Toen hef Westen nog wild was
WINNETOU
BLIJFT
WINNETOU
ZATERDAG 3 APRIL 1976
PAGINA 13
In generaties Europeanen, 'voorgelicht' door Karl
May en een eindeloze serie ruige schietfilms, gaat
er iets tintelen zodra de term het Wilde Westen
valt. Het zal wél te maken hebben met het tame
lijk beschutte, soms monotone leven dat de maat
schappij van nu biedt en de drang naar avon
tuur die in ieder mens aanwezig blijft.
We weten het zo zoetjes aan allemaal: het beeld
dat schrijvers en filmers schilderen van het Wes
ten toen dat nog echt wild was, kwam niet over
een met de werkelijkheid. De realiteit was overi
gens minstens zo fantastisch als de produkten
van een aantal schrijvers, maar anders. Harder,
rauwerwreder, chaotischer.
Het onverklaarbare is alleen dat ook al weet je
dat Karl May fictie creëerdehet beeld dat hij
schiep toch nooit helemaal kan worden uitge
gumd. Winnetou blijft Winnetou.
Ter gelegenheid van de 200ste viering van de
Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring
(1776) heeft het Museum of Fine Arts in Boston
een tentoonstelling samengesteld, getiteld Far
West", die nu (tot 16 mei) te zien is in het Haags
Gemeentemuseum (dag. van 1017.00 uur, zon
dag van 1317 uur).
De tentoonstelling kreeg in Den Haag de onder
titel „de geboorte van een natie" mee en bestrijkt
vermoedelijk wél de meest dramatische periode
uit de Amerikaanse geschiedenis: het frontier-
leven van 1830—1880, de periode waarin de blan
ken het land ontnamen aan de oorspronkelijke
bewoners, de Indianen.
Ofschoon de Far West is aangevuld met tientallen
attributen uit Nederlandse musea (o.a. Leidenis
en blijft het toch duidelijk voelbaar een Ameri
kaanse tentoonstellingin opzet bedoeld voor
Amerikanen. Nederlanders zouden een dergelijke
tentoonstelling anders opzetten, er zouden andere
accenten worden gelegd, de tragedie van de In
dianen zou scherper zijn uitgebeeld. (Al moet wel
worden gezegd dat een aantal citaten op de teil-
toonstelling zeer suggestief werkt, suggestiever
dan menige aquarel, tekening of foto zou kunnen
doen)
De niet al te fraaie kanten van het frontier-le-
ven, de manier waarop recht werd gedaan, de
out-laws het ivordt nu nogal vaagjes behan
deld en zou door niet-Amerikanen ongetwijfeld
uitvoeriger zijn belicht. Wat niet wegneemt dat
„Far West" aardig kijkwerk biedt, al was het al
leen maar om bepaalde nostalgische gevoelens,
hoe ver van de werkelijkheid ook, nog eens te
koesteren
Die mooie getaande India-
nenkoppen met hun ondoorgron
delijke ogen
DOOR RUUD PAAUW
Indianen bij Fort Laramie
(1858) geschilderd door Albert
Bierstadt.
LEIDEN Op 2 juli 1776 doopte Thomas Jefferson zijn pen in de inkt en schreef, namens een
commissie van vijf, de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring. Het vijftal maakte van de
gelegenheid gebruik om de verhouding tussen regeerders en het volk vast te leggen.
Jefferson schreef: "Wij
vaststaand aan dat alle
lijkwaardig worden geschapen, dat
de Schepper hun bepaalde, onver
vreemdbare rechten heeft ge
schonken, zoals het recht op leven,
j het recht op vrijheid en het recht te
streven naar geluk. Om die rechten
te verzekeren, heeft de mensheid
regeerders heeft gegeven. Zodra
Zij behoren hun macht te ontlenen
aan het mandaat dat het volk de
regeerder heeft gegeven: Zodra
velke vorm van regeren ook bo-
verschilden onderling
Stammen
om op te leven, schiep de buffel 1
ander vee om dn ons onderhoud
te voorzien; hun vlees is ons enig
voedsel; met him huiden kleden wij
ons en bouwen we onze hutten. Zij
zijn ons enige middel van bestaan:
'oedsel, brandstof, kleding" (De stra-
lang op één plek bleven. Ze verkoch
ten de grond als de tijd daarvoor rijp
was, trokken verder en verlegden zo
steeds de "frontier". In hun plaats
kwamen de boeren die wel wilden
blijven en zo op den duur een ge-
het leven die meenschap vormden, met de saloon
ditland gaf de bank, de sheriff, de judge (rech-
tegie van de blanken was dan ook die jaren kwamen figuren 1
De namen van veel stammen zijn
in de herinnering blijven voortleven:
Apachen (zwervende jagers), Sioux
(de oorlogszuchtige bewoners van de
prairie, ruitervolk bij uitnemendheid,
ze konden alles op een paard), Co-
manches, Cheyenes, Delawaren, Mo
hawks. Navajo's (veetelers). Ponka's.
Cherokezen enz.
vtr;genoemde taken verzaakt, heeft jSiü? staande d° door blanken aangerichte sïacht-
het volk het recht in te grijpen en JSLÏ! Partijen zegge en schrijve 39
ter) enz.
De middelen van vervoer in aan
merking genomen, was de opmars
van de blanke kolonisien in de Far
West opmerkelijk snel. Hard was
hun bestaan, schraal vaak hun 'e-
De criminaliteit tierde welig. In
lange tijd: roei de buffel uit dan i
je ook de Indianen uit. In 1800 waren
er naar schatting 40 miljoen buffels
in Amerika, in 1900 als gevolg
grijpen
dusdanige wijzigingen aan te bren
ger dat de grondregels zullen wor
den geëerbiedigd..."
Filosofie
In enkele regels heeft Jefferson sing
hier de filosofie van de democratie rode
ontvouwd: alle mensen zijn voor
de wet gelijk en hebben dezelfde,
onvervreemdbare rechten; de rege
ring volgt de volkswil.
Maar het afschuwelijke drama
was dat in de eeuw, volgend op Jef-
fersons grootse verklaring over ge
lijkheid en rechtvaardigheid, de
oorspronkelijke bewoners van Ame
rika, de Indianen, uit grote gebie
den werden verjaagd en grotendeels
vermoord; het restant roodhuiden
mocht als een soort folklore in on
betekenende reservaten voort vege
teren. Jeffersons woord dat het in
dividu recht gaf op leven, vrij
heid en het streven naar geluk, ging
kennelijk alleen de blanke aan.
Voor dat imago van de "vrije
mens", dat Amerika propageerde en
nog propageert, heeft de roodhuid
de rekening met zijn bloed betaalt.
V erscheidenheid
Naar schatting 25.000 jaar gele
den zijn de Indianen uit Azië via
Alaska naar Noord Amerika geko
men. Ze vestigden zich tamelijk
verspreid in de uitgestrekte wouden,
op de prairies en sterk geconcen
treerd in wat tegenwoordig de sta
ten New York, Massachusetts en
Rhode Island zijn.
De Europese kolonisten kon
den dus moeilijk om hen heen, zij
kwamen vrijwel direct in contact
mei de Indianen.
De fout die we. mede door Karl
May, nog wel eens maken is de In
dianen te zien als een groep men
sen met dezelfde levensgewoonten.
Daar was geen sprake van. Het
beeld dat we van de Indianen heb
ben (met fraaie verenhoofd
tooi pijprokend voor de tent enz.)
sloeg voornamelijk op de prairie-
Indianen. Maar er waren niet al
leen jagers onder de India
nen maar ook landbouwers, veete
lers en vissers. Behalve in tenten
(het vertrouwde beeld) woonden ze
ook in koepelvormige hutten, paal
woningen en prachtige houten hui
zen. Zeden, levenswijze, kleding en
partijen zegge en schrijve
In tegenstelling tot bijv. de Inca's
en Azteken hebben de Indianen nim
mer een hoge vorm van cultuur be-
Jreikt. Ze kenden geen schrift. Een
Indianenkoppen op (de tentoonstel
ling geeft er een aantal fraaie van)
De opperhoofden met him ondoor
grondelijke ogen, artistieke beschil
deringen, mysterieurze redevoeringen
nuttig en heeft tot op de dag
indaag bekendheid behouden,
het bleef een volk dat niet
gekomen dan het
Landhonger
de decimering
in volle gang was - hun
wreedheid.
Boog, speer, tomhawk en knots
(veel later aangevuld met het van
de blanken gekochte of geroofde ge
weer) vormden hun wapenarsenaal.
Bij de Apachen werden de Jongens
van hun twaalfde jaar af opgeleid
tot Jager - en wat voor jagers en
spoorzoekers waren het! Opgevoed
tot hardheid werden, ze, tot het ver-
drager, van kmUtegan. Wantwie "^hwrde"" EnSjdT Sten ^r'aken'kwam
als Jesse James (in de historie leeft
hij voort als een soort Robin Hood,
in werkelijkheid was hij een formi
dabele boef), Calamity Jane, de ge
broeders Dalton (ze hebben echt be
staan maar waren lang niet zo leuk
als in de strip van Ducky Luke) en
Buffalo Bill (zijn grote faam stoel
de op niets) en meer van dat beden
kelijke volk.
Kloof
Kort en goed: het arbeids- en le
vensklimaat kweekte zeer harde
mensen. De eersten die dat onder
vonden, waren de Indianen. Tussen
beidt rassen gaapte een giganti-
En tegen dit betrekkelijk primitie- sche kloof. De blanke man deed
ve volk kwamen de blanke kolonisten mer het algemeen geen poging zich
te staan. Ze rukten steeds verder te verdiepen in de levensgewoonten aangrijpende wijze het niet-begrij-
westwaarts met hun huifkarren en van de roodhuid. Hij kende maar pen tot uitdrukking komt:
alles wat tot hun rusteloze levens- één taal: die van zijn geweer. Af- "Wij zullen overwegen waarom
na voor zover het de blanke man het land wil kopen.
Buffel
door een geweldige landhonger
gouddorst, anderzijds ook wel dege
lijk voortgedreven door een grote
ecnomische crisis,
mag De voortrekkers waren jagers en
honderdduizend India- trappers; manpen die een woest be
verbonden met het staan leidden en leefden van wat hun
geweer schoot. Achter hen aan kwa
de settlers, iets minder wild i
hem uitkwam. Wat is het dat de blanke
En de Indiaan was eenvoudig niet kopen, zal mijn volk vragen,
toegerust met de kennis die hem is zo moeilijk te begrijpen
Gevecht tussen twee groepen Indianen bij Fort Mackenzie (1833)
st.uk papier tekent en het geeft
i de blanke man? Maar wij zullen
aanbod overwegen, want we
weten: als we niet verkopen, komt de
wel en wee van de buffel. Een stam-!
hoofd getuigde daar midden vorige
eeuw op zeer indringende wijze van:
gedurfd,
toegang kon verschaffen tot de
taliteit, het materialisme va
blanke man. Beter: van dit
blanke.
Op de tentoonstelling treft men een
citaat aan van een Indiaans stam-
wil blanke man met zijn geweren
Het neemt ons land met geweld".
De Indianen, hoe moedig en strijd-
Hoe kun Je de lucht kopen of verko- lustig ook, waren kansloos tegen de
de pen, de warmte van de aarde, de blanken met hun wapentuig. Daax-
wt snelheid van de antilope. Hoe kun- bij kwam dat de Indiaanse stam-
geen
die hoofd, waarin op ontroerende, Ja ken, alleen omdat de rode
goeddun- den zich te verenigen.
„Settlers"
poseren met heel
hun hébben en
houden in het
Verre Westen.
Slechts zelden staken zij de kop
pen bij elkaar en vormden een wer
kelijk grote strijdmacht. Daardoor
kon hun strijdwijze nooit meer dan
fragmentarische successen opleve
ren. En hoewel die charges in de
blanke kampen zeer gevreesd wer
den legden zij toch te weinig ge
wicht in de schaal om de oprukken
de karavaan tegen te houden. (Ove
rigens is dit deel van de geschied
schrijving zeer onvolledig omdat we
wel de verhalen van de blanke kolo
nisten kennen, maar niet die van de
Indianen).
Alcohol
De strijd in de Far West is wel
de overwinning van de burger op de
nomade genoemd, van de techniek
op het stenen tijdperk. Niet altijd
was het gewéld, dat de Indianen
stammen decimeerde. In het boek
"De moord op Winnetou c.s." wordt
opgemerkt dat soms niet de gewe
ren, maar de blanke beschaving zelf
de grote verdelger van de Indiaan
was. Roodhuiden die in voortdurend
contact met blanken leefden, wat ook
voorkwam, namen vreemd ge
noeg—in aantal af. Zo hard en ge
staald als hij was in het verdragen
van moeilijkheden en ontberingen, zo
K. Bodmer.
slecht was de Indiaan bestand te
gen alcohol en ziekte. Een stamhoofd
maakte daar op dramatisch wij
ze melding van: "Wij weten dat het
schadelijk voor ons is te drinken.
Dat weten wij. Maar wanneer uw
mensen ons alcohol verkopen, ra
ken wij daaraan zo verslaafd dat
wij het niet kunnen opbrengen de
drank te laten staan. Als wij hem
drinken, maakt hij ons wild. Wij we
ten niet meer wat wij doen, wij doen
elkaar geweld aan, wij gooien el
kaar in het vuur. Door het drinken
van alcohol zijn zeven stammen van
ons volk omgekomen".
Wounded knee
Naarmate de negentiende eeuw
vorderde, werden steeds meer India
nen naar de reservaten gedreven.
De blanke overmacht werd te groot
om van verzet nog veel te kunnen
verwachten.
In 1876 flikkerde de Indiaanse
strijdlust nog één keer op. Bij Little
Big. Horn versloegen zij de wrede
generaal Custer met zijn troepen
vernietigend.
Daarna was het gebeurd met de
roodhuiden. In 1890 viel het doek de
finitief bij Wounded Knee. Zo n 250
in een sneeuwstorm opgejaagde, nog
niet geheel ontwapende India
nen openden toen het vuur op hun
belagers. Door Hotchkiss-kanon-
nen werd hun het zwijgen opgelegd.
Aan de dood ontkwam er niet één.
Wounded Knee, waarvan de echo
nu nog hoorbaar is. bezegelde het
lot van de Indiaan. De nazaten van
Swift Bear. Sitting Bull. Big Foot,
Dull Knife. Crazy Horse. Two
Moons en hoe al die machtige op
perhoofden ook heetten waren ge
degradeerd tot derderangs burgers.
