Grote belangstelling
voor Wagnerop
(Dug/
De
Generaal:
Trans
Tita
Telajora
WOENSDAP 9 JUNI 1976
rnrni
U zult hem niet gekend hebben, ik
heb hem eigenlijk ook niet gekend,
maar een lichte droefenis overviel
me toch toen ik gisterochtend als
"volstrekt enige kennisgeving" in
een rouwadvertentie Ia* dat
Ludwig Kunz, literair criticus,
op 76-jarige leeftijd was overle
den. Ik ben hem jarenlang regel
matig op straat tegengekomen
omdat we in dezelfde straat in
Amsterdam woonden (Jan Luij-
kenstraat), ik ben ook wel eens bij
hem boven geweest en later toen
hij verhuisd was naar de Beetho-
venstraat en ik hem daar tegen
kwam, vroeg hij mij even te wach
ten, repte zich naar huis en kwam
terug met "Wirsind gesichter '.de
door hem voor bibliothek Suhr-
kamp vertaalde gedichten van
Lucebert.
Een allervriendelijkste man, het
type van de vooroorlogse erudiet,
geboren in Görlitz als een rijke
Duitse jongen uit de textiel die
niet de voetsporen van zijn vader
volgde, maar zich als enthou
siaste amateur in de literatuur
stortte. Zijn gezondheid liet sterk
te wensen over (kort voor de oor
log uitbrak, was hij als Joodse
emigrant naar Nederland geko
men, overleefde de oorlog, schar
relde daarna zijn kostje bijeen als
nachtwaker, textielagent en der
gelijke, en leefde de laatste tien
jaar wat gemakkelijker nadat hij
een flink bedrag via de Wieder-
gutmachung had geïncasseerd),
hij- liep daardoor een beetje wan
kelend over straat, altijd met stok
of paraplu en altijd met een hoed
op, die hij, ook voor een 30 jaar
jongere als ik met ouderwetse
zwier afnam. Daar kon je dan
weinig tegenover stellen, zonder
hoed op.
Ben Stroman, die hem had mee
gemaakt als medewerker aan het
Algemeen Handelsblad .voor
Duitse literatuur, omschreef hem
liefdevol als: "Dat knipmessende
mannetje, dat altijd zo diep zijn
hoed afnam, dat-ie er de goot mee
schoonveeg de". Gerrit Kouwe-
naar, die in 1949 het boek
"Sprong in het leven" van Kunz
vertaalde (schetsen over de toe
stand van de Joden onder
nationaal-socialistisch bestuur),
vertelde me dat Kunz altijd een
brief die Thomas Mann aan hem
geschreven had in zijn porte
feuille bij zich droeg (en die ook
nog in Manns verzamelde brieven
voorkomt trouwens), die liet hij
dan even zien, maar als je hem
wilde aanpakken trok hij hem
snel weer terug, als een kleinood,
te kostbaar om door andere han
den te worden aangeraakt...
Die Lebenden
Ludwig Kunz was minder een
kunstenaar dan een kunststimu
lator. Hij hield van 1923 tot 1931
van zijn eigen geld het onregel
matig verschijnende blad "Die
Lebenden" in leven waarin men
sen als Kafka, Doeblin, Hesse,
Kerr, Musil, Remarque en Zweig
publiceerden, en na de oorlog
richtte hij in Nederland "De
Kim" op, waarin Gerrit Kouwe-
naar.Jan G. Elburg, Lucebert en
dat soort mensen hun verzen
plaatsen.
Theun de Vries vertelde me dat.
Kunz na de oorlog erg veel werk
heeft verzet om de Nederlanders
ervan te doordringen dat niet alle
Duitsers over één kam geschoren
mochten worden, en dat er ruimte
moest blijven voor respect voor de
Duitse cultuur, die hij, Ludwig
Kunz, als geen ander vertegen
woordigde in Nederland, terwijl
hij omgekeerd, door zijn verta
lingen van Nederlandse dichters
in het Duits (waarvoor hij de Nij-
hoff prijs kreeg) weer de Neder
landse literatuur in Duitsland
stimuleerde.
Reinold Kuipers van uitgeverij
Querido noemde hem "een soort
sublieme amateur", een "bewon
deraar van schrijvers", die "voor
veel mensen ontzettend veel ge
daan heeft", met "een enorm ge
voel voor kwaliteit". "Hij drukte
allerlei dingen door, maar was
daarbij zelf niet te zien". Het
enige wat hij uit de oorlog had
loeten te redden (vertelde Gerrit
Kouwenaar) was "een schitte
rend gastenboek, met opdrachten
van Thomas Maim, Heinrich
Mann, en zelfs Majakowski, en
vele tiehtallen anderen, allemaal
vrienden uit de jaren twintig tot
en met nu".
Panopticum
'Datvriendenalbum,getiteld "Het
Panopticum" vertelde Lotte Ru-
ting me, bij wie hij een deel van de
oorlog ondergedoken heeft geze
ten), vol met gedichten, opdrach
ten en tekeningen van expressio
nisten, Dada-figuren en vele be
langrijke dichters en schrijvers
uit Duitsland en Nederland, was
Ludwig Kunz van plan aan het
Letterkundig museum te schen
ken. Laten we hopen dat het daar
ook inderdaad terechtkomt, het
hoorde zijn hele leven bij hem,
maar nu hij dood is hoort het on
getwijfeld bij de letterkunde.
NICO SCHEEPMAKER.
Honderd jaar Bayreuth
Veel dichters
naar Poetry -
International
ROTTERDAM - Voor de zevende
keer komen dichters uit alle delen
van de wereld in Rotterdam samen
om hun eigen werk te lezen. Het
Poetry International 1976 zal zich
afspelen van 15 tot en met 19 juni
a.s. in De Doelen in Rotterdam. De
avond voorafgaand aan het festival
komen negentien Nederlandse en
Vlaamse dichters naar het gebouw
voor dé zogenaamde Poetry Natio
nal.
Het Poetry International wordt ge
presenteerd door de uitgever Geert
Lubberhuizen en de schrijver-
dichter Remco Campert. Behalve
uit verschillende West- en Oosteu-
ropese landen zullen ook dichters
uit de Verenigde Staten, Mexico,
Israël, Indonesië, Turkije, Irak,
Cuba en Japan aanwezig zijn. De
bijeenkomst, die een onderdeel
vormt van het Holland Festival,
wordt georganiseerd door de Rot
terdamse Kunststichting.
BAYREUTH - Het zal de tiendui
zenden die dit jaar naar Bayreuth
stromen om het honderdjarig be
staan van het Wagnerfestival te vie
ren, een zorg zijn of hun idool aan
beden werd door Adolf Hitler of
venijnige anti-semitische uitspra
ken deed, twee handen op een buik
was met koning Lodewijk de
Tweede van Beieren of een "play
boy" was.
De 57.000 plaatsen die voor de 30
opvoeringen van Wagner opera's
beschikbaar zijn, waren al eind vo
rig jaar uitverkocht.
Het festival opent op 23 juli met een
opvoering voor 1900 genodigden,
onder wie president Walter Schëel
van West-Duitsland, van de Meis-
tersinger.
Het festival van dit jaar omvat een
nieuwe produktie van de Ring be
staande uit Rheingold, Siegfried en
Lohengrin. De dirigent van de
nieuwe produktie is de "Fransman
Pierre Boulez, naast wie zal dirige
ren Karl Böhm en onder wie zullen
zingen Donald McINTYRE, Rene
Kollo, Peter Hofman, Gwyneth Jo
nes en Jess Thomas, naast vele an
deren.
Bayreuth beschikt voor dit jubi
leumjaar over een begroting van 10
miljoen mark. Acht miljoen hier
van gaan naar personeelskosten. In
het verleden hebben rijk en deel
staatsregering het festival gesubsi-
deerd.
De Bayreuth-gangers betalen vóór
hun entreebewijzen tussen de 5 en
130 mark.
Hitier moge Wagner hebben aan
geduid als "de grootste profetische
geest die het Duitse volk bezit" en
Wagner zelf moge hebben gepleit
voor 4e verwijdering van het jo
dendom uit Duitslands openbare
léven, de componist kan bij zijn
landgenoten geen kwaad doen.
Verkoop aan het buitenland van
zijn oorspronkelijke manuscripten
is verboden.
In 1973 kochten Bonn, München en
Bayreuth samen het theater en de
archieven van de familie Wagner
voor 13 miljoen mark en brachten
ze onder in een stichting.
De directeur van het museum,
Manfred Eger, is van mening dat de
familie veel meer had kunnen krij
gen als ze haèr bezit op de open
markt had kunnen aanbieden. Vóór
1973 bood een Amerikaanse ver
zamelaar alleen al voor de originele
partituur van Tristan und Isolde 6
miljoen mark.
Galerie Van der Vlist Vorrjaarstentoon-
stelling Günther Borst (lino's), Frederik
van Batenburg (grafiek). Jetty Wery (ke
ramiek) en Judith Vermeeren.
Ryksmuseum van Oudheden (Rapen
burg 28). Werkd. 10 uur voorm.-5 uur
nam. zondag 1-5 uur nam.
De Waag Triénale, tentoonstelling met
Pulchri Studio Oegstgeest (Passage 10):
tekeningen van Els Hogendoom en
beeldhouwwerk van Fnts Stapel (t/m 23
juni).
De Lakenhal: schilderijen van Ben Ak
kerman en fotowerken van Jan Dibbets
(t/m 20 juni).
Galerie-bibliotheek. Luifelbaan 1, Was
senaar. Expositie van werk van leden
van Ars et Studium. Openingstijden van
de bibliotheek t.m. 5 juni.
- De gewezen sultan van Tur
kije, Abdoel-Aziz, heeft zich
door het opensnijden van de
aderen in de armen van het le
ven beroofd. Op last van de re
geering werd dit feit in wettigen
vorm vastgesteld. De begrafenis
heeft met de gebruikelijke staat
sie plaats gehad. Alle ministers
en hooge ambtenaren waren
daarbij tegenwoordig, Uit Pa
rijs wordt vernomen, dat de
particuliere schatkist van wij
len Abdoel-Aziz 250 d 300 mil-
Hoen franken bleek te bevatten.
Dit bedrag zal besteed worsen
ter voldoening van achterstal
lige soldij aan de troepen en van
andere dringende schulden. De
civiele lijst van den nieuwen
sultan, Moerad V, is vastgesteld
op vijftien millioen (zijn voor
ganger besteedde per jaar 50
millioen, dus meer dan het drie
voudige, Red.). De zoons van
den sultan zullen voortaan on
derwijs op de gewone scholen
ontvangen.
Vijftig jaar geleden:
- Naar de Duitsche bladen mel
den is mevrouw Ludendorff een
proces tot echtscheiding begon
nen tegen haar echtgenoot, den
rechts-extremistischen generaal
Ltldendorff. Zij klaagt er over,
dat zij door den politiseerenden
generaal verwaarloosd en
slecht behandeld wordt. Het
proces schijnt reeds cenige da
gen aan den gang te zijn, doch
tot dusver was Ludendorff er in
geslaagd het geheim te houden.
- Sedert Januari zijn in Frank
rijk veertien processen gevoerd,
waarin vrouwen terecht ston
den die haar echtgenoot hadden
vermoord. De meesten van haar
werden vrijgesproken, de rest
kreeg een zeer lichte straf. Waar
moet dat heen, vraagt de Petit
Parisien". Een of twee schoten,
een zenuwtoeval, wat tranen, en
dat is alles: de vrouw is vrijEen
echtscheiding met een revolver
verrast ons al niet méér dan een
echtscheiding langs wettelijken
weg.
KLEINE VAART
Areas pass 8 Gibraltar nr Ashdod
Breehoorn 8 te Rotterdam
Brouwersgracht pass 8 Gibraltar nr Oran
Caravelle 8 te Rotterdam
Carebeka-4 8 40 no Kp. Villano nr Hamburg
Coenraad Kuhlman 6 te Amsterdam
Danièl 8 80 z Sardinië nr Iskenderun
Dutch Engineer 7 v Rotterdam nr Purfleet
Elisabeth Broere 7 v Rotterdam nr Duinkerken
Gabnélla pass 7 Cuba nr Houston
Gerda Smits 4 te Lissabon
Jdanda Smits 4 te Rotterdam
Makiri Smits 4 te Bahrein
Medina 5 v Amsterdam nr Londen
Munte 7 v Dakar nr Middlesboro
Noorbeek 7 te Amsterdam
Rochab 5 280 zw Freetown nr Lagos
Saturnus 4 v Amsterdam nr Lerwick
Shipmair-3 8 200 o Sicilië nr Engeland
Shipmair-4 7 400 no Miami nr New York
Valkenburg pass 8 Cherbourg nr Dordrecht
Willy Smits 4 te Westonpoint
GROTE VAART
Abel Tasman 8 200 z Albany nr Sydney
Alcor 8 250 w Cochin nr Suez
Aludra 7 v Rotterdam nr Bremen
Amersfoort 7 v Laguaire nr Pt au Prince
Amstelmeer p 8 Dardanellen nr Sarroch
Area 8 v Rotterdam nr Hamburg
Atlantic Crown 8 v New York nr Norfolk
Batu 8 v Salaam nr Singapore
Bothniaborg 4 v Delfzijl nr Mariager
Capisteria 8 300 o Ceylon nr Perz. feolf
Cartago p 5 Singapore nr Davao
Ceres 6 te Amsterdam
Chevron Arnhem 7 v Savannah rir Freeport
Chevron Madrid 10 te Pascagoula verw.
Dallia 8 180 zw Brest nr Rotterdam
Farmsum 7 v Balboa nr Inchon
Ganymedes 8 te Guayaquil
Hollands burcht 8 te lljichevsk
Kelletia 9 te Balikpapan
Kylix 9 te Wellington
Machaon 5 v Amsterdam nr Indonesië
Madisonlloyd 7 t a rede Liverpool
Marnelloyd p 7 Maputo
Meta 8 v Tranmere nr Perz. Golf
Neder Ebro 7 v Rotterdam nr Antwerpen
Neder Waal 7 600 zw Los Angeles nr Balboa
Nediloyd Delft 8 te Balboa
Neptunus 7 te Rotterdam
Nijkerk 7 v Rotterdam nr Bremen
Pencles 7 te Matanzas
Philippia 8 te Curacao
Prinses Margriet 4 v Amsterdam nr Noordzee
Rijnborg 7 te Amsterdam
Safocean Adelaide 8 86 o Eastlondon nr Fre-
mantle
Serooskerk 7 v Dar es Salaam nr Matawana
Straat Luzon 9 te Bangkok verw.
Straat Nagoya 8 te Montevideo
Straat van Diemen 8190 ozo Saigon nr Hong
kong
Suobird 8 te Pto au Prince
Waardrecht 7 rede Aqaba
Wonosari 7 v San Vincent nr Singapore
PANDA EN DE MEESTER-FLINKERD
Pam had grote haast - want hij wilde graag meteen zijn Geheime
Opdracht uit gaan voeren. Hij trok Panda het huis uit waar hij woon
de, en draafde de straat op waar toevallig net een taxi stond.
"Taxi!" riep hij - en hij was zó haastig, dat hij niet goed oplette waar
hij zijn voeten zette. Daardoor struikelde hij over de stok van een blind
heertje, dat net passeerde.
Maar omdat Pam een flink lid van zijn familie was, viel hij niet. Nee -
hij buitelde keurig kopje-om in de lucht en kwam netjes op zijn voeten
terecht. Dat zijn pet hem daarbij van het hoofd vloog, was natuurlijk
jammer. En die had Panda best voor hem op willen rapen, als het
blinde heertje hem niet voor was geweest, en met het hoofddeksel schie
lijk om een hoek van de stfaat verdween
BANAAN-FLENSJES
Het beslag voor de flens
jes kunt u eventueel al
de avond tevoren klaar-
Maak een glad beslag
van 100 g gezeefde
bloem, 2 eieren, snufle
zout en 3 dl melk. Roer
de ingrediënten in deze
volgorde door elkaar en
roer ze vlak voor het
bakken nog eens goed
door. Halveer 4 kleine
bananen in de lengte,
bestrijk ze met mosterd
en wikkel elke banaan
helft in een plak ge
kookte ham. In totaal
hebt u dus 8 plakken
ham nodig. Laat deze
hamrolletjes zachtjes in
boter bakken, tot de ba
naan zacht is geworden.
Bak van het beslag 8
flensjes en wikkel
daarin de hamrolletjes.
Heet opdienen.
WINA BORN
FRED BASSET
kast opqeeuitio, se
«jevERPp, oet&Ats.
t^OBU WEEfZCjetE^P,
deiue&z qeroETTT-
f juist.eaj wat til
'•ie. c,ETDAAw DAT JE
A)j£T OUBC MOEFT
TE DDE/O
/MCU. UQaAO,
Copyright
Oberon/Haarlem.
Peter de Smet
De
avonturen
van
Jommehe
Ik 59men zingen met
een papegaai
Misschien geert slecht
j idee y
Dat is nog nooit
gebeurd, ben echt
nieuwtje
Natuurlijkwe zullen
de tvere/d veroveren i
flip en TitaTè/ajora
Leidse Bioscopen
Luxon "Karate brigade", dag. 2.30, 7.00
en 9.15 uur. Pinksteren 2.15, 4.30 uur
enz., 18 jaar.
Camera- "Easy Rider", dag. 7.00 en 9.15
uur. 18 jaar.
Kindermatinee: "Het teken van Zorro",
woe. en zat. 2.30 uur, Pinksteren 2.00 en
4.15 uur.
Nachtvoorstelling 'Tramlijn begeerte",
vr. en zat. 11.30 uur.
Lido: "One flew over the cuckoo's nest",
dag 2.30, 7.00 en 9.15 uur. Pinksteren
ook 4.45 uur, 18 jaar.
Studio: 'Tarzoon, de schande van de
jungle", dag. 2.30, 7.00 en 9.15.uur. Pink
steren ook 4.45 uur, 18 jaar.
Trianon: "De drié dagen van de Con
dor", dag. 2.30,7.00 en 9.15 uur. Pinkste
ren ook 4.45 uur, 18 jaar.
Rex: "In Tirol hangen de slipjes aan de
Alpen", dag. 2.30. 7.00 en 9 15 uur. Pink
steren 2.15, 4.30 uur enz., 18 jaar.
Kindermatinee: "Sneeuwwitje en de ze
ven dwergen", zat. en woe. 2.30 uur.
Nachtvoorstelling "Flossie", zat. en vr.
11.30 uur, 18 jaar.
Ongevallendienst
ziekenhuizen Leiden
Ongevallendienst elke dag Academisch
Ziekenhuis behalve van dinsdag 13.00
uur tot woensdag 13.00 uur (Diacones-
senhuis) en van vrijdag 13.00 uur tot za
terdag 13.00 uur (Elisabeth-ziekenhuis).
Bezoekuren ziekenhuizen
Diacones senhuis: Middagbezoekuur
13.45-14.30 uur. Avond bezoekuur
18.30-19.30 uur. Kinderafdeling dage-
lijks van 14.00-19.00 uur alleen voor ou
ders zondag 14.00-15.00 uur voor overige
familieleden. Kinderen beneden 14 jaar
hebben geen toegang op de kinderafde
ling.
Sint Elizabeth-ziekenhuis volwassenen
dagelijks van 14.00-14.45 uur en van
18.30 tot 19.30 uur; klasse-afdelingen ook
11.15 tot 12.00 uur. Kraamafdeling dag.
van 11.15 tot 12.00 uur (alleen voor echt-
gen )v. 15.00 tot 16.00 uur en van 18.30 tot
19.30 uur. Laatste kwartier middag- en
avondbezoek- babyshow. Kinderafde
ling dag. 15.00 tot 18.30 uur. CCU (hart-
bewaking) dag. van 14.15 tot 14.45 uur
van 19.00 tot 19.30.
Sport-Medisch Adviescentrum Spreek
uur. ma. en da. 19.30-20.30 uur in hetöt.
Elisabeth-Ziekenhuis.
Endegeest dinsdag en vrijdag 13-14.30
uur 's zondags 11-12 uur en 14-15 uur;
eerste klasse: de gehele dag.
Annakliniek:
Klasse afdeling van 13.00-14.30 uur van
18.30 tot 20.00 uur
Derde klasse bezoekuur van 13.00-14 00
uur en 1&30-19.30 uur.
Kinderzaal: van 13.00-14.00 uur. Op
woensdagavond (uitsluitend voor de
ouders) van 18.30-19.30 uur.
zijn de bezoekuren als volgt:
Elke dag:
14.15-15.00 uur.
18.30-19.30 uur.
Voor de prematurenafdeling gelden de
volgende bezoekuren (alleen voor ou
ders):
Maandag tlm vrijdag:
18.30-18.45 uur.
Zaterdag en zondag:
14.45-15.00 uur.
Bezoek aan ernstige patiënten:
Wanneer voor ernstige patiënten door
lopend bezoek wordt toegestaan kan de
hoofdverpleegkundige hiervoor spe
ciale kaarten verstrekken.
Bezoektijden Kinderkliniek:
Dagelijks:
15.00-15.45 uur.
18.30-19.00 uur.
Bezoektijden kindetafdeling:
Elke dag.
14.15-15.00 uur.
18.30-19.00 uur.
Alphen aan den Rijn
Rijnoord: le en 2e klas 11-11.30; 13.30-
14.15 en 18 30-19 30 uur; 3e klas 13.30-
14.15 en 18 30-19 30 uur; Kraamafdeling
13.30-14.15 uur alleen voor echtgenoten
19-20 uur; Kinderafdeling 15-15.30 uur
alleen voor ouders 18-18.30 uur.
Geluidshinder Schiphol
Klachten over geluidshinder van vlieg
verkeer van en naar Schiphol kunnen
dag en nacht worden gemeld bij het in
formatiecentrum Geluidshinder Schip
hol (020-175000).
