moeten voorstellen weten wij
niet, maar een feit is dat de
kosmos nog steeds uitdijdt, dat
de oerknal nog niet is uitge
werkt. De kosmos vliegt nog
steeds verder uiteen. Hoe groter
de afstand van een hemelobject
van ons vandaan hoe groter de
snelheid van ons weg. Dat geldt
voor ieder willekeurig punt in
de ruimte, dus de aarde is be
paald niet het middelpunt.
Vanaf dat moment 18 miljard
jaar geleden zijn de sterren en
sterrenstelsels ontstaan. Zij
ontstaan nog. Er zijn derhalve
heel oude en heel jonge sterren.
De zon is ook in dit opzicht al
weer betrekkelijk middelmatig:
de ouderdom bedraagt waar
schijnlijk ongeveer 4,5 miljard
jaar, de aarde is maar niet veel
jonger. Op die aarde ontstond
het meest primitieve leven on
geveer 3,2 miljard jaar geleden.
Pas de laatste honderd jaar kan
van een technologisch hoog
ontwikkelde beschaving van de
op aarde hoogstontwikkelde
levensvorm, de mens worden
gesproken. Die mens deed in
zijn primitiefste vorm na een
evolutie van een miljarden ja
ren vermoedelijk tweemiljoen
jaar geleden zijn intrede op het
wereldtoneel.
Hoe jong de aarde, het aardse
leven, de mensheid en de mo
derne homo-technicus zijn naar
kosmische maatstaven kan al
leen door een schaalverkleining
worden aangetoond.
Seconden
Wanneer we de gehele leven
sduur van het heelal, 18 miljard
jaren dus, voorstellen als 'één
kalenderjaar, waarin op 1 ja
nuari 00.00 uur de big bang
plaats vond, en het moment van
nu gesteld wordt op 31 decem
ber 24.00 uur dan ontstond de
aarde begin oktober. Het primi
tiefste leven op aarde verscheen
eind oktober. De reuze-
reptielen en sauriërs, die een
paarhonderdmiljoen jaren op
aarde heersten, deden dat op
deze tijdschaal in de ochtend
van oudejaarsdag en de primi
tiefste mens verscheen pas ten
tonele ongeveer een half uur
voor middernacht. Twintig se
conden voor middernacht
zwaaide de Neanderthaler met
zijn knots over de jachtvelden
om zijn buit naar zijn hol te sle
pen en de Egyptische pyrami
den werden gebouwd één se
conde voordat de klok slaat
voor het nieuwe jaar. U hebt
geen tijd meer om het glas te
heffen. Het begin van onze jaar
telling valt op deze schaal nog
geen halve seconde voor het
begin van het nieuwe jaar, en de
moderne technologische ont
wikkeling heeft slechts een
fractie van een seconde ge
duurd.
Vernieling
Niettemin zyn we thans, op het
punt van de klokslag voor het
nieuwe jaar, al bezig niet alleen
deze beschaving maar het hele
leven op aarde te vernietigen.
Deze laatste wat sombere over
weging speelt een grote rol in de
vraag, of wij elders in het heelal
niet alleen leven maar ook
technisch hoogontwikkeld le
ven zullen kunnen hopen aan te
treffen. Wanneer een dergelijke
"beschaving" inderdaad met
meer zou zijn dan een opflikke
ring in een fractie van een se
conde is het uiterst onwaar
schijnlijk, dat ergens in die
baaierd van ruimte en tijd te
zelfdertijd twee lampjes opflik
keren om dan ook nog de tyd te
hebben om te worden geregi
streerd.
