J.B.Charles: door
't heden gegrepen
Een overvloed aan
kijk- en leesgenot
Neusje
van de
zalm
Waar schuilt
de waarheid?
Gerrit Krol: groot
stereo-schrijver
Praktisch
diep
vriezen
r,« -K.
Tl r\ Tri T7~ TVT
kJTIT A "IVTT
7~
r»( k IV bi
r 1 i A W T
k
1 JlY 1 J-.
1 X m 1± li 1 1 X
V
Culinaire kunsten
Boeiend
Gecompliceerd
'Classics'
Toegankelijk
In de eerste jaargang van het literair tijdschrift Maatstaf (1953-1954) publiceerde de Haagse
uitgever Bert Bakker een gedicht van J. B. Charles (schuilnaam van Willem Nagel onlangs
als hoogleraar in de criminologie met pensioen gegaan) dat "waarheen daarheen" heette.
Het daaropvolgende nummer opende hij met een stukje onder de titel "waarom daarom".
Regelmatig heeft Bakker op deze wijze nummers van Maatstaf ingeleid, met name die
welke in het teken stonden van het nieuwe verzet tegen het naoorlogse Duitsland.
in ait Klimaat kon J."B. Charles zich
vinden. Had hij in 1953, na een aan
tal dichtbundels te hebben uitge
geven, niet het opzienbarende boek
"Volg het spoor terug" gepubli
ceerd, een scherpe analyse van de
fascistische en nationaal-
socialistische wortels in de Duitse
en Nederlandse samenleving? Het
spoor naar deze wortels moest
worden teruggevolgd, omdat de
periode 1933 tot 1945 snel in het
vergeetboek dreigde te geraken,
waardoor het gevaar ontstond dat
nieuwe impulsen uit soortgelijke
wortels niet meer zouden worden
herkend.
Volgens J. B. Charles is het nog
steeds noodzakelijk om op deze
weg voort te gaan. Vanaf april 1974
worden van hem korte stukken ge
publiceerd, opnieuw in Maatstaf,
onder de titel "waarom daarom".
De meeste stukken, zij het in een
geheel andere volgorde en hier en
daar aangepast aan de tijd heeft hij
nu gebundeld onder de titel "Hoe
bereidt men een ketter".
Uit voorgaande boeken als uit deze
laatste bundel blijkt dat Charles op
zijn hoede was, is en blijft. Hij is als
de dood voor restauratiebewegin
gen in de politiek. Zijn voor oude
stadswijken renovatie en restaura
tie een oplossing, voor de politiek
betekent restauratie een eerherstel
aan oude waarden die in de fascisti
sche periode van de "westerse be
schaving" ondeugdelijk bleken te
om.
Cnarle
rles legt verbindingen tussen
toen en nu, ziet reactionaire krach
ten weer zonder enige scrupules
.stoom afblazen (Franz Josef
otrauss wordt vaak met name ge
noemd) en het fascisme zijn kop
weer opsteken (Chili). Daarnaast
beijvert Charles zich voor een dui
delijk taalgebruik. Maar al te snel
worden de meest verschrikkelijke
cn mensonwaardige dingen bedekt
door een taaimantel, die het ver
schrikkelijke versluiert. BegripjJbn
als "links" en "rechts" worden in
deze samenleving gemakkelijk ge
bruikt om mensen in hokjes te
stoppen. Charles laat zich niet inlij
ven, noemt zichzelf hooguit een
Derdeweggen "Dat betekent dat ik
evenveel voel voorde rechten van
de kinderen van Ishmael als voor
die van Israël".
Waar politici hun bestaan rekken
door zich te hullen in een uitge
holde diplomatentaal, komt Char
les met zijn vlijmscherp ontleed
mes. Maar ook kranten, omroepen,
lezers en kijkers die hun oor laten
hangen bij deze taal moeten eraan
gelqven. Wie Charles verwijt dat hij
nog steeds in de greep van het ver
leden leeft, krijgt als antwoord dat
hij zich door het heden soms nogal
gegrepen voelt: Chili en de Duits-
landen, Rusland en Israël, de Pa-
lestijnën, Nixon en de Pentagon-
papers, de NATO en Luns, het zijn
de steeds weerkerende onderwer
pen, vanuit het verzet tijdens de
Tweede Wereldoorlog opge
bouwde perspectief.
Tussen deze bedrijven door weet
Charles even uit te halen naar twee
Bezige Bij-uitgaven (Charles was
voorzitter van de Bezige Bij) die
zijn goedkeuring niet kunnen dra
gen (Zwijg van Foei Aos en Praags
schrijven van Daniel Robberechts);
heeft hij meer respect voor Mensje
van Keulen en komt hij nog even
terug op interviews die hij gaf aan
Martin van Amerongen (Vrij Ne
derland) en Ischa Meijer (Haagse
Post); ontluistert hij Solzjenitsyn;
houdt een pleidooi voor Daniel en
Sinjawski en wijst hij het erfelijk
koningschap af, omdat "alles wat
op mythen berust gevaarlijk is. De
erfelijkheid van funktie en status is
een zusje van racisme en slavernij".
"Hoe bereidt men een ketter" is een
collage van teksten, waarvan ik een
aantal onderwerpen aanstipte. Ik
zou er nog een poosje mee door
kunnen gaan (gratie voor de drie
van Breda; christendom; abortus;
het Nederlandse concentratiekamp
in Nieuw Guinea, in 1927!; DS'TOen
Proloog), zoals Charles door zal
gaan met het wijzen op de lacunes
in de hedendaagse geschiedschrij
ving. Nu hij Verlost is van zijn hoog-
leraarstaken zullen zijn publicaties
.toenemen (hij heeft nu o.a. een co
lumn in Vrij Nederland) en daar
mee zijn niet geringe scharen
vijanden.
WH
J. B. Charles: "Hoe bereidt men een
Gerrit Krol is een romanschrij
ver - of beter, een prozaschrij
ver - die niet snel een groot pu
bliek zal bereiken: de romans
die hij schrijft - of beter, ver
vaardigt - lezen "niet lekker
weg", zijn uiterst moeilijk sa
men te vatten en laten veel
ruimte voor interpretatie. Dat
betekent dat Krol veel van zijn
lezers eist, en lezers zijn bijna
allemaal lui.
Bewijs? Anekdotische schrij
vers, en daar bedoel ik schrij
vers mee die een echt verhaal
vertellen, met een begin en een
einde, en een ontwikkeling daar
tussen in, verkopen als een trein
- per slot van rekening leest het
grootste deel van de mensen
een boek om zich te amuseren,
en terecht! Als een boek wilt
schrijven dat een bestseller
wordt moet u zich deze eenvou
dige waarheid scherp voor ogen
houden.
Krol maakt de indruk dat hij
niet schrijft met een pen, maar
met een schaar en lijmpot: col-
lageboeken, opgebouwd uit
korte stukjes (soms niet meer
dan éen regel) en desgewenst
getruffeld met foto's, spelletjes,
landkaarten. Saai? Bepaald
niet. Makkelijk? Nee, maar
waarom moet dat? Hij gokt
kennelijk niet op "hoi polloi" en
voor wie de moeite neemt om
echt te lézen, niet automatisch
de blaadjes omslaan tégen het
tikken van de klok in, zijn de
boeken die hij tot nu toe publi
ceerde, indrukwekkende en
boeiende lectuur een groot
schrijver, maar moeilijk vat
baar. Ik ben daarom teleurge
steld in de verhalenbundel
Halte opgehei meest her
drukte verhalen (de oudste da
teert van '62, veertien jaar gele
den!) die mij met uitzondering
van het laatste verhaal Een
vreemdeling in Hoogezand-
Sappemeer, niet bepaald de
blos der fascinatie,naar de ka
ken jagen. Jammer, en waarom
eigenlijk? Ze hadden best be
graven kunnen blijven in hun
krantegraf, de nietszeggende en
onhandelbare stukjes als Gro
ninger Kerken, De Kroongetui-.
ge, Beitels lullen tegen je. Mis
schien dat alleen de échte Krol-
fanaten blij met deze uitgave
zullen zijn, nu kunnen ze weer
een deeltje naast de andere
schuiven, nii hebben ze de Mae
stro kompleet.
Matig, kortom. Maar het laatste
verhaal is geweldig, korte,
steeds verspringende fragmen
ten, dialoogjes,
gen, definities en uitroepjes,
waaruit het beeld van dit onza
lige deel van Nederland met
grote en onaangename duide
lijkheid naar voren komt. Een
voorbeeldje:
"Ik zie al een hele tijd een witte
zwaan voor me, of:
Ik zie al een hele tijd een drie
hoek voor me van water,
waarop een witte zwaan heen en
weer drijft. Dat het een drie
hoek i§, komt omdat ik op een,
brug sta van een kanaal, waar
van het eindpunt op de horizon
ligt. In het water dat glad is,
schijnt de zon, een bleek zon
netje dat elk ogenblik verdwij
nen kan en die zwaan is er niet.
Een propje papier dat, zonder
enige diepgang, als een wind-
vaantje heen en weer drijft."
Enzovoort, het is een soort
stereo-schrijven, en Krol be
heerst het voortreffelijk. Dat
laatste verhaal maakt wat mij
betreft, de rest van de bundel
goed. P.M.
Gerrit Krol, Halte Opgeheven.
Uitgeverij Querido.
Met het pas verschenen deel 8 vor
dert de Grote Spectrum Encyclope
die tot aan de 18de eeuw se filosoof
David Hume, omdat dit deel begint
met het artikel "grafologie" is er
zonder al te veel - encyclopedische
zou ik bijna zeggen - kennis na te
gaan, wat voor trefwoorden we
ditmaal kunnen verwachten. Een
flink stuk wordt ingenomen door
een zeer gevarieerd en royaal geïl
lustreerd stuk over Groot-
Brittannië. Daarbij is de zaak lof-
Op deze pagina
bijdragen van
Han Mulder
Ruud Paauw
Paul Marijnis
Koos Post
Ton van Brussel
YVim Hazeu
Henriëtte
v. d. Hoeven
waardig actueel bijgewerkt. Zo
staat er nog de uitslag in van het
EG-referendum dat in juni vorig
jaar werd gehouden en ook het wis
selen van de wacht bij de Conserva
tieven wordt nog meegepikt. Dat er
wordt gesproken van Margareth
(met een "h" op het eind) zal me
vrouw Thatcher de samenstellers
bij zoveel snel werk waarschijnlijk
niet al te kwalijk nemen. Trouwens,
bij 49 pagina's tekst en plaat schiet
er gemakkelijk iets tussendoor.
Interessante artikelen zijn gewijd
aan "grondwet" en "grondrech
ten" Een enkele keer zit er misschien
iets te veel speling in een formule
ring.In de zin "grondrechten zijn in
een grondwet opgenomen rechten
van burgers tegenover de staat"
sluit men misschien te veel het nor
matieve aspect buiteri: ook als er
geen grondwet bestaat, ook als er
volstrekte rechteloosheid heerst,
valt niet te tornen aan grondrech
ten, dit geval begerenswaardige ca
tegorie. Bij deze gezeefde mug laat
ik het wat de grondrechten betreft,
verder is het een glashelder ge
schreven stuk.
In de natuurwetenschappelijke
hoek is er een mooie doorsnede-
tekening van een grot. Zo komt men
er eindelijk eens achter, waarmee
men eigenlijk bezig is, wanneer
men bij Han weer eens in de drui
pende aardse ingewanden afdaalt.
Nogal bescheiden aandacht voor
"haaien", maar het "hart" krijgt in
kleur en geur alle trekken thuis. Ik
heb prompt weer eens vier dagen
niet gerookt.
Een enkele keer glijden de samen
stellers ook in dit deel uit naar een
soort oppervlakkige actualiteit Bij
het artikel "haute couture" ineens
het langzamerhand beroemde
schilderij van Mathilde Willink aj
te beelden in een creatie van Fong
Leng is niet alleen een schoolvoor
beeld van "modieus" willen doen,
het slaat ook niet op 't onderwerp.
Fong Leng komt dan ook niet te
recht in de tekst voor (Nina Ricci
overigens ook niet en dat is erger).
Al met al weer een overvloed aan
kijk-en leesgenot. En ik blijf bij een
eerdere constatering: als attrac
tieve kennisbron kent deze encyclo
pedie momenteel zijn weerga niet.
HM
Grote Spectrum Encyclopedie, deel
8 (Uitgeverij Het Spectrum
U trecht/Antwerpen
Universele Wereldgeschiedenis"
delen V en VI - onder redactie van
Golo Mann en August Nitschke -
Uitgeverij Scheltens en Giltav, Den
Haag.
Van de universele Wereldgeschie
denis (oorspronkelijke titel Propy-
laen Weltgeschichte), een werk in
twaalf delen, zijn betrekkelijk kort
na elkaar de delen V en VI versche
nen. Daarin komen resp. de Islam
en het ontstaan van Europa en
China in de middeleeuwen, Ame
rika voor de ontdekking door Co
lumbus en de renaissance in Eu
ropa aan de orde. Al eerder is in
deze kolommen de hoge kwaliteit
van deze serie geroemd - een serie
die verbinding poogt te leggen tus
sen culturele en politieke geschie
denis (dus niet alleen van oorlog
naar oorlog stapt). Een keur van
specialisten verleent zijn mede
werking aan de Universele Wereld
geschiedenis en geeft aan de histo
rie die detaillering en nuancering
die men in andere werken van dit
genre zelden of nooit aantreft. Uit
het voorgaande valt af te leiden dat
het om werk voor geschiedenis
fijnproevers gaat (de prijs van over
de honderd gulden per deel accen
tueert dat nog eens), maar voor hen
is het gebodene dan ook het neusje
van de zalm.
Bijzonder interessant ook in dit
deel zijn de fotocopieen van oor
spronkelijke documenten, zoals de
oorkonde van de stichting van de
befaamde Sorbonne in 1257, de ve-
tebrief van Eduard III van Enge
land aan Philips VI van Frankrijk
in 1340, schetsen van Leonardo da
Vinei, een zeekaart van de Portu
gees Pedro Reinel uit 1504.
R.P.
Johannes Hus (1370-1415), fel
prediker tegen de verwereldlijking
der Kerk, op de brandstapel. Illus
tratie uit deel VI van de Universele
Wereldgeschiedenis.
Titel: Praktische Diepvriezen, Au
teur Nora Norwak. Uitgeverij Lui-
tingh. Prijs 7,90.
De weckpotten doen tegenwoordig
dienst als sierpot vol kralen, snoep
jes, plantjes en ander klein-goed.
De diepvriezer heeft in veel geval
len de taak van de weckpot overge
nomen. Vooral voor mannen of
vrouwen die een volkstuin of ander
lapje grond hebben waar ze groen
ten kunnen kweken, is een diep
vriezer ideaal. De spinazie hoeft
niet meer door te schieten, de fami
lie hoeft niet meer de hele week
andijvie te eten omdat het daar toe
vallig de tijd voor is
Maar het is wel even wennen die
overstap van weckpot naar vriezer.
In Praktisch Diepvriezen kun u le
zen hoe u vanaf het begin te werk
moet gaan. Na het waarom van
diepvriezen wordt nader-in gegaan
op de keus van een diepvriezer, het
verpakken en etiketteren. In het
tweede deel begint Nora Norwak
met het invriezen en ontdooien van
fruit en gaat dan verder met advie
zen voor het bewaren van groente,
vlees brood enz. Bij de recepten is
ook de bewaartijd aangegeven,
want ook invriezen heeft z'n beper-
kingen H.v.d.H.
Titel; "Sausen". Auteur Giovanni
Cavestri. Uitgever Helmond. Heeft
u weletns mee mogen gluren over
de schouder van de "meester". Dat
kunt u in het boekje "Sausen"
Want Giovanni is een "meester".
Deze Corsicaan won met zijn culi
naire kunsten een gouden medaille
in Mexico (2x) en in Las Vegas Hij
werd onderscheiden met de Gou
den lepel en is le Grand-maitre
En al zal hij u niet het achterste van
zijn tong laten zien, u kunt uit het
speelse boekje toch veel meer leren
dan alleen sausjes maken. Hij geeft
ook vier menu's die hij samenstelde
voor bijvoorbeeld het Royal Palace
restaurant in Londen, restaurant
Tropicana in Las Vegas, Le Gour
met in Brussel en restaurant Chris
tina in Monaco. Zo tussen neus en
lippen door wordt nog even ver
meld welke "groten der aarde" van
Giovanni's kookkunst hebben ge
noten. En al is dat niet na te gaan,
wantje kunt niet zomaareven Prins
Bernhard opbellen of hij ooit iets
uit de keuken van Giovanni heeft
gegeten, het doet wel grappig aan.
En dat er in het boekje staat dat de
beste koks op Corsica worden ge
boren, ach hij is nog niet in Rusland
geweest. H.v.d.H.
"Nancy, waar zijn je kinde
ren"?. Door Mary Higgins
Clark. In een vertaling van T.
Spaans-van der Bijl versche
nen bij Elsevier in Amster
dam. 12-50).
Marv Higgings Clark - zo lezen
wij op de omslag - is een jonge
Amerikaanse schrijfster. "Nan
cy..." is haar tweede boek
Jammer, dat we we het eerste
niet hebben kunnen lezen, want
we hebben nu geboeid meege
leefd met dé' uitstekend be
schreven benauwende uren, die
Nscy moest doormaken. Voor
de tweede maal in haar leven
zijn haar kinderen verdwenen.
De eerste keer werden ze ver
moord teruggevonden. Ze ont
liep meer door geluk dan door
vrijsheid een veroordeling.
Maar nog altijd hangt dat zw
aard der gerechtigheid boven
haar hoofd. Zal het nu neerko
men en haar en haar kinderen
vernietigen?
Mary Higgins Clark bewijst in
haar beklemmend verhaal, dat
dood óf leven vaak van kleinig
heden afhangen. De spanning
voert zij langzaam naar een cli-
.max, langs paden vol met door
nen van zorg om het lot van de
kinderen en vol voetangels en
klemmen, gezet door een waan
zinnige Een voortreffelijke
thriller. K.P.
"Gevaarlijk lokaas" door Ri
chard Neely. In een vertaling
van F. C. Peereboom versche
nen bij Elsevier ln Amsterdam
11.90).
'"Gloria's enige interesse was,
dat zij haar lichaam, dat zo lang
veronachtzaamd was door haar
dertig jaar oudere echtgenoot,
kon geven aan haar minnaar".
Daar kan maar al te gemakke
lijk moord en doodslag van ko
men, zeker met zo'n gegeven in
handen van een schrijver als
Richard Neely, die in vroegere
boeken al had bewezen machtig
ingewikkelde intriges in elkaar
te kunnen draaien.
Nou, dat doet hij nu weer. Glo
ria en haar geliefde mogen dan
het plan koesteren de oudere
man te kunnen vermoorden,
.maar die heeft geen zin zich zo
maar te laten slachtofferen.
Enfin, het wordt allemaal ver
schrikkelijk gecompliceerd en
de dienstdoende inspecteur van
politie heeft het er maar moei
lijk mee. Helemaal eruit komen
doet hij dan ook niet. Dat hoeft
ook niet, het verhaal is. zonder
dat goed genoeg. Dat vond ook
filmregisseur Claude Chabrol,
die er een rolprent van maakte
met Rod Steiger en Romy
Schneider in de hoofdrollen.
K.P.
Classics" een aantal bijna klas
sieke thrillers terugkeren, die
bij herlezing inderdaad met een
beetje eeuwigheidswaarde blij
ken overgoten te zijn. We kun
nen ze de liefhebbers aanraden.
"Verraders van allen" door Gi-
rogio Scerbanenco 7.50).
"Door de mazen van het net"
door José Giovanni (ook 7.50).
en "De gesloten cirkel" door
Frank Arbau 8.50). Kleine
meesterstukjes, die de herdruk
meer dan waard waren.
K.P.
De Boerenkermis van de En
gelse schrijfster Ruth Craft is
een zeer leesbaar en instructief
werkje. Tekent Pieter Brueg
hel op het gelijknamige schil
derij op de hem bekende rea
listische wijze een beeld van
de gang van zaken tijdens een
feest in een dorpsgemeenschap
aan het einde van de Midde
leeuwen, Craft leert de lezers,
en dat zullen in eerste instan
tie voornamelijk kinderen
zijn, een manier van kijken, die
in het algemeen voor een beter
begrip en een hogere waarder
ing voor hetgeen de schilder
kunst heeft voortgebracht, es
sentieel genoemd kunnen
worden.
Uitgangspunt is de gedachte
dat het schilderij van Brueg
hel te verdelen is in verschil
lende fragmenten, die elk een
bepaald facet van het feest la
ten zien. Op de kaft van deze
uitstekend verzorgde uitgave,
het schilderij in zijn geheel,
binnen in de fragmenten, bege
leid door korte en voor kinde
ren zeker toegankelijke poëzie,
waarin de fragmenten worden
toegelicht. Hans Andreus
zorgde voor een goede bewer
king, van dit in Engeland uit
stekend verkopende boek.
Pieter Brueghel/Ruth Craft
Boerenkermis, Van Holkema
en Warendorf, Bussum. J" 14.90.
T.v.B.
"Geheim dossier Odessa" door Frederick Forsyth, in de vertaling van j"
Niessen-Hossele verschenen bij A.W. Bruna en Zoon in Utrecht (als Zwart
Beertje 5,50, gebonden 24,50).
Odessa heeft niets te maken met de stad in Rusland of het plaatsje in
Amerika. Het zijn de eerste letters van de organisatie van voormalige
SS-ers (Organisation Der Ehemaligen SS-Angehörigen). Dat beweert de
auteur Frederick Forsyth en van die bewering gaat hij uit in zijn voortreffe
lijk boek. Het is niet zo maar èen organisatie. Het is een perfect geoliede
machine, die in de oorlog heel wat financiële brandstof hééft verzameld
om lang en intensief draaiende te kunnen blijven. Dat ondervindt de
journalist Peter Miller, die heel toevallig met deze organisatie te maken
krijgt, omdat hij om hem moverende redenen een oud-SS-er wil opsporen.
Het is een uiterst goed gecomponeerd verhaal vol spanning. Een boeiend
treffen tussen twee totaal verschillende werelden, dat van de jonge Duit
ser, die de verantwoording voor het verleden wil dragen en dat van de
verstokte ideologen, die datzelfde verleden willen verdoezelen of nog
beter willen doen herleven. Die doorgewinterde nazi's zijn ook nu nog wat
ze toen waren:
meedogenloze individuen, voor wie het doel elk middel heiligt. Hoe gru
welijk dat op zichzelf ook is. Een machtig boek. een voortreffelijk avontu
renverhaal. Maar met de bittere nasmaak van de intrigerende vraag, waar
schuilt de waarheid achter de fantasie.
K.P.
